www.wosnastoprocent.pl NAUKI SPOŁECZNE – PODSTAOWOWE

Szukaj innych materiałów na:
a
www.wosnastoprocent.pl
NAUKI SPOŁECZNE – PODSTAOWOWE POJĘCIA I ZAGADNIENIA
socjalizacja, więzi i role społeczne, strktury grupowe, struktura życia społecznego
Autor: Elżbieta Czekaj
JEDNOSTKA i SPOŁECZEŃSTWO
Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ:
 rozwój człowieka związany jest ze społeczeństwem (prawidłowy rozwój tylko wśród
innych ludzi);
 człowiek realizuje swoje potrzeby w społeczeństwie np. potrzeba współpracy,
współzawodnictwa, czy potrzeba rywalizacji;
 kształtuje swoją wiedzę o świecie np. przekazywanie tradycji, reguł zachowania itp.
przez innych ludzi;
 Dzięki społeczeństwu może przetrwać w początkowych okresie życia;
 Poprzez działalność oddziałuje na rzeczywistość;
Socjalizacja – proces kształtujący osobowość człowieka i przystosowujący go do życia w
społeczeństwie; przekazywanie wzorów zachowania, przekazywanie systemu wartości
Fazy socjalizacji:
Pierwotna (okres dzieciństwa) – przyswajanie norm i zasad poprzez naśladownictwo rodziców,
rówieśników
-1-
Szukaj innych materiałów na:
a
www.wosnastoprocent.pl
Wtórna (do końca życia) – samodzielne kształtowanie osobowości pod wpływem np. instytucji
społecznych
Piramida potrzeb Abrahama Maslowa
Rola społeczna – zespół wyobrażeń społecznych, norm i zasad postępowania
charakterystycznych dla realizacji określonych istotnych społecznie zadań. Każdy człowiek
odgrywa wiele ról, które wymagają różnych umiejętności i wiążą się z angażowaniem w
rozmaite działania, często stojące ze sobą w wyraźnym konflikcie (np. rodzic i pracownik –
potrzeba zaangażowania w wychowanie kontra obowiązki pracownicze)Efektem jest konflikt
ról społecznych.
Więzi społeczne – relacje i zależności wiążące jednostkę z innymi jednostkami bądź
rozmaitymi grupami. Może mieć charakter nieformalny (emocjonalny, której źródłęm są
wspólne interesy, wartości poczucie przynależności i bliskości)) lub formalny (np. wynikający z
umowy).
Typy więzi społecznych:
 Naturalne – wspólne pochodzenie i pokrewieństwo; wynikają z urodzenia
 Zrzeszeniowe – tworzone na zasadzie dobrowolnego zrzeszenia się
np.: stowarzyszenia, związki zawodowe
 Stanowione – narzucane z zewnątrz lub ustanowione siłą np.: więzienie
Powstawanie więzi:
1. Styczność przestrzenna – znajdowanie się w przestrzeni umożliwiającej nawiązanie
kontaktu – może mieć charakter bezpośredni lub pośredni (np. forum internetowe).
2. Styczność psychiczna – sytuacja, w której spostrzegamy daną osobę, zauważamy jej
istnienie, rejestrujemy ten fakt w umyśle; jeśli wiąże się to z jakimiś uczuciami, może to
prowadzić do kolejnego etapu; może mieć charakter pośredni lub bezpośredni.
-2-
Szukaj innych materiałów na:
a
www.wosnastoprocent.pl
3. Łączność psychiczna – zaistnienie w osobie trwałej postawy sympatii lub antypatii
względem innej osoby lub osób; jeśli prowadzi do działania prowadzi do styczności
społecznej.
4. Styczność społeczna – zwana inaczej interakcją. Jest to sytuacja, w której dochodzi
do jakiejkolwiek formy komunikacji bądź kontaktu (słowo, gest, działanie) między
jednostkami; może mieć charakter bezpośredni bądź pośredni.
5. Stosunek społeczny – jest to trwały układ zależności między jednostkami i grupami, w
którym istnieją wzajemne prawa i obowiązki, oczekiwania oraz trwale istniejąca więź
(nawet wtedy, gdy nie jest w danym momencie realizowana).
6. Cały układ stosunków społecznych i występujących w ich ramach więzi tworzy
zależności społeczne.
Zbiorowość społeczna – zespół jednostek, które przebywają w tym samym miejscu w tym
samym czasie.
Krąg społeczny – zjawisko społeczne polegające na istnieniu pewnego układu społecznego, w
którym jakieś jednostki powiązane są ze sobą przez jakąś sytuację (stały dojazd tą samą linią
autobusu do pracy), inną jednostkę (lekarz rodzinny) lub instytucję (szkoła).
Grupa społeczna – zjawisko społeczne tworzone przez co najmniej trzy osoby połączone
względnie trwałymi więziami społecznymi (formalnymi bądź nieformalnymi), posiadającymi
wspólne cele i/lub wspólne wartości, zachowującymi poczucie odrębności od innych grup, a
także posiadającymi określone miejsce w ramach układu (wewnętrzna organizacja, hierarchia,
role). Przykładem grup są rodzina, klasa, szkoła czy naród.
Podział grup społecznych ze względu na kilka kryteriów:
· Rodzaju zorganizowania:
formalne – zbudowane wg struktury, cele i zasady działalności określone przez prawo i
przepisy (szkoła, państwo, wojsko)
nieformalne – tworzone spontanicznie, oparte zwykle na normach zwyczajowych
(subkultury młodzieżowe, krąg znajomych, koło hobbystów)
· Charakter członkostwa, stopień dostępności:
zamknięte (ekskluzywne) – liczne i rygorystyczne kryteria przyjęć (stowarzyszenie
biznesmenów)
otwarte (inkluzywne) – dla wszystkich chętnych
· Rodzaj więzi
pierwotne – wynika z urodzenia, łączy się z istnieniem silnej więzi emocjonalnej i
kontaktów osobistych, przynależność nie zawsze jest dobrowolna (rodzina, grupa
rówieśnicza)
wtórne – członków łączy więź wynikająca ze wspólnych zainteresowań, poglądów;
członkostwo jest dobrowolnym wyborem (partie polityczne, związek zawodowy)
· Wielkość grupy
małe – prosta struktura wewnętrzna, brak podziału na mniejsze podgrupy, bezpośrednie
stosunki między członkami (rodzina, grupa rówieśnicza)
duże – rozbudowana struktura społeczna, istnieje wiele podgrup, członkowie nie znają
się osobiście (grupa zawodowa, naród, społeczeństwo, partie polityczne)
-3-
Szukaj innych materiałów na:
a
www.wosnastoprocent.pl
Funkcjonowanie jednostki w grupie
 Konformizm – podporządkowanie się jednostki normom, wartościom, poglądom,
zachowaniom, mimo ich nieuznawania, często z obawy przed sankcjami społecznymi np.
abstynent, który zmusza się do picia, by nie stracić przyjaciół; może mieć kilka
szczegółowych form:
legalizm – przestrzeganie reguł bez względu na ich treść, wynikające z przekonania, że
trzeba się do nich stosować
oportunizm – przestrzeganie reguł ze względu na możliwość odniesienia określonych
korzyści
 Nonkonformizm – krytyczny stosunek jednostki do reguł obowiązujących w grupie oraz
przedkładanie własnego zdania nad opinie otoczenia
 Antykonformizm – bezrefleksyjne odrzucenie wszystkich obowiązujących norm
społecznych
Rodzina – najstarsza i najpowszechniejsza forma życia społecznego. Tworzą ją połączeni
węzłem małżeńskim kobieta i mężczyzna, ich potomstwo oraz krewni obu małżonków.
Funkcje rodziny:
 Ekonomiczna – zaspokajanie potrzeb materialnych
 Prokreacyjna – wydanie potomstwa na świat
 Socjalizacyjna – wychowanie potomstwa
 Rekreacyjna –zaspokajanie potrzeby odpoczynku i rozrywki
 Kulturowa – przekazywanie dziedzictwa kulturowego
 Opiekuńczo – zabezpieczająca – opieka nad dziećmi, starszymi, chorymi
 Stratyfikacyjna – nadawanie pozycji społecznej członkom rodziny
 Seksualna – akceptowana społecznie forma współżycia płciowego
Problemy współczesnej rodziny:
 Pogorszenie podłoża ekonomicznego
 Patologie
 Konflikty pokoleniowe
Przejawy kryzysu rodziny:
 Wzrost liczby rozwodów (zdrady, zanik więzi małżeńskich, patologie)
 Spadek liczby zawieranych małżeństw (wzrost popularności związków nieformalnych)
 Spadek dzietności
 Zanik tradycyjnych funkcji rodziny
-4-
Szukaj innych materiałów na:
a
www.wosnastoprocent.pl
Małżeństwo – usankcjonowany przez prawo trwały, równouprawniony związek między kobietą
i mężczyzną, będący podstawa rodziny
Przeszkody zawarcia małżeństwa:
 Wiek (18 lat, kobieta 16 lat w wyjątkowych sytuacjach za pozwoleniem sądu)
 Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy
 Pozostawanie w innym związku
 Pokrewieństwo
Adopcja (przysposobienie) – przyjęcie do rodziny na mocy orzeczenia sądu osoby
małoletniej obcej, krewnej lub powinowatej i uznanie jej za własne dziecko
Alimenty – ustanowione przez sąd świadczenia obowiązkowe na rzecz osób, w stosunku do
których są zobowiązane inne osoby
Intercyza – przedślubna lub poślubna umowa, która wprowadza rozdzielność majątkową
Kuratela – nadzór prawny nad osoba niepełnoletnią lub niebędącą w pełni władz umysłowych,
mający na celu ochronę osób oraz ich praw majątkowych. Kuratora wyznacza sąd
Opieka – nadzór prawny nad osoba małoletnią niepozostającą pod władzą rodzicielską lub
całkowicie ubezwłasnowolnioną. Służy ochronie interesów i praw tej osoby. Opiekunem jest
najczęściej krewny wyznaczony przez sąd.
Powinowactwo – stosunek rodzinny między małżonkiem a krewnymi współmałżonka
Pokrewieństwo – posiadanie wspólnych przodków
w linii prostej – osoby pochodzą jedna od drugiej
w linii bocznej – osoby maja wspólnego przodka
Rozwód – ustanie małżeństwa poprzez rozwiązanie go przez sąd na żądanie jednej lub obu
stron. Do orzeczenia rozwodu sąd musi uznać, że nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia.
Separacja – rodzaj zawieszenia małżeństwa. Nie powoduje ona ustania małżeństwa 9nie
można wstępować w nowy związek małżeński)
Ustawowa wspólność majątkowa – dorobek małżonków w okresie trwanie małżeństwa.
Władza rodzicielska – ogół praw i obowiązków przysługujących rodzicom. Wygasa z chwilą
pełnoletniości dziecka
Zaprzeczenie ojcostwa – orzeczenie sadowe stwierdzające, że mąż matki nie jest ojcem
dziecka, które urodziło się w trakcie trwania małżeństwa.
Społeczeństwo w potocznym rozumieniu to grupa, ogół ludzi zamieszkujący dany kraj lub
inny obszar, np.: społeczeństwo polskie, społeczeństwo Wielkopolski lup społeczeństwo
Krakowa. W socjologii społeczeństwo to samowystarczalna forma życia zbiorowego ludzi,
ukształtowana historycznie, połączona wspólnym terytorium, instytucjami i wartościami
kulturowymi.
-5-
Szukaj innych materiałów na:
a
www.wosnastoprocent.pl
Podstawowymi elementami społeczeństwa są:
 Obiektywne warunki bytu danej zbiorowości – są to warunki decydujące o jej
charakterze tj. klimat, terytorium, flora i fauna, bogactwa naturalne (np. społeczeństwo
zajmujące tereny nadmorskie zajmują się głównie rybołówstwem i handlem lub
turystyką)
 Kultura danego społeczeństwa (zwyczaje, tradycje)
 Struktura społeczeństwa
Struktura społeczna – zbiór elementów, z których składa się społeczeństwo (grupy,
zbiorowości, warstwy, klasy, zawody) i występujące między nimi zależności.
Koncepcje zależności pomiędzy elementami struktury
 Teoria funkcjonalno-strukturalna – zwolennicy: August Comte, Herbert Spencer
społeczeństwo jest całością złożoną z wzajemnie zależnych elementów. Dzięki temu jest
możliwe funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie części społeczeństwa są
równie ważne i razem tworzą niepodzielna całość.
 Koncepcja konfliktowa – zwolennik: Karol Marks. Społeczeństwo zbudowane jest ze
wzajemnie zwalczających się klas społecznych. Konflikt klasowy stanowi czynnik zmian
społecznych.
 Koncepcja interakcyjna – zwolennik: Herbert Blumer. Istotą życia społecznego są
interakcje zachodzące między ludźmi podejmującymi wspólne działanie. Struktura
społeczna jest tu rozumiana jako proces lub układ porozumień i uzgodnień pomiędzy
jednostkami.
Elementy struktury społecznej:
 Struktura demograficzna – ukazuje społeczeństwo pod względem wieku. Dzięki temu
można podzielić jednostki na będące w wieku przedprodukcyjnym (do 17 roku życia),
produkcyjnym (18-59 lat –kobiety, 18-64 lata –mężczyźni), poprodukcyjnym (powyżej
60, 65 roku życia). Liczba jednostek w poszczególnych grupach wiekowych daje obraz
społeczeństwa np. starzejącego się.
Elementem struktury są także podziały na płeć czy miejsce zamieszkania.
 Struktura klasowa – ukazuje podział na klasy, różniące się od siebie statusem
majątkowym. Wyróżniamy 3 klasy społeczne: wyższa – właściciele dużych
przedsiębiorstw i wysokie kadry kierownicze, stosunkowo nieliczna; średnia – średni i
drobni przedsiębiorcy, specjaliści, osoby wykonujące wolne zawody, wykwalifikowani
robotnicy, najliczniejsza klasa; niższa – osoby słabo wykształcone
 Struktura warstwowa – również dotyczy hierarchizacji społeczeństwa. Warstwa
społeczna – grupa ludzi uważających, że łączy ich wspólna pozycja społeczna.
Wyróżnikiem danej warstwy może być majątek, styl życia, prestiż, poziom kultury.
Przykładem warstwy społecznej może być inteligencja cechująca się wyższym
wykształceniem, zainteresowaniem kulturą wyższą i liberalnymi poglądami.
 Struktura zawodowa – ukazuje zróżnicowanie społeczeństwa pod względem
zawodowym. Każdy zawód ma określony prestiż społeczny, o którym często decyduje
wysokość zarobków. Jednak nie zawsze tak jest, np.: sekretarka w biurze
przedstawicielstwa firmy zagranicznej może zarabiać więcej niż wykładowca, ale jej
prestiż będzie niższy.
-6-