1 Michał Barański, rok IV NTK Niedziela jako Dzień Pański

Michał Barański, rok IV NTK
ZNACZENIE NIEDZIELI DLA DUCHOWOŚCI CHRZEŚCIJANINA
Niedziela jako Dzień Pański obchodzona jest od samego początku
chrześcijaństwa i ma swoje źródło w ucztach zmartwychwstałego Chrystusa ze
swoimi uczniami. Świętowanie tego dnia zawierało przede wszystkim sprawowanie
Eucharystii. Patrząc w ten sposób na postawiony problem, znaczenie niedzieli dla
duchowości chrześcijanina wydaje się być oczywiste. Warto jednak przyjrzeć się
bliŜej temu zagadnieniu wychodząc właśnie od początków świętowania dnia, w
którym Pan zmartwychwstał.
Chrześcijańska niedziela w ujęciu historycznym i teologicznym
Obchodzenie niedzieli w pierwszych wiekach chrześcijaństwa było rozumiane
samo przez się jako świętowanie zmartwychwstania. Święty Justyn wspomina takŜe
o akcie stworzenia: „Nasze zgromadzenia odbywają się w dniu słońca, poniewaŜ jest
to pierwszy dzień, w którym Bóg z ciemności wyprowadził materię i stworzył świat,
a Jezus Chrystus, nasz Zbawiciel, w tym dniu zmartwychwstał”1. Pochodzenie
niedzieli jest zagadnieniem problematycznym, nad którym nadal prowadzone są
badania2. DuŜe trudności napotykamy równieŜ w jasnym określeniu konkretnego
stosunku pierwszych chrześcijan do Ŝydowskiego szabatu. Jasnym jest jednak fakt, iŜ
fundamentem chrześcijańskiej niedzieli było od samego początku i jest nadal
wydarzenie paschalne Chrystusa.
Obchód niedzieli rozpoczyna się wieczorem dnia poprzedniego, co jest
nawiązaniem do zwyczajów Ŝydowskich3, jednakŜe nie moŜna jednoznacznie
stwierdzić, czy fractio panis odbywało się w sobotę wieczorem, czy teŜ w niedzielę
rano albo w godzinach popołudniowych. Wiadomo natomiast, Ŝe owo „łamanie
1
Św. Justyn, Apologiae, 1, 67.
Zob. B. Nadolski, Liturgika, t. 2, Poznań: Pallottinum, 1991, s. 36.
3
Por. TamŜe, s. 37.
2
1
chleba” było centralnym elementem, bez którego niedziela zatraciłaby swoje
znaczenie. Oczywiście w ramach niedzieli miały miejsce równieŜ inne obrzędy
liturgiczne, jak np. Nieszpory, czy celebracje słowa BoŜego, jednak Eucharystia
pozostawała zawsze na pierwszym miejscu.
Charakterystyczną dla chrześcijan postawą przyjmowaną szczególnie tego
dnia stała się radość obejmująca całego człowieka (por. Dz 2, 44), której
fundamentem była obecność Boga w zmartwychwstałym Chrystusie oraz wymiar
eschatyczny sprawowanej słuŜby BoŜej. Radość ta rozumiana była jako dzieło Ducha
Świętego, który gromadził chrześcijan na uczcie mesjańskiej4. Radość ta wyraŜała się
takŜe w zakazie postu w niedzielę oraz przyjmowaniu postawy stojącej podczas
liturgii.
Mimo iŜ pierwotne chrześcijaństwo nie znało zobowiązania do czci Boga
akurat w niedzielę, to jednak pierwsi chrześcijanie nie mogli Ŝyć bez celebrowania
dnia Pańskiego. Natomiast pierwsze akty legislacyjne mówiące o uczestnictwie w
niedzielnej Eucharystii pojawiały się juŜ w IV wieku (np. Synod w Elwirze). Kolejne
akty były juŜ bardziej szczegółowe: Synod w Agde zobowiązywał do uczestnictwa
we Mszy św., a dekret Gracjana wyraźnie stwierdził, iŜ świętowanie niedzieli
zamyka się w dwóch obowiązkach: zaprzestania pracy i udziału w całej Mszy św.
JednakŜe zobowiązanie do udziału w niedzielnej Eucharystii zyskało charakter
prawa powszechnego dopiero w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r. Obecny
kodeks (z 1983 r.) formułuje tę kwestię następująco: „W niedzielę oraz inne dni
świąteczne nakazane, wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy świętej oraz
powstrzymać się od wykonywania tych prac i zajęć, które utrudniają oddawanie
Bogu czci, przeŜywanie radości właściwej dniowi Pańskiemu oraz korzystanie z
naleŜnego odpoczynku duchowego i fizycznego”5.
Tak ujęty pokrótce aspekt historyczny świętowania niedzieli musi tu zostać
uzupełniony o element chrześcijańskiej motywacji udziału w niedzielnej Eucharystii.
Owa motywacja zaczęła być szczególnie dostrzegana i rozbudowywana od XIII w.
Była ona róŜnie ujmowana przez teologów. Wywodzili ją oni np. z trzeciego
4
5
Por. TamŜe, s. 38.
KPK, kan. 1247.
2
przykazania BoŜego (Edmund Rich z Canterbury), czy z naturalnego prawa, według
którego stworzenie powinno oddawać cześć swojemu Stwórcy (Tomasz z Akwinu).
Na przestrzeni wieków podkreślany był mocno aspekt komunii, czyli wspólnoty
Kościoła gromadzącego się na modlitwie i łamaniu chleba. Nie bez znaczenia
pozostaje teŜ odpoczynek niedzielny, który róŜnie był ujmowany w dziejach
Kościoła. Wyrasta on z Ŝydowskiego świętowania szabatu jako naśladowania BoŜego
odpoczynku, który oznacza nie tyle bezczynność, co pokój, wolność, sprawiedliwość,
radość i satysfakcję.
Syntetycznie ujęta teologia niedzieli prowadzi do wniosku, iŜ fundamentem
tego chrześcijańskiego dnia nie jest Ŝydowski szabat, ale zmartwychwstanie
Chrystusa. Nie chodzi tu tylko o przypomnienie tego najwaŜniejszego dla
chrześcijan faktu, ale takŜe o gromadzenie wierzących wokół Zmartwychwstałego.
To
niedzielne
zgromadzenie
staje
się
równieŜ
figurą
przyszłego
świata,
oczekiwaniem na przyjście Pana. Sercem niedzieli jest zatem Eucharystia, która
oznacza i tworzy Kościół. W tym dniu Kościół mocniej angaŜuje się w Ŝycie dla Boga
(por. Rz 6,10). Niedziela staje się tym samym całym streszczeniem chrześcijańskiej
wiary. Bycie chrześcijaninem i uczestnictwo w Eucharystii niedzielnej są
nierozdzielne od siebie6.
Niedziela a duchowość chrześcijańska
Niedziela w przekazie tradycji zawiera w sobie ogromne bogactwo treści
duchowych7.
Wszelkie
jej
znaczenia
i
konotacje
tworzą
swoistą
syntezę
chrześcijańskiego Ŝycia i warunek dobrego jego przeŜywania. W Eucharystii
urzeczywistnia się cała pełnia kultu, który ludzie powinni oddawać Bogu i którego
nie moŜna porównać z Ŝadnym innym doświadczeniem religijnym. MoŜna zatem
powiedzieć, iŜ niedzielne zgromadzenie całej wspólnoty jest fundamentem Ŝycia
duchowego. Dzień Pański w całym swym bogactwie kryje w sobie trwałe
dziedzictwo wartości, takŜe ogólnoludzkich, dlatego jest on niejako „duszą” innych
6
7
Por. B. Nadolski, Liturgika, t. 2, Poznań: Pallottinum, 1991, s. 52.
Por. Jan Paweł II, List Apostolski Dies Domini, 81.
3
dni8. Niedziela jest „szkołą” Kościoła, jest więc równieŜ szkołą duchowości
chrześcijańskiej. Ma stać się oparciem chrześcijańskiego Ŝycia, a takŜe świadectwem i
przepowiadaniem. Oddziałuje na całe społeczeństwo, przenika je Ŝyciową i duchową
energią, wskazuje mu motywy nadziei. Na ten duchowy wymiar niedzieli wskazuje
równieŜ Konstytucja Liturgiczna Soboru Watykańskiego II stwierdzając, Ŝe
„niedziela jest pierwotnym dniem świątecznym, który naleŜy tak przedstawiać
wiernym i wpajać w ich poboŜność, aby stał się równieŜ dniem radości i odpoczynku
od pracy. Niedziela jest podstawą i rdzeniem całego roku liturgicznego”9. Wszystkie
prawdy wiary w Dniu Pańskim konkretyzują się, ucieleśniają i prowadzą do
zanurzenia w nich człowieka, który ten dzień właściwie przeŜywa.
Nie trzeba zatem chyba udowadniać znaczenia niedzieli dla duchowości
chrześcijanina. Dla tego, kto ten dzień właściwie przeŜywa we wszystkich jej
wymiarach: zwłaszcza w Eucharystii, ale równieŜ we wspólnocie rodzinnej,
kościelnej i społecznej oraz we właściwie rozumianym odpoczynku, stanowi on
źródło prawdziwej postawy chrześcijańskiej, a przez to staje się trwałym filarem
duchowości. Nie sposób nie odwołać się do powiedzenia biskupa Hugona
Aufderbecka z Erfurtu: „Potrzebujemy niedzieli nie tylko po to, by być
chrześcijanami, lecz by pozostać ludźmi”10.
8
Por. TamŜe, 82-83.
KL 106.
10
Cyt za B. Nadolski, Kocham niedzielę, w: Komisja Duszpasterska Episkopatu Polski, Program Duszpasterski
na rok 1998/99, Katowice 1998, s. 85.
9
4
BIBLIOGRAFIA:
Nadolski B., Liturgika, t. 2, Poznań: Pallottinum, 1991;
Komisja Duszpasterska Episkopatu Polski, Program Duszpasterski na rok
1998/99, Katowice 1998;
Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium;
Jan Paweł II, List Apostolski Dies Domini;
Kodeks Prawa Kanonicznego, Poznań: Pallottinum, 1984;
Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań: Pallottinum, 1994;
Pierwsi świadkowie, Kraków 1988.
5