„Podatki ekologiczne drogą do stworzenia „zielonego

„Podatki ekologiczne drogą do stworzenia „zielonego

„Podatki ekologiczne drogą do stworzenia
„zielonego państwa” – efektywna reakcja czy
chwilowy trend?”
Spis treści
1.
Ekologia – typologia słowa ............................................................................................... 2
2.
Zanieczyszczenia środowiska ........................................................................................... 3
3.
Działania proekologiczne.................................................................................................. 4
4.
5.
3.1.
Ewolucja podejścia do ekologii w Polsce ................................................................ 5
3.2.
Finansowanie przedsięwzięć ekologicznych ........................................................... 6
3.3.
Znaczenie „zielonego przedsiębiorstwa” ................................................................. 7
Podatki ekologiczne .......................................................................................................... 9
4.1.
Podatki a opłaty środowiskowe ............................................................................. 11
4.2.
Proekologiczny system podatkowy (ulgi ekologiczne) ......................................... 13
4.3.
Ekologiczna Reforma Podatkowa .......................................................................... 13
Mydlenie oczu czy „zielone państwo” ........................................................................... 14
Bibiliografia ............................................................................................................................. 15
1
1. Ekologia – typologia słowa
Ekologia, to słowo coraz częściej pojawia się w naszej codzienności. Ale co tak właściwie
oznacza i dlaczego aż tak duże znaczenie ma dla współcześnie działających przedsiębiorstw?
Dlaczego 50 lat temu firmy doskonale radziły sobie bez „ekologicznych przedsięwzięć” a dziś
są to jedne z najważniejszych aspektów działania przedsiębiorstwa?
Pochodzenie słowa ekologia bierze się z połączenia dwóch słów greckich takich jak: oiko,
oznaczające „dom” oraz logos, czyli „nauka”. Wskazuje to jednoznacznie, iż ekologia jest
dziedziną wiedzy zajmującą się poznaniem i ochroną naszego domu, którym jest Ziemia1. To
właśnie ekologia zgłębia takie aspekty naszego funkcjonowania jak obserwacja przyrody oraz
funkcjonowanie organizmów żywych w naturalnym środowisku i w tym zmienionym przez
człowieka. Dzięki dziedzinie wiedzy, którą jest ekologia możemy snuć wnioski jak bardzo
działalność człowieka wpływa na funkcjonowanie ekosystemu i podejmować odpowiednie
kroki mające na celu ochronę naszej planety i zdrowszego życia. Zanim człowiek zaczął zbyt
mocno ingerować w ekosystem panowała w przyrodzie równowaga. Obecnie jednak poprzez
nadmierne uprzemysłowienie i emisję zanieczyszczeń do środowiska, przedsiębiorstwa, ale
też i wszyscy ludzie muszą podjąć odpowiednie kroki nim będzie za późno na ochronę naszej
matki Ziemi2.
Ekosystem jest fragmentem przyrody, który stanowi wewnętrznie funkcjonującą całość.
Zachodzi w nim wymiana między ożywioną częścią systemu, zwaną biocenozą oraz częścią
nieożywioną, czyli biotopem. Nadmierna ingerencja, która doprowadzi do zachwiania
równowagi przyrodniczej w ekosystemie jest w stanie nawet zniszczyć dany fragment
środowiska. W środowisku naturalnym, gdzie nie zachodzą ingerencje człowieka ekosystem
występuje w równowadze3. Dopiero polutanty, czyli zanieczyszczenia wprowadzone przez
człowieka w wyniku szkodliwej ingerencji w związku z działalnością gospodarczą lub bytową
mogą zachwiać równowagę ekosystemu.
1
Ekologia, Wiedza,
http://slownik.ekologia.pl/115_Leksykon_ekologii_i_ochrony_srodowiska/1529_1_E_0_ekologia.html,
dn. 23.04.2011
2
Ekologia w województwach, Odi, http://www.odi.pl/firmy/07/, dn. 28.04.2011
3
Ekosystem i jego elementy, Zakład Hydrologii i Zasobów Wodnych, Szkoła Główna Gospodarstwa
Wiejskiego,http://levis.sggw.waw.pl/~ozw1/zintegrowgospwod/ZintegrowanagospwodREW01/ekosystemy/stru
kturaeko.htm, dn. 4.03.2011.
2
2. Zanieczyszczenia środowiska
By zmniejszyć zniszczenia powodowane przez człowieka w naturalnym środowisku
i lepiej poznać a przy tym i chronić otaczającą nas przyrodę, ludzkość zaczęła interesować się
ekologią i stosować przedsięwzięcia ekologiczne we własnych firmach. Współczesny
człowiek dąży do lepszego poznania przyczyn i następstw zmian, które sam generuje
w środowisku naturalnym oraz w tym, które zostało już w pewnym stopniu zmienił. Coraz
częściej
zaczynamy poszukiwać
skutecznych
sposobów
zapobiegania
negatywnym
następstwom ingerencji ludzkiej lub staramy się w maksymalnym stopniu łagodzić wszelkie
negatywy naszego postępowania4. W praktyce zastosowanie mają przede wszystkim5:
rekultywacja i surowce wtórne;
odnawialne źródła energii;
usuwanie odpadów i innych pozostałości
unieszkodliwianie zanieczyszczeń środowiska;
oczyszczanie ścieków;
działania zapobiegające lub ograniczające negatywne skutki ingerencji;
uzdatnianie wody.
Współczesny poziom techniki pozwolił postawić przedsiębiorstwom milowy krok
w dziedzinie ochrony i unieszkodliwiania już powstałych zanieczyszczeń. Jest to bardzo
ważny aspekt działania firm, gdyż przy obecnym stanie zanieczyszczenia środowiska oraz
dalekosiężnym planom rozwoju firmy muszą zapewnić sobie możliwości własnej egzystencji
w przyszłości. Obecnie stosuje się metody biochemiczne, termiczne czy fizyko-chemiczne.
Według specjalistów najskuteczniejszą metodą unieszkodliwiania zanieczyszczeń jest
bioremediacja, która dzięki wykorzystaniu drobnoustrojów czy też roślin likwiduje skażenia
trwałe i tymczasowe. Dzięki zastosowaniu bioremediacji można pozbyć się skażeń
spowodowanych:
Metanem;
Fosforem;
Metalami ciężkimi;
Węglowodorami ropy naftowej;
4
Recykling odpadów w Europie. Od kiedy odpad przestaje być odpadem?, Ekonomia, Biznes,
http://biznes.ekologia.pl/artykuly/Recykling-odpadow-w-Europie-Od-kiedy-odpad-przestaje-bycodpadem,15184.html, dn. 5.04.2011.
5
Firmy ekologiczne, Aktualności, http://www.firmyekologiczne.pl/, dn. 6.05.2011.
3
Pestycydami;
Fenolami;
Truciznami fosforoorganicznymi.
Największą
barierą
do
szerokiego
zastosowania
metody
bioremediacji
przez
przedsiębiorstwa są wysokie koszty ponoszone przy tej metodzie unieszkodliwiania
zanieczyszczeń. Jednak to, którą metodę jesteśmy w stanie zastosować jest w głównej mierze
uzależnione od rodzaju skażenia, warunków skażenia oraz miejsca, w którym wystąpiło
skażenie.
3. Działania proekologiczne
Mówiąc
o
działaniach
ekologicznych
należy
podkreślić,
ze
ich
charakter
i zastosowanie będzie znacząco różne dla osób fizycznych, sektora małych i średnich
przedsiębiorstw oraz wielkich korporacji. Osoby fizyczne przede wszystkim skupiają swe
działania ekologiczne na posiadaniu specjalnie przystosowanych pojemników na śmieci
i odpowiedniej segregacji odpadów, oszczędności energii elektrycznej oraz stosowaniu
biopaliw. Przedsiębiorstwa ze względu na szerszy zasięg działania i większe możliwości
finansowe mogą przeprowadzić renowacje rurociągów i zbiorników na odpady, zwiększyć
wykorzystanie w swej działalności energii dostarczanej przez elektrownie słoneczne, wodne
czy też wiatrowe6.
Działania ekologiczne możemy zauważyć również w otaczającej nas codzienności. Już
teraz większość supermarketów wprowadziła dodatkowe opłaty za jednorazowe reklamówki
zachęcając nas tym samym do wielokrotnego wykorzystywania zakupionych toreb7.
Postępowanie takie tłumaczone jest troską o środowisko i poziom jego zanieczyszczenia,
jednak w skali hipermarketów wprowadzenie odpłatnych toreb nie tylko zlikwidowało koszty
zakupy milionów reklamówek miesięcznie ale co więcej obecna ich sprzedaż generuje
dodatkowe zyski dla sieci sklepów. Dodatkowo takie postępowanie faktycznie wpływa na
świadomość klientów, którzy przyczyniają się również do ochrony środowiska oraz zwiększa
rangę sklepu jako przyjaznemu środowisku. Zapominalscy nie powinni jednak się martwić,
6
Finansowanie inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwie, Dorota Burzyńska, Joanna Fila, Centrum
Doradztwa i Informacji "Difin", 2007
7
Zapłacimy
za
foliówki,
Kuchenne
tematy,
Wirtualna
polska,
http://kuchnia.wp.pl/zyjzdrowo/health/429/1/5/zaplacimy-za-foliowki.html, dn. 28.04.2011
4
pomimo zachodzących zmian robiąc zakupy w przydomowych sklepikach lub rynkach póki
co nadal możemy liczyć na darmową reklamówkę8.
Rząd pracuje nad projektem ustawy, która nakładałaby na sklepy obowiązek pobierania
opłat za każdą jednorazową reklamówkę. Na te sklepy, które przepisy będą ignorowały
zostaną nałożone kary i grzywny w wysokości od 5.000 do 30.000 złotych. Takie obostrzenia
obowiązują już w Australii, Japonii, Francji czy Irlandii9. Szczytny ma być również sam cel
przeznaczenia zaoszczędzonych w ten sposób środków, gdyż mają być one przeznaczone na
segregację śmieci oraz edukację ekologiczną. Statystyki wyraźnie przedstawiają znaczne
obniżenie poziomu wykorzystywania reklamówek oraz redukcję kosztów związanych z ich
późniejszą utylizacją. Rzeczywistość pokazuje jednoznacznie, że darmowe jednorazówki
rzadko są wykorzystywane ponownie a do tej za tą, którą musimy zapłacić jesteśmy bardziej
przywiązani i chętnie zabieramy ją na następne zakupy. Projekt ustawy opracowywanej przez
rząd przewiduje że od 2015 roku sklepy będą musiały rozliczać się ze sprzedanych torebek 10.
3.1. Ewolucja podejścia do ekologii w Polsce
Warto podkreślić, że sytuacja, w której znajduje się obecnie Polska jest poniekąd
wynikiem historycznych zażyłości. W czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej nasz kraj
był obok Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i Niemieckiej Republiki
Demokratycznej największym krajem zanieczyszczającym środowisko. W ówczesnych
czasach przedsiębiorstwa nie respektowały zasad ochrony środowiska naturalnego i przyrody,
ponieważ główny nacisk kładziono na uprzemysłowienie kraju. Prawo określało oczywiście
odpowiednie standardy, które powinny być spełnione, jednak organy kontrolujące nie
posiadały odpowiednich urządzeń pomiarowych. W wyniku tej sytuacji wydatki inwestycyjne
w sektorze ochrony środowiska kształtowały się na bardzo niskim poziomie około 0,3-0,5%
dochodu
narodowego
co
powodowało,
że
straty wynikające
z
zanieczyszczenia
klasyfikowany się w granicach 5-10% dochodu narodowego11. Dopiero zmiana ustroju
politycznego przyniosła poprawę w dziedzinie ekologii. Polska zaczęła nadrabiać zaległości,
które powstały w ciągu wielu lat. Otwarcie granic i handel międzynarodowy spowodował
8
W sklepach bez darmowych torebek, Patrycja Otto, Gazeta Prawna,
http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/33460,w_sklepach_bez_darmowych_torebek.html, dn. 28.04.2011
9
TerraChoice, Part of the UL Global Network, http://www.terrachoice.com/Home/News, dn. 4.05.2011
10
W sklepach bez darmowych torebek, Patrycja Otto, Gazeta Prawna,
http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/33460,w_sklepach_bez_darmowych_torebek.html, dn. 28.04.2011
11
Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012. Z perspektywą do roku 2016, Ministerstwo Ochrony
Środowiska, http://www.mos.gov.pl/g2/big/2009_11/8183a2c86f4d7e2cdf8c3572bdba0bc6.pdf, dn. 3.04.2011
5
upadek przestarzałych, najbardziej przyczyniających się do zanieczyszczenia środowiska
przedsiębiorstw. Zużywanie nadmiernej ilości wody, energii i surowców spowodowało, że nie
mogły one konkurować z nowoczesnymi firmami pod względem ponoszonych kosztów i cen
sprzedaży produktów.
3.2.
Finansowanie przedsięwzięć ekologicznych
Wstąpienie Polski w poczet krajów należących do Unii Europejskiej wymagało
spełnienia przez nasz kraj wielu warunków, również w kwestiach ekologicznych. Na mocy
Traktatu Akcesyjnego Polska po roku 2015 ma stać się krajem spełniającym wszystkie
standardy w zakresie ochrony środowiska, które obowiązują kraje członkowskie Unii. Warto
podkreślić, że Polska nie została zostawiona na pastwę losu. Unia Europejska wspierała
Polskę jeszcze przed akcesją poprzez program ISPA. Po przystąpieniu do Wspólnoty Polska
jako pełnoprawny członek mogliśmy korzystać z Funduszu Spójności, Zintegrowanego
Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Sektorowego Programu Operacyjnego
Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw oraz Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach
2004-200612. Projekty wspierające ochronę środowiska mogły również zostać dofinansowane
z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego
Mechanizmu Finansowego.
Obecne budżetowanie na lata 2007-2013 przewiduje i umożliwia polskim firmom
skorzystanie z Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko”, który jako priorytet
działań stawia ochronę środowiska. Dodatkowym źródłem pozyskiwania środków
finansowych jest 16 Regionalnych Programów Operacyjnych oraz Program Rozwoju
Obszarów Wiejskich. Wsparcie unijne na lata 2007-2013 szacuje się w granicach 6,3 mld
euro, co stanowi nie więcej niż 20% minimalnych wydatków inwestycyjnych wymaganych do
poniesienia na ochronę środowiska. Były Minister Środowiska Maciej Nowicki podkreślając,
iż inwestycje środowiskowe stanowiąc jedynie 7,5% ogółu przedsięwzięć polskich firm nadal
nie są traktowane z dostateczną dozą powagi. Warto promować korzyści, jakie osiągają
przedsiębiorstwa skupiające swa uwagę na ekologii. Minister Środowiska Andrzej
Kraszewski podkreśla, że firmy ekologiczne mogą osiągać tak samo duże zyski finansowe jak
pozostałe przedsiębiorstwa a może nawet to właśnie firmy ekologiczne otrzymują dodatkowe
korzyści z wartości wizerunku firmy. Współcześnie istnieje wiele oznaczeń produktów, które
12
Dorota Burzyńska, Joanna Fila, Finansowanie inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwie, Centrum
Doradztwa i Informacji "Difin", 2007
6
nadawane są firmom spełniających określone warunki ekologiczne przez co klient utożsamia
dane przedsiębiorstwo z ekologią13.
3.3.
Znaczenie „zielonego przedsiębiorstwa”
Obecnie firmy coraz większą uwagę i pieniądze poświęcają na ekologiczne rozwiązania.
Przede wszystkim możemy tutaj wskazać koncerny naftowe, motoryzacyjne czy też wielkie
sieci spożywcze. Klient codziennie jest zarzucany ogromem reklam, w których to
przedsiębiorstwa przedstawiają swoją markę w jak najlepszym świetle pod względem działań
ekologicznych zachęcając jednocześnie do zakupu własnych produktów, korzystania z usług
by tym samym wesprzeć działania ekologiczne i pomóc chronić przyrodę. Problem często
pojawia się wtedy, gdy ekologią zaczynają zajmować się przedsiębiorstwa, których
dotychczasowe działania nie miały i nadal nie mają nic wspólnego z ekologią a co więcej
nawet przyczyniają się do szkodzenia naturze i ludzkiemu zdrowiu. Takie działania mogą
znacznie zmniejszyć zaufanie klientów do wszelkich działań ekologicznych i tym samym źle
wpłynąć na przedsiębiorstwa, które faktycznie ekologią są zainteresowane nie ze względu na
możliwość osiągnięcia wysokich zysków.
Wśród współczesnych firm coraz częściej zauważane jest nadużywanie przypisywania
produktom etykiety ekologicznej. Zorganizowanie chociażby akcji typu „Godzina dla Ziemi”,
„Dnia Ziemi” lub jakiegokolwiek święta związanego z ekologią jest doskonałym powodem
dla firmy do podniesienia wartości swej marki w oczach klientów. Problemem jest jednak
sytuacja, w której firmy bardziej dbają o własne zyski i markę niż o naturę. Takie działania
możemy określić jako greenwashing14. Określenie to definiuje nieuzasadnione kreowanie
ekologicznego wizerunku własnej firmy poprzez wprowadzanie w błąd konsumentów
i określanie własnych produktów ekologicznych podczas gdy faktycznie nie spełniają
warunków ekologicznych. Dylemat sprawia określenie granicy kiedy to firma staje się
sztuczna ekologicznie. Klienci nie są całkowicie bezradni i ślepo ufający reklamom. Powstają
strony internetowe i fora dyskusyjne, na których konsumenci na bieżąco opisują działania
poszczególnych firm oraz ich ekologiczne osiągnięcia. Stosowane są również rankingi dla
reklam, które w największym stopniu maskują prawdziwe oblicze firmy poprzez zielone
13
Polskie firmy ekologiczne. Wsparcie projektu GreenEvo, Inwestycje, Finanse firmy,
http://www.inwestycje.pl/finanse_firmy/polskie_firmy_ekologiczne__wsparcie_projektu_greenevo;85912;0.htm
l, dn. 22.04.2011.
14
Ekologiczne pranie mózgu, czyli greenwashing w reklamach, Ulica ekologiczna,
http://ulicaekologiczna.pl/zdrowy-styl-zycia/ekologiczne-pranie-mozgu-czyli-greenwashing-w-reklamach-cz-1/,
dn. 4.05.2011
7
akcenty. Najbardziej popularnymi wśród szeregu stron internetowych są między innymi
www.greenwashingindex.com uruchomiona przez EnviroMedia czy www.ekosciema.pl.
Najbardziej
popularnymi
chwytami
marketingowymi
stosowanymi
w
reklamach
ekologicznych są15:
ukryte koszty alternatywne (nieprawdziwe cechy produktu oddziałujące na środowisko
np. energooszczędność);
wykorzystywanie
oczywistych
faktów
podkreślając
atuty
produktu
(m.in.
stwierdzenie, iż produkt nie zawiera substancji, które od lat są zabronione do
zastosowania w produkcji i żaden produkt nie może ich zawierać);
brak wiarygodnych dowodów potwierdzających postawione tezy;
brak precyzyjnych opisów dotyczących produktów typu „all natural”, produkt może
zawierać pierwiastki trujące takie jak rtęć, które też występują w naturze;
bezpodstawne i nielegalne wykorzystywanie znaków ekologicznych.
Produkty i usługi ekologiczne są zazwyczaj droższe ze względu na koszty ponoszone
by dany produkt był zgodny z wymogami ekologicznej produkcji, jednak duży udział w tych
kosztach stanowią również koszty reklamy i promocji. Działania te mają zakorzenić
w podświadomości klientów fakt, iż dana firma jest ekologiczna dlatego jej produkty warte są
tego, by więcej za nie zapłacić. Ze względu na wzrastający poziom podaży produktów i usług
ekologicznych przedsiębiorstwa chcą wykorzystać nadarzającą się okazję szybkiego zysku.
By przedsiębiorstwo znalazło się wśród firm ekologicznych musi spełnić szereg warunków
i sprostać regulacjom, dlatego coraz więcej producentów decyduje się na ominięcie
uciążliwych procedur. Działania takie pomagają firmom jednak na krótki czas, gdyż nadużyte
zaufanie społeczeństwa trudno odzyskać. Produkty ekologiczne są w różny sposób oznaczane
by klienci mieli pewność dokonywanych zakupów, często wykorzystywane są do tego
etykiety i znaki. Nadanie oznaczenia tego rodzaju jest dokonywane przez niezależną
instytucję. Wszelkiego rodzaju znaki i certyfikaty nadawane produktom zwiększają
konkurencyjność danego przedsiębiorstwa na danym segmencie rynku umożliwiając większe
możliwości sprzedaży16. Pościg by przypisać własnej firmie etykietę „zielonego
przedsiębiorstwa” często nie ma nic wspólnego z ekologią, zwłaszcza gdy mówimy
o kwestiach finansowych. Najlepszym tego typu przykładem jest polski portal aukcyjny
15
Ekologiczne pranie mózgu, czyli greenwashing w reklamach, Ulica ekologiczna,
http://ulicaekologiczna.pl/zdrowy-styl-zycia/ekologiczne-pranie-mozgu-czyli-greenwashing-w-reklamach-cz-1/,
dn. 4.05.2011
16
Greenwashing? Artur Wejner, Deal, wydanie kwiecień 2011
8
www.allegro.pl. To właśnie na nim uczestnik może wykupić za określoną kwotę pieniędzy
opcję „ekologiczny sprzedawca”, niezależnie od stopnia oddziaływania sprzedawanych przez
niego produktów na środowisko.
Ważne jest by współczesne przedsiębiorstwa zmieniły dotychczasową filozofię
działania na proekologiczną i zaprzestały sztucznego podkreślania marki poprzez zmianę logo
na zielone, które ma sprawić produkty przyjazne przyrodzie. Pamiętać jednak należy również
o tym, że nie wszystkie reklamy ekologiczne są kreowane dla czystych zysków. Większość
firmy jednak woli wybrać drogę „na skróty” i po prostu skupić się na kojarzeniu własnych
produktów z ekologią poprzez stosowanie nieuczciwych metod niż przez 365 dni w roku
nieustannie pracować na tytuł „zielonej firmy”. Prawdziwym problemem stają się więc
koncerny i wielkie sieci, które mogą pozwolić sobie na ogromne wydatki by kreować własne
ekologiczne produkty a tym samym odwracają uwagę od prawdziwych problemów z jakimi
musi zmierzyć się natura17.
4. Podatki ekologiczne
Istota podatków ekologicznych w kontekście przedsiębiorstw polega na doprowadzeniu
do ograniczenia zanieczyszczeń, takich jak spalanie paliw w małych firmach, emisja
zanieczyszczeń podczas transportu samochodowego, kwestię odpadów komunalnych,
nawozów czy pestycydów. Zastosowanie podatków ekologicznych w większości przypadków
spowoduje podniesienie poziomu kosztów firmy, jednak dzięki tej zależności ceny produktów
i usług uwzględniają prawdziwe koszty zużytych czy też zniszczonych w wyniku ich
produkcji zasobów środowiska naturalnego. Warto podkreślić, że uzależnienie wysokości
podatku od zniszczenia środowiska spowoduje zmianę dotychczasowych zachowań
producentów i zmotywuje ich tym samym do efektywnego wykorzystywania zasobów
środowiska. Ze względu na ograniczone zasoby oferowane nam przez środowisko
powinniśmy już teraz podjąć niezbędne kroki by w przyszłości uniknąć poważnych kłopotów.
Podatki ekologiczne niekoniecznie muszą być obciążeniem dla przedsiębiorstw18.
Wiadomo, że w początkowej fazie wprowadzenia mogą znacznie utrudnić działania, jednak
w dłuższej perspektywie poprzez konieczność uwzględnienia efektywności działania skieruje
17
Ekologiczne
pranie
mózgu,
czyli
greenwashing
w
reklamach,
Ulica
ekologiczna,
http://ulicaekologiczna.pl/zdrowy-styl-zycia/ekologiczne-pranie-mozgu-czyli-greenwashing-w-reklamach-cz-1/,
dn. 4.05.2011
18
Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012. Z perspektywą do roku 2016, Ministerstwo Ochrony
Środowiska, http://www.mos.gov.pl/g2/big/2009_11/8183a2c86f4d7e2cdf8c3572bdba0bc6.pdf, dn. 3.04.2011
9
przedsiębiorców ku innowacjom technologicznym i organizacyjnym. Poprzez stymulowanie
odpowiednich zmian wprowadzenie podatków ekologicznych powinno doprowadzić nie tylko
do ochrony środowiska, ale i również do nowoczesnych rozwiązań. Wpływy z podatków
ekologicznych mogą przyczynić się do obniżenia obciążeń podatkowych z innych źródeł przy
niezmienionym
poziomie
dochodów
budżetowych.
Dotychczasowe
doświadczenia
i zaobserwowane tendencje w krajach, które posiadają już podatki ekologiczne jedynie
zachęcają do reformy systemu podatkowego również w Polsce. Kierując się opinią
zwolenników tego rodzaju opodatkowania możemy przytoczyć chociażby takie argumenty jak
sam fakt, iż podatki ekologiczne mają zastosowanie aż w 17 krajach, dlatego tak jak inni
powinniśmy dostosować się do zmieniających się realiów gospodarczych w indywidualny dla
Polski sposób. Mówiąc o podatkach ekologicznych od razu nasuwa nam się obciążenie
podatkowe związane z emisją zanieczyszczeń przez pojazdy samochodowe 19. Często
pomijane są kwestie „śmieciowego jedzenia” lub emisji zanieczyszczeń przez wielkie
koncerny, które również nie pozostają dłużne przyrodzie. Doświadczenia krajów, które
przeprowadziły reformę systemu podatkowego i wprowadziły podatek ekologiczny związany
z emisją zanieczyszczeń do środowiska z reguły wykazują pozytywne efekty. Przede
wszystkim
dzięki
odpowiedniej
konstrukcji
systemu
podatkowego
i
możliwych
przesunięciach w źródłach pozyskiwania dochodów budżetowych uległ zmniejszeniu poziom
bezrobocia. Likwidacja stanowisk pracy związanych z przemysłem ciężkim czy też
chemicznym spowodowała znaczny wzrost zapotrzebowania na pracowników głównie
w sektorze usług, rolnictwie i przemyśle ochrony środowiska. Dodatkowym udogodnieniem
dla krajów chcących wprowadzić podatki ekologiczne jest prawo Unii Europejskiej, które nie
narzuca z góry określonych rozwiązań pozostawiając każdemu z państw pełną stopę swobody
w tworzeniu indywidualnych mechanizmów prawno-ekonomicznych. Za wprowadzeniem
podatków ekologicznych przemawia również ich specyfika. Jako obciążenia należące do
grupy podatków pośrednich są zazwyczaj prostsze i tańsze. Poza tym, że podatki te mogłyby
stać się istotnym źródłem pozyskiwania dochodów budżetowych można również zauważyć
coraz większe poparcie dla podatków ekologicznych wśród społeczeństwa. Ludzie zaczynają
dostrzegać konieczność dbania o przyrodę oraz racjonalne dysponowanie zasobami
naturalnymi. Obciążenia dotyczące oczyszczania środowiska i redukcji zanieczyszczeń
byłyby w tej sytuacji nakładane na tak zwanych „trucicieli”, którzy robiąc to świadomie
19
Czy podatek ekologiczny ma sens?, Onet, http://moto.onet.pl/1623135,1,czy-podatek-ekologiczny-masens,artykul.html?node=13, dn. 4.05.2011
10
muszą ponosić stosowne konsekwencje. Takie rozwiązanie uważane przez większość
społeczności za sprawiedliwe i racjonalne spotyka się z dużą aprobatą20.
4.1.
Podatki a opłaty środowiskowe
Wprowadzając obciążenia ekologiczne należy podkreślić większą efektywność podatków
ekologicznych w stosunku do opłat. Podatki bowiem umożliwiają obciążenie w sposób
powszechny tych rodzajów produktów, które są użytkowane w sposób masowy i rozproszony.
Mówiąc o opłatach skupiają się one głównie na skoncentrowanej produkcji w sektorze
wielkich korporacji, gdzie występuje opłata za emisję zanieczyszczeń do środowiska. Opłaty
powodują, iż drobni producenci są w stanie uniknąć obciążenia pomimo szkodliwych działań
na rzecz środowiska. Podatki ekologiczne opierają się na nowoczesnej ekonomii ekologicznej
mówiącej o opodatkowaniu ujemnych efektów zewnętrznych a nie bezpośrednio
wytwarzanych dóbr. Dlatego uwzględniając wszystkie koszty prowadzenia działalności,
również te zewnętrzne, preferowana cena będzie wiarygodniejszym odzwierciedleniem straty
poniesionej przez przyrodę w wyniku wytworzenia danego produktu lub usługi.
W prawie polskim pojawiały się już dawno projekty ustaw wprowadzające podatki
ekologiczne, jednak nadal w systemie podatkowym nie funkcjonuje podatek ekologiczny.
Głównymi założeniami ustaw było21:
ograniczenie produkcji wyrobów uciążliwych czy szkodzących środowisku;
redukcja śmieci na wysypiskach i ponowny recykling części z nich;
preferowanie przez konsumentów produktów ekologicznych;
mobilizacja do segregacji odpadów.
W obecnym systemie podatkowym Polska posiada wprowadzoną w 1995 roku akcyzę na
opakowania plastikowe. Nie jest to jednak stricte podatek ekologiczny obejmujący produkty
w sposób powszechny. Dodatkowo stawki stosowanej akcyzy są niskie i nie są w stanie
zrekompensować chociażby części ponoszonych kosztów na likwidację odpadów. W Polsce
funkcjonują opłaty środowiskowe, które nakładane są na przedsiębiorstwa jednak z badań
wynika że niewiele firm faktycznie ponosi ten ciężar. Za korzystanie ze środowiska
zobligowani są rozliczać się przedsiębiorcy, którzy wykorzystują chociażby jednej pojazd
samochodowy w swej działalności, odprowadzają ścieki, pobierają wodę do celów
20
Środowisko w globalnej orientacji zarządzania przedsiębiorstwem, Krystyna Lisiecka, Andrzej Kubasik, AE
Kolegium Zarządzania, Katowice 2001
21
Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012. Z perspektywą do roku 2016, Ministerstwo Ochrony
Środowiska, http://www.mos.gov.pl/g2/big/2009_11/8183a2c86f4d7e2cdf8c3572bdba0bc6.pdf, dn. 3.04.2011
11
przemysłowych, emitują pyły i gazy do atmosfery. Dodatkowym udogodnieniem dla firm jest
sposób płacenia opłaty środowiskowej, gdyż w sytuacji gdy wyliczona opłata jest mniejsza
niż 400 złotych za półrocze opłata środowiskowa nie wystąpi w ogóle. By kontrolować
dokonujące się zmiany i przekształcenia przedsiębiorstwach są zobligowane do dostarczania
Marszałkowi Województwa informacji o zakresie korzystania ze środowiska. Pomimo tak
przychylnej firmom konstrukcji opłaty około 70% przedsiębiorstw nie płaci za korzystanie ze
środowiska. W konsekwencji Urzędy Marszałkowskie przewidują wzmożone kontrole oraz
zaostrzenie kar za unikanie opodatkowania22.
Podatki ekologiczne są doskonałym instrumentem internalizacji kosztów zewnętrznych
przedsiębiorstwa a co więcej wzmacniają działanie narzędzi administracyjnych ochrony
środowiska. Podatki ekologiczne funkcjonujące w krajach europejskich dotyczą między
innymi:
zakupu i użytkowania pojazdów samochodowych;
hałasu generowanego przez linie lotnicze;
produktów jednorazowych typu maszynki do golenia, aparaty fotograficzne czy też
torby plastikowe (Belgia, Dania, Islandia);
opakowań bezzwrotnych w postaci puszek i butelek (Belgia, Dania, Finlandia,
Norwegia, Szwecja);
posiadania billboardu (Francja).
Przed Polską nadal daleka droga do wprowadzenia zmian w systemie podatkowym,
jednak warto podkreślić, że pierwsze kroki ku zmianie już zrobiliśmy23. Już teraz można
zauważyć podwyższoną świadomość ludzi w kwestii ochrony środowiska. Coraz większa
liczba osób segreguje we własnych gospodarstwach domowych odpady. Częściej słyszy się
też o zbiórkach produktów szkodliwych dla środowiska typu baterie lub lampy rtęciówki bądź
też o samym procesie odzyskiwania czy racjonalnego składowania odpadów nienadających
się do recyklingu24.
22
Opłaty środowiskowe. Za powietrze? Nie płacę, Katarzyna Hejna, Sfera Biznesu,
http://www.strefabiznesu.pomorska.pl/artykul/oplaty-srodowiskowe-za-powietrze-nie-place-49520.html,
dn.
29.04.2011
23
Podatek ekologiczny – do trzech razy sztuka, Ewa Matyszewska, Gazeta Prawna,
http://podatki.gazetaprawna.pl/wywiady/315082,podatek_ekologiczny_do_trzech_razy_sztuka.htmldn.
29.04.2011
24
Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012. Z perspektywą do roku 2016, Ministerstwo Ochrony
Środowiska, http://www.mos.gov.pl/g2/big/2009_11/8183a2c86f4d7e2cdf8c3572bdba0bc6.pdf, dn. 3.04.2011
12
4.2.
Proekologiczny system podatkowy (ulgi ekologiczne)
Analizując konstrukcję systemu podatkowego można również poruszyć wątek
proekologicznych ulg podatkowych dla przedsiębiorstw. Takie rozwiązanie zachęcałoby do
inwestycji ekologicznych i znacznie szybciej przekonałoby przedsiębiorców do ekologii.
Ulgi mogłyby chociażby dotyczyć zakupu maszyn i urządzeń redukujących emisję
zanieczyszczeń do środowiska, efektywnej gospodarki w zakresie odpadów bądź
wykorzystywaniu w procesie produkcji odnawialnych źródeł energii25. Pomimo szeregu zalet
w zastosowaniu i wprowadzeniu podatków ekologicznych ustawodawca nadal obawia się
nadmiernego
osłabienia
danej
gałęzi
gospodarki
oraz
gwałtownego
spadku
jej
konkurencyjności. Nakładanie kolejnych obciążeń podatkowych jest w stanie spowodować
w początkowej fazie wprowadzania zastój w danej branży, ze względu na zwiększone
wydatkowanie w firmie jednak z perspektywy długiego okresu może znacznie podnieść
wartość firmy. Współczesne kraje mając do rozwiązania problemy przed jakimi stanęły
w dobie XXI wieku coraz częściej podkreślają, że podatki ekologiczne to nie tyle nasz dobry
gest ku przyrodzie, ale i konieczność jego wykonania w obecnej sytuacji26.
4.3.
Ekologiczna Reforma Podatkowa
Tworząc ekologiczną reformę podatkową, czyli Eco-efficient tax reform bądź Green tax
reform państwa podjęły próbę zintegrowanego podejścia do zagadnień ochrony środowiska
oraz zachodzących zmian klimatycznych. Podjęto rozmowy i rozwiązania dotyczące
zrównoważonego rozwoju, innowacji w gospodarce, bezrobocia i opodatkowania. Ciężar
podatkowy jest przesuwany z obciążeń zatrudnienia pracowników i oszczędzania ku
podwyższeniu opodatkowania przy zużywaniu zasobów środowiska i zanieczyszczaniu
środowiska. Bardzo ważną rolę w reklamie działań ekologicznych i dostarczaniu informacji
dotyczących Ekologicznej Reformy Podatkowej pełnią ekologiczne organizacje społeczne.
Najbardziej znaną organizacją jest Greenpeace27, który poprzez publikacje i konferencje
zachęca do realizacji ERP. Realia gospodarcze Polski wykazują, ze nasz kraj od dawna już
boryka się z wysokim bezrobociem oraz stosunkowo dużym zanieczyszczeniem środowiska,
25
Programowanie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw, Jadwiga Adamczyk, Tomasz Nitkiewicz, Polskie
Wydawnictwo ekonomiczne, Warszawa 2007
26
Program dopłat do kolektorów słonecznych. Czy zmiany wprowadzone przez NFOŚiGW zachęcą do
inwestowania w energię słoneczną?, Ekologia, Biznes
http://biznes.ekologia.pl/artykuly/Program-doplat-do-kolektorow-slonecznych-Czy-zmiany-wprowadzone-przezNFOSiGW-zacheca-do-inwestowania-w-energie-sloneczna,15270.html, dn. 29.04.2011
27
Praca w Greenpeace, Aktualności, http://www.greenpeace.org/poland/, dn. 6.05.2011
13
szczególnie w wielkich miastach przemysłowych. Warto podkreślić, że działania ekologiczne
wiążą się również z wysokimi kosztami ponoszonymi przez samo państwo. Wprowadzenie
w życie Ekologicznej Reformy Podatkowej na wzór takich państw jak Niemcy niesie za sobą
duże ryzyko inflacji, może spowodować podniesienie cen wody, energii, artykułów
spożywczych dlatego bardzo ważne jest tutaj akceptacja działań ze strony całego
społeczeństwa. Zamiast ślepo podążać za innymi musimy najpierw kwestię wprowadzenia
ERP dokładnie poznać i dostosować do niej warunki naszego państwa a wzory innych państw
mogą nas jedynie wpierać a nie wyznaczać drogę reformy systemu podatkowego. Nie mniej
jednak sama idea Ekologicznej Reformy Podatkowej wiążą się z podwójną korzyścią dla jej
członków. Gdyż z jednej strony doprowadzi do zmniejszenia stopy bezrobocia poprzez
redukcję obciążeń zatrudnienia a z drugiej strony wprowadzenie podatków ekologicznych
spowoduje redukcję zanieczyszczeń i racjonalnego wykorzystywania zasobów naturalnych.
5. Mydlenie oczu czy „zielone państwo”
Działania pojedynczego przedsiębiorstwa nie jest w stanie zmienić sytuacji ekologicznej,
w której się znaleźliśmy jednak daje na pewno dobry wzór do naśladowania. Kwestie
ekologiczne muszą być przede wszystkim określone na szczeblu państwowym i jasno
wskazane granice oraz normy, które należałoby respektować. Przed Polską nadal daleka droga
do spełnienia wszystkich standardów w zakresie ochrony środowiska jakie nakłada na nas
Traktat Akcesyjny, jednak pierwsze kroki ku temu mamy już za sobą. Polacy dostrzegli już
konieczność dbania o przyrodę. Podróżując po kraju coraz częściej spotka się farmy
wiatraków a w supermarketach można znaleźć miejsca zbiórek zużytych baterii.
Przedsiębiorstwa kierując się chęcią szybkich zysków często nadużywają nasze zaufanie co
do ekologiczności wytwarzanych produktów, jednak nie należy ślepo wierzyć „zielonym
reklamom” tylko racjonalnie prześledzić działania danych firm, podążając chociażby za
ekologicznymi oznaczeniami nadawanymi przez niezależne organizacje. Najważniejsze by
zarówno osoby prywatne, jak i przedsiębiorstwa zdawały sobie sprawę, że decyzje podjęte
dzisiaj będą kształtowały naszą przyszłość i przyszłość naszych dzieci za kilkanaście lat,
dlatego dbanie o naturę i racjonalna gospodarka zasobów naturalnych należy do naszych
obowiązków jako mieszkańców Ziemi.
14
Bibliografia
1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr
25, poz.150, z późn. zm.)
2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 czerwca 2009 r. w sprawie wzorców
wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz
o wysokości należnych opłat
3. Finansowanie inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwie, Dorota Burzyńska,
Joanna Fila, Centrum Doradztwa i Informacji "Difin", 2007
4. Programowanie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw, Jadwiga Adamczyk,
Tomasz Nitkiewicz, Polskie Wydawnictwo ekonomiczne, 2007
5. Środowisko w globalnej orientacji zarządzania przedsiębiorstwem, Krystyna Lisiecka,
Andrzej Kubasik, AE Kolegium Zarządzania, 2001
6. Greenwashing? Artur Wejner, Deal, wydanie kwiecień 2011
7. Czy podatek ekologiczny ma sens?, Onet, http://moto.onet.pl/
8. Ekologia w województwach, Odi, http://www.odi.pl/firmy/
9. Ekologia, Wiedza, http://slownik.ekologia.pl/
10. Ekologiczne pranie mózgu, czyli greenwashing w reklamach, Ulica ekologiczna,
http://ulicaekologiczna.pl/
11. Ekosystem i jego elementy, Zakład Hydrologii i Zasobów Wodnych, Szkoła Główna
Gospodarstwa Wiejskiego, http://levis.sggw.waw.pl/
12. Firmy ekologiczne, Aktualności, http://www.firmyekologiczne.pl/
13. Opłaty środowiskowe. Za powietrze? Nie płacę, Katarzyna Hejna, Sfera Biznesu,
http://www.strefabiznesu.pomorska.pl/
14. Podatek ekologiczny – do trzech razy sztuka, Ewa Matyszewska, Gazeta Prawna,
http://podatki.gazetaprawna.pl/
15. Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012. Z perspektywą do roku 2016,
Ministerstwo Ochrony Środowiska, http://www.mos.gov.pl/
16. Polskie firmy ekologiczne. Wsparcie projektu GreenEvo, Inwestycje, Finanse firmy,
http://www.inwestycje.pl/
17. Praca w Greenpeace, Aktualności, http://www.greenpeace.org/
18. Program dopłat do kolektorów słonecznych. Czy zmiany wprowadzone przez
NFOŚiGW zachęcą do inwestowania w energię słoneczną?, Ekologia, Biznes
http://biznes.ekologia.pl/
19. Recykling odpadów w Europie. Od kiedy odpad przestaje być odpadem?, Ekonomia,
Biznes, http://biznes.ekologia.pl/
20. TerraChoice, Part of the UL Global Network, http://www.terrachoice.com/
21. W sklepach bez darmowych torebek, Patrycja Otto, Gazeta Prawna,
http://biznes.gazetaprawna.pl/
22. Zapłacimy za foliówki, Kuchenne tematy, Wirtualna polska, http://kuchnia.wp.pl/
15