ocena jakości życia osób niepełnosprawnych na przykładzie realiów

Maria Agnieszka Paszkowicz, Uniwersytet Zielonogórski
Marcin Garbat, Polski Związek Niewidomych, Zielona Góra
Edwin Tytyk, Politechnika Poznańska
OCENA JAKOŚCI ŻYCIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA
PRZYKŁADZIE REALIÓW WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO
Streszczenie: W referacie przedstawiono metodę oceny poziomu życia osób
niepełnosprawnych. Ocenę zobiektywizowaną oparto na analizach: sytuacji socjalnoekonomicznej osób niepełnosprawnych, systemu ochrony zdrowia, edukacji, barier
architektonicznych, środków komunikacji i telekomunikacji. Możliwości oceny
subiektywnej przedstawiono na przykładzie ankiety. Uwzględniono rolę ocen
ergonomicznych w kształtowaniu się opinii o jakości życia osób niepełnosprawnych
w województwie lubuskim.
1. WSTĘP
Różne źródła podają różne definicje niepełnosprawności. Niezależnie od przyjętych
tam sformułowań jest rzeczą niewątpliwą, że osoby niepełnosprawne wraz z częścią swej
sprawności doznały utraty lub zubożenia pewnych wartości życia społecznego: są narażone
na częściową, a czasem nawet całkowitą izolację: rodzinną, zawodową, ekonomiczną
i społeczną. Utrata lub ograniczenie możliwości pełnienia określonych ról społecznych na
wpływ na poziom jakości życia, określany jako wartość obiektywna (egzogenna) lub
subiektywna (endogenna).
Jakość życia jest określana jako „stopień zaspokojenia materialnych i niematerialnych
potrzeb jednostek, rodzin i zbiorowości. Badania nad jakością życia dotyczą: potrzeb
zaspokajanych przez spożycie dóbr i usług (poziom życia, stopa życiowa), treści stosunków
i więzi społecznych (poziom kooperacji i integracji społecznej, nasilenie konfliktów
jednostkowych i zbiorowych). Jakość życia określają wskaźniki obiektywne (ilościowe,
jakościowe, rzeczowe i wartościowe) oraz subiektywne (stopień zadowolenia z warunków
życiowych)” [5].
2. ZAŁOŻENIA METODYCZNE
Obiektywna ocena poziomu jakości życia może być przeprowadzona na podstawie
określenia stopnia dostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych:
• zasobności finansowej,
• rodzaju usług medycznych i rehabilitacyjnych,
• domów mieszkalnych i mieszkań oraz ich wyposażenia,
• środków lokomocji i komunikacji publicznej,
• stanowisk pracy,
• elementów informacyjnych w urzędach, obiektach użyteczności publicznej, na ulicach,
• szkół, szpitali, przychodni lekarskich, kin, teatrów, kawiarni, sklepów, bibliotek itd.
Subiektywna ocena poziomu jakości życia bazuje na porównaniu stanu wyróżników
własnego życia z pewnym standardem, wzorcem przyjętym za punkt odniesienia. Do takiej
oceny można wykorzystać schemat analizy „luk” podany przez A. Michalosa [4].
Mając na uwadze znaczny stopień uogólnienia powyższych wyróżników jakości życia
oraz częściowe pokrywanie się ich znaczeń, opracowano własną ankietę, przy pomocy, której
oceniano stopnie trudności, jakie odczuwają osoby niepełnosprawne przy wykonywaniu
określonych zadań i funkcji życiowych.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Wyróżniki własnego życia
To, co mam
To, co mam
To, co mam
To, co jest mi dostępne
To, jak jest teraz
To, jaki jestem
Wzorzec
To, co chciałbym mieć
To, co powinienem mieć
To, co mają inni
To, co jest mi niezbędne
Najlepsza sytuacja z przeszłości
Jaki powinienem być, aby dobrze sobie radzić
Tabela 1. Schemat analizy subiektywnej wyróżników jakości życia (na podst. [4])
3. ANALIZY OBIEKTYWNE
3.1
Sytuacja ekonomiczna
W Lubuskiem sytuacja ekonomiczna rodzin z osobą niepełnosprawną jest
w większości przypadków znacznie gorsza niż pozostałych rodzin. Co druga rodzina
z niepełnoprawnym członkiem żyje w warunkach znacznie gorszych, poniżej minimum
socjalnego. Tylko 7,4% gospodarstw domowych z osobą niepełnosprawną nie ma kłopotów
materialnych.
Na podstawie informacji zebranych z ośrodków pomocy społecznej [6] należy
stwierdzić, że 62% rodzin z niepełnosprawnym członkiem żyje w sytuacji, kiedy nie
wystarcza środków finansowych nawet na najtańsze jedzenie i ubranie. Jedynie w 18,7%
rodzin niepełnosprawność nie ma wpływu na zmianę sytuacji materialnej. W rodzinach, które
zmuszone są ograniczać wydatki w związku z niepełnosprawnością 43,7% rezygnuje
z lepszego odżywiania się. Ponad 12% rodzin nie jest w stanie zaopatrywać się w konieczne
leki i materiały higieniczne. Pomoc finansowa w usprawnieniach i rehabilitacji zawodowej
potrzebna jest 22,3% rodzin.
Położenie socjalne rodzin z osobami niepełnosprawnymi najlepiej obrazuje zakres
udzielanej im pomocy. W 1999 r. z powodu niepełnosprawności różnorodną pomoc uzyskało
15 853 gospodarstwa domowe, z żyjącymi w nich 51 808 osobami – stanowi to 21% ogólnej
liczby gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną w województwie lubuskim.
Z powodu długotrwałej choroby świadczenia z pomocy społecznej pobierały – 11 433
gospodarstwa domowe, składające się z 34 579 osób. Stanowiło to 20% ogólnej liczby
gospodarstw domowych (łącznie 57 720 gospodarstw), którym udzielono wsparcia. 8 672
gospodarstwa domowe (a w nich 27 037 osoby) otrzymywały w 1999 roku stałe świadczenia
różnego typu przyznane z tytułu niepełnosprawności.
2
3.2
Opieka zdrowotna i rehabilitacja
Jako ocena dostępności do systemu służby zdrowia może posłużyć raport badań
sondażowych z maja 2000 roku – „Diagnoza społeczna 2000” [1]. Według „Diagnozy...”,
63,4% gospodarstw domowych w województwie lubuskim podało, że ma wystarczającą
informację o zasadach korzystania ze zreformowanej służby zdrowia. Na pytanie, jakie jest
zaspokojenie potrzeb zdrowotnych w porównaniu do sytuacji sprzed roku, 37,42%
gospodarstw domowych uważa, że obecnie jest gorsze, jedynie 3,63% sądzi, że lepsze, a aż
58,96% uważa, że jest bez zmian. Najmniej zadowoleni z możliwości leczenia byli ci, którzy
jednocześnie byli najmniej zadowoleni ze stanu swojego zdrowia, czyli emeryci oraz osoby
niepełnosprawne. Osoby, które pozytywnie oceniały swoje zdrowie to studenci, uczniowie
i prywatni przedsiębiorcy.
Grupa 11% gospodarstw domowych w województwie lubuskim podała, że w ciągu
ostatniego roku zrezygnowała z leczenia z powodu obaw o niemożność uzyskania
dodatkowych zaświadczeń lub skierowań, a prawie 16% gospodarstw domowych
zrezygnowało z leczenia w obawie o konieczność poniesienia dodatkowych kosztów przy
korzystaniu z usług finansowanych przez kasy chorych. Były to głównie rodziny, w których
przynajmniej jeden członek był niepełnosprawnym lub cierpiał na chorobę przewlekłą.
Prawie 7% gospodarstw domowych podało, że korzystało z usług rehabilitacyjnych
w placówkach publicznych, a 1,65% – w prywatnych. We wszystkich gospodarstwach
domowych świadczenia rehabilitacyjne były w całości pokrywane z prywatnych środków.
Na terenie województwa z początkiem 2000 roku zatrudnionych było 1826 lekarzy,
206 lekarzy stomatologów oraz 4969 pielęgniarek i położnych. W województwie jest 17
publicznych szpitalach, w czego 7 z nich to placówki specjalistyczne, 136 przychodni, oraz
65 ośrodków zdrowia – o różnym statusie prawnym. 47 lekarzy prowadziło praktykę lekarza
rodzinnego. Niewystarczająca jest opieka specjalistyczna, zlokalizowana głownie w obu
stolicach województwa. Brakuje specjalistów z dziedziny hematologii, onkologii
i reumatologii, a także szpitali i oddziałów klinicznych [6].
Z Lubuską Regionalną Kasą Chorych, umowę na świadczenie usług rehabilitacyjnych
w Lubuskiem podpisało 55 podmiotów, z Branżową Kasą Chorych – 5 podmiotów.
Najwięcej ośrodków rehabilitacyjnych znajduje się w powiatach ziemskich:
gorzowskim i zielonogórskim; brak ich w bezpośrednim sąsiedztwie tych miast. Ich liczba
w pozostałych powiatach waha się od 1 do 3. Różny jest też zakres świadczonych przez nich
usług rehabilitacyjnych.
3.3
Edukacja
W województwie istnieje stosunkowo dobrze rozwinięta sieć szkół podstawowych,
gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Swoją działalność dydaktyczną oraz naukową
prowadzi 5 rodzimych wyższych uczelni oraz 7 filii zamiejscowych innych szkół wyższych.
Oprócz wymienionych, funkcjonuje również system szkół specjalnych przeznaczonych dla
dzieci i młodzieży niepełnoprawnej ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
W roku szkolnym 1999/2000 do 62 szkół specjalnych uczęszczało 3401 uczniów.
Najwięcej dzieci uczyło się w szkołach podstawowych. Ze względu na to, że szkoła specjalna
może funkcjonować samodzielnie lub stanowić integralną część szkoły, w której
organizowane są oddziały specjalne dla dzieci niepełnosprawnych, w Lubuskiem takie
oddziały integracyjne funkcjonują w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach
ponadpodstawowych. W 1999 roku było ich 39, a uczyło się w nich 192 uczniów z różnymi
typami niepełnoprawności. W 11 szkołach zawodowych dostosowanych programowo
3
i organizacyjnie do potrzeb i możliwości młodzieży niepełnosprawnej uczyło się 876 osób,
które były przygotowywane do pracy zawodowej [7].
Szkoły masowe w niewielkim stopniu realizują potrzeby tej grupy uczniów ze
względu na braki w kadrze, w dostosowaniu budynków do potrzeb uczniów
niepełnosprawnych (bariery architektoniczne i urbanistyczne), w wyposażeniu w dodatkowe
pomoce techniczne i w sprzęt do rehabilitacji i usprawnienia zdrowotnego.
Na teranie lubuskiego znajduje się 21 placówek szkolnych z odpowiednią
infrastrukturą techniczną, prowadzących oddziały integracyjne. W tej liczbie mieszczą się 2
przedszkola integracyjne i 4 przedszkola z oddziałami integracyjnymi, 9 szkół podstawowych
z klasami integracyjnymi, 4 szkoły średnie oraz 2 gimnazja. Na ogólną liczbę 420 placówek
integracyjnych funkcjonujących na terenie Polski, na województwo na lubuskie przypadają 2
placówki integracyjne oraz 4 placówki z oddziałami integracyjnymi, co stanowi 1,43% [7].
3.4
Bariery architektoniczne i urbanistyczne
W ramach realizacji Wojewódzkiego Programu Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej
Osób Niepełnosprawnych, lubuski Urząd Marszałkowski przeprowadził inwentaryzację
obiektów użyteczności publicznej pod kątem ich dostępności dla osób niepełnosprawnych [2].
Badaniem objęto budynki w następujących grupach rodzajowych: budynki oświaty
i wychowania oraz szkolnictwa wyższego, administracyjno-biurowe, ochrony zdrowia
i pomocy społecznej, kultury, sakralne, handlu i usług, zakwaterowania zbiorowego. Ogółem
zinwentaryzowano 2555 budynków, w tym 1354 w miastach i 1201 na wsiach.
Obiekty badano pod kątem 5 kryteriów funkcjonalnych: dostępności do budynku,
kondygnacji wewnątrz budynku, strefy ruchu, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, oraz do
infrastruktury handlowo-usługowo-administracyjnej. Jako całkowicie dostępne budynki
sklasyfikowano obiekty, spełniające wszystkie 5 kryteriów dostępności.
Budynki użyteczności publicznej najczęściej spełniają kryterium dostępności do strefy
ruchu (35,1%) oraz do budynku (31,3%), w następnej kolejności – do kondygnacji (15,8%)
oraz do infrastruktury usługowo-administracyjnej (13,8%). Najmniej dostępne są
pomieszczenia higieniczno-sanitarne (6,8%).
W pełni dostępne dla osób niepełnosprawnych były 2 przedszkola, 5 szkół, 5
budynków kultury, 13 budynków służby zdrowia, 5 budynków administracyjno-usługowych
oraz 15 domów pomocy społecznej.
Analizując opracowanie można zauważyć, że nie ma takiego powiatu, w którym nie
byłoby przynajmniej jednego obiektu całkowicie dostosowanego do potrzeb osób
niepełnosprawnych. Łącznie w Lubuskiem znajduje się 51 takich obiektów, co stanowi 2%
zinwentaryzowanych budynków [2].
Pomimo rosnącego zrozumienia społecznego dla wagi tego problemu, z powodu braku
środków zakres dostępności obiektów użyteczności publicznej nie jest zadawalający. Ta sama
niekorzystna tendencja występuje w odniesieniu do mieszkań osób niepełnosprawnych.
Wskaźnik dofinansowania inwestycji w zakresie likwidacji barier w stosunku do ogółu
środków przyznanych na rehabilitację społeczną i zawodową wzrósł na przestrzeni 1999-2000
z 4,1% do 5,0%. Jednak uwzględniając wskaźnik inflacji realne nakłady na ten cel spadły.
3.5
Komunikacja
Na terenie województwa lubuskiego znajduje się 106 stacji i przystanków kolejowych.
Stopień ich przystosowania dla potrzeb osób niepełnosprawnych jest różny. Najbardziej
przyjaznym dla osób niepełnosprawnych jest dworzec w Zbąszynku. Znajduje się on na
4
zmodernizowanej trasie kolejowej łączącej Berlin z Warszawą, zmodernizowanej w latach
1995-1999. Przystanki i stacje na tej trasie przystosowano wtedy do odprawy osób
niepełnosprawnych.
Przyglądając się kolejowej infrastrukturze w miejscowościach województwa można
stwierdzić, że na żadnej stacji nie ma specjalnego podnośnika i windy dla osób
niepełnosprawnych. Brakuje też specjalnych toalet i aparatów telefonicznych, a w wielu
miastach regionu utrudniony jest dojazd do budynku stacji, dostęp do punktów obsługi
podróżnych, kas, poczekalni, restauracji lub bufetu. Brak lub za mało jest miejsc
parkingowych przy dworcach, a same dworce są źle oznakowane i brak jest informacji, gdzie
należy zwrócić się o pomoc.
PKP rozwijają dwa sposoby przewozu osób niepełnosprawnych na wózkach
inwalidzkich: wagonami przedziałowymi i bezprzedziałowymi 2 klasy. Wagon taki
wyposażony jest w urządzenie podnośnikowe, szerokie korytarze, przedziały z zaczepami dla
wózków inwalidzkich, miejsce dla opiekunów oraz specjalnie przystosowaną toaletę.
W składzie pociągu znajduje się zawsze zaraz za lokomotywą i jest specjalnie oznakowany.
Inwalida mieszkający na terenie województwa lubuskiego może podróżować takim pociągiem
z Zielonej Góry do Poznania oraz z Żar i Żagania do Krakowa, Wrocławia i Berlina.
Oprócz takich pociągów, osoba na wózku inwalidzkim może korzystać bez przeszkód
z pociągów lokalnych zestawionych z EZT (elektrycznych zespołów trakcyjnych). W takim
składzie miejsce dla inwalidy na wózku przeznaczone jest w przedziale służbowym za kabiną
maszynisty z przodu pociągu lub w miejscu wskazanym przez obsługę. Według informacji
uzyskanych w dyrekcji generalnej PKP, obsługa pociągu obowiązana jest pomóc osobie
niepełnosprawnej w dostaniu się i opuszczeniu wagonu, po uprzednim poinformowaniu
o stacji docelowej podróży. W województwie lubuskim takie pociągi kursują po trasach:
Kostrzyn – Zielona Góra – Głogów, Zielona Góra – Zbąszynek, Rzepin – Zbąszynek [3].
Lubuskie przedsiębiorstwa PKS nie są przygotowane do obsługi osób
niepełnosprawnych. Łącznie posiadają one 2 autobusy niskopodłogowe i zostały one
zakupione, gdyż stanowiło to warunek podpisania umowy z samorządami gminnymi na
obsługę trasy z Łęknicy do Zielonej Góry oraz z Żagania do Gozdnicy. Wszystkie dworce
w województwie posiadają bariery utrudniające odprawę osób niepełnosprawnych.
W Lubuskiem publiczna komunikacja miejska (MZK) funkcjonuje w Zielonej Górze,
Gorzowie Wlkp. oraz w Żaganiu (obsługuje miasta Żary i Żagań). W Gorzowie Wlkp.
komunikację miejską uzupełniają także tramwaje.
Tabor przeznaczony do transportu osób niepełnosprawnych to przede wszystkim
autobusy niskopodłogowe. Jest ich w sumie 30, na 209 pojazdów (w tym 27 tramwajów), co
stanowi 14% taboru w województwie (średnia krajowa 9,7%). Oprócz autobusów
niskopodłogowych, przedsiębiorstwa posiadają także pojazdy posiadające inne udogodnienia,
takie jak: funkcja przyklęku, dodatkowe poręcze w drzwiach, duże wyświetlacze numeru linii
dla osób niedowidzących, wewnętrzne poręcze malowane na żółto oraz akustyczne
informowanie o przystankach, otwieraniu i zamykaniu drzwi dla osób niedosłyszących.
Gorzowskie tramwaje z udogodnieniami dla osób niepełnosprawnych obsługują
wszystkie linie miejskie, a autobusy niskopodłogowe – 9 z 32 tras miejskich. Żaden taki
pojazd nie został skierowany na trasy podmiejskie. Zielonogórski MZK skierował
„niskopodłogowce” do obsługi 10 z 45 tras miejskich. W Żaganiu MZK posiada tylko jeden
pojazd niskopodłogowy, obsługujący trasę z Żagania do Żar.
3.6
Łączność
Według informacji uzyskanych w Zakładzie Telekomunikacji Polskiej S.A. w Zielonej
Górze każdy nowo montowany publiczny aparat telefoniczny jest wyposażony w funkcję
5
wzmacniania głosu. Do końca 2001 roku wszystkie aparaty na terenie lubuskiego mają
posiadać taką funkcję. Coraz więcej jest też aparatów przystosowanych dla osób na wózkach
inwalidzkich. Liczba abonentów telefonicznych w województwie wynosi ogółem 239 136,
z czego 1296 osób posiadało ustawową ulgę w abonamencie z tytułu niepełnosprawności –
stanowi to 0,54% ogółu abonentów.
4. ANALIZY SUBIEKTYWNE
Ankieta została opracowana w celu zebrania opinii osób niepełnosprawnych na temat
czynników warunkujących poziom jakości ich życia i obejmowała 23 zadania i funkcje
życiowe w następujących sferach: czynności samoobsługi, czynności domowe,
przemieszczanie, komunikowanie się, praca zawodowa, leczenie, rehabilitacja. Badane osoby
oceniały stopień trudności związany z wykonywaniem poszczególnych zadań według
szacunkowej skali: nie dotyczy – mały – średni – duży – nieosiągalny. Odrębna grupa pytań
(12) dotyczyła sytuacji finansowej badanych osób, ocenianej według podobnej skali.
Przeprowadzone badania miały charakter pilotażowy i służyły raczej do weryfikacji
narzędzia badawczego, niż do zebrania statystycznie zobiektywizowanych danych.
W grupie ankietowanych znaleźli się: niesłyszący i słabosłyszący (30,8%),
z niepełnosprawnością motoryczną (23,1%), z niepełnosprawnością złożoną (23,1%),
niewidomi i słabowidzący (15,4%) oraz z niepełnosprawnością intelektualną (15,4%).
Ponieważ dominowały osoby z dysfunkcją wzroku i słuchu (46,2%), największą
trudność sprawiały im czynności związane z komunikowaniem się. Wśród nich najczęściej
wskazywano słuchanie radia (84,6%), oglądanie telewizji, załatwianie spraw w urzędach oraz
nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi (77%). Dla 8% badanych czynności te były nawet
nieosiągalne. W tej kategorii najmniej wskazań dotyczyło czytania i pisania, chociaż i ten
odsetek wskazań jest znaczny (61,6%).
Jedynie co czwarty badany nie deklarował problemów związanych z możliwościami
leczenia, natomiast co trzeci – z wyposażeniem w specjalistyczny sprzęt. Dla 8%
przebadanych osób sprzęt ten był nieosiągalny.
Trudności z wykonywaniem pracy zawodowej miało dwie trzecie ankietowanych.
Czynności domowe były kolejnymi pod względem trudności. Najtrudniejsze,
w odczuciu badanych, było dokonywanie zakupów (61,3%). Poruszanie się po mieszkaniu,
sprzątanie oraz sporządzanie posiłków stanowiło trudność dla 54% badanych. Prawie połowa
ankietowanych stwierdziła, że dużą trudność sprawia im wchodzenie i wychodzenie
z mieszkania, przemieszczanie się w terenie, dotarcie do najbliższego urzędu. Niewiele mniej
wskazań (38%) uzyskało dotarcie do najbliższego sklepu oraz korzystanie ze środków
komunikacji (30%).
Niemal dla wszystkich badanych (92%) zakup odzieży stanowił obciążenie dla
budżetu domowego, a dla co trzeciej osoby był to znaczący wydatek. Taka sama sytuacja
wystąpiła w sferze stałych opłat, takich jak czynsz, gaz, prąd, CO oraz telefon. Dla 85%
stanowiły one poważny wydatek budżetu domowego, a dla trzech czwartych – nawet duży.
Duży odsetek wskazań dotyczył zakupu żywności (70%), lecz dwie trzecie
ankietowanych nie miało większych kłopotów z jej zakupem. Badani stwierdzili, że żyją
oszczędnie, aby odłożyć na poważniejsze zakupy.
Zadowolenie z możliwości leczenia może być uznane za subiektywną miarę poczucia
bezpieczeństwa w sytuacji choroby. Z uzyskanych wyników badania można wnioskować, że
46,2% ankietowanych nie ma poczucia bezpieczeństwa mierzonego zadowoleniem
z możliwości leczenia. Ponad połowa badanych stwierdziła, iż ich dochody nie starczają
w satysfakcjonującym stopniu na finansowanie leczenia i rehabilitacji.
6
Dane o obciążeniu gospodarstw domowych osób niepełnosprawnych wydatkami na
zakup lekarstw wskazują, iż są to obciążenia stosunkowo wysokie dla 77% ankietowanych,
a aż dla 39% – bardzo wysokie. Jeśli chodzi o wyposażenie w specjalistyczny sprzęt, dla 7%
jest on nieosiągalny, natomiast dla 23% badanych jego zakup stanowi duży wydatek.
Trzy czwarte osób niepełnosprawnych musiało ograniczyć wydatki na rozrywkę, a dla
prawie 8% była ona finansowo nieosiągalna. Znaczny odsetek ankietowanych ograniczył
zakup prasy i książek oraz rezygnował z rozwijania zainteresowań.
Podsumowując ankietę należy stwierdzić, że poziom poczucia dobrostanu badanych
osób niepełnosprawnych jest niski. Jako główne przyczyny tego stanu rzeczy można wyróżnić
dwie: dochodowość osób niepełnosprawnych oraz istnienie barier zarówno urbanistycznych,
komunikacyjnych oraz mentalnych.
5. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Zjawisko niepełnosprawności wraz z towarzyszącymi konsekwencjami zdrowotnymi,
społecznymi, finansowymi i zawodowymi dotyka co piątego mieszkańca województwa
lubuskiego. Populacja osób niepełnosprawnych w województwie lubuskim stanowi około
23% ogółu ludności, co stawia je na drugim miejscu w kraju. Udział osób niepełnosprawnych
w stosunku do ogółu w miastach wynosi 21,6%, zaś na wsi – 28,6%. Struktura
niepełnosprawności przedstawia się następująco: osoby z umiarkowaną niepełnosprawnością
(II grupa) – 42,9%, lekką (III grupa) – 41% i znaczą (I grupa) – 15,9%.
Warunki bytu osób niepełnosprawnych determinują niskie dochody. Stałym źródłem
utrzymania coraz większej ilości rodzin stają się świadczenia budżetowe – zarówno
świadczenia ZUS, jak i pomocy społecznej. Dla większości niepełnosprawnych i ich rodzin
podstawowym źródłem utrzymania jest skromna renta inwalidzka lub socjalna. Powoduje to,
że większość tych ludzi żyje na krawędzi ubóstwa i minimum egzystencji. Konsekwencją
tego zjawiska jest wzrost liczby wniosków o świadczenia z pomocy społecznej na
zaspokojenie podstawowych potrzeb.
Jedną z możliwości podniesienia poziomu życia osób niepełnosprawnych jest
edukacja, wyrównująca szanse zatrudnienia, zarobkowania, tym samym samodzielności
życiowej. Wykształcenie osób niepełnosprawnych w województwie charakteryzuje się niskim
poziomem. Uwidacznia się również rosnąca dysproporcja pomiędzy wykształceniem osób
niepełnosprawnych i sprawnych. Spowodowane jest to z jednej strony koniecznością
wydatkowania przez rodziny środków pieniężnych na zaspokojenie podstawowych potrzeb,
z drugiej – barierami urbanistycznymi i architektonicznymi w dotarciu do szkół oraz
barierami mentalnymi samych niepełnosprawnych i środowiska, w którym się poruszają.
Jednym
z głównych
czynników,
kształtujących
jakość
życia
osób
z niepełnosprawnościami, jest szeroko pojęta sytuacja zdrowotna. Zależy ona w znacznej
mierze od funkcjonującego systemu opieki zdrowotnej. O ile podstawową opiekę zdrowotną
można ocenić jako zadowalającą, to opieka specjalistyczna pozostawia wiele do życzenia,
w pewnych dziedzinach wykazuje ona braki. Brakuje specjalistów z dziedziny
endokrynologii, foniatrii, audiologii, hematologii i reumatologii. Specjalistyczną opiekę
medyczną zapewnioną mają głównie osoby zamieszkałe w Zielonej Górze i Gorzowie
Wielkopolskim, jednak w przypadku wystąpienia skomplikowanego schorzenia, lubuszanie
muszą szukać ratunku poza granicami województwa. Niepokojąco niska jest także liczba
lekarzy stomatologów.
Placówki rehabilitacyjne rozmieszczone są nierównomiernie, skupione głownie
w dwóch ośrodkach miejskich – Zielonej Górze i Gorzowie. Żeby dostać się do ośrodka
rehabilitacyjnego często należy pokonywać duże odległości – w przypadku niektórych osób
oznacza to nawet niemożność dotarcia do niego. Przyczyny tego stanu rzeczy należy
7
upatrywać zarówno w rozmieszczeniu samych ośrodków na terenie województwa, jak
i możliwościach dotarcia do nich masowym transportem publicznym.
Drugą ważną przyczyną rezygnacji z dojazdów na rehabilitację jest niedostosowanie
środków komunikacji masowej. O ile rozwiązania prawne dotyczące ulg i przywilejów
w korzystaniu z komunikacji masowej można uznać za wystarczające, to przystosowanie
środków transportu masowego pozostawia wiele do życzenia. Wysokie stopnie w autobusach
i wagonach, wąskie przejścia i brak poręczy, stopnie i wysokie krawężniki na dworcach
i przystankach to główne mankamenty. Należy stwierdzić, iż przedsiębiorstwa komunikacji
masowej w województwie lubuskim nie są przygotowane do obsługi niepełnosprawnych
pasażerów. Nieco lepiej wygląda sytuacja w komunikacji miejskiej; mimo ograniczonych
środków samorząd lokalny stopniowo wymienia tabor na niskopodłogowy. Niedostępność
taboru w dłuższym okresie może wpływać pośrednio na pogorszenie się stanu zdrowia osób
z niepełnosprawnościami, ich sprawności, a co za tym idzie – obniżenie poziomu życia
w ocenie subiektywnej, jak i obiektywnej.
Dostępność infrastruktury w województwie lubuskim dla potrzeb osób
z niepełnosprawnościami w większości zlokalizowana jest w Gorzowie i Zielonej Górze;
w pozostałych powiatach jest dostępna w bardzo ograniczonym zakresie, bądź w ogóle.
Miejskie układy komunikacyjne ograniczone są zwartą i gęstą zabudową. Sieć ulic
w miastach powstała w większości w latach trzydziestych naszego stulecia i nie jest
dostosowana do potrzeb rozwijającego się ruchu. Także przebudowa infrastruktury miejskiej
i jej adaptacja dla osób niepełnosprawnych jest w wielu przypadkach niemożliwa lub zbyt
kosztowana. Realizuje się jednak projekty, które stwarzają możliwość adaptacji przy
jednoczesnym zachowaniu istniejącej sieci komunikacyjnej. W niektórych miastach regionu
lubuskiego ruch kołowy został ograniczony w wyniku stworzenia ciągów pieszych – pasaży
lub deptaków. Dotyczy to takich miast, jak Zielona Góra, Żary i Świebodzin. Ponadto,
budując nowe skrzyżowania i przejścia dla pieszych, wyposaża się je w sygnalizację świetlną,
wzbogaconą o sygnalizację akustyczną dla niedosłyszących. Budując nowe ciągi piesze
profiluje się je tak aby były one dostępne dla osób niesprawnych ruchowo.
Podstawowym problemem pozostaje nadal nieprzestrzeganie przepisów prawnych
zawartych w Prawie budowlanym. Większość nowo zbudowanych budynków nie spełnia
kryteriów dostępności. Krótkowzroczność inwestorów powoduje, że w przyszłości mogą
zostać poniesione dodatkowe koszty związane z adaptacją tych obiektów.
Marginalne dostosowanie istniejącej infrastruktury technicznej powoduje, że
z przyczyn niezależnych od samych osób niepełnosprawnych pozbawia się ich możliwości
pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, możliwości pełnienia wielu ról społecznych oraz
zmniejszające się możliwości pełnej integracji w społeczeństwie.
LITERATURA
1. Diagnoza społeczna 2000, Warszawa 2001.
2. Dostępność obiektów użyteczności publicznej dla osób niepełnosprawnych na terenie
województwa lubuskiego. Zielona Góra 2000.
3. Informator PKP dla osób niepełnosprawnych podróżujących koleją. Zielona Góra
2000.
4. Kowalik S., Janecka Z., Użyteczność koncepcji jakości życia dla procesu rehabilitacji
osób niepełnosprawnych [w:] Materiały Stowarzyszenia Przyjaciół i Sympatyków
DPS w Jarogniewicach i Katedry Kultury Fizycznej Osób Niepełnosprawnych AWF
w Poznaniu, z. 3: Rozwiązanie problemów życiowych mieszkańców domów pomocy
społecznej, Jarogniewice 1998.
5. Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1995.
8
6. Ochrona zdrowia i opieka społeczna w województwie lubuskim, Zielona Góra 2000.
7. Rocznik statystyczny województwa lubuskiego, Zielona Góra 2000.
EVALUATION OF THE QUALITY OF THE DISABLED'S LIVES
ON THE EXAMPLE OF THE REALIA OF LUBUSKIE PROVINCE
Abstract: In this paper a method of evaluation of the standard of the disabled's lives is
presented. The objective evaluation is based on the analysis of: the socio-economical
situation of the disabled, health-care system, education, architectural barriers, means of
transport and telecommunication. The possibilities of the subjective evaluation are
presented on the example of a questionnaire. The role of ergonomics assessment in
shaping the opinion on the quality of the disabled's lives in Lubuskie Province is taken
into account.
9