Wprowadzenie - Sekcja Psychologii Rozwojowej PTP

1
Wprowadzenie
Zaproponowany przez organizatorów temat Konferencji Drogi rozwoju człowieka w
świecie współczesnych wartości kieruje uwagę uczestników ku kilku zagadnieniom. Jest to
sformułowanie, jakby to określił E. Hall (1984), o wysokim kontekście, czyli takie, które
wywołuje wiele skojarzeń i wyprowadza myśl odbiorcy daleko poza to, co jest dane
bezpośrednio w komunikacie. Hasło niniejszej konferencji skłania do zastanowienia się nad
co najmniej trzema zagadnieniami, a mianowicie: różnorodnością dróg indywidualnego
rozwoju, miejscem wartości w rozwoju człowieka oraz znaczeniem pewnych wartości w
życiu współczesnego człowieka.
Pierwsza część hasła sprzyja uświadomieniu sobie różnych dróg indywidualnego
rozwoju, ich interindywidualnej rozmaitości na tle wytyczanych przez teoretyków i badaczy
prawdopodobnych trajektorii rozwoju. Warto zauważyć, iż po okresie sporządzania
„rozwojowych rozkładów jazdy” zapoczątkowanych w latach dwudziestych XX wieku przez
Arnolda
Gessela,
akcentujących
normatywny
charakter
rozwoju,
nastąpił
czas
opracowywania opisów przebiegu rozwoju na podstawie danych narracyjnych, co
zapoczątkowała poprzez analizy biografii znanych osób w latach trzydziestych Charlotta
Buhler (1933), a co rozwinęli następnie badacze w ostatniej dekadzie XX wieku ( z tym
podejściem kojarzona jest najczęściej propozycja wywiadu biograficznego McAdamsa).
Takie podejście do rozwoju stworzyło okazję do uwzględniania niepowtarzalnych
doświadczeń życiowych każdej osoby w ustalaniu drogi rozwoju. Następnie skupiono się na
szczegółowej analizie „krok po kroku” procesu rozwoju poszczególnych kompetencji.
Analizy takie prowadzone są w odniesieniu do różnych sfer rozwoju, choć najczęściej
stosowane są w badaniach dotyczących procesów poznawczych. Metoda mikrogenetyczna
pozwala zarówno na pokazanie kierunku zmian, uchwycenie różnic interpersonalnych, ale
2
przede wszystkim służy odkryciu indywidualnej drogi postępów rozwojowych, poznaniu
stosowanych przez każdą osobę, właściwych jej strategii postępowania. Próby wykorzystania
takiego analitycznego podejścia w badaniach nad rozwojem stosowane są także przez
polskich badaczy, a rezultaty takiego podejścia będziemy mogli poznać na tej konferencji.
Można powiedzieć, iż w sposobie podejścia do badania zmian rozwojowych ujawnia coraz
wyraźniej zaznaczający się analityczny i eksplikacyjny charakter prowadzonych badań
rozwojowych, przy zachowaniu ich idiograficzności.
Po drugie, hasło konferencji prowadzi nasze myśli ku zagadnieniom aksjologicznym.
W badaniach nad rozwojem człowieka system wartości stanowi zarówno przedmiot badania
(w tym zakresie dokonują się wyraźne zmiany w toku życia, zwłaszcza w okresie wchodzenia
w dorosłość), jak i czynnik wywołujący zmiany rozwojowe w wielu sferach: poznawczej,
emocjonalnej, społecznej, osobowości. Skłonni jesteśmy widzieć powiązania sfery wartości,
rozwoju moralnego z innymi sferami rozwoju, na co zwracał J. Piaget, pokazując związek
moralnego rozwoju ze sferą poznawczą.
Badania psychologiczne starają się pokazać, co jest cenne, godne pożądania, wyboru dla osób
znajdujących się w różnych momentach życia; czy preferowane wartości są czynnikiem
różnicującym grupy wieku, płci, role rodzinne, zawodowe; czy system wartości przyjęty w
środowisku, w którym żyje dana osoba ma znaczenie dla jej rozwoju. Niektórzy ludzie kierują
się przy podejmowaniu decyzji wartościami, uważając je za obiektywne, a więc niezależne od
punktu widzenia, a raczej uwarunkowane naturą ludzką, związane z Bogiem czy jakimś
autorytetem. Inni uważają, że wartości mają subiektywny charakter, nie podlegają racjonalnej
dyskusji i są zależne od subiektywnego stanowiska każdego człowieka. Psychologiczne
badania nad światem wartości mają interdyscyplinarny charakter, włączając rozważania na
ten temat prowadzone przez filozofów, socjologów czy pedagogów.
3
Po trzecie, hasło Konferencji skłania do zastanowienia się, czy w świecie XXI wieku,
w epoce ponowoczesności i globalizmu mówienie o wartościach ma jakiś sens?
W kontekście dokonujących się przemian cywilizacyjnych pewne wartości. zasługują
na szczególne wyróżnienie. Zwróćmy uwagę na dwie wartości, a mianowicie: samotność i jej
dopełnienie – braterstwo oraz tolerancję.
Samotność, zdaniem J. Attali (2002), jest dla współczesnego człowieka luksusem. Człowiek
XXI wieku to koczownik przemieszczający się z miejsca na miejsce z powodu luksusu lub
nędzy. Właśnie dla osób, które wiodą życie koczownika z luksusu samotność jest luksusową
wartością. Osiąganie tej wartości nie jest to łatwe, bowiem życie koczownika polega na
pozostawaniu w ciągłej łączności z innymi członkami plemienia: ma być otwarty, gościnny,
braterski, gotowy do podzielania terenu (w szerokim rozumieniu tego słowa) z innymi. Każdy
koczownik dąży do zapewnienia sobie samotności. W efekcie coraz wyraźniej zarysowuje się
obraz świata, w którym mamy do czynienia z „sąsiadującymi samotnościami”. Z jednej
strony człowiek współczesny „narażony” na ciągłe kontakty z członkami szeroko pojętego
plemienia potrzebuje samotności, a z drugiej coraz bardziej potrzebuje braterstwa, by przeżyć
w wywołującym coraz większe poczucie zagrożenia w świecie. J. Attali przewiduje, że w
XXI wieku w połowie przypadków zgonu nikt nie pójdzie w kondukcie pogrzebowym
zmarłej osoby.
Wartością cenną staje się zatem braterstwo wyrażające się w uznaniu, że innej osobie
nie można narzucać tego, czego samemu się nie chce. Braterstwo jest wyrazem solidarności,
uczuciowych więzi spajających jednostki. Ujawnia się szczególnie wyraźnie w sytuacjach
zagrożenia ludzkiego bytu, wypływa z zatroskania losem bliźniego, wyraża się w gotowości
do oferowania i udzielania pomocy. Ważną rolę w ukazywaniu znaczenia wartości braterstwa
w życiu współczesnego człowieka może odegrać psychologia pozwalająca coraz lepiej
poznać człowieka, jego przekonania, pragnienia, nadzieje, oczekiwania i wybory.
4
Z kolei taka wartość jak tolerancja jest niezbędna dla utrzymania demokracji. Chodzi o
tolerancję dla innych osób, innych grup; o tolerancję intelektualną (poglądów), tolerancję
moralną (stylów życia, obyczajów, upodobań), tolerancję religijną (wierzeń, praktyk
religijnych). Granice tolerancji są określane każdorazowo przez akceptowane w danym
społeczeństwie wartości. Zdaniem J. Attali tolerancja stanie się nie prawem, a obowiązkiem
w życiu ludzi XXI wieku. Potrzebę realizowania tej wartości w świecie ludzi XXI wieku
dostrzegli autorzy raportu „Edukacja jest w niej ukryty skarb”(1998) zaznaczając, że jednym
z filarów edukacji jest uczenie się żyć wspólnie, a to oznacza realizowanie wspólnych
projektów oraz poznawanie Innego.
Program konferencji daje przegląd zagadnień, które rozważane będą w kontekście
wartości. Autorzy będą traktować jako wartość ciało ale także wiedzę, jakość życia, różne
kompetencje, np. komunikacyjne. Wartość będzie traktowana jako filtr informacyjny,
drogowskaz, instrument socjalizacji, narzędzie wykorzystywane w radzeniu sobie w
sytuacjach trudnych. Kontekstem do rozważań dotyczących życia i rozwoju w świecie
wartości będzie środowisko rodzinne, rówieśnicze, zawodowe; przy czym uwaga zostanie
skierowana zarówno na grupy funkcjonujące prawidłowo, jak i wykazujące znamiona
zaburzeń.
Życzę Uczestnikom Konferencji prawdziwej uczty intelektualnej a także wielu
doświadczeń w doznawaniu wartości i nie odczuwania braku w zakresie tego, co każdy
uważa za cenne, wartościowe w kontekście konferencji. Życzę wielu okazji do doznawania
jak powiedziałby Andrzej Grzegorczyk (1983) zarówno wartości witalnych, dotyczących
stanu ciała (sprawność, komfort), relacji z innymi (wspólnota, bliskość) czy sytuacji (sukces,
pewność siebie), jak i wartości duchowych, czyli poznawczych (wiedza, zrozumienie),
estetycznych (uporządkowanie, piękno), moralnych (życzliwość, szacunek).
5
Maria Kielar-Turska
Przewodnicząca Sekcji Psychologii Rozwojowej
Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
Kraków, 28 maja 2007 r.
Attali J. (2002) Słownik XXI wieku. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Delors J. (1998) Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. Raport dla UNESCO Międzynarodowej
Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku. Warszawa: Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich.
Grzegorczyk A. (1983), Próba treściowego opisu świata wartości i jej etyczne konsekwencje.
Wrozław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum
Hall E. (1984), Poza kulturą. Warszawa: PWN.
Jedynak S. (red.), (1999), Mały słownik etyczny. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Branta.