Biblijne podstawy Różańca

Ks. Janusz Czerski
Uniwersytet Opolski
Biblijne podstawy Różańca
1. Model nieustannej modlitwy
Zarówno w nauczaniu Chrystusa, jak i w tradycji apostolskiej znajduje się polecenie nieustannej modlitwy. Łukasz wprowadza przypowieści o modlitwie następującą uwagą:
Powiedział im też przypowieść o tym, że zawsze powinni modlić się i nie ustawać (Łk 18,
1).
Również św. Paweł w 1 Tes 5, 16-17 zachęca adresatów do nieustannej modlitwy:
Zawsze się radujcie, nieustannie się módlcie.
Postulat nieustannej modlitwy stał się więc centralnym punktem duchowości
Ojców Pustyni, w początkach monastycyzmu od III do VI w. Poszukiwano praktycznych sposobów realizacji tego nakazu. W wyniku tych poszukiwań powstawały różne pomysły, jak np. zastępowanie się kimś innym w tym czasie, kiedy
samemu nie można się modlić. Praktyka do dziś jest stosowana wśród mnichów
Kościoła Etiopskiego (w Jerozolimie).
Innym sposobem było powtarzanie krótkich modlitw. Najbardziej znaną i biblijną modlitwą powtarzaną było Κύριε ἐλεήσον i tzw. Modlitwa Jezusowa, która polega na powtarzaniu Imienia Jezus. Modlitwę tę należało wiele razy powtarzać, aby stała się modlitwą serca. Nie może to być powtarzanie bezmyślne, lecz
medytatywne. Po dłuższym okresie praktyki, Modlitwa Jezusowa przechodzi
w kontemplację.
Modlitwa nie może męczyć, stąd w klasztorach jest ona dokładnie określona
i odlicz się ją na tzw. κομβολόγιον (κομβοσκίνον), вирвиця. Są to sznury z węzełkami lub kulkami, zakończone krzyżykiem. Przypominają różaniec w Kościele
Zachodnim.
Odliczanie modlitw znane też było, co najmniej od średniowiecza, w duchowości Kościoła Zachodniego. Na przykład Reguła benedyktyńska nakazywała braciom
zakonnym odmawiać 150 razy dziennie Ojcze nasz, na wzór liturgii godzin (nie
umieli czytać).
Z tych praktyk powstał Różaniec maryjny, którego struktura została uformowana przez św. Dominika. Do wielokrotnego powtarzania Ojcze nasz, dodano
2
Zdrowaś Maryjo, Chwała Ojcu, wyznanie wiary oraz rozważanie tajemnic z życia
Jezusa i Maryi.
2. Kompendium wiary i Ewangelii
Różaniec zawiera cztery podstawowe elementy wiary:
1) wyznanie wiary Wierzę;
2) wyznanie Trójcy Przenajświętszej: znak krzyża i Chwała Ojcu;
3) najpiękniejszą modlitwę, której nauczył sam Jezus: Ojcze nasz;
4) rozważania, w których kontempluje się życie Jezusa oraz wydarzenia związane z Bogurodzicą.
Rdzeniem Różańca jest jednak Pozdrowienie Anielskie.
3. Geneza Pozdrowienia Anielskiego
Od najdawniejszych czasów chrześcijanie czcili Matkę Jezusa i modlili się do
Niej. W Kościele Zwiastowania w Nazarecie, który tradycja łączy z domem Maryi
i miejscem zwiastowania, odnaleziono napisy z pierwszych wieków w języku
aramejskim i greckim, sławiące Bogurodzicę. Z czasem, w oparciu o teksty
z Ewangelii Łukasza, powstała modlitwa Zdrowaś Maryjo, na którą w pierwotnej
wersji składały się słowa Gabriela i św. Elżbiety. W tej formie przetrwała ona do
dziś w Kościołach Wschodnich:
Bogurodzico, raduj się pełna łaski Maryjo. Pan z Tobą. Błogosławiona jesteś
między niewiastami i błogosławiony owoc żywota Twojego. Bo Ty porodziłaś
Zbawiciela dusz naszych.
Kościół Zachodni dodał z czasem Imię Jezus, słowa: Święta Maryjo, Matko Boża
i Amen. Obecna forma Zdrowaś Maryjo ukształtowała się ostatecznie w XV w. i została zatwierdzona w 1566 r. przez papieża Piusa V.
4. Interpretacja Pozdrowienia Anielskiego
W tekście współczesnej formy Zdrowaś Maryjo formę biblijną ma pierwsza
część:
Zdrowaś Maryjo, łaski pełna. Pan z Tobą.
Błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony owoc żywota Twego.
Jest to połączenie pozdrowienia Gabriela z pozdrowieniem Elżbiety podczas
nawiedzenia.
3
4.1. Pozdrowienie Gabriela
Pozdrowienie Gabriela w tekście oryginalnym, greckim brzmi: Raduj się, pełna
łaski. Pan z Tobą (Łk 1, 28).
Greckie χαῖρε w tradycji zachodniej rozumiano, za łacińskimi przekładami, jako
pozdrowienie: ave ‘witaj, bądź pozdrowiona’. Na Wschodzie tłumaczono χαῖρε
jako wezwanie do radości. Tak zaczyna się też Zdrowaś Maryjo według formy łacińskiej w języku hebrajskim: Szimchi Miriam. Szimchi ‘raduj się’ nie Szalom ‘pokój’, jak było przyjęte w środowisku semickim. Anioł wzywa Maryję do radości
osobistej i eschatologicznej. Urodzi Syna, którego godność będzie przekraczać
wszelkie kategorie i jednocześnie będzie On oczekiwanym, Zbawicielem świata.
Zwrot pełna łaski ma głębsze znaczenie. Greckie χάρις tłumaczone jako ‘łaska’
ma następujące znaczenia: życzliwość, łaskawość, wybranie, dar piękności,
wdzięk. Oznacza to, że Maryja skupia w sobie wszystkie te cechy, te wartości, dary Boga. Najważniejsze jednak: ma łaskę zrozumienia słowa Bożego, które przekazał Jej anioł.
Zwrot: Pan z Tobą jest pozdrowieniem judaistycznym (Sdz 6, 12). W przypadku
Bogurodzicy nie jest tylko pozdrowieniem, lec stwierdzeniem faktu, że Pan jest
przy Niej, jest z Nią. Jest obecny.
4.2. Pozdrowienie św. Elżbiety
Słowa: Błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony owoc żywota Twego,
są pozdrowieniem św. Elżbiety podczas sceny nawiedzenia. Słowa te wypowiedziała Elżbieta pod natchnieniem Ducha Świętego. Kiedy więc my je wymawiamy, wymawiamy je jako słowa Ducha Świętego.
Cóż znaczy słowo błogosławiona? Greckie εὐλογία wyraża uwielbienie i dziękczynienie. Jest synonimem słowa εὐχαριστία ‘dziękczynienie’. Ma wprawdzie
charakter hołdowniczy, wskazuje na godność Bogurodzicy, ale jest także impulsem do uwielbienia Boga i dziękczynienia Mu za wszystkie wydarzenia zbawcze.
Pozdrowienie Maryi przez Elżbietę wyraża głęboką zatem chrystologiczną
prawdę: to, kim Maryja jest, łaski, które są Jej udziałem, cześć, jakiej doznaje, to
wszystko otrzymuje dlatego, że jest Matką Chrystusa. Pochwał Maryi jest w rezultacie uwielbieniem Mesjasza.
Ale nie dzieje się to bez wkładu Maryi. Elżbieta stwierdza: Błogosławiona, która
uwierzyła, że stanie się to, co zostało Jej powiedziane przez Pana (Łk 1, 45). Wkładem
Maryi jest decyzja wiary. Obraz tej wiary kreśli scena zwiastowania. Nie rozumiała do końca tego, co powiedział anioł, ale przyjęła z posłuszeństwem jako słowo
Boga. Wiara bowiem jest zaufaniem, decyzją i posłuszeństwem.
Następująca po tym przywitaniu pieśń Magnificat odsłania nam przepiękną duchowość Matki Syna Bożego.
4
5. Imię Jezus
W Biblii imię nie ma znaczenia konwencjonalnego, lecz wyraża całą głębię osoby, która je nosi, mówi o czynnej obecności. Poznać imię, to mieć dostęp do kogoś,
to znać jego tajemnicy. Poznać Imię Boga, to znaleźć się w Jego obecności. Wzywać Imienia Boga, to wchodzić we wspólnotę z Nim. Imię Jezus, hebr. JESZUAH
oznacza: Jahwe jest zbawieniem (Łk 1, 31).
Wzywanie Imienia Jezusa oznacza wejście w sferę Jego obecności, w sferę działania Jego zbawczej potęgi. Już samo zgromadzenie się w Imię Jezusa zapewnia
Jego obecność (Mt 18, 20).
Wzywając Imienia Jezusa, apostołowie leczyli chorych (Dz 3, 6; 9, 34), wyrzucali
zło (Mk 9, 38; 16, 17; Mt 7, 22), dokonywali cudów (Mt 7, 22; Dz 4, 30). Modlitwa
zanoszona w Imię Jezusa zapewnia wysłuchanie (J 16, 23-24). Potwierdza to także
praktyka Kościoła: modlitwy, sakramenty.
A zatem wzywanie Imienia Jezus:
1) uobecnia Jego Osobę;
2) jednoczy z Jezusem;
3) wprowadza w krąg Jego zbawczego działania;
4) zapewnia Jego skuteczną pomoc (por. cuda: Mt 9, 27; 15, 22; 17, 15; 20, 31)
Różaniec kończy się hebrajskim Amen. Jest to słowo, którego nie da się jednoznacznie przełożyć na jakikolwiek język. Wyraża ono akceptację, podsumowanie,
wyznanie wiary, dołączenie własnych intencji do modlitwy różańcowej.