Zakazywać i karać czy edukować?

Zakazywać i karać czy edukować?
Rozwiązania prawne
i inicjatywy edukacyjne w zakresie
zanieczyszczenia świetlnego
Marek Kubala — Wydział Inżynierii Środowiska,
Politechnika Krakowska
XXIV Konferencja Metodyczna
Ochrona Środowiska na Studiach Przyrodniczych
Kraków, 6–8 września 2016 r.
Zanieczyszczenie świetlne –
zjawisko złożone
Problem z definicją
Uciążliwe oddziaływanie sztucznego oświetlenia, spowodowane nadmiernym lub nieumiejętnym jego użyciem.
Każdy negatywny wpływ sztucznego oświetlenia, jak:
olśnienie, naruszenie granicy, natłok światła, obniżenie
widoczności, łuna świetlna i marnotrawstwo energii. [IDA]
Zmiana poziomu oświetlenia w środowisku zewnętrznym
pod wpływem sztucznego źródła światła.
Wprowadzenie przez człowieka, bezpośrednio lub pośrednio, sztucznego światła do środowiska.
W skrócie





Negatywny wpływ na zachowanie się zwierząt
Zakłócenia cyklu rozrodczego niektórych
gatunków
Zagrożenia dla gatunków aktywnych nocą
Niekorzystny wpływ na całe ekosystemy, często
poprzez nieoczywiste mechanizmy zależności
pomiędzy organizmami
Niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka
Wyspa świetlna Krakowa
Dwie drogi
XIX w. – pierwsze publikacje o wpływie sztucznego oświetlenia
na śmiertelność ptaków migrujących nocą.
Pocz. XX w. – publikacje na temat zmian tras przelotów ptaków
pod wpływem świateł latarni morskich.
Lata 50. XX w. – holenderski ekolog F.J. Verheijen dokonuje
przeglądu europejskiej i japońskiej literatury na temat wpływu
światła na zwierzęta.
Lata 70. XX w. – liczne publikacje na temat zaburzeń zachowań
i zegarów biologicznych zwierząt pod wpływem nocnego
oświetlenia.
1985 r. – F.J. Verheijen wprowadza pojęcie „fotozanieczyszczenia” (ang. photopollution).
2002 r. – konferencja „Ecological Consequences of Artificial
Night Lighting”.
1922 r. – przeniesienie obserwatorium astronomicznego UJ
z siedziby przy ul. Kopernika na szczyt Łysiny koło Myślenic.
1947 r. – przeniesienie obserwatorium Greenwich do
Herstmonceaux Castle, 70 km od Londynu.
Lata 50. XX w. – zauważalny wzrost jasności nieba w okolicach
obserwatorium Kitt Peak koło Tucson.
Lata 70. XX w. – astronomowie wprowadzają pojęcie „zanieczyszczenia świetlnego” (ang. light pollution).
1980 r. – pierwsza wspólna nota techniczna Międzynarodowej
Unii Astronomicznej (IAU) i Międzynarodowej Komisji
Oświetleniowej (CIE).
1988 r. – powstaje Międzynarodowe Stowarzyszenie Ciemnego
Nieba (IDA).
Wyspa świetlna Krakowa
Rozwiązania prawne
Lokalne:

Protteción de la Calidad Astronómica de los Observatorios del
Instituto de Astrofisica de Canarias, Ley 31/1988, de 31 de octubre,
Boletin Oficial del Estado, número 264
Regionalne – Hiszpania:

Katalonia 2001, Baleary i Nawarra 2005, Kantabria 2006,
Andaluzja 2007
Regionalne – Włochy:


Veneto 1997, Dolina Aosty 1998, Lombardia, Piemont, Toskania i
Lazio 2000, Marche 2002, Emilia-Romania 2003, Apulia i Umbria
2005, Molise 2010
Za wzorcowe uważa się prawo Lombardii
Krajowe:


Czechy: Zákon o ochraniě ovzduší a o změně některých dalších zákonů
(zákon o ochraniě ovzduší), Sbírka Zákonů, Česká Republika, Ročnik
2002, Částka 38
Hiszpania: De calidad del aire y protección de la atmósfera, Ley
34/2007, de 15 de noviembre, Boletin Oficial del Estado, número 275
Panorama miejscowości La Serena w północnych Chile, przed i po
modernizacji oświetlenia w 2005 r. [P. Sanhueza, H.E. Schwartz, M.G.
Smith, The OPCC Experience in Protecting the Skies in Northern
Chile.]
Polska:
Nowelizacja (z dnia 17 lipca 2015) § 293 ust. 6. rozporządzenia
Ministra Infrastruktury (z dnia 12 kwietnia 2002) w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie, opracowana przez Stowarzyszenie Nowoczesne Budynki
i zaopiniowana pozytywnie przez Polski Komitet Oświetleniowy CIE
Polska:
„Zewnętrzne urządzenia oświetleniowe - w tym urządzenia oświetlenia
drogowego, urządzenia do oświetlania witryn sklepowych, urządzenia
wykorzystywane do iluminacji elewacji budynków i reklamy świetlne,
nie mogą być, od zmierzchu do świtu, źródłami światła uciążliwego
dla użytkowników pomieszczeń stałego (całodobowego) pobytu, w
szczególności takich jak: domy, mieszkania, hotele, motele, szpitale,
domy całodobowej opieki, domy mieszkalne w koszarach i ośrodkach
penitencjarnych”

Stowarzyszenie POLARIS i Instytut Astronomiczny UWr proponują
wprowadzenia poprawki do tej nowelizacji, ze względu na potrzebę
wprowadzenia stref ochronnych dla obserwatoriów astronomicznych

Wyspa świetlna Krakowa
Inicjatywy edukacyjne
IDA – International Dark-Sky Association:


Stowarzyszenie powstałe w roku 1988 z inicjatywy dr. Davida
Crawforda i dr. Tima Huntera
Celem stowarzyszenia jest ochrona nocnego nieba i wrażliwych
ekosystemów w parkach i obszarach chronionych całego świata.
Dark Sky Places Program:



Inicjatywa IDA powstała w 2001 r.
Jej celem jest zachęcanie społeczności lokalnych do ochrony obszarów
ciemnego nieba poprzez edukację i odpowiedzialną politykę
korzystania z oświetlenia
Typy inicjatyw:
– International Dark Sky Communities
– International Dark Sky Parks
– International Dark Sky Reserves
– International Dark Sky Sanctuaries
Izerski Park Ciemnego Nieba


Pierwszy europejski park ciemnego nieba (ustanowiony 4.11.2009 r.)
Pierwszy w świecie transgraniczny park ciemnego nieba
Park Gwiezdnego Nieba „Bieszczady”

Ustanowiony 8.03.2013 r.
Park Ciemnego Nieba „Połoniny”

Ustanowiony 3.12.2010 r.
Stowarzyszenie POLARIS – OPP:


Stowarzyszenie działa od roku 1994
Od roku 2008 jest oficjalną filią partnerską IDA w
Polsce
Program Ciemne Niebo:



Powołany w roku 2004
Jego cele, określone w kilku punktach, zostały oparte na
wzorcach IDA
Typy inicjatyw:
– Ewidencja obszarów ochrony ciemnego nieba
– Akcje edukacyjne na temat właściwych metod
oświetlenia
– Doradztwo i akcje wymiany oświetlenia
– Nawiązywanie porozumień z władzami lokalnymi,
zarządcami oświetlenia, poszukiwanie partnerów
instytucjonalnych
Nocne niebo w obszarze ochrony CN-001
Sopotnia Wielka, fot. Tomasz Mrozek
Źródło ilustracji: www.ciemneniebo.pl
Czy jest tak dobrze?
Jest dobrze:






Coraz liczniejsze konferencje poświęcone tylko tej tematyce –
multidyscyplinarne!
Kolejne konferencje ogólnopolskie 2013, 2014, 2015
Liczne publikacje naukowe
Kolejne noty techniczne CIE: 01-1980, 126-1997, 150-2003
Kolejne inicjatywy ustawodawcze
Liczne inicjatywy lokalne ochrony ciemnego nieba
Jest źle:






Zainteresowanie naukowe głównie na zasadzie hobby
Kompletna ignorancja u innych naukowców (decydentów):
„przecież wiadomo, że takie zjawisko nie istnieje”;
„to mamy wygasić wszystkie światła?”
Rozwiązania prawne głównie dotyczą obszarów ochrony ośrodków
obserwacji astronomicznych
Dobre rozwiązania techniczne przegrywają ze złymi
Brak świadomości zanieczyszczenia świetlnego
Brak edukacji na poziomie podstawowym i średnim oraz szczątkowa
na poziomie wyższym