plik pdf

Internetowa biblioteka Między tekstami
Materiały do interpretacji obrazów
materiały zamieszczone na www.gwo.pl
1781, Warszawa, Muzeum Narodowe
Jan Piotr Norblin, Menuet w ogrodzie
Autor: Małgorzata Herzog
1
Internetowa biblioteka Między tekstami. Materiały do interpretacji obrazów
Jest to sielankowa scena rodzajowa przedstawiająca towarzystwo dworskie spędzające czas
na zabawie i wypoczynku w ogrodzie. Scena została ukazana w modnym dla XVIII-wiecznego
malarstwa typie zwanym fêtes galantes, czyli sielanki arystokratycznej. Ten rodzaj przedstawienia
dworskiej sceny rodzajowej wprowadził do malarstwa Antoine Watteau. Był to całkowicie nowy
styl malowania, polegający zwykle na przedstawianiu wytwornych kochanków w trakcie zalotów
na tle przyrody. Na słynnym obrazie Watteau Odjazd na Cyterę kochankowie są ubrani w stroje
przypominające XVI-wieczne kostiumy, a cała scena przypomina sztukę rozgrywającą się
w teatrze. Tego typu obrazy pokazywały życie i miłość w sposób sielankowy i lekki, tak jakby były
one zabawą. Obrazy rodzajowe, przedstawiające idylliczne sceny z życia dworu, powstawały
przede wszystkim na zamówienie arystokracji ceniącej wygodę, elegancję i wytworność. Artyści
często odzwierciedlali te wartości, ukazując ludzi i ich cechy na tle wyrafinowanego życia
towarzyskiego wyższych sfer. Obrazy w stylu fêtes galantes odznaczają się lekkością
i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz często
występującymi motywami, takimi jak sceny pasterskie lub parkowe, sceny mitologiczne, sceny
erotyczne czy wytworne kompozycje portretowe.
Symbolika ogrodu jako miejsca idyllicznego, dalekiego od życia codziennego, wywodzi się
od przedstawienia ogrodu rajskiego w Biblii. W Księdze Rodzaju ogród w Edenie jest opisany jako
ziemski raj, z którego Bóg wypędził Adama i Ewę za zjedzenie zakazanego owocu. Rajski ogród
symbolizuje poczucie szczęścia, jakie mieli pierwsi rodzice, zanim popełnili grzech pierworodny.
Jest to stan idealny, do którego człowiek na próżno stara się wrócić. W sztuce średniowiecznej
ogród był przedstawiany jako hortus conclusus (ogród zamknięty) i wiązano go z symboliką
dziewictwa Maryi Panny. Przedstawiany był również jako ogród miłości, w którym ukazywano
przyjemności dworskiego życia. Tak jest na przykład na ilustracjach do Powieści o Róży,
opowiadającej o młodzieńcu, który trafił do tajemniczego ogrodu miłości zamieszkiwanego przez
postaci uosabiajace Wesołość, Zabawę, Szczerość, Bogactwo, Dworność i Młodość.
W renesansie ogród przedstawiano zwykle jako wspaniały, tarasowy (czyli ukształtowany na kilku
poziomach) park z altanami i sadzawkami umieszczonymi pomiędzy siecią alejek obsadzonych
szpalerami drzew. Był też tłem reprezentacyjnych przedstawień portretowych. W baroku piękny
ogród typu francuskiego, geometryczny, z uporządkowanymi alejkami, tworzonymi z żywopłotów,
fontannami lub grupami rzeźb był ukazywany w rodzajowych scenach dworskich. Pod koniec
XVIII wieku w projektowaniu parków zaczęto się inspirować opisami antycznych ogrodów,
pełnych kolumn, posągów bóstw, fontann i grot. W tym samym czasie w Anglii pod wpływem
sentymentalizmu powstał typ ogrodu, którego kompozycja opierała się na elementach naturalnego
krajobrazu, czyli tzw. sentymentalny ogród angielski. Był on częstym motywem kompozycyjnym
w scenach rodzajowych, antycznych czy alegorycznych.
W sztuce XVIII wieku symboliczny ogród był przeciwstawiany miastu. Ogród miał być miejscem,
w którym można oddać się otium (wypoczynkowi) i poświęcić rozwojowi duchowemu.
W dworskich ogrodach królowały sztuka i kultura, ogród był zjawiskiem z pogranicza sztuki,
literatury i poezji. Był także miejscem, w którym pierwotna naturalność i zmysłowość zostały
zastąpione przez konwersację, muzykę czy taniec.
Inne elementy obrazu:
materiały zamieszczone na www.gwo.pl
2
Internetowa biblioteka Między tekstami. Materiały do interpretacji obrazów
Stroje z epoki – tańcząca kobieta jest ubrana w charakterystyczną dla końca XVIII wieku
suknię: z dużym dekoltem, wciętą w pasie, marszczoną z tyłu, usztywnioną krynoliną,
zakończoną trenem, na głowie ma koronkowy czepek noszony przez kobiety zamężne.
Jej partner ma na sobie obcisły surdut, spodnie do kolan i pończochy.
Kolorystyka obrazu służy podkreśleniu jego tematu wiodącego – tańcząca para, przedstawiona
w centralnym miejscu obrazu, jest wyróżniona czerwoną barwą stroju, pozostałe osoby zostały
namalowane w neutralnej kolorystyce.
Para tańczy menueta (fr. menus pas – drobny krok), czyli lekki, wytworny taniec, wykonywany
w tempie umiarkowanym, modny na XVIII-wiecznych dworach europejskich
Elementy stylu orientalnego, popularnego w XVIII wieku – egzotyczna parasolka, orientalny
strój muzyka (stojącego w grupce osób ukazanych z prawej strony obrazu) grającego
na instrumencie przypominającym dwa flety.
Idylliczny ogród w stylu sentymentalnym, z nieregularnie rosnącymi drzewami, polaną w stylu
pasterskim, przypominający Arkadię Czartoryskich w Puławach, być może miejsce to służyło
Norblinowi jako tło ukazanej sceny.
Jan Piotr Norblin de la Gourdaine (1745–1830) był Francuzem, synem karczmarza, pochodził
z małej francuskiej miejscowości Misy-sur-Yonne. Początkowo samodzielnie uczył się rysunku,
później uczęszczał do pracowni Francoisa Casanovy, znanego francuskiego batalisty. Następnie
studiował w Paryżu w Akademii Malarstwa i Rzeźby oraz w Ecole Royale. We wczesnym
okresie twórczości malował głównie sceny batalistyczne, uprawiał też grafikę – początkowo
wykonywał kopie rytownicze dzieł innych malarzy, z czasem zaczął tworzyć samodzielne prace.
W 1772 roku książę Adam Czartoryski zaproponował artyście pracę na swoim dworze.
Prawdopodobnie Norblin był już wówczas znanym malarzem, gdyż zatrudniając
go, Czartoryscy chcieli konkurować z mecenatem Stanisława Augusta Poniatowskiego, dla
którego pracował Bernardo Bellotto zwany Canaletto. W 1774 roku Norblin przyjechał
do Polski w charakterze malarza nadwornego Czartoryskich i nauczyciela ich dzieci. W Polsce
mieszkał ponad trzydzieści lat i tu powstały wszystkie jego najwybitniejsze prace, a jego styl
malarski stał się całkowicie niezależny od wpływów rodzinnej Francji.
Artysta brał udział w dekoracji puławskiej Arkadii, czyli romantycznego parku księżnej Izabeli
Czartoryskiej, gdzie malował pejzaże i scenki z życia dworskiego. W pałacu księżnej
na Powązkach wykonał ozdobne panneaux (panneaux – dekoracyjnie obramowana płaszczyzna
ścienna wypełniona malowidłem) przedstawiające sceny dworskie, np. Śniadanie w ogrodzie.
Zasłynął też jako dekorator – na zlecenie Heleny Radziwiłłowej wykonał słynny plafon
Jutrzenka w Arkadii koło Nieborowa.Poważną pozycję w twórczości Norblina zajmowała
grafika. Wykonał wiele akwafort o różnej tematyce, często historycznej (Portret Mazepy),
autoportretowej (Autoportret przed ekranem) oraz ukazujących sceny z życia codziennego
(Szlachcic w szubie, Portret znakomitego szlachcica). Jego prace, dzięki użyciu światłocienia
oraz delikatnej i przemyślanej kresce, bardziej sprawiały wrażenie rysunku aniżeli akwaforty.
Norblin porzucił pracę grafika dopiero po piętnastu latach pobytu w Polsce. Pozostawił po sobie
materiały zamieszczone na www.gwo.pl
3
Internetowa biblioteka Między tekstami. Materiały do interpretacji obrazów
około setki prac i ponad tysiąc odbitek, np. ilustracje do Myszeidy Krasickiego czy akwarele
wydane w tece Stroje polskie. Często podejmował w rycinach tematy opracowywane
w malarstwie. W swojej twórczości graficznej łączył elementy stylu Rembrandta van Rijn,
którego uważał za swojego mistrza, ze stylem Antoaine’a Watteau.
Około 1787 roku Norblin opuścił dwór Czartoryskich i osiedlił się w Warszawie. Otworzył
pracownię malarską i przyjmował uczniów, a także udzielał lekcji w domach arystokracji.
Wykształcił grupę uczniów, spośród których najważniejszymi byli: Aleksander Orłowski,
Michał Płoński i Jan Rustem. Na obrazach malowanych przez Norblina w okresie warszawskim
– olejnych, gwaszach i akwarelach – dominuje przede wszystkim tematyka rodzajowa. Norblin
szczegółowo i realistycznie ukazywał życie i obyczaje wszystkich warstw społeczeństwa
polskiego. Nie był obojętny także na aktualne wydarzenia polityczne. Był świadkiem
uchwalenia Konstytucji 3 maja, insurekcji kościuszkowskiej, rozbiorów Polski. Oficjalnie
zatrudniony w roli ilustratora powstania, wiele prac malarskich i rysunków poświęcił tematyce
powstania kościuszkowskiego (m.in. Obóz powstańców, Wieszanie zdrajców pod gmachem
ratusza na Rynku Starego Miasta, Rzeź Pragi, Atak kosynierów na armaty pod Racławicami,
Bitwa pod Szczekocinami, Wzięcie Kościuszki do niewoli).
Po upadku powstania nawiązał ponownie kontakty z Czartoryskimi. Wielokrotnie przebywał
w Puławach, gdzie restaurował malowidła zniszczone w czasie działań wojennych. Dopiero
w 1804 roku wrócił wraz ze swoją rodziną do Francji i osiadł w Paryżu. We Francji malował
sceny z Polski na podstawie przywiezionych szkiców, np. opublikował Zbiór polskich ubiorów
– Costumes polonais. Malował także sceny batalistyczne z wojen napoleońskich. W ostatnim
okresie twórczości był kronikarzem paryskiej ulicy i prowincji. Zmarł w Paryżu w wieku 84 lat.
Norblin jest uznawany za jednego z najważniejszych malarzy okresu stanisławowskiego.
Właściwie od jego twórczości zaczynają się dzieje nowoczesnej grafiki polskiej. Zdaniem
większości krytyków sztuki rysunki Norblina cechuje świetna kreska oraz wielki talent
do obiektywnego ujmowania tematu. Uważa się także, że Norblin zapoczątkował polskie
malarstwo rodzajowe, realistyczne i historyczne.
Jan Piotr Norblin, Autoportret
Poznań, Muzeum Narodowe (obraz zaginiony, nr inw. TPN 181)
materiały zamieszczone na www.gwo.pl
4