Krwotoki i krwawienia

Bezpieczeństwo
Pierwsza pomoc
Krwotoki
i krwawienia
Krwotoki i krwawienia są jednymi z najczęściej występujących stanów wymagających od świadków szybkiej oraz zdecydowanej reakcji. Czas działania ma w tej sytuacji znaczenie krytyczne,
gdyż opóźnienie udzielenia pierwszej pomocy może kosztować czyjeś życie.
Maja Grzanka
K
rwotoki można dzielić ze względu na rodzaj
uszkodzonych naczyń (tętnicze, żylne i miąższowe) lub na miejsce gromadzenia się krwi (zewnętrzne i wewnętrzne). Krwotoki dzieli się również
na małe i duże. Małe krwotoki nie wymagają zwykle
specjalistycznej pomocy i ustępują samoistnie, gdy
utworzy się skrzep. Z kolei krwotoki duże muszą
być natychmiast zatamowane, ponieważ w przeciwnym razie może dojść do najpoważniejszych
powikłań krwotoków – wstrząsu i śmierci w wyniku
wykrwawienia.
Za niebezpieczną dla życia uznaje się utratę
¹⁄³ objętości krążącej krwi w krótkim czasie
(u dorosłego mężczyzny jest to około 1,5-2 l).
Uszkodzenie takich naczyń jak tętnica ramienna, udowa lub szyjna może spowodować śmierć
w ciągu kilku minut. Natomiast jeżeli krwawienie
nie jest gwałtowne, poszkodowany może przeżyć
nawet utratę połowy objętości krążącej krwi.
W przypadku wystąpienia krwotoków zewnętrznych niezwykle ważna jest ocena przez ratownika ilości utraconej krwi – jest to użyteczne
szczególnie wtedy, gdy trudno jest ustalić rodzaj
uszkodzonego naczynia lub gdy równocześnie
uszkodzone są różne naczynia. Ocena ta pozwala
Krwotok i krwawienie
Krwotok – utrata krwi z organizmu związana
z przerwaniem ciągłości naczyń krwionośnych
na skutek urazu lub w przebiegu chorób ogólnoustrojowych, takich jak gruźlica, rak płuc,
żylaki przełyku, wrzód żołądka lub dwunastnicy oraz hemofilia (choroba polegająca na
upośledzeniu procesu krzepnięcia krwi).
Krwawienie – powolny upływ krwi spowodowany uszkodzeniem małych naczyń krwionośnych.
34 Promotor 6/07
jednocześnie na dopasowanie odpowiednich
działań ratowniczych. Ocena ilości utraconej
krwi w krwotokach wewnętrznych jest zwykle
bardzo trudna lub niemożliwa, dodatkowo w tym
wypadku objętość krwi nie ma tak podstawowego
znaczenia, gdyż nawet niewielki wylew krwi do
narządów wewnętrznych, np. do mózgu, może
powodować groźne dla życia następstwa.
PODZIAŁ KRWOTOKÓW
Ze względu na rodzaj uszkodzonego
naczynia krwionośnego:
• Krwotoki tętnicze
Powodem wystąpienia tego rodzaju krwotoku
jest uszkodzenie naczynia tętniczego. W naczyniach tych panuje wysokie ciśnienie, dlatego
też krew może tryskać z rany z siłą tym większą,
im większą średnicę ma uszkodzone naczynie.
Krwotoki tętnicze są z tego powodu dużo bardziej
dramatyczne niż żylne. Ściana tętnic jest jednak
elastyczna i może się odruchowo kurczyć, dlatego utrata krwi bywa mniejsza niż spodziewana.
Wypływająca krew tętnicza jest żywoczerwona ze
względu na dużą zawartość tlenu.
• Krwotoki żylne
Powstają w wyniku uszkodzenia żyły. Krew jest
ciemnowiśniowa (ma dużą zawartość dwutlenku węgla), wypływa jednostajnym strumieniem,
którego szybkość uwarunkowana jest od wielkości naczynia. Uszkodzenie dużej żyły może być
bardziej niebezpieczne, niż uszkodzenie tętnicy,
ponieważ ściany naczyń żylnych są wiotkie i mogą
biernie rozszerzać się, zwiększając utratę krwi.
• Krwotoki miąższowe
Jeśli nastąpi uszkodzenie naczyń włosowatych,
przerwanie mięśni, uszkodzenie narządów
wewnętrznych, zdarcie i oddzielenie skóry, to
dochodzi do krwotoków miąższowych. Ich cechą
charakterystyczną jest krwawienie na całej
uszkodzonej powierzchni.
Bezpieczeństwo
Ze względu na miejsce gromadzenia się
wynaczynionej krwi
• Krwotoki zewnętrzne
Jest to krwotok łatwy do rozpoznania i dobrze
widoczny. Objawami ogólnymi krwotoku są: bladość skóry, zimny pot, przyspieszenie akcji serca,
ogólne osłabienie, szum w uszach, mroczki przed
oczami i niepokój, a w przypadkach dużego krwotoku – utrata przytomności.
Pierwsza pomoc
w krwotokach zewnętrznych:
– Ocena stanu ogólnego pacjenta oraz badanie
tętna (norma: 60-80/min) i ciśnienia tętniczego krwi (norma: 120/80 mm Hg).
– W przypadkach wymagających specjalistycznej pomocy medycznej wezwanie pogotowia
ratunkowego.
Pomocy takiej wymagają szczególnie rany
długie i głębokie oraz powstałe w wyniku pokąsania przez dzikie zwierzę lub zabrudzone
(konieczność założenia szwów, podania leków
i surowicy odpornościowej).
– Założenie opatrunku
Dla własnego bezpieczeństwa bardzo ważne jest
użycie jednorazowych rękawiczek lateksowych.
– Zdezynfekowanie rany, jeżeli jest niewielka.
– Bezpośrednie zatamowanie wypływu krwi za
pomocą jałowego opatrunku
W ten sposób umożliwiamy tworzenie się
skrzepu, a jednocześnie zabezpieczamy ranę
przez zainfekowaniem.
– Uniesienie zranionej kończyny powyżej poziomu serca
Zmniejszamy w ten sposób ciśnienie i pośrednio prędkość wypływu krwi.
– Po zatamowaniu krwotoku utworzenie opatrunku uciskowego
Tworzymy go poprzez dołożenie oraz dociśnięcie do opatrunku osłaniającego wałka ze
zwiniętego bandaża, ligniny lub innego materiału i umocowanie go bandażem. Jeżeli rana
krwawi pomimo ucisku, nie należy zdejmować
Miejsca ucisku w tamowaniu
krwotoków zewnętrznych
Przydatne linki:
www.prc.krakow.pl
– strona Polskiej
Rady Resuscytacji
www.ratmed.pl
– portal internetowy z dostępnym
programem na
telefon komórkowy
www.miniportal.
harcerski.pl
• skroń powyżej ucha,
• boki szczęki,
• twarz pod oczami,
• ramię powyżej poziomu obojczyka,
• przedramię w zgięciu łokcia,
• kolano – część górna,
• stopa, dłoń,
• przednia część stawu skokowego, nadgarstek,
• udo – część górna,
• pachwina.
36 Promotor 6/07
opatrunku, lecz dołożyć kolejny wałek i ucisnąć
kolejną opaską elastyczną.
– Ewentualne zastosowanie opaski uciskowej
Można ją stosować tylko w szczególnych okolicznościach (wypadek masowy, amputacja,
zmiażdżenie), pamiętając o tym, że: • nie wolno jej stosować dłużej niż 2 godziny; • można
ją zakładać jedynie na udo lub ramię (około
5 cm powyżej miejsca zranienia); • powinna
być ona możliwie szeroka. Po założeniu opaski
należy odnotować czas i bacznie obserwować
kończynę, aby nie dopuścić do wystąpienia
nieodwracalnego niedokrwienia.
• Krwotoki wewnętrzne
Rozpoznanie krwotoku wewnętrznego może
być znacznie trudniejsze niż zewnętrznego. Podejrzenie może nasuwać: opuchnięcie, siniak,
bolesność przy lekkim ucisku, wydzieliny podbarwione krwią (np. wymioty lub mocz), powiększenie obwodu brzucha i zasinienie pod łukiem
żebrowym. Krwotokom wewnętrznym ulegają
często ofiary wypadków komunikacyjnych. Poza
tym mogą wystąpić takie same objawy ogólne
jak w przypadku krwotoku zewnętrznego.
Pierwsza pomoc
w krwotokach wewnętrznych:
Doraźna pomoc w tym przypadku ma ograniczoną
rolę, dlatego przy każdym podejrzeniu krwotoku
wewnętrznego należy bezwzględnie wezwać pogotowie ratunkowe. Nie wolno podawać poszkodowanemu żadnych leków ani nic do jedzenia i picia. Należy go unieruchomić i jeżeli jest przytomny,
ułożyć w pozycji przeciwwstrząsowej (uniesione
nogi), a gdy jest nieprzytomny – w pozycji bocznej
ustalonej. Konieczne jest częste monitorowanie
czynności życiowych, gdyż stan pacjentów może
ulec gwałtownemu pogorszeniu. Najbardziej niebezpieczne krwawienia wewnętrzne to: krwotok do
jamy czaszki, krwotok do przewodu pokarmowego
i krwotok do otrzewnej.
Ważnym rodzajem krwotoku jest krwotok powstały w wyniku amputacji urazowej, czyli odcięcia
części ciała człowieka w wyniku wypadku. W takiej
sytuacji należy ułożyć poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej, unieść zranioną kończynę
i zastosować opatrunek uciskowy lub opaskę uciskową tak, jak w przypadku krwotoku zewnętrznego, i opatrzyć kikut jałowym opatrunkiem. Należy
również odnaleźć amputowaną część kończyny,
zabezpieczyć ją jałowym opatrunkiem i włożyć do
torby foliowej, którą z kolei należy umieścić w drugiej torbie zawierającej wodę z lodem. Przedłuża
to czas, w którym możliwe jest przyszycie amputowanej części kończyny. Należy także zapewnić
pacjentowi komfort psychiczny i termiczny.
Najpoważniejszym powikłaniem krwotoku jest
wstrząs. Rozwija się, kiedy istnieje zaburzenie
Bezpieczeństwo
Niezbędne elementy wyposażenia samochodowej apteczki pierwszej pomocy:
• kamizelka odblaskowa, aby być widocznym dla innych użytkowników drogi,
• rękawiczki ochronne, najlepiej nitrylowe – są trwalsze,
• okulary ochronne, zabezpieczające np. przed kontaktem z zakażoną krwią,
• materiały opatrunkowe w możliwie dużej ilości, takie jak kompresy gazowe, opaski dziane, bandaże
elastyczne, chusty trójkątne i duże plastry z opatrunkiem,
• folia NRC, czyli tzw. „folia życia”,
• nożyczki z tępym końcem do przecinania pasów bezpieczeństwa i odzieży,
• maseczka do prowadzenia sztucznego oddechu – możliwie najlepszej jakości,
• przydatna może być także latarka zakładana na czoło.
gospodarki płynami organizmu, i jest bezpośrednim stanem zagrożenia życia. Początkowe objawy
wstrząsu (bladość i ochłodzenie skóry, zimny,
zlewny pot, rozszerzenie źrenic, apatia, niepokój,
senność) występują najczęściej, kiedy poszkodowany jest nadal przytomny, dlatego należy bacznie
go obserwować, aby tych objawów nie przegapić.
Jeśli stwierdzimy obecność objawów wstrząsu,
należy natychmiast wdrożyć postępowanie przeciwwstrząsowe, które polega na zapewnieniu spokoju,
ochronie przed zimnem, deszczem, wiatrem, zastosowaniu pozycji przeciwwstrząsowej, uspokojeniu
i wsparciu psychicznym, a przede wszystkim na
opanowaniu krwotoku oraz zapewnieniu komfortu
oddychania.
NOWOCZESNE ŚRODKI OPATRUNKOWE
Ostatnio pojawiło się kilka nowoczesnych metod
tamowania krwawienia, wśród których najważniejsze są:
• Quickclot – to preparat zawierający naturalne
substancje działające jak selektywna gąbka
absorbująca wodę, co powoduje miejscową
koagulację oraz utworzenie skrzepu. Jest chemicznie obojętny i nie wchłania się, więc może
długo pozostawać na ranie. Znajduje zastosowanie przede wszystkim w przypadkach krwotoków urazowych i powinien być używany przy
braku skuteczności środków konwencjonalnych.
Preparat jest sterylny, pozwala wydłużyć czas
bezpiecznego oczekiwania na pomoc.
• Spongostan – to porowata substancja wiążąca
płyn, stosowana głównie w chirurgii ogólnej,
a także w chirurgii stomatologicznej, gdy tradycyjne metody zawodzą lub ich zastosowanie
jest niemożliwe albo mało praktyczne. Poza tym
wychwytuje płytki krwi, prowadząc pośrednio do
zainicjowania procesu krzepnięcia. Niezwykle
przydatny w przypadkach krwawienia z nosa czy
wyrwania zęba, gdy potrzebny jest mały rozmiar
opatrunku. Spongostan jest wchłaniany do organizmu w ciągu 3-5 tygodni.
• Bandaż ratunkowy – to nowoczesny środek do
tamowania krwawienia, używany głównie przez
wojsko, który łączy w sobie funkcję dwóch warstw
opatrunku osłaniającego, zacisku, opatrunku
wspomagającego oraz systemu zabezpieczającego przez zsunięciem się bandaża.
PODSUMOWANIE
W postępowaniu w przypadku krwotoków niezwykle
ważną rolę odgrywa czas. Do zatrzymania krwotoku
przystępujemy natychmiast, sprawnie i metodycznie, bez zbędnej paniki oraz nadmiernego zdenerwowania. Zdecydowanie i spokój ratownika działają
uspokajająco także na poszkodowanego.
Tamując krwotok zewnętrzny, uciskamy bezpośrednio ranę, unosimy kończynę powyżej poziomu
serca i stosujemy ucisk, wybierając opatrunek
uciskowy przed opaską uciskową, a jeśli istnieje
konieczność jej zastosowania, należy zadbać o to,
by była wystarczająco szeroka, odnotować godzinę jej założenia i stosować maksymalnie przez
2 godziny.
Krwotok wewnętrzny początkowo jest niezauważalny, uwagę ratownika powinna zwrócić senność,
bladość, lęk czy omdlenie; czasem krew może
wypływać z naturalnych otworów ciała.
W przypadku dużej utraty krwi i w każdym przypadku podejrzenia krwotoku wewnętrznego należy
wezwać fachową pomoc medyczną oraz zapobiegać rozwijaniu się wstrząsu. Podczas oczekiwania
na lekarza poszkodowany powinien leżeć pod przykryciem, najlepiej w pozycji przeciwwstrząsowej.
Trzeba także pamiętać o stałym monitorowaniu
czynności życiowych poszkodowanego, a w razie
braku oddechu zastosować oddech zastępczy,
w przypadku zatrzymania krążenia zaś pełną
resuscytację krążeniowo-oddechową. Szybkie
i precyzyjnie ukierunkowane działanie może pomóc
uratować życie, tym bardziej, że krwotoki zdarzają
się w codziennym życiu stosunkowo często. Dlatego warto zawsze nosić ze sobą parę rękawiczek
ochronnych (nitrylowych lub lateksowych), a także
mieć prawidłowo skompletowane wyposażenie
samochodowej apteczki pierwszej pomocy. Istnieje także możliwość zainstalowania informacji
dotyczących postępowania w razie krwotoku i innych stanach zagrożenia życia w swoim telefonie
komórkowym.
‰
Piśmiennictwo
1. Plantz S.H. Adler J.N.:
Medycyna ratunkowa. U & P 2000.
2. Konturek S.:
Fizjologia człowieka.
Układ krążenia.
Wyd. UJ 2001.
3. Robertson C.,
Redmond A.D.:
Kompendium
leczenia dużych
urazów. WM 1994.
4. Szczeklik A.:
Choroby wewnętrzne. MP 2006.
www.promotor.elamed.pl
37