Położenie, obszar i granice Polski

Transkrypt

Maria
Jadwiga Kucharska
Zdasz Maturę
z
g e o g r a f i i
Geografia Polski
Łódź
Maria Jadwiga Kucharska – Zdasz maturę z geografii. Geografia Polski
Korekta merytoryczna
Marek Walisch
Korekta językowa
Jolanta Pol
Renata Cynamon
Projekt okładki
Jacek Wilk
Skład
Paweł Szewczyk
 Copyright by Piątek Trzynastego, Łódź 2003
Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie, powielanie (łącznie z kserokopiowaniem), przenoszenie na inne nośniki bez pisemnej zgody wydawcy
jest traktowane jako naruszenie praw autorskich, łącznie z konsekwencjami przewidzianymi
w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. nr 24 z 23.02.1994 r., poz. 83).
ISBN 83-7415-048-3
PIĄTEK TRZYNASTEGO Wydawnictwo
Michał Koliński i Michał Wiercioch
90-009 Łódź, ul. Henryka Sienkiewicza 61
tel./fax (0-42) 632 78 61, 630 71 17, tel. 0-602 34 98 02(06)
infolinia: 0-604 600 800 (codziennie 8-22, także sms), gg. 4147954, 4146841
www.piatek13.com.pl; e-mail: [email protected]
Łódź
Wydanie I
rok:
rzut:
2007 2006 2005 2004
9 8 7 6 5 4 3 2 1
Druk i oprawa:
PIĄTEK TRZYNASTEGO Drukarnia
93-345 Łódź, ul. Paradna 3
tel. 0-602 34 98 02(06)
Printed in Poland
2
ostatnia
liczba
Spis treści
Wstęp ......................................................................................................... 9
POŁOŻENIE, OBSZAR I GRANICE POLSKI ........................................ 11
1. Cechy położenia ................................................................................. 11
2. Konsekwencje położenia ................................................................... 14
3. Zmiany terytorium państwa ............................................................... 15
4. Obszar i granice ................................................................................. 17
ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE POLSKI ........................................... 22
I. Przeszłość geologiczna ............................................................................. 22
1. Polska na tle głównych jednostek tektonicznych Europy .................. 22
2. Jednostki tektoniczne Polski .............................................................. 24
3. Historia geologiczna Polski ............................................................... 27
4. Przebieg zlodowaceń czwartorzędowych .......................................... 31
5. Osady i formy polodowcowe ............................................................. 33
II. Rzeźba Polski ........................................................................................... 37
1. Główne cechy ukształtowania powierzchni ....................................... 37
2. Krajobrazy naturalne .......................................................................... 38
III. Klimat Polski ............................................................................................ 44
1. Czynniki kształtujące klimat .............................................................. 44
2. Wybrane elementy klimatu ................................................................ 46
3. Główne cechy klimatu ....................................................................... 51
4. Regiony klimatyczne ......................................................................... 52
3
IV. Powierzchniowe i podziemne wody Polski ...............................................53
1. System rzeczny ...................................................................................53
2. Jeziora i bagna ....................................................................................57
3. Kanały i sztuczne zbiorniki wodne .....................................................58
4. Wody podziemne ................................................................................61
5. Zasoby wodne .....................................................................................62
6. Morze Bałtyckie .................................................................................64
V. Gleby Polski ..............................................................................................67
1. Typy genetyczne gleb i ich rozmieszczenie .......................................67
2. Przydatność rolnicza gleb ...................................................................71
3. Problem erozji gleb..............................................................................72
VI. Szata roślinna i świat zwierzęcy Polski .....................................................74
1. Szata roślinna ......................................................................................74
2. Zbiorowiska roślinne ..........................................................................75
3. Największe kompleksy leśne ..............................................................78
4. Gospodarcze i ekologiczne znaczenie lasu .........................................80
5. Świat zwierzęcy ..................................................................................81
PRZEGLĄD KRAIN GEOGRAFICZNYCH .............................................82
1. Podział regionalny Polski ...................................................................82
2. Pobrzeża Południowobałtyckie i Wschodniobałtyckie .......................86
3. Pojezierza Polskie ...............................................................................90
4. Niziny Środkowopolskie ....................................................................95
5. Wyżyny Polskie ................................................................................100
6. Kotliny Podkarpackie .......................................................................108
7. Karpaty .............................................................................................110
8. Sudety i Przedgórze Sudeckie ..........................................................116
DEGRADACJA I OCHRONA ŚRODOWISKA
PRZYRODNICZEGO .................................................................................121
1. Zanieczyszczenie i ochrona powietrza atmosferycznego .................121
2. Stan czystości wód ...........................................................................123
3. Przekształcenia gleb .........................................................................125
4. Odpady stałe .....................................................................................126
5. Obszary ekologicznego zagrożenia ..................................................127
6. Parki narodowe i rezerwaty przyrody ...............................................129
7. Ochrona krajobrazu ..........................................................................135
8. Inne formy ochrony przyrody ...........................................................136
4
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY I ORGANIZACJA PAŃSTWA .......138
1. Administracyjny podział kraju ..........................................................138
2. Struktura władzy ...............................................................................140
3. Preferencje wyborcze ........................................................................141
LUDNOŚĆ POLSKI ....................................................................................143
1. Zmiany liczby ludności Polski po II wojnie światowej ....................143
2. Rozmieszczenie ludności ..................................................................145
3. Ruch naturalny ludności ...................................................................147
4. Migracje zewnętrzne i wewnętrzne ..................................................150
5. Struktura płci i wieku ludności .........................................................152
6. Struktura narodowościowa i etniczna ...............................................155
7. Struktura wyznaniowa ludności ........................................................157
8. Wykształcenie i struktura zatrudnienia .............................................158
9. Problem bezrobocia ..........................................................................160
10. Warunki bytu ludności ......................................................................161
11. Polacy poza granicami kraju .............................................................164
SYSTEM OSADNICZY
I WSPÓŁCZESNE PROCESY URBANIZACYJNE .................................... 165
1. Struktura osadnicza Polski ................................................................165
2. Rozwój sieci miast w Polsce .............................................................166
3. Fizjonomia polskich miast ................................................................170
4. Struktura funkcjonalna miast w Polsce .............................................172
5. Największe zespoły miejskie Polski .................................................173
6. Osadnictwo wiejskie .........................................................................176
7. Współczesne procesy urbanizacyjne .................................................178
UPRZEMYSŁOWIENIE POLSKI ............................................................180
1. Rozwój przemysłu na ziemiach polskich ..........................................180
2. Rola przemysłu w gospodarce Polski ...............................................184
3. Surowce przemysłowe i ich eksploatacja ..........................................185
4. Surowce energetyczne ......................................................................186
5. Surowce metaliczne ..........................................................................191
6. Surowce chemiczne ..........................................................................193
7. Surowce skalne .................................................................................195
8. Przemysł energetyczny i jego problemy ...........................................196
9. Hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych ............................................199
5
10. Przemysł elektromaszynowy ............................................................203
11. Przemysł chemiczny .........................................................................206
12. Przemysł mineralny ..........................................................................210
13. Przemysł włókienniczy i odzieżowy ................................................211
14. Przemysł drzewny i papierniczy .......................................................212
15. Przemysł spożywczy .........................................................................214
16. Okręgi przemysłowe Polski ..............................................................216
17. Kierunki transformacji polskiego przemysłu ....................................219
18. Restrukturyzacja polskiego przemysłu .............................................221
19. Specjalne strefy ekonomiczne ..........................................................222
ROLNICTWO, LEŚNICTWO I RYBOŁÓWSTWO ...............................225
1. Rola rolnictwa w gospodarce kraju ..................................................225
2. Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa .............................226
3. Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa .................................229
4. Rolnicze użytkowanie ziemi .............................................................234
5. Przestrzenne zróżnicowanie upraw zbóż ..........................................238
6. Struktura upraw wybranych roślin okopowych i przemysłowych ....240
7. Warzywnictwo i sadownictwo ..........................................................242
8. Rozmieszczenie chowu zwierząt gospodarskich ..............................245
9. Poziom rozwoju gospodarki rolnej ...................................................248
10. Produkcja globalna rolnictwa ...........................................................249
11. Produkcja towarowa rolnictwa .........................................................250
12. Regiony rolnicze Polski ....................................................................252
13. Przyszłość polskiego rolnictwa .........................................................255
14. Rybołówstwo morskie i słodkowodne ..............................................257
15. Lesistość i stan lasów w Polsce ........................................................258
16. Gospodarka leśna ..............................................................................260
TRANSPORT I ŁĄCZNOŚĆ .....................................................................262
1. Transport kolejowy ...........................................................................262
2. Sieć dróg i transport samochodowy ..................................................265
3. Żegluga śródlądowa ..........................................................................267
4. Żegluga morska ................................................................................269
5. Transport lotniczy .............................................................................270
6. Transport specjalny ..........................................................................271
7. Łączność ...........................................................................................274
6
TURYSTYKA I WYPOCZYNEK ..............................................................276
1. Atrakcyjność turystyczna Polski .......................................................276
2. Turystyka krajowa i zagraniczna ......................................................284
3. Regiony turystyczne Polski ..............................................................286
4. Główne ośrodki turystyczne Polski ..................................................290
WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA POLSKI ..................................292
1. Handel zagraniczny ...........................................................................292
2. Główni partnerzy handlowi Polski ....................................................294
3. Struktura towarowa handlu zagranicznego Polski ............................295
4. Udział Polski w organizacjach międzynarodowych .........................297
5. Współpraca Polski z Unią Europejską ..............................................298
6. Współpraca Polski w ramach euroregionów .....................................300
Mapy i rysunki ...............................................................................................302
Bibliografia ....................................................................................................305
7
8
Wstęp
„Zdasz maturę z geografii. Geografia Polski” to repetytorium kierowane do uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Pomoże ono powtórzyć materiał
niezbędny do bieżących sprawdzianów, głównie jednak do egzaminu maturalnego. Praca jest zbiorem wiadomości dotyczących środowiska przyrodniczego, ludności i gospodarki Polski. Obejmuje treści zawarte we wszystkich podręcznikach z geografii zatwierdzonych do użytku szkolnego, stąd
niekiedy znacznie wykracza poza materiał Twojego podręcznika.
Rozszerzenie zakresu treści repetytorium jest także wynikiem reformy
edukacji. Zgodnie z jej założeniami każdy nauczyciel ma możliwość wyboru
tak programu nauczania, jak i podręcznika szkolnego. Warunek jest jeden –
program i podręcznik muszą być zgodne z „Podstawą programową”, albowiem
to ona wyznacza zakres wszystkich sprawdzianów zewnętrznych, w tym egzaminu maturalnego. Tymczasem hasła zawarte w „Podstawie programowej” są bardzo ogólne, co sprawia, że mogą być one różnie rozumiane. Przykładem niech będzie hasło: „struktura ludności (m.in. płci, wieku, zatrudnienia
itp.) oraz jej ewolucja i fazy rozwoju demograficznego”. Musisz znać zatem
strukturę płci, wieku, zatrudnienia, ale nie tylko. „Podstawa programowa” nie
podaje, jakie inne struktury ludności oraz ile musisz ich znać. Podobnie
w przypadku drugiej części hasła: „... oraz jej ewolucja...” nie określono od
kiedy – czy od zakończenia II wojny światowej, czy od okresu transformacji
ustrojowej i gospodarczej Polski. Dlatego w publikacji uwzględniono wszystkie możliwości, mogące wystąpić na egzaminie maturalnym. W ten sposób
unikniesz przykrych niespodzianek, że zadania w teście maturalnym dotyczą
zagadnień, których nie było w znanym Ci podręczniku.
9
Układ książki dostosowano do szybkiego powtarzania materiału.
W każdym rozdziale, po kilku zdaniach wstępnych, treści dotyczące danego
tematu zostały podane w punktach. Taki sposób prezentacji ułatwi Ci przypomnienie poznanych wcześniej informacji, pozwoli na ich utrwalenie bądź
uzupełnienie. Występujące w publikacji pogrubienia wskazują:
− pojęcia, które musisz rozumieć i umieć się nimi posługiwać,
− kryteria klasyfikacji pojęć i wiadomości,
− prawidłowości rozmieszczenia zjawisk geograficznych,
− najważniejsze wiadomości, których zrozumienie warunkuje umiejętność rozwiązywania zadań testowych,
− liczby, które należy zapamiętać, gdyż stanowią one podstawę wszelkich
porównań, ocen i wnioskowania.
Pod większością rozdziałów zamieszczono wykaz umiejętności, które
możesz kształtować, czytając tekst i analizując rysunki. Musisz je zastosować podczas rozwiązywania testowych zadań maturalnych. Dlatego nie
kończ powtarzania materiału na przeczytaniu tekstu i stwierdzeniu „to już
umiem”. Wykonując polecenia zamieszczone pod rozdziałem, sprawdzisz,
czy rzeczywiście umiesz wszystko, a przede wszystkim czy rozumiesz
tekst. Zwrócisz w ten sposób uwagę na te treści, które wymagają przemyśleń i dogłębnej analizy.
Egzamin maturalny nie weryfikuje wyłącznie Twoich wiadomości z geografii, ale przede wszystkim sprawdza, czy rozumiesz posiadaną wiedzę
i czy potrafisz ją zastosować w: wyjaśnieniu procesów, szukaniu współzależności przyczynowo-skutkowych, klasyfikowaniu i ocenianiu faktów,
przewidywaniu skutków, rozwiązywaniu problemów. Jeśli przełamiesz
w sobie stereotyp, że do matury wystarczy szeroka wiedza i zmienisz go na
przekonanie, że wiedza to dopiero podstawa do kształtowania umiejętności,
to rozwiązanie zadań maturalnych nie sprawi Ci kłopotu. Życzę tego
wszystkim czytelnikom książki.
Autorka
10
POŁOŻENIE, OBSZAR I GRANICE POLSKI
Położenie, obszar
i granice Polski
1. Cechy położenia
Położenie kraju można opisywać w różnorodny sposób – w zależności
od celu, w jakim dokonujemy tego opisu. Najczęściej wyróżnia się trzy
sposoby określania położenia państwa, a mianowicie: fizycznogeograficzne, czyli położenie w stosunku do naturalnych składników przestrzeni geograficznej, matematyczne – określane współrzędnymi geograficznymi, oraz
geopolityczne, tj. położenie w stosunku do państw sąsiadujących.
Położenie fizycznogeograficzne
Polska leży w umiarkowanych szerokościach geograficznych półkuli
północnej, w centralnej części Europy zaliczanej do strefy czasu środkowoeuropejskiego liczonego według 15° E. Umiarkowane szerokości geograficzne warunkują położenie Polski w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego, z dominacją obszarów lasów liściastych i mieszanych oraz w strefie
gleb brunatnych i płowych.
Z innych cech położenia fizycznogeograficznego należy wymienić położenie Polski:
− w pasie Niżu Europejskiego między Bałtykiem a łukiem Karpat i Sudetów,
− w zlewisku Morza Bałtyckiego (w ponad 99%) oraz w dorzeczach Wisły i Odry (w 87,9%),
11
−
na pograniczu starych płytowych struktur geologicznych Europy Wschodniej i młodszych struktur fałdowych zachodniej i południowej części
kontynentu.
Położenie matematyczne
Wyznaczają je następujące współrzędne krańcowo położonych punktów Polski:
– na północy przylądek Rozewie – 54°50´ N
– na południu szczyt Opołonek w Bieszczadach – 49°00´ N
– na zachodzie kolano Odry na południowy zachód od Cedyni – 14°07´ E
– na wschodzie kolano Bugu na południowy wschód od Horodła – 24°08´ E
Rys. 1. Położenie matematyczne Polski
12
Rozciągłość południkowa Polski wynosi 5°50´ szerokości geograficznej, a równoleżnikowa 10°01´ długości geograficznej, co w przeliczeniu na
rozciągłość liniową wynosi:
– z północy na południe 649 km (wzdłuż południka 19° E)
– z zachodu na wschód 689 km (wzdłuż równoleżnika 52° N).
Przyjmuje się, że w Polsce leży geometryczny środek Europy wyznaczony przez przecięcie linii łączących krańcowe punkty kontynentu. Punkt
ten położony jest w woj. podlaskim w miejscowości Suchowola między
Białymstokiem i Augustowem.
Położenie geopolityczne
Polska leży na obszarze ścierania się różnorodnych kultur i wpływów
politycznych pochodzących z różnych części Europy. Wynika to z jej położenia w największym przewężeniu Niżu Europejskiego. Równocześnie
przez Polskę przechodzi najkrótsza linia łącząca Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym. To największe zwężenie Europy w głównej osi kontynentu,
którego dużą część zajmuje Polska, sprawia, że mówimy o pomostowym
położeniu naszego kraju między znacznie rozczłonkowaną zachodnią
a zwartą wschodnią częścią lądu. Mimo że przynależność Polan do plemion
Słowiańskich wiązało Polskę z Europą Wschodnią, to przyjęcie chrztu
w 966 r. w obrządku łacińskim spowodowało ścisłe powiązanie z kręgiem
kultury zachodniej. Wyrazem przynależności Polski do zachodniego kręgu
kulturowego jest m.in. przyjęcie alfabetu łacińskiego w odróżnieniu od cyrylicy obowiązującej we wschodniej części kontynentu. Położenie Polski
w strefie ścierania się różnych wpływów kulturowych stało się przyczyną
tolerancji religijnej i kulturowej.
Na uwagę zasługuje również położenie Polski na wschodnich krańcach
Unii Europejskiej, co pozwala głosić niektórym politykom tezę o „Europie
dwóch prędkości”. To niebezpieczne dla rozwoju naszego kraju założenie,
nie ma jednak uzasadnienia wobec walorów pomostowego położenia Polski.
Geopolityczne położenie wielokrotnie przynosiło Polsce negatywne
skutki. Świadczą o tym liczne przemarsze obcych armii oraz przechodzące
przez terytorium kraju linie frontów walk między europejskimi mocarstwami.
13
Umiejętności:
–
określanie położenia matematycznego i fizycznogeograficznego m.in. poszczególnych krain geograficznych, miast, szczytów górskich, jezior, rzek,
miejsc występowania surowców.
2. Konsekwencje położenia
Położenie Polski w określonych szerokościach geograficznych oraz
w środkowej części Europy powoduje szereg następstw, które najogólniej
można podzielić na konsekwencje przyrodnicze i konsekwencje pozaprzyrodnicze.
Konsekwencje przyrodnicze
– 40 min. wcześniej wschodzi i zachodzi Słońce na wschodnich krańcach
Polski, z czego wynika różnica miejscowego czasu słonecznego między
wschodnimi i zachodnimi krańcami kraju.
– W ciągu całego roku wysokość Słońca nad horyzontem w Polsce północnej w stosunku do Polski południowej jest mniejsza o 5°50´.
– Latem na północy dzień jest dłuższy niż na południu o 1 godz. 08 min,
zimą na północy Polski dzień jest krótszy o 1 godz. 04 min.
– Występuje wzrost kontynentalizmu klimatu w miarę przesuwania się
z zachodu na wschód. Klimat zachodniej i środkowej części kraju określa się jako umiarkowany ciepły przejściowy, natomiast wschodnich
krańców Polski jako umiarkowany ciepły kontynentalny. Przejściowość
klimatu wynika z położenia w pasie Niżu Europejskiego pozbawionego
wszelkich barier orograficznych o przebiegu południkowym, co warunkuje swobodny przepływ mas powietrza na linii wschód – zachód.
– Występują granice zasięgów roślin charakterystycznych dla zachodniej,
wschodniej lub północnej Europy [patrz rozdz. Szata roślinna].
Konsekwencje pozaprzyrodnicze
– Wynikają z pomostowego położenia Polski w Europie, co sprzyja krzyżowaniu się na terenie kraju szlaków komunikacyjnych. Większość z nich
przebiega przez obszar nizin, łącząc zachód ze wschodem Europy, co
wobec przystąpienia Polski do Unii Europejskiej nabiera szczególnego
14
znaczenia. Z północy kontynentu, od wybrzeży Bałtyku, biegną szlaki
w kierunku basenu Morza Śródziemnego przez Bramę Morawską, Kotlinę Kłodzką, Cieszyn i Przełęcz Dukielską. Tranzytowe położenie Polski
ma bardzo duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego kraju. Niestety
może być również przyczyną zagrożeń w okresach wojen, czego Polska
wielokrotnie doświadczyła.
Umiejętności:
–
–
–
–
–
obliczanie różnicy miejscowego czasu słonecznego między punktami położonymi w różnych częściach Polski;
obliczanie wysokości Słońca nad horyzontem, w momentach równonocny
i przesileń, dla różnych punktów położonych na obszarze Polski;
wyjaśnienie zróżnicowania długości dnia w północnej i południowej części Polski;
poparcie przykładami wzrostu kontynentalizmu klimatu Polski z zachodu na
wschód;
poparcie przykładami pozaprzyrodniczych konsekwencji położenia Polski.
3. Zmiany terytorium państwa
Polska jest jednym z niewielu krajów świata, które zmieniały zasięg
swojego terytorium wiele razy. W momencie powstania państwa, tj. w X w.
Polska zajmowała obszar ok. 250 tys. km² i posiadała kształt zbliżony do
obecnego. Największe zmiany terytorialne miały miejsce na przełomie XVI
i XVII w., kiedy wraz z Wielkim Księstwem Litewskim powierzchnia kraju
wynosiła ok. 1 mln km². Polska stała się wtedy największym państwem
w Europie. Od XVII w. następują kolejne straty terytorialne aż do całkowitego zniknięcia państwa w końcu XVIII w. w wyniku rozbiorów.
Uzyskanie niepodległości po I wojnie światowej spowodowało przywrócenie części dawnych ziem. Powierzchnia Polski liczyła wtedy 388,6 tys. km².
Po zakończeniu II wojny światowej granice państwa uległy znacznemu
przesunięciu na zachód. Polska, w stosunku do przebiegu granic z 1938 r.,
utraciła tereny wschodnie, zyskując obszary na zachodzie i północy (patrz
rys. 2). Zmniejszyła się również powierzchnia kraju. Obecny kształt Polski
jest bardzo podobny do obszaru z czasów początków naszej państwowości.
15
Analizując przebieg granic Polski w różnych okresach historycznych,
należy zwrócić uwagę na dużą stabilność granicy południowej biegnącej
wzdłuż pasm górskich, bardzo duże i częste zmiany granicy wschodniej
oraz ustawiczną walkę o dostęp do Bałtyku.
W ciągu tysiąca lat historii wielokrotnie zmieniali się sąsiedzi Polski.
W przeszłości bezpośrednio graniczyliśmy z Turcją, Szwecją i Rumunią.
0
200 km
Granica państwa polskiego za Mieszka I ok. 990 r.
Rzeczpospolita Obojga Narodów u szczytu potęgi (1637 r.)
Rzeczpospolita Polska w 1931 r.
Rzeczpospolita Polska w 1997 r.
Rys. 2. Zmiany terytorialne Polski
16
4. Obszar i granice
Terytorium kraju to powierzchnia lądowa i wodna oraz znajdująca się nad
nią przestrzeń powietrzna i teoretyczna powierzchnia pod obszarem lądowym
i wodnym. Całkowita powierzchnia terytorium Polski wynosi 322 577 km².
Składa się na nią:
– obszar lądowy – 311 904 km²;
– morskie wody wewnętrzne – 1 991 km², tj. wody Zalewu Szczecińskiego, Zalewu Wiślanego i części Zatoki Gdańskiej;
– morskie wody terytorialne – 8 682 km².
Morskie wody terytorialne to pas szerokości 12 mil morskich (1 mila morska = 1 852 m). Morze terytorialne stanowi integralną część państwa, stąd
punkt położony o 12 mil na północ od Przylądka Rozewie – 55°02´ N może być uznawany za najdalej na północ wysunięty kraniec Polski.
granica strefy wyłączności
ekonomicznej
miasta portowe na polskim wybrzeżu
granica wód terytorialnych
wody wewnętrzne
0
100 km
Rys. 3. Morska granica Polski
17
Powierzchnia administracyjna
kraju wynosi 312 685 km². Stanowi
ją suma powierzchni wszystkich województw, tj. terytorium lądowe oraz
część wód wewnętrznych. W Europie większą powierzchnię ma tylko
8 państw.
Poza granicą wód terytorialnych
na Bałtyku rozciąga się polska strefa
wyłączności ekonomicznej o powierzchni 22,6 tys. km². Graniczy
ona z wyłącznymi strefami państw:
Szwecji i Danii na północy, Niemiec
na zachodzie i Rosji na wschodzie.
Obecny obszar Polski ma kształt
zbliżony do koła, którego środek
znajduje się – ok. 30 km na północ Fot. 1. Geometryczny środek Polski
od Łodzi w miejscowości Piątek
(patrz fot. 1).
Kształt Polski decyduje o zwartości terytorialnej kraju, co ułatwia
administrowanie państwem – łatwiejszy dostęp z centrum do najbardziej
oddalonych części kraju, korzystne warunki dla komunikacji, ułatwiona
obrona w przypadku wojny. O zwartości terytorialnej świadczy współczynnik rozwinięcia granic, tj. stosunek rzeczywistej długości granicy do
obwodu koła o powierzchni odpowiadającej obszarowi państwa. Dla Polski
wynosi on 1,8, a np. w Norwegii 16,5. Na 1 km granicy przypada 88 km²
powierzchni kraju, natomiast na 1 000 km² obszaru Polski – 11,1 km granic.
Po II wojnie światowej granice Polski zostały ustalone w 1945 r. na
konferencjach w Jałcie i w Poczdamie przez cztery zwycięskie mocarstwa.
Łączna długość granic wynosi 3 582 km, w tym: granica lądowa – 3 054 km
(85,3%), morska – 528 km (14,7%).
18
Na granicę lądową składają się granice z:
– Niemcami – 467 km
– Czechami – 790 km
– Słowacją – 539 km
– Ukrainą – 529 km
– Białorusią – 416 km
– Litwą – 103 km
– Rosją – 210 km
Granica zachodnia
Przebiega korytem Nysy Łużyckiej od miasta Żytawa do ujścia rzeki.
Dalej biegnie korytem Odry. W dolnym biegu rzeki przechodzi wzdłuż zachodniego ramienia Odry. Na północ od Gryfina odsuwa się na zachód od
rzeki, przecina Zalew Szczeciński i wyspę Uznam na zachód od Świnoujścia. Do Bałtyku dochodzi kilka kilometrów na zachód od ujścia Świny.
Granicę zachodnią wytyczono w 1945 roku. Została ona uznana dopiero w roku 1950 przez byłą Niemiecką Republikę Demokratyczną. Republika Federalna Niemiec uznała granicę na Odrze i Nysie dopiero dwadzieścia
lat później. W 1991 roku zjednoczone Niemcy specjalnym traktatem uznały
granicę z Polską.
Granica południowa
Obecna granica z Czechami od miasta Żytawa generalnie biegnie na
wschód, bardzo często zmieniając kierunki. Przecina Góry Izerskie, biegnie
grzbietem Karkonoszy, przecina Góry Stołowe, przechodzi między Górami Bystrzyckimi (Polska) i Orlickimi (Czechy), dalej przez Masyw Śnieżnika, w kierunku południowo-wschodnim przechodzi obok Głuchołazów, Prudnika i Głubczyc, przecina dolinę Odry na południe od Raciborza i dochodzi do Cieszyna.
Granica ze Słowacją zaczyna się na zachód od Zwardonia i biegnie
grzbietami Beskidów w kierunku Tatr, północną granią Tatr w kierunku
Pienin, dalej na południe od Beskidu Sądeckiego, Niskiego i Bieszczad. Od
szczytu Krzemieniec w Bieszczadach rozpoczyna się granica z Ukrainą.
Granica południowa, z niewielkimi zmianami, odpowiada granicy Polski sprzed 1938 roku.
19
Granica wschodnia
Jest granicą z trzema państwami. Granica z Ukrainą od Przełęczy Użockiej biegnie w kierunku północnym, początkowo wzdłuż koryta górnego
Sanu, później jako granica sztuczna. Na północ od Ustrzyk Dolnych skręca
na północny wschód, przecina Bramę Przemyską, Roztocze i na wschód od
Wyżyny Lubelskiej dochodzi do koryta Bugu, wzdłuż którego ciągnie się
aż do granicy z Białorusią. Z Białorusią graniczymy wzdłuż Bugu od okolic Włodawy do Janowa Podlaskiego. Dalej na północ jest to granica
sztuczna. Granica z Litwą rozpoczyna się na rzece Marycha, będącej lewobrzeżnym dopływem Czarnej Hańczy, i niemal na całej długości jest granicą sztuczną. Na wysokości Sejn skręca na północny zachód. Na północ od
jeziora Wiżajny dochodzi do granicy z Rosją.
Granicę wschodnią ustalono w 1945 roku na podstawie porozumienia
z byłym ZSRR. W 1951 roku zmodyfikowano jej przebieg w południowej
części. Polska oddała obszar o powierzchni 480 km² nad Bugiem w rejonie
Sokala, a w zamian otrzymała teren o takiej samej powierzchni koło
Ustrzyk Dolnych.
Granica północna
W części zachodniej jest granicą naturalną, zaś we wschodniej sztucznie wytyczoną. Lądowa część granicy biegnie niemal równoleżnikowo od
okolic Gołdapi aż do Zalewu Wiślanego. Na północ od Braniewa przecina
Zalew i Mierzeję Wiślaną. Dalej biegnie wzdłuż wybrzeża Bałtyku aż do
wyspy Uznam.
Lądową część granicy północnej oraz rozgraniczenie wód terytorialnych Zalewu Wiślanego wytyczono dopiero w 1958 roku na mocy porozumienia Polski z rządem byłego ZSRR.
20
Fot. 2. Granica Rzeczpospolitej Polski z Rosją – odcinek sztucznej granicy państwa
Ważne w przeszłości tzw. granice naturalne, czyli przebiegające wzdłuż
rzek, pasm górskich i wybrzeża morskiego, tracą obecnie swoje znaczenie
wobec współczesnych osiągnięć technologicznych zarówno w transporcie,
jak i w wojskowości.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało, że część granic Polski – granice z Ukrainą, Białorusią i Rosją są równocześnie granicami zjednoczonej Europy.
Umiejętności:
–
wyjaśnienie, dlaczego dużą zwartość terytorialną oraz niski współczynnik rozwinięcia granic uznaje się za cechy pozytywne.
21

Położenie, obszar i granice Polski

Transkrypt

Podobne dokumenty

Aleksander Malinow kl

klinkij tutaj - Piątek Trzynastego Wydawnictwo

Geografia z ochrona srodowiska

Geografia

Warto Być Dobrym – Laureaci

konkurs Zakład Geografii Miast 2016

Encyklopedia tematyczna - geografia

Tematy prac zaliczeniowej (esej):

Konkurs geograficzny cz. 1

XII POWIATOWY KONKURS Z GEOGRAFII