Bernadetta Wołczuk_2013_Juwenalia na

Juwenalia
na łące
BERNADETTA WOŁCZUK
Asystent ds. zarządzania projektem
W ZESZŁYM ROKU RUSZYŁ PROJEKT, KTÓREGO CELEM JEST OCENA EFEKTYWNOŚCI PROGRAMÓW ROLNOŚRODOWISKOWYCH NA LUBELSZCZYŹNIE. W JEGO RAMACH WCZESNĄ
WIOSNĄ LICZONE BĘDĄ PTAKI, KTÓRE MOŻNA
WÓWCZAS SPOTKAĆ NA POLACH I ŁĄKACH, NP.
CZAJKA, KUROPATWA, BŁOTNIAK ŁĄKOWY.
BĘDZIE TO CZAS, KIEDY MOŻNA PRZYPATRZEĆ
SIĘ ZACHOWANIOM TYCH PTAKÓW, SZCZEGÓLNIE TYM NAJEFEKTOWNIEJSZYM – GODOWYM.
P
amiętam, jak za czasów studenckich nadchodząca wiosna nieodzownie kojarzyła mi się
z juwenaliami i tym, co ze sobą niosą. Początkowo nie przychodziło mi do głowy, że
można ten czas spędzić inaczej, że istnieją
ciekawsze alternatywy. Jednak przewrotna
rzeczywistość za sprawą pełnych pasji ludzi pokazała mi,
że bardziej zachwycający niż miejski gwar studenckich
zabaw jest żywiołowy temperament rozbudzonej do życia
przyrody. Jak znaleźć takich porywających ludzi i miejsca,
gdzie można odkryć wyjątkowy smak wiosny?
34
Ochrona przyrody na świecie www.otop.org.pl
Miniony rok przyniósł oficjalne rozpoczęcie projektu
mającego na celu ocenę wpływu pakietów rolnośrodowiskowych na ptaki użytków rolnych na Lubelszczyźnie.
Żeby sprostać temu zadaniu, potrzebujemy entuzjazmu
i zaangażowania wolontariuszy. Okres badań przypada na
wiosnę, czyli czas, kiedy przyroda ukazuje swoje najciekawsze oblicze, bogate w intrygujące zachowania godowe,
indywidualne dla każdego gatunku – błotniaka łąkowego,
czajki, kuropatwy…
JAK JĄ ZDOBYĆ
Celem każdej istoty żywej jest przekazanie życia
następnemu pokoleniu. Czas godów przypada z reguły na
miesiące, kiedy dzień jest coraz dłuższy, robi się cieplej,
a przyroda budzi się z zimowego snu. Badacze zachowań
zwierząt już dawno wykazali, że to z reguły samice dokonują wyboru partnera. Rolą samca jest tak się zaprezentować – demonstrując swoje zdrowie, siłę czy urodę – żeby
zostać wybranym przez samicę. Dlatego też konkurujące
ze sobą samce starają się udowodnić swoją wartość na wiele sposobów – poprzez śpiew, popisy taneczne, upierzenie
godowe, prezenty, a nawet budowę gniazda. A wszelkim
zabiegom przyświeca tylko jeden cel.
TAŃCEM…
Popisy taneczne ptaków należą do fascynujących zjawisk. Mistrzostwo w tanecznych akrobacjach możemy
zaobserwować u błotniaków łąkowych czy czajek. Finezja i stopień skomplikowania figur wykonywanych w locie
wzrasta wraz z liczbą samców występujących w obrębie
populacji na danym obszarze.
Samce błotniaków wykonują więc beczki, spirale, korkociągi. Badania naukowców z lubelskiego UMCS wykazały, że od długości i okazałości tych podniebnych akrobacji zależy, czy samiec zostanie wybrany przez samicę.
Jest to zgodne z założeniami tzw. teorii uczciwej reklamy,
znanej z ekologii behawioralnej. Dla samicy to dowód
kondycji fizycznej samca: im wytrawniejszy tancerz, tym
lepszy partner, który zapewni zarówno dobre geny dla
potomstwa, jak i pożywienie dla niej i piskląt. Samice
bacznie obserwują zabiegi samców. Jeśli kandydat zyska
aprobatę samicy, wtedy ona, odpowiadając pozytywnie na
jego zachowanie, zrywa się i dołącza do niego w podniebnym tańcu.
Bardzo podobne zachowania obserwujemy u czajek.
Badania naukowców w węgierskiej Puszcie oraz na torfowiskach Norwegii wykazały, że samice oceniają samce na
podstawie efektywności lotów tokowych, których technika i układ są indywidualne i niepowtarzalne. Loty te
przypominają trochę zachowania przy obronie gniazda
czy aktywne przepędzanie intruza. Kunszt ich wykonania
jest uzależniony od wielkości powierzchni skrzydeł, które
zapewniają większą manewrowość, co jest cechą pożądaną przez samice. Okazuje się, że samice często wchodziły
w związki poligamiczne i wolały być drugorzędną partnerką lepszego tancerza niż pierwszorzędną i jedyną – słabego.
fizm płciowy, wynikający z obecności brunatnej plamy
na piersiach, która, jak wykazali włoscy badacze zachowań tego gatunku, nie odgrywa jednak decydującej roli
przy wyborze partnera. Decydujące są właśnie wydawane
przez samca odgłosy, jego „śpiew” – który jest dość nietypowy. Włoscy ornitolodzy wykazali, że im wyższa częstotliwość skrzypiących głosów oraz korzystniejsze fenotypowe cechy samca, tym atrakcyjność takiego partnera
wzrasta. Samice chętniej łączyły się w pary z lepszymi
śpiewakami. Cechą, która również była preferowana, była
czujność, której wskaźnikiem była częstotliwość rozglądania się w celu wypatrywania potencjalnego niebezpieczeństwa, co stanowiło zabezpieczenie dla samicy, której
samiec cały czas towarzyszy, przez okres budowy gniazda,
inkubacji, wodzenia piskląt.
A MOŻE PREZENT?
ŚPIEWEM…
Tym, co nieodłącznie kojarzy nam się z ptakami, jest
śpiew. Wymyślne koncerty to kolejny element palety
zachowań godowych. Typowy dla ptaków śpiewających,
ale jak się okazuje – nie tylko. Śpiew jest ważny też dla
kuropatw, które są jedynym monogamicznym gatunkiem
wśród kurowatych. Zaznacza się u nich wyraźnie dymor-
Samce niektórych gatunków ptaków, żeby przypodobać się swoim potencjalnym partnerkom, ofiarowują im
również prezenty godowe. Jakość podarunków oraz ich
częstotliwość odzwierciedlają predyspozycje łowieckie
samca. Możemy to zaobserwować na przykładzie błotniaków łąkowych, które w okresie toków obsypują samice
upominkami, przekazując im owady, gryzonie, drobne
ptaki. Ornitolodzy badający zachowania ptaków wykazali,
że ranga i okazałość prezentów godowych zwiększają szanse adoratora. Dla samicy jest to dowód jego umiejętności
łowieckich, które okażą się jej bardzo potrzebne, kiedy
w czasie wysiadywania i w pierwszych 2 tygodniach życia
piskląt odpowiedzialność za dostarczenie pokarmu będzie ciążyła tylko na samcu. Jest to też pewna inwestycja
na przyszłość, ponieważ stopień odżywienia samicy przełoży się na jakość i wielkość lęgu. Jaja bogatsze w materiał
zapasowy to większe pisklęta, co zapewni im lepszy start
w przyszłość.
Kwartalnik Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków Ochrona przyrody w Polsce
35
SZUKAMY WSPÓŁPRACOWNIKÓW DO BADAŃ
TERENOWYCH NA LUBELSZCZYŹNIE
POLNE ATRAKCJE
Gama rytuałów godowych jest szeroka, a bogactwo
wiedzy o nich zależy od wytrwałości obserwatora. Aby
tego doświadczyć, niekoniecznie trzeba wyruszyć do odległych tropikalnych puszczy. Równie piękne doznania
i ciekawe obserwacje może zapewnić pole w pobliżu wsi
czy koszona przez rolnika łąka. Tereny rolne to nie tylko
miejsce produkcji żywności, ale też arena przyrodnicza.
Mam nadzieję, że ta namiastka informacji stanie się
wstępem, do którego każdy nasz wolontariusz będzie
mógł dopisać własne rozdziały, oparte na jego przeżyciach
i obserwacjach. A podglądanie przyrody będzie dla wielu młodych ludzi atrakcją większą niż to, co oferuje nam
zatłoczone miasto wiosną. Drzwi są otwarte. Zapraszamy.
Tej wiosny rusza projekt pt. „Ochrona różnorodności gatunkowej
cennych przyrodniczo siedlisk na użytkach rolnych na obszarach
Natura 2000 w woj. lubelskim”. Projekt jest koordynowany przez
Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB) z Puław. OTOP, przy współpracy z Lubelskim Towarzystwem Ornitologicznym, będzie prowadził szeroko
zakrojone badania terenowe na użytkach rolnych województwa lubelskiego. Będziemy liczyli ptaki podczas pięciu kolejnych sezonów
lęgowych, aż do roku 2016. Spróbujemy ocenić wpływ programu
rolnośrodowiskowego na ich liczebność. Pozwoli to w przyszłości na
lepsze wykorzystanie tego programu do ochrony przyrody.
Poszukujemy współpracowników – zarówno doświadczonych ornitologów, jak i ptasiarzy stawiających pierwsze kroki. Badania takie
to dobra okazja do podniesienia swoich kwalifikacji, umiejętności
rozpoznawania ptaków i oceny ich siedlisk, jak i uzyskania dodatkowego doświadczenia zawodowego. Jest to też doskonały pretekst do
kontaktu z przyrodą w okresie, kiedy tętni ona życiem.
OBSZAR OBJĘTY BADANIAMI:
Literatura:
Beani L., Dessi-Fulgheri F. 1995. „Mate choice in the Grey Partridge – role
of physical and behavioral male traits”. Animal Behaviour 49(2): 347–356.
Dahlgren J.1999. „Females choose vigilant males: an experiment with the monogamous grey partridge, Perdix perdix”. Animal Behaviour 39(4): 646–651.
Dombrowski A. 1997. „Rozwój polnej populacji błotniaka łąkowego (Circus
pygargus) na Nizinie Południowopodlaskiej”. Kulon, 2: 207–219.
Fusani L., Beani L., Lupo C., Dessi-Fulgheri F. 1997. „Sexually selected vigilance behaviour of the grey partridge is affected by plasma androgen levels”.
Animal Behaviour 54(4): 1013–8.
Grønstøl G.B. 1996. „Aerobatic components in the song-flight display of
male Lapwings Vanellus vanellus as cues in female choice”. Ardea 84: 45–55.
Krogulec J., Polak M. „Błotniak łąkowy (Circus pygargus). Poradniki ochrony
siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny”. T.7, 235–239
Ministerstwo Środowiska, 2004.
Krogulec J. 1991. „Czynniki regulujące liczebność błotniaków łąkowych
(Circus pygargus) w rezerwatach torfowiskowych Lubelszczyzny”. Prądnik.
Prace Muz. Szafera. 3: 251–254.
Liker A., Székely T. 1999. „Mating pattern and mate choice in the Lapwing
Vanellus vanellus”. Ornis Hung. 8–9: 13–25.
Watson M., Aebischer N.J., Cresswell W. 2007. „Vigilance and fitness in grey
partridges Perdix perdix: the effects of group size and foraging-vigilance trade-offs on predation mortality”. Journal of Anim. Ecol. 76, 211–221.
Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej
Project supported by a grant from Switzerland through the swiss contribution to the enlarged European Union
36
Przodek wróbla z Podkarpacia www.otop.org.pl
Jeśli więc dysponujesz choć kilkoma wolnymi porankami, dużą
dawką entuzjazmu i mieszkasz lub regularnie bywasz w okolicy naszych badań, to zapraszamy do współpracy. Oferujemy regularne
szkolenia, wyposażenie w sprzęt niezbędny do prowadzenia badań,
opiekę doświadczonych ornitologów oraz pokrycie kosztów wizyt
w terenie.
Więcej informacji można znaleźć na stronie www.otop.org.
pl. Wszystkich zainteresowanych prosimy o kontakt: bernadetta.
[email protected]