docPrzewodnik Pacjenta - styczeń 2015
download 
Reklamacja Transkrypt
Przewodnik Pacjenta - styczeń 2015
KRAKOWSKI SZPITAL SPECJALISTYCZNY IM. JANA PAWŁA II Przewodnik Pacjenta www.szpitaljp2.krakow.pl Numer 1 (25) Styczeń 2015 O, MAMMO ! Dr med. Magdalena Wójcik-Pędziwiatr Oddział Neurologiczny z Pododdziałem Udarowym i Pododdziałem Rehabilitacji Neurologicznej Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego Im. Jana Pawła II Zadbaj o zdrowie swoich piersi! Rak piersi jest obecnie najczęściej występującym nowotworem u kobiet z krajów rozwiniętych. Należy pamiętać że nowotwory sutka mogą występować również u mężczyzn, są jednak bardzo rzadkie. Wczesne wykrycie zmian nowotworowych i podjęcie odpowiedniego leczenia zwiększa szanse wyleczenia raka piersi! W diagnostyce schorzeń piersi wykorzystuje się różne techniki obrazowania: Choroba Parkinsona jest 1/ Sonomammograa - czyli USG piersi – badanie z użyciem ulprzewlekłą, powoli postępującą tradźwięków. chorobą Badanie to powinna wykonywać każdazwyrodnieniową kobieta najlepiej w ukłaodstępach 1 roku. Badanie to jest du całkowicie niebolesne i nieszkodliwe, nerwowego. Szacuje się, że dedykowane różnicowaniu zmian guzkowych, w Polsce na niewydolne tę chorobęw wykrycierpi waniu wczesnych postaci raka. około 70 000 osób. Najczęściej 2/ Badanie mammograczne - badanie z użyciem promieniowania schorzenie rozwija się między rentgenowskiego. Nie może być wykonywane jako badanie przesiewowe u młodych kobiet. 40 a 60 rokiem życia, ale znaW badaniu pierś ściska sięne między płytkami. Stopień odsą dwoma przypadki zachorowań czuwania ucisku zależny jest od indywidualnej wrażliwości piersi. Badanie trwa bardzo krótko. zarówno w bardzo młodym jak i podeszłym wieku. - Dokład3/ Badanie piersi metoda rezonansu magnetycznego badaniem zDrużyciem pola elekromagnetycznego i gadolinowego środka kontrana przyczyna choroby nie jest med. Magdalena Wójcik-Pędziwiatr stowego. Badanie najbardziej znana. czułe i swoiste, jednak ze względu na Jak dotąd nie wykryto wysoki koszt badania i małą dostępność (w dyspozycji wyspecjalirównież metodychorób pozwalającej na jej pełne wyleczenie. zowanych poradni sutka) zarezerwowane dla wybranej grupy Współczesna wiedza na temat patomechanizmów choropacjentek. i usg to dwa różne, się badania, by Mammogra Parkinsona apozwala jednak na uzupełniające skuteczne i wieloletnie nie należy więc zastanawiać się, które jest „lepsze”. Każde z nich kontrolowanie jej objawów zarówno za pomocą środków ma swoje zalety i wady – na przykład ultrasonograa nie wykryfarmakologicznych jak imogą metod leczenia operacyjnego. wa mikrozwapnień, które być objawem wczesnej postaci raka. Badania mammogra czne to wciąż najskuteczniejsza metoda Podstawowy proces patologiczny w chorobie Parkinwczesnego diagnozowania raka piersi. Z doświadczeń krajów sona polega na zwyrodnieniu komórek nerwowych skanpro- CHOROBA PARKINSONA: OBRAZ KLINICZNY Zakład Radiologii Obrazowej się wówczas, gdy ubyteki Diagnostyki istotny czarnej wynosi około 60%. Wystąpienie objawów ruchowych jest niejednokrotRejestracja na badania: nie poprzedzone objawami niegodz. związanymi z ruchem. Za(012) 614 3333, w 7:30-18:00 liczają się do nich tak zwane zaburzenia snu fazy REM, depresja, skórne w postacipiersi łojotokowego zadynawskichzaburzenia wynika że badania przesiewowe pozwoliły zredupalenia skóry, upośledzenie węchu, kować umieralność z powodu raka piersi onadmierna ok. 30 proc.potliwość Zmiany w piersi często wykrywane są objawów przez same ruchowych kobiety – jestjest to jednak na czy zaparcia. Początek zazwyogół już zmiana zaawansowana czaj jednostronny, może dotyczyć tylko kończyny górnej Pierwsza mammograa w życiu kobiety powinna być wykonylub tylko dolnej. początkowym objawem chowana w 40-tym rokuTypowym, życia, bez względu na wielkość i typ utkania roby jest izolowane drżenie kciuka. Asymetria objawów piersi. Szpital im. ich Jananasileniem Pawła II w po Krakowie udział początkow licznych z większym stroniebierze objawów programach pro laktycznych dedykowanych dla kobiet mieszkanek wych utrzymuje się zazwyczaj przez cały okres choroby. województwa małopolskiego nansowanych przez różne podmioty, Zarówno charakter jak i kolejność wystąpienia objawów, umożliwiając wykonanie bezpłatnych badan piersi, bez wymaganego jak również tempo rozwoju choroby mają charakter inskierowania. Stale od kilku realizowany jest program NFZ - screening mammogra raka piersi chorego. dla kobiet wUwieku 50-69. dywidualnyczny u każdego jednej osoby początDodatkowo wykonywane są również bezpłatnie badania prolakkowym objawem będzie drżenie ręki, u innej zaburzenia tyczne dla pań z innych grup wiekowych od 40-tego roku życia. O chodu. U programów części osób drżenie najbardziej nasilonym dostępność należy pytaćjest w rejestracji Zakładu Radioloobjawem, u innych są w tobudynku sztywność i spowolnienie rugii i Diagnostyki Obrazowej diagnostyki. Można również skorzystać z badań samoprzez nansowanych pacjentki. chowe. Jedna osoba szeregprzez lat może mieć objawy Szpital im. Jana jednej Pawła IIstrony pacjentki dysponuje nowoczesnym cydotyczące tylko ciała, podczas gdy u innej frowym aparatem mammogracznym. w krótkim się znacznie nasilone objawy po Technika czasie cyfrowarozwiną gwarantuje: stronie przeciwnej. - wysoką rozdzielczość obrazu - bardzo dobry kontrast -Drżenie możliwość powiększenia zdjęcia70% na ekranie co znaczwystępuje u około osóbmonitora, z chorobą Parnie ułatwia lekarzowi postawienie diagnozy kinsona. Jest to spoczynkowe, co oznacza, że - dużo niższą niż drżenie w aparatach analogowych dawkę promieniopojawia się ono w sytuacji pełnego rozluźnienia mięśni, wania - możliwość rejestrowaniakończyny, badania na nośniku elektronicznym a więc przy podparciu i zazwyczaj ustępuje archiwizację wykonanych badań w bazie danych podczas wykonywania ruchów. Drżenie jest obecne w dy- stalnej części kończyny, ma charakter ruchów oscylacyjMałgorzata Urbańczyk-Zawadzka nych ręki. TypowymKonsultacja: obrazem dr drżenia spoczynkowego jest dukujących dopaminę, zlokalizowanych w obszarze mózguRozmowa zwanymz dr istotą czarną. Dopamina jest przekaźnikiem Małgorzatą Urbańczyk – Zawadzką, Kierownik Zakładu Radiologii i Diagnostyki Obrazowej nerwowym, za pomocą którego komunikują się komórki układu nerwowego odpowiedzialne m.in. za kontrolę ruCzy badanie mammograficzne należy do standarnej pierwszej miesiączki, późnej menopauzy, u pań stosujących anchu. Zbyt poziom dopaminy w strukturze mózgu dowych, takich,niski o którym panie powinny pamiętać, czy tykoncepcję hormonalną lub hormonoterapię. Mówiąc o podwyższoudajemy na nie wtedy, jeśli inne badania np. usg objawów runym ryzyku trzeba również brać pod uwagę obecne inne schorzenia zwanejsięprążkowiem odpowiada za– rozwój – wskazują na sytuację niepokojącą? narządu rodnego : endometriozę, torbiele jajnika, mięśniaki. chowych choroby. Badanie mammograficzne piersi powinniśmy traktować jako stałą pozycję w harmonogramie badan profilaktycznych u kobiet od 40-tego roku życia.niezwykle dokładny opis objawów choroPierwszy, Kto stanowi grupę podwyższonego ryzyka jeśli cho- w 1817 roku by podał londyński lekarz James Parkinson dzi o zachorowania na raka piersi? w publikacji „En -essey on the shaking palNależy wziąć podzatytułowanej uwagę mutację genetyczna BRCA1 i BRCA2, sy”. Kardynalnymi objawami występowanie nowotworów złośliwych w rodzinie,ruchowymi zwłaszcza raka schorzenia są piersi, raka trzonu macicy. Pamiętajmy,ruchowe, że rak jednej z sztywność piersi zwiękdrżenie, spowolnienie mięśniowa sza ryzyko raka drugiej. oraz niestabilność pojawiają Podwyższone ryzyko rakapostawy. piersi występujeObjawy w przypadkuruchowe wczes- Czy badanie mammograficzne jest skuteczne? Jest ono najskuteczniejszą ogólnie dostępną metodą w wykrywaniu raka piersi , w tym bardzo wczesnych jego postaci Jeśli w badaniu wystąpią podejrzane zmiany, w jaki sposób należy postępować dalej? Każda zmiana podejrzana musi być weryfikowana poprzez dodatkowe badania - mammograficzne badanie celowane, a przede wszystkim przez badanie cyto- lub histologiczne. W tym celu proponuje się pacjentkom wykonanie biopsji lub pobranie wycinka z guza. Rejestracja do Przychodni Kardiologicznej zes NFZ zapowiedziała, że po upływie I kwartału 2013 roku ie dokonana ocena funkcjonowania systemu eWUŚ. chwili rejestracji pacjenta pojawia się zielony lub czerwony waga: „Czerwony ekran” nie oznacza, że pacjent nie ma praświadczeń. Informuje jedynie o tym, że NFZ w tym dniu nie rdza jego prawa do świadczeń. Pacjent, który ma pewność, że prawnienia posiada, może je potwierdzić z pomocą odpowiedokumentów lub poprzez złożenie oświadczenia. przypadku, kiedy pacjent potwierdza prawo do świadczeń dewydaną przez wójta gminy (burmistrza, prezydenta miasta) na art. 54 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej nansowae środków publicznych, pracownik rejestracji robi kopię dokutak zwane „kręcenie pigułek”, i dołącza do dokumentacji pacjenta.w którym drżenie obejmuje kciuk i palec wskazujący. Drżenie może występować również w bródce i języku. Czynnikami nasilającymi drżenie MIPsąmoże zostać emocje, stresprzekaoraz koncentracja uwagi na czynnościach sobieumysłowych. uprawnionej bezpoo przez pacjenta, lub - po Spowolnienie ruchowe zwane w języku medycznym kacji uprawnienia - przez bradykinezją charakteryzuje się trudnością w zainicjoel medyczny Szpitala. waniuzoraz powolnym przebiegiem ruchu. Bradykinezja rzystanie przekazanego objawia się wrażenie znieruchomienia całego ciakatora jest łatwejako dla osób ła, zmniejszenie ekspresji twarzy, rzadkie mruganie czy nionych: W celu uzyskania drobne pismo, zwane mikrografią. Bradykinezja powoacji należy podać numer duje trudności w wykonywaniu szybkich, powtarzalnych raz swoje imię i nazwisko. ruchów. Z powodu bradykinezji mogą występować trudcownik - lekarz, czynności dnia codziennego jak nościSzpitala w wykonywaniu zytywnym zwery kowaniuszczotkowanie zębów czy krojenie zapinanie guzików, nieniaposiłków dzwoniącego do dona talerzu. Chód z powodu bradykinezji charakdo danych, udziela odpoteryzuje się skróceniem kroku oraz ograniczeniem współdotyczących medycznych ruchów kończyn górnych. h osobowych adekwatSztywność mięśniowa obejmuje mięśnie kończyn, tuo potrzeb/zainteresowania łowia oraz karku. Przez chorych może być odczuwana iącego. jako nieprzyjemne wrażenie naprężenia, a nawet a zachowania bezpieczeństwa, zaleca się, by pacjent jakbólu też w karku, ramionach, mięśniach grzbietu czy nogach. którym MIP został udostępniony, nie przekazywały go innym, awnionym podmiotom czy osobom. Bradykinezja oraz sztywność mięśni twarzy, gardła i krtani skutkują ściszoną i monotonną mową, zaburzeniami połykania oraz ślinotokiem. dawca: Krakowski Szpital Specjalistyczny Wydawca: Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II im. Jana Pawła II akcja: Biuro Marketingu i Promocji Redakcja: Biuro Marketingu i Edukacji [email protected] e-mail: [email protected] k: Drukarnia Kraków Druk: Drukarnia Kraków Marzec 2013 Styczeń 2015 ład: 2 tys. egz. Nakład: 2,5 tys. egz. Fotografie: 123rf.com, arch. Szpitala, obiekty z Office.com Niestabilność postawy charakteryzuje się utratą pewnych odruchów odpowiedzialnych za utrzymanie pionowej postawy ciała. Może się to objawiać tendencją do upadków nawet przy nieznacznym wytrąceniu z równowagi. Chorzy z niestabilnością postawy mogą mieć skłonność do upadków szczególnie podczas ruchów szybkich, obracania się wokół osi lub zmiany kierunku chodu. W praktyce klinicznej stabilność postawy jest oceniana w teście pociągania. Podczas badania stojący za chorym neurolog pociąga go za ramiona do tyłu. Prawidłowo zdrowa osoba wykonuje jeden lub dwa kroki w tył, aby zapobiec upadkowi, podczas gdy chory na chorobę Parkinsona nie wykonuje tej czynności automatycznie i może upaść. W chorobie Parkinsona nierzadko mamy do czynienia z objawami nie związanymi z ruchem, takimi jak objawy autonomiczne, zaburzenia neuropsychiatryczne oraz zaburzenia sensoryczne. Do objawów autonomicznych choroby Parkinsona zaliczają się niedociśnienie ortostatyczne, zaburzenia potliwości, nietrzymanie moczu i zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego w postaci opóźnienia opróżniania żołądkowego oraz zaparć. Około 84% chorych na chorobę Parkinsona ma zaburzenia funkcji poznawczych, takie jak spowolnienie myślenia, zaburzenia uwagi, przypominania, płynności mowy, ograniczenie zdolności planowania i posługiwania się nabytymi informacjami. U około 20 do 40% chorych nasilenie zaburzeń przybiera postać otępienia. Wśród zaburzeń neuropsychiatrycznych wymienić należy także depresję, apatię, lęk, zaburzenia snu, halucynacje oraz zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, takie jak zakupoholizm, hazard, seksoholizm, objadanie się, jak również ciągłe, niekiedy nawet prowadzące do wyczerpania, powtarzanie różnych czynności jak np. zbieranie drobnych przedmiotów z podłogi czy zawieszanie i odpinanie zasłon. Do najczęstszych zaburzeń snu zalicza się nadmierną senność, fragmentację snu, żywe marzenia senne, zespół niespokojnych nóg oraz zaburzenia snu fazy REM. Częstymi skargami chorych, choć rzadko rozpoznawanymi jako objaw choroby Parkinsona, są zaburzenia czuciowe, a zwłaszcza odczuwane w różnych częściach ciała dolegliwości bólowe. prof. dr hab. med. Krzysztof Sładek Klinika Pulmonologii II Katedra Chorób Wewnętrznych CMUJ im. Prof. Andrzeja Szczeklika RAK PŁUCA Opracowanie wykładu, który prof. Krzysztof Sładek wygłosił 12 września 2014 w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Pawła II, podczas konferencji „Diagnostyka i leczenie raka płuca” ku często chorzy opóźniają diagnozę zwlekając z wizytą lekarską, a później liczne badania dodatkowo ten czas wydłużają. Skoro pojawiające się objawy są już późnym etapem choroby to, co zrobić, aby wykryć guza we wczesnym stadium? W jaki sposób zmierzyć się z tym ogromnym problemem raka płuc kiedy wszystkie analizy wskazują, że czas jest kluczowy? GRUPY RYZYKA Pomocne w tej odpowiedzi będzie przytoczona wcześniej ocena grup ryzyka. Są to pacjenci po 50 roku życia i palacze. To osoby, które stanowią największy odsetek chorych i właśnie w przypadku tych osób powinny padać podejrzenia dotyczące nowotworu płuca, zwłaszcza jak występują już objawy kliniczne. Właśnie ta grupa ryzyka powinna wzbudzać czujność lekarzy pierwszego kontaktu podczas nawet rutynowych badań kontrolnych czy innych wizyt lekarskich. A ta czujność to wywiad z pacjentem prof. dr hab. med. Krzysztof Sładek pod kątem grup ryzyka i czynników szkodliwych. Wywiad pod kątem czasem niezauważonych przez pacjenta, Wszyscy bardzo dobrze wiemy, jak ważny jest czas a charakterystycznych dla początkowych stadiów chorób w przypadku diagnozy nowotworów. Nie jest inaczej nowotworowych objawów oraz analiza przypadków now przypadku raka płuca. Niestety - większość pacjentów wotworów w rodzinie, a potem oczywiście odpowiednie trafia do lekarza z objawami: kaszlu, duszności, kłucia badania. w piersiach, osłabienia, czyli z objawami, które są charakJAK NIE DOPUŚCIĆ terystyczne dla późnego stadium nowotworu. DO ROZWINIĘCIA SIĘ CHOROBY? RYZYKO ZACHOROWANIA W jaki sposób możemy sobie pomóc sami, aby nie Przeprowadzone badania epidemiologiczne wykazują, dopuścić do późnego etapu choroby? Na pewno powinże zachorowalność na nowotwór płuc rośnie po 50 roku na nas zaniepokoić utrata masy ciała, ponieważ ona jest życia i jest 3 razy większa u mężczyzn niż u kobiet. Baczęstym i początkowym symptomem nowotworu, a bardania potwierdzają znany od dawna fakt, że największą dzo często pomija się ją w obserwacjach. Do tego należy grupę ryzyka stanowią palacze papierosów, bo aż 96% dodać ogólne osłabienie, podwyższenie temperatury ciała chorych to palacze tytoniu. Następne w kolejności czyno niewyjaśnionej przyczynie, brak łaknienia. Jeśli nadarza niki to predyspozycje genetyczne oraz skażenia środowisię okazja bierzmy także czynny udział w odbywających ska-azbest, promieniowanie jonizujące, gazy spalinowe, się czasami lokalnych programach przeciwnowotworometale ciężkie... wych np.: profilaktycznych, antynikotynowych i wczesNAJWAŻNIEJSZA nego rozpoznania. - PRAWIDŁOWA DIAGNOZA O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ? Prawidłowa diagnoza u pacjentów zostaje w większoJeśli należymy do grupy ryzyka, czyli palimy papieści przypadków postawiona w III lub IV stadium chorosy i mamy powyżej 50 lat (nawet jeśli nie odczuwamy roby, co z reguły oznacza guza nieoperowalnego i dużą żadnych dolegliwości) powinno nas to skłonić do konumieralność chorych w ciągu najbliższych 5 lat. Natotrolnej wizyty lekarskiej. I tu ważna jest właśnie rola miast wykrycie guza w ciągu pierwszego roku czyli lekarza pierwszego kontaktu we wstępnej diagnow I lub II stadium choroby daje szanse pięcioletstyce, który na podstawie analizy czynników niego przeżycia dla około 80% chorych. ryzyka oraz naszych obserwacji zdrowia Aktualnie nie tylko w Polsce, ale i ewentualnych niepokojów może dobrać i w innych krajach okres diagnozy trwa najtrafniejszą metodę diagnostyczną nawet do kilku miesięcy, co często i ewentualnie skierować nas do lekaoznacza stadia choroby nieoperza pulmonologa na szczegółowe racyjne. Wspomniane objawy tabadania, zwiększając tym spokie jak, kaszel, duszności, kłucie sobem szansę na wykrycie guza w klatce piersiowej, ogólne osław I lub II stadium choroby, czyli bienie, ale także nawracające w stadium w którym mamy szansę zapalenia płuc pojawiają się na na wyleczenie. późnym etapie choroby. W dodat- Nadmiar białych krwinek wywołany stresem sprzyja zawałom i udarom Do zawału serca i udaru mózgu przyczynia się nadmierne wytwarzanie białych ciałek krwi wywołane długotrwałym stresem – twierdzi Reuters, powołując się na amerykańskich badaczy. Od dawna było wiadomo, że nadmierne i długotrwałe stresy zwiększają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Nie było jednak wiadomo jaki jest tego mechanizm. Jednym z powodów jest nadciśnienie tętnicze krwi. Teraz jednak okazuje się, że dodatkowym powodem może być działanie układu immunologicznego. Jeden z autorów badań Matthias Nahrendorf z Harvard Medical School w Bostonie twierdzi, że białe ciałka krwi, czyli leukocyty pełnią ważną rolę w organizmie, przede wszystkim chronią organizm przed infekcjami i uczestniczą w gojeniu się ran. Białe krwinki są niemal bezbarwne i mają zdolność ruchu, jedne giną po kilku dniach, ale są i takie, które mogą przetrwać nawet 20 lat. Kiedy występują w nadmiarze, mogą być jednak szkodliwe. Nadmiar leukocytów powoduje, że część z nich zbija się w większe grupy w ścianach wewnętrznych naczyń krwionośnych. Ogranicza to przepływ krwi, ale może również sprzyjać powstawaniu zakrzepów, które mogą zatkać tętnicę, doprowadzając do zawału serca lub niedokrwiennego udaru mózgu. Amerykańscy specjaliści doszli do takiego wniosku, badając próbki krwi 29 lekarzy rezydentów będących w różnych sytuacjach, w pracy, w domu, jak i podczas wypoczynku. Zauważono wtedy, że stres pobudza w szpiku kostnym wytwarzanie komórek macierzystych, z których powstają białe krwinki. Potwierdziły to eksperymenty na myszach. Gryzonie poddawano stresom i obserwowano, jaki ma to wpływ na wytwarzanie leukocytów oraz ich odkładanie się w ścianach tętnic i powstawanie zakrzepów. Matthias Nahrendorf podkreśla, że białe krwinki są jednym z wielu elementów doprowadzających do chorób sercowo-naczyniowych. Oprócz nich sprzyja im nadmierny poziom cholesterolu we krwi, nadciśnienie tętnicze oraz palenie tytoniu, a także skłonności genetyczne. (PAP) Przedruk za zgodą serwisu Nauka w Polsce, www.naukawpolsce.pl ! my za ras p Za Pacjent ma prawo do: 1) ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH ODPOWIADAJĄCYCH WYMAGANIOM AKTUALNEJ WIEDZY MEDYCZNEJ; 2) INFORMACJI O SWOIM STANIE ZDROWIA; 3) ZACHOWANIA W TAJEMNICY, PRZEZ OSOBY UDZIELAJĄCE ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH, INFORMACJI ZWIĄZANYCH Z PACJENTEM, W SZCZEGÓLNOŚCI Z JEGO STANEM ZDROWIA; 4) WYRAŻENIA ZGODY ALBO ODMOWY NA UDZIELENIE ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH; 5) ZGŁASZANIA DZIAŁAŃ NIEPOŻĄDANYCH PRODUKTÓW LECZNICZYCH; 6) POSZANOWANIA INTYMNOŚCI I GODNOŚCI, W SZCZEGÓLNOŚCI W CZASIE UDZIELANIA ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH; 7) DOKUMENTACJI MEDYCZNEJ DOTYCZĄCEJ STANU ZDROWIA ORAZ UDZIELONYCH ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH; 8) ZGŁOSZENIA SPRZECIWU WOBEC OPINII ALBO ORZECZENIA LEKARZA; 9) POSZANOWANIA ŻYCIA PRYWATNEGO I RODZINNEGO; 10) OPIEKI DUSZPASTERSKIEJ; 11) PRZECHOWYWANIA RZECZY WARTOŚCIOWYCH W DEPOZYCIE. W razie pytań, prosimy o kontakt z Biurem Rzecznika Praw Pacjenta: ul. Młynarska 46, 01-171 Warszawa, www.bpp.gov.pl Prawa pacjenta oraz zasady funkcjonowania Rzecznika Praw Pacjenta wynikają z ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
