Dostęp do metod i środków służących świadomej - beata-vita

Dostęp do metod i środków służących świadomej prokreacji
„Art. 2. 2. Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich
kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są zobowiązane zapewnić obywatelom
swobodny dostęp do metod i środków służących dla świadomej prokreacji”.[ Ustawa z dnia 7 stycznia
1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności
przerywania ciąży (Dz. U. Nr 17, poz. 78, z późn. zm.)]
W Polsce zarejestrowane są obecnie i dostępne nowoczesne środki antykoncepcyjne będące
produktami leczniczymi bądź wyrobami medycznymi oraz leki i wyroby medyczne stosowane w
czasie ciąży i niezbędne do opieki nad płodem, opieki medycznej nad kobietą
w ciąży oraz używane w celu świadomej prokreacji.
W roku 2003 Polskie Towarzystwo Ginekologiczne wydało rekomendacje w sprawie
antykoncepcji, zgodnie z ich treścią w Polsce dostępne są następujące sposoby regulacji
płodności: metody okresowej abstynencji seksualnej (metody naturalne), środki
plemnikobójcze, prezerwatywy, wkładki wewnątrzmaciczne, w tym wkładki uwalniające
wewnątrzmacicznie progesteron, jedno lub dwuskładnikowe preparaty hormonalne stosowane
w postaci tabletek doustnych, plastrów przezskórnych, wstrzyknięć.
Jak wynika z informacji zawartych w publikacji Zdrowie reprodukcyjne w Polsce – stan
obecny i perspektywy rozwoju9, w ciągu ostatnich 20 lat znacznie zwiększył się wybór oraz
dostęp do nowoczesnych metod zapobiegania ciąży. Wprowadzono niskodawkowe, doustne
środki antykoncepcyjne oraz opracowano nowe progestageny. Wdrożono również nowoczesne
rodzaje terapii, tj. implanty progestagenne, domaciczne wkładki zawierające
gestageny oraz pierwsze transdermalne czy dopochwowe systemy antykoncepcyjne
z wykorzystaniem estro-progesta-genów. Badania nad oczekiwaniami kobiet w odniesieniu
do antykoncepcji wykazują, że pierwszoplanowe uwarunkowania w wyborze metody to
skuteczność, brak niepożądanych objawów ubocznych, odwracalność, akceptacja oraz inne
korzyści wynikające z jej stosowania.
Co do zasady dostępne w Polsce leki antykoncepcyjne nie są finansowane ze środków
publicznych. Należy jednak zaznaczyć, że w roku 2009 na wykazach leków refundowanych (w
załączniku do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 lutego 2009 r. w sprawie limitów cen
leków i wyrobów medycznych wydawanym świadczeniobiorcom bezpłatnie, za opłatą ryczałtową
lub częściowa odpłatnością), znalazły się preparaty lecznicze z grupy anatomicznoterapeutyczno – chemicznej G03AA07: Antykoncepcja – gestageny z estrogenami:
� Microgynon 21 (Schering AG);
� Rigevidon (Jenapharm);
� Stediril 30 (Wyeth).
Produkty te znalazły się na listach refundacyjnych ze względu na zastosowane w leczeniu
czynnościowych zaburzeń miesiączkowania i bolesnym miesiączkowaniu, jednak mają
również działanie antykoncepcyjne. Preparaty dostępne są za odpłatnością 30% limitu ceny
plus dopłata powyżej limitu w sytuacjach, w których wskazaniem do ich stosowania jest
leczenie zaburzeń miesiączkowania a nie działanie antykoncepcyjne.
Dostęp do badań prenatalnych
i rodzinnego poradnictwa genetycznego
„Art. 2.2a Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich
kompetencji określonych w przepisach szczegółowych, są zobowiązane zapewnić swobodny
dostęp do informacji i badań prenatalnych, szczególnie wtedy, gdy istnieje podwyższone
ryzyko bądź podejrzenie wystąpienia wady genetycznej lub rozwojowej płodu albo
nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu płodu”[ Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny,
ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. Nr 17, poz. 78, z późn. zm.)]
Badania prenatalne są w polskim systemie prawnym uregulowane ustawą o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W sierpniu 2009 r., aby ułatwić dostęp do
badań prenatalnych, zmienione zostały kryteria kwalifikacji badań. Badania prenatalne
wykonywane są w przypadku zwiększonego ryzyka, zgodnie z obowiązującymi w genetyce
klinicznej wskazaniami.
Świadczenia zdrowotne obejmujące badania prenatalne, zarówno nieinwazyjne jak
i inwazyjne, są udzielane kobietom ciężarnym, przez zakłady opieki zdrowotnej oraz
indywidualne i grupowe praktyki lekarskie. Badania prenatalne nieinwazyjne (np. badanie
ultrasonograficzne) stanowią obecnie element standardu postępowania medycznego w opiece
nad kobietą ciężarną. Badania inwazyjne (metodą amniopunkcji i kardocentezy) są
wykonywane na zlecenie lekarza ginekologa, w przypadku podejrzenia wystąpienia ryzyka
wady genetycznej lub rozwojowej płodu, bądź nieuleczalnej choroby płodu, zagrażającej jego
życiu. Jeśli standardowo wykonywane badania wykażą nieprawidłowość, kobiety kierowane
są do specjalistycznych ośrodków, gdzie wykonuje się bardziej szczegółowe inwazyjne
badania prenatalne.
Wczesne wykrycie wad i chorób płodu jest ważnym elementem codziennej działalności
lekarzy położników i ginekologów. Celem diagnostyki prenatalnej jest rozpoznanie chorób
i wad płodu możliwie jak najwcześniej, nie później niż do 20 – 22 tygodnia ciąży.
W przypadku stwierdzenia choroby lub wady płodu, której leczenie jest możliwe, wczesne
ustalenie rozpoznania umożliwia optymalizację postępowania terapeutycznego zarówno
w okresie ciąży, jak i po urodzeniu się dziecka.
W przypadku rozpoznania ciężkiego, nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej
choroby zagrażającej jego życiu, rodzice mają prawo zgodnie z art. 4a ustawy o planowaniu
rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, podjąć
decyzję o przerwaniu ciąży.
Z danych otrzymywanych z zakładów i poradni genetycznych z całego kraju wynika, że
udzielono 35 839 porad genetycznych, wykonano 5 795 inwazyjnych badań prenatalnych,
w rezultacie których stwierdzono 750 patologii płodu.
Ponadto, Narodowy Fundusz Zdrowia dodatkowo finansuje od 2005 r., program badań
prenatalnych dla kobiet spełniających co najmniej jedno z następujących kryteriów: wiek
matki powyżej 35 lat, wystąpienie w poprzedniej ciąży aberracji chromosomowej płodu lub
dziecka, stwierdzenie wystąpienia strukturalnych aberracji chromosomowych u ciężarnej lub
u ojca dziecka, stwierdzenie znacznie większego ryzyka urodzenia dziecka dotkniętego
chorobą uwarunkowaną monogenetycznie lub wieloczynnikową, stwierdzenie w czasie ciąży
nieprawidłowego wyniku badania USG i/lub badań biochemicznych wskazujących na
zwiększone ryzyko aberracji chromosomowej lub wady płodu.
W celu włączenia do programu, wymagane jest skierowanie zawierające informacje
o wskazaniach do objęcia programem wraz z opisem nieprawidłowości i dołączonymi
wynikami badań potwierdzającymi zasadność skierowania do programu, wystawione przez
lekarza prowadzącego ciążę.
W ramach programu wykonywane są następujące procedury: badanie USG płodu wykonane
zgodnie ze standardami Sekcji Ultrasonograficznej Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego;
badania biochemiczne (oznaczenia w surowicy krwi PAPP-A – osoczowe białko ciążowe A, ΒhCG – wolna gonadotropina kosmówkowa (podjednostka beta), AFP – alfa fetoproteina, Estriol –
wolny estriol), komputerowa ocena ryzyka choroby płodu; porada genetyczna, w przypadku
wskazań medycznych badania inwazyjne - pobranie materiału do badań genetycznych w drodze
amniopunkcji/ biopsji trofoblastu/ kordocentezy i badanie genetyczne materiału płodowego.