Wykład 2_1 - Ludwik Wicki, dr hab., KEiOP WNE SGGW, zajęcia

2012
Wykład 2_1
Funkcje rolnictwa. Zasoby czynników
produkcji
dr hab. inż. Ludwik Wicki
Program unowocześniania kształcenia w SGGW dla zapewnienia
konkurencyjności oraz wysokiej kompetencji absolwentów
Rolnictwo
jeden z działów gospodarki, którego głównym zadaniem jest dostarczenie surowców rolnych. W rolnictwie uzyskuje się
produkty roślinne i zwierzęce dzięki uprawie roli i roślin oraz prowadzenia chowu i hodowli zwierząt.
Rolnictwo można podzielić na rolnictwo ekstensywne (tradycyjne) i rolnictwo intensywne (nazywane też
wysokotowarowym lub uprzemysłowionym) w zależności od jego cech: wysokości nakładów w przeliczeniu na jednostkę
powierzchni lub jedno zwierzę, poziomu uzyskiwanych plonów, a często także na podstawie średniej powierzchni gospodarstw rolnych.
Podstawowe funkcje rolnictwa Rolnictwo pełni wiele funkcji, które można ująć w cztery podstawowe grupy funkcji:
• ekonomiczne,
• społeczne,
• przestrzenne,
• środowiskowe.
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
1
2012
−
−
−
−
kreacja dochodów
utrzymanie zatrudnienia
rozwój kapitału
- kształtowanie układu mie jscowości
- kształtowanie krajobrazu
Wielofunkcyjność rolnictwa
Funkcje komercyjne
Rolnictwo
Funkcje przestrzenne
wspieranie rozwoju działów pozarolniczych
Funkcje pozakomercyjne
−
−
−
−
−
funkcje zielone
funkcje białe
funkcje błękitne
funkcje żółte
Kreacja dochodów
• tworzenie zysku (i dochodu rolniczego),
• zwiększanie ilości produkcji oraz asortymentu produkcji (żywność, ale też surowce energetyczne),
• zwiększanie towarowości produkcji,
• wzrost eksportu produkcji,
• rozwój produkcji na cele nieżywnościowe.
Utrzymanie zatrudnienia
• utrzymanie poziomu zatrudnienia,
• zmniejszanie uciążliwości pracy,
• tworzenie miejsc pracy poza rolnictwem (np. w usługach dla rolnictwa),
• zatrzymywanie (buforowanie) nadwyżek siły roboczej. Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
2
2012
Wzrost kapitału
•
•
•
•
wzrost zasobów kapitału w rolnictwie,
wzrost wartości ziemi,
komercjalizacja ziemi na cele nierolnicze,
zwiększanie wartości dodanej produktów.
Wspieranie rozwoju działów pozarolniczych
• uczestnictwo w rynku produktów z przemysłu chemicznego (nawozy, środki ochrony roślin),
• uczestnictwo w rynku energii,
• generowanie zapotrzebowania na materiały budowlane, ciągniki i maszyny rolnicze, • umożliwianie rozwoju przetwórstwa rolno‐
spożywczego.
Funkcje zielone
• współdziałanie w utrzymaniu obszarów chronionych,
• kształtowanie i ochrona krajobrazu naturalnego i kulturowego,
• racjonalna ekologicznie agrotechnika,
• zapewnienie dobrostanu zwierząt gospodarskich,
• podtrzymanie bioróżnorodności,
• wytworzenie energii z biomasy,
• poprawa obiegu materii i energii.
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
3
2012
Funkcje białe
zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego kraju,
zapewnienie różnorodności żywności,
zapewnienie żywności o wysokiej jakości zdrowotnej,
wytwarzanie żywności funkcjonalnej,
produkcja rolna na potrzeby medycyny.
•
•
•
•
•
Funkcje żółte
utrzymanie spójności i żywotności obszarów wiejskich,
podtrzymanie tożsamości wsi,
ochrona tradycji i kultury ludowej,
rozwój produkcji i usług bezpośrednio związanych z rolnictwem,
• podtrzymanie i rozwój infrastruktury gospodarczej na obszarach wiejskich.
•
•
•
•
Funkcje błękitne
•
•
•
•
zarządzanie zasobami wodnymi,
poprawa jakości wód,
zapobieganie powodziom,
wytwarzanie energii wodnej i wiatrowej.
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
4
2012
Funkcje przestrzenne
• polegają na przekształcaniu krajobrazu naturalnego w rolniczy oraz wpływaniu rolnictwa na układy urbanistyczne wsi.
Funkcje rolnictwa w gospodarce
• W polityce rolnej coraz większy nacisk kładzie się na pozaprodukcyjne funkcje rolnictwa. Wynika to z konieczności uzasadnienia finansowego wsparcia rolnictwa.
• Najważniejsze funkcje rolnictwa pozostają
jednak niezmienione.
Produkcja artykułów żywnościowych i surowców do wytwarzania żywności
• Rolnictwo jest jedynym dostawcą żywności. Wytwarzane są zarówno produkty pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. • W wielu przypadkach produkowane surowce nie nadają się do bezpośredniego spożycia przez ludzi. Korzenie buraków cukrowych czy nasiona rzepaku wymagają przetworzenia na cukier czy olej.
• Nie można sobie wyobrazić przetrwania ludzkości, w sytuacji braku rolnictwa.
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
5
2012
Tworzenie produktu krajowego brutto
• Rolnictwo, tak jak każdy inny dział gospodarki, przyczynia się
do kreowania dochodu narodowego. Wraz z rozwojem gospodarczym krajów znaczenie rolnictwa w gospodarce maleje.
• W Polsce udział rolnictwa w tworzeniu produktu krajowego brutto zmniejszył się z około 7% w 1997 roku do niespełna 3,5% w 2009 r. W latach 60. XX wieku było to ponad 20%, w latach 80. około 14%.
• Największe znaczenie ma rolnictwo w województwach o słabo rozwiniętym przemyśle: podlaskim czy lubelskim, a niewielkie tam, gdzie przemysł odgrywa dużą rolę, np. śląskim, dolnośląskim.
Zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego
• W każdym kraju dba się o to, aby większość
konsumowanej żywności pochodziła z produkcji krajowej.
• Obecnie zabezpieczenie żywności dla ludności z produkcji krajowej ma mniejsze znaczenie, gdyż
istnieje swoboda handlu w ramach Unii Europejskiej oraz zmniejszają się bariery dla handlu w świecie. Przy czym nadprodukcja żywności nie dotyczy całego świata, lecz tylko krajów najbardziej rozwiniętych.
• Gdy pojawiają się niedobory surowców rolnych, ich ceny szybko rosną. Było to zauważalne np. dla zbóż w 2008 roku i w 2011 roku.
Produkcja surowców dla pozarolniczych gałęzi gospodarki
• Rolnictwo dostarcza nie tylko surowców żywnościowych, lecz także mających zastosowanie przemysłowe. Produkcja skór, wełny, bawełny, biopaliw to przykłady niespożywczego
kierunku użytkowania.
• Obecnie coraz większego znaczenia nabiera produkcja w rolnictwie biomasy na cele energetyczne (słoma, wiklina, kukurydza, rzepak, a także zboża na bioetanol).
• W niektórych przypadkach produkcja na cele nieżywnościowe konkuruje z produkcją żywności. Produkcja rzepaku z przeznaczeniem na bioestry może być bardziej opłacalna od produkcji zbóż czy ziemniaków, gdyż popyt napędzają
ogromne kary grożące za zbyt małą produkcję energii ze źródeł odnawialnych.
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
6
2012
Stanowi rynek zbytu produktów i usług dla przedsiębiorstw z różnych gałęzi gospodarki
• Współczesne rolnictwo nie może funkcjonować i rozwijać się bez zaopatrzenia w surowce i wyroby z innych działów gospodarki.
• Wykorzystuje materiały budowlane, wyroby stalowe, znaczne ilości nawozów mineralnych i środków ochrony roślin, farmaceutyków,
• Także zużycie energii (elektrycznej i w postaci paliw stałych i płynnych) w rolnictwie stale rośnie.
• Przemysł wytwarzający ciągniki, maszyny i urządzenia do produkcji rolnej zaopatruje rolnictwo w nowoczesny sprzęt.
• Wszystkie te sektory tworzą miejsca pracy i współtworzą dochód narodowy.
• W ten sposób rolnictwo ma większe znaczenie w gospodarce niż mierzone tylko wartością produkcji surowców rolniczych. Uczestnictwo w wymianie międzynarodowej
• Nie wszystkie produkty, zarówno pochodzenia rolniczego, jak i nierolniczego mogą być wytworzone w kraju. • Produkty polskiego rolnictwa są eksportowane, co pozwala uzyskać środki na import produktów żywnościowych niewytwarzanych w Polsce, np.: cytrusów, soi.
• Gdy saldo handlu zagranicznego żywnością jest dodatnie, można finansować import dóbr przemysłowych, np. samochodów, komputerów.
• W 2009 r. wartość polskiego eksportu produktów rolno‐
żywnościowych wynosiła około 50 mld złotych, a dodatnie saldo obrotów 10 mld złotych.
Stanowi miejsce pracy i źródło dochodów części ludności
• W polskim rolnictwie zatrudnienie znajduje wciąż znaczna część społeczeństwa. Z gospodarstwami rolnymi związane jest ponad 25% ogółu pracujących. Dla 15% pracujących rolnictwo jest głównym źródłem utrzymania.
• Z punktu widzenia zatrudnienia znaczenie rolnictwa w Polsce jest prawie pięciokrotnie wyższe niż ze względu na udział w tworzeniu dochodu narodowego.
• W krajach wysokorozwiniętych udział pracujących w rolnictwie wynosi 2‐4%. • W Polsce w najbardziej uprzemysłowionych województwach udział pracujących w rolnictwie wynosi 3‐6%. Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
7
2012
Jest źródłem siły roboczej dla innych gałęzi gospodarki
• W miarę rozwoju gospodarczego kraju coraz mniej osób pracuje w rolnictwie, zaś zwiększa się
zatrudnienie w działach nierolniczych.
• Następuje przechodzenie osób z pracy w rolnictwie do działów pozarolniczych. Proces ten występował
silnie w okresie industrializacji kraju. Obecnie, ze względu na niski przyrost liczby miejsc pracy poza rolnictwem, proces odpływu ludności z rolnictwa został w Polsce zahamowany.
• Rolnictwo stało się wręcz buforem „przechowującym” nadwyżki siły roboczej w naszej gospodarce.
Stanowi naturalny element ochrony środowiska przyrodniczego oraz krajobrazu
• Rolnictwo w związku z przestrzennym i opartym na żywych organizmach charakterem produkcji silnie wpływa na krajobraz i środowisko naturalne.
• Zachowanie krajobrazu rolniczego może być jednym z celów wspierania rolnictwa w niektórych regionach.
• Wymagane jest też stosowanie poprawnych praktyk rolniczych związanych ze stosowaniem nawozów, środków ochrony roślin, zmianowaniem.
Skutki ograniczania rolnictwa krajowego
• Brak wystarczającej ilości żywności pochodzenia krajowego zmniejsza konkurencję na rynku i zwykle wiąże się z podnoszeniem cen przez dostawców zagranicznych.
• Ludność pracująca w rolnictwie musi poszukiwać miejsc pracy poza rolnictwem lub utrzymywać się z pomocy państwa (społeczeństwa),
• Następuje ograniczenie produkcji w przedsiębiorstwach zaopatrujących i obsługujących rolnictwo, a nawet ich upadek.
• Każdy kraj stara się mieć własne rolnictwo, które pokrywa zapotrzebowanie na żywność w około 70 procentach. Może to być mniejszy udział, o ile dany kraj jest ściśle gospodarczo związany z innymi krajami, tak jak to jest w ramach Unii Europejskiej.
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
8
2012
Najważniejsze systemy rolnictwa
• Z punktu widzenia technologii produkcji w Polsce i w Europie występują w różnych proporcjach cztery podstawowe systemy rolnictwa:
– rolnictwo wysokich technologii,
– rolnictwo konwencjonalne,
– rolnictwo integrowane,
– rolnictwo ekologiczne.
Czynniki produkcji
• Do prowadzenia każdej działalności gospodarczej konieczne są określone zasoby. Za takie uważamy wszystkie zasoby materialne i niematerialne (osobowe), które biorą udział w procesie wytwarzania.
• Zasoby używane w sposób celowy w procesach produkcji i aktywnie w nich uczestniczące nazywamy czynnikami produkcji.
• W rolnictwie do podstawowych zasobów zaliczamy:
– ziemię,
– pracę,
– kapitał.
Ziemia
• Mimo postępu technicznego i zwiększania roli nakładów pochodzenia przemysłowego, ziemia w rolnictwie jest i będzie nadal podstawowym czynnikiem produkcji.
• Ziemia w rolnictwie odgrywa podwójną rolę:
– jest miejscem gdzie odbywa się produkcja, – jest czynnikiem produkcji, czyli wpływa na wyniki procesu produkcyjnego. Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
9
2012
Cechy ziemi jako czynnika produkcji
• Ziemia, jako czynnik produkcji ma kilka ważnych cech, które przesądzają o charakterze rolnictwa. Nieruchomość
• nieruchomość (niewzruszalność), czyli stałość
położenia; brak możliwości swobodnego przemieszczania ziemi w miejsce bardziej dogodne do gospodarowania; ziemia reprezentuje właściwości naturalne danego rejonu geograficznego i określonej działki. Nie można jej przenieść tam gdzie się chce. Ponieważ nie można przenosić kawałków ziemi z miejsca na miejsce, należy przenosić
nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej,
Niepomnażalność
• niepomnażalność (niepowiększalność) związana z ograniczonymi zasobami ziemi jako środka produkcji niezbędnego do prowadzenia produkcji rolniczej; • ograniczenie zasobów ziemi występuje mniej lub bardziej wyraźnie w różnych rejonach świata; należy pamiętać o możliwości zwiększenia stopnia wykorzystania sił biologicznych ziemi, a więc uzyskania większej ilości produkcji w sytuacji braku możliwości powiększenia obszarów do użytkowania rolniczego,
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
10
2012
Niezniszczalność
• niezniszczalność polega na tym, że przy prowadzeniu racjonalnej działalności rolniczej ziemia nie zużywa się, a nawet może następować zwiększanie jej wartości produkcyjnej. Cecha ta jest związana z rolniczym wykorzystaniem ziemi. • Zasada ta nie wyklucza jednak wyjątków wynikających z działania sił przyrody (trzęsienia ziemi, erozja) lub świadomego działania człowieka (np. kopalnie odkrywkowe). Niezniszczalność dotyczy potencjału produkcyjnego gleby. • W związku z tą cechą ziemia jest jednym ze środków produkcji nie podlegających amortyzacji.
Przestrzenny charakter
• przestrzenny charakter, wymuszający przystosowanie maszyn do ruchomego procesu pracy (maszyny w znacznej części nie mają stacjonarnego charakteru). Cecha ta wpływa na zwiększanie kosztów produkcji, gdyż wymaga odpowiednich maszyn, a także transportu środków produkcji na pole, a uzyskanych produktów z pola.
Zasoby ziemi rolniczej • Zasoby ziemi rolniczej, jej struktura oraz jakość są jednym z czynników przesądzających o rozmiarach produkcji rolniczej w danym kraju.
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
11
2012
Zasoby ziemi rolniczej w Polsce
25
20
mln ha
15
10
5
19
50
19
5
19 5
60
19
7
19 0
75
19
80
19
8
19 5
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
9
19 5
96
19
97
19
9
19 8
9
20 9
00
20
01
20
02
20
0
20 3
0
20 4
0
20 5
06
20
0
20 7
08
20
0
20 9
1
20 0
11
0
Porównanie zasobów ziemi rolniczej w wybranych krajach
30
25
mln ha
20
15
10
5
0
Francja
Hiszpania
Niemcy
użytki rolne
Wielka
Brytania
Polska
grunty orne
Struktura użytków rolnych w 2010 r.
łaki
17,0%
pastwiska
4,0%
sady
2,3%
pozostałe użytki
6,3%
grunty orne
70,4%
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
12
2012
Jakość użytków rolnych
VI
11,4%
I
II
0,4%2,9%
III
22,7%
V
22,7%
IV
40,0%
Praca
Praca jest to celowa działalność człowieka polegająca na
przekształcaniu dóbr przyrody w celu zaspokojenia potrzeb
ludzi.
Z pracą wiąże się pojęcie siły roboczej, przez którą
rozumiemy
sumę
umiejętności,
jakimi
człowiek
rozporządza w pracy produkcyjnej i nieprodukcyjnej.
Siła robocza stanowi potencjał, który może, ale nie musi
być wykorzystany. Praca natomiast jest czynnością, a więc
formą wykorzystania siły roboczej. Zasoby siły roboczej
stanowią zatem górną granicę możliwości wykonania pracy
oraz zatrudnienia.
Pomiar zasobów pracy Zasoby siły roboczej i poziom ich kwalifikacji są
jednym z czynników decydujących o wyborze kierunku produkcji.
Miarą zasobów pracy wykorzystywanych w rolnictwie jest liczba osób pracujących w produkcji rolniczej. Wraz z rozwojem gospodarczym krajów maleje liczba osób pracujących w rolnictwie i udział
rolnictwa w zatrudnieniu.
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
13
2012
Zasoby pracy w rolnictwie
• W Polsce zatrudnienie w rolnictwie jest bardzo wysokie. Zmiany w tym zakresie następują bardzo wolno, gdyż związane są z ograniczaniem liczby gospodarstw i procesami demograficznymi.
Liczba osób zatrudnionych w rolnictwie
2,5
mln ha
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Liczba osób pracujących w rolnictwie w wybranych krajach
2500
2263
tys. AWU
2000
1500
1000
968
805
609
500
341
0
Francja
Hiszpania
Niemcy
Wielka
Brytania
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
Polska
14
2012
Poziom zatrudnienia w rolnictwie i w wybranych krajach
AWU/100 ha UR
16
14,6
12
8
3,9
4
3,6
2,9
2,1
0
Francja
Hiszpania
Niemcy
Wielka
Brytania
Polska
Udział pracujących w rolnictwie w wybranych krajach 35
29,0
30
procent
25
20
16,0
15
10
5
1,1
1,5
1,7
Wielka
Brytania
USA
Niemcy
2,5
2,9
3,1
Holandia
Francja
Czechy
4,2
0
Hiszpania
Polska
Rumunia
Kapitał
• Kapitał jako czynnik produkcji jest różnie definiowany w zależności od pochodzenia, przeznaczenia i rodzaju.
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
15
2012
Kapitał w sensie ekonomicznym
• Kapitał produkcyjny to wszelkie maszyny i urządzenia, budynki i budowle oraz prawa licencyjne i intelektualne, które mogą być użyte w procesie produkcji w roli czynnika produkcji.
• Kapitał produkcyjny (tradycyjnie nazywany często po prostu kapitałem) stanowi obok nakładu pracy drugi z podstawowych czynników wykorzystywanych w procesie produkcyjnym.
• Wynagrodzeniem za użycie kapitału płaconym właścicielom kapitału jest dochód z kapitału.
Kapitał w sensie księgowym
• W sensie księgowym kapitał to źródło finansowania majątku przedsiębiorstwa, czyli pasywa w ujęciu bilansowym. • Pasywa wykazują jaka część majątku została sfinansowana środkami własnymi, a jaka ze środków obcych (kredytów, zobowiązań).
Struktura kapitału
• Kapitał produkcyjny dzieli się na środki trwałe i obrotowe.
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
16
2012
Środki trwałe
• Środki trwałe są to te składniki majątku, które są
wydzielane ze względu na ich właściwości:
‐ w toku produkcji nie zmieniają swojej postaci materialnej,
‐ razem z pracą ludzką są skierowane w procesie produkcji na przedmioty pracy, ‐ zużywają się stopniowo w kolejnych cyklach produkcji przenosząc w każdym cyklu, w którym uczestniczą część swojej wartości na wytwarzane produkty,
‐ odtwarzane są po ich całkowitym zużyciu.
• Często używa się także kryterium księgowego zaliczenia środków do grupy trwałych. Są to te środki, których wartość początkowa przekracza 3500 złotych.
Środki obrotowe
• Środki obrotowe to takie, które nie mają cech środków trwałych, a więc:
– zużywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym przenosząc całą swoją
wartość na wytwarzane produkty,
– zmieniają swoją postać materialną,
– muszą być odnawiane w każdym cyklu produkcji.
Cykl obrotowy kapitału
nadwyżki gotówki
należności
sprzedaż na kredyt
gotówka
sprzedaż za gotówkę
spływ należności
produkty
wkład w pokrycie
kosztów stałych
zakup
materiały do
produkcji
produkcja
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
17
2012
Środki trwałe w rolnictwie • Wartość kapitału trwałego zaangażowanego w rolnictwie zmienia się. Wzrasta stopień jego zużycia, zmienia się liczba maszyn i urządzeń.
Wartość środków trwałych w rolnictwie
140
mld zł (ceny bieżące)
120
100
80
60
40
20
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
0
brutto
•
•
netto
Wartość brutto środków trwałych w rolnictwie wzrasta. Wynika to z ciągłego dopływu nowych środków (budynków, maszyn, ciągników) w ramach prowadzonych inwestycji.
Ich wartość netto jednak maleje. Oznacza, to że są one coraz starsze.
Poziom zużycia środków trwałych w rolnictwie
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
•
•
20
09
20
08
20
07
20
06
20
05
20
04
20
03
20
02
20
01
20
00
19
99
19
98
19
97
0%
Stopień zużycia środków trwałych pokazuje, jaki upłynął już okres ich docelowego czasu eksploatacji.
W polskim rolnictwie środki trwałe są wyeksploatowane. Od 2000 r. do 2009 r. poziom zużycia zwiększył
się o 7 punktów procentowych. Nie zagraża to prowadzeniu produkcji rolniczej, gdyż brak wymiany środków trwałych obserwowany jest głównie w małych, nietowarowych gospodarstwach. Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
18
2012
Inwestycje w rolnictwie
Wartość inwestycji
• Inwestycje w rolnictwie przekraczają obecnie wartość 3 mld złotych rocznie. W dużym stopniu wynika to z dotacji do inwestycji w ramach WPR.
4,50
4,00
3,50
mld zł
3,00
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
2006
• W strukturze inwestycji dominują maszyny i urządzenia.
2007
2008
2009
Struktura inwestycji
środki
transportu
17%
budynki i
budowle
41%
maszyny i
urządzenia
42%
Liczba ciągników
1800
1600
tys. sztuk
1400
1200
1000
800
600
400
200
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0
• Jednym z ważniejszych składników środków trwałych są ciągniki. Podczas Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 r. stwierdzono 1450 tys. ciągników w rolnictwie. Na 1 ciągnik przypada 11 ha użytków rolnych.
Liczba ważniejszych maszyn
• Wyposażenie rolnictwa w różne maszyny zależy od powszechności produkcji określonej rośliny oraz cen maszyn i możliwości ich wykorzystania. • Znacznie mniej jest kombajnów niż
opryskiwaczy.
Wyszczególnienie
Liczba maszyn w 2010 r. w tys. sztuk
Kombajny zbożowe 152
Kombajny ziemniaczane
80
Kombajny buraczane
28
Opryskiwacze
496
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
19
2012
Zakończenie
KONIEC
WYKŁADU
Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki,
20