Cztery teksty pięcioksięgu Zanim powstało pięć

Cztery teksty pięcioksięgu
Zanim powstało pięć ksiąg wchodzących w skład
Tory, istniały cztery większe teksty zredagowane
w różnych okresach historycznych:
Tekst tradycji JAHWISTYCZNEJ (oznaczanej
literą J) powstał około 950 roku przed
Chrystusem w epoce króla Salomona. Dla
Jahwisty król jest namiestnikiem Boga i on
stanowi o jedności politycznej i religijnej
narodu.
Redaktor J jest bardzo konkretny a zarazem
obrazowy. Boga przedstawia często jako
człowieka (antropomorfizm) i nazywa go
imieniem JHWH. Bóg jest ogrodnikiem i
garncarzem (Rdz 2,8.19), krawcem (Rdz 3,21) i
chirurgiem (Rdz 2,21). Bóg jawi się nam jako
bardzo ludzki. Widzimy go jak przechadza się po
ogrodzie (Rdz 2,8), daje się Abrahamowi
zaprosić na obiad (Rdz 18,3-5)), targuje się z
nim (Rdz 18,23-33). Człowiek spotyka Boga w
codzienności swojego życia. Bóg jest jednak
tym, który nakazuje i zakazuje (Rdz 3,16),
wymaga od człowieka posłuszeństwa a
jednocześnie jest zawsze gotów wybaczyć,
wysłuchać (Rdz 18, Wj 32,11-14). Jego
błogosławieństwo uszczęśliwia.
Historię stworzenia świata i człowieka opisuje
Jahwista w Księdze Rodzaju w wersetach 2,4b25. Do tego redaktora należą także teksty o
grzechu pierwszych rodziców (Rdz 3), o Kainie i
Ablu (Rdz 4) oraz wierzy Babel (Rdz 11,1-9).
Fragmenty pochodzące od Jahwisty odnajdziemy
również poza pięcioksięgiem.
-2-
Tekst tradycji ELOHISTYCZNEJ (oznaczanej
literą E) powstał około 750 roku przed
Chrystusem. Do naszych czasów zachowało się
niewiele fragmentów zredagowanych przez
Elohistę.
Najpewniejsze fragmenty Biblii pochodzące od
Redaktora E znajdują się w Księdze Rodzaju w
rozdziałach 20-22 oraz 27-37. Elohistę można
rozpoznać po używanym przez niego pluralis
majestaticus ELOHIM na określenie Boga, które
można również tłumaczyć „Niebiosa”. Unika on
antromorfizmów w stosunku, a samego Boga
przedstawia jako niedostępnego człowiekowi,
komunikującego
się
za
pośrednictwem
proroków, snów lub aniołów (posłańców).
Elohista opisał jak Elohim każe Izraelitom w
przeddzień Exodusu wypożyczyć od swoich
egipskich sąsiadów „srebrne i złote przedmioty”
(Wj 11,1-3). Opowiada także o wizycie, jaką
złożył Mojżeszowi jego teść Jetro, kapłan
madianicki (Wj 18) oraz o wstąpieniu Mojżesza
na górę do Boga (Wj 19,1-6), czyli na górę o
nazwie Horeb. Elohista nazywa mieszkańców
Palestyny Amorejczykami w odróżnieniu od
Jahwisty nazywającego ich Kananejczykami, a
jahwistyczna góra Synaj jest dla Redaktora E
górą Horeb (podobnie jak dla Deuteronomisty).
Historia opowiadająca o ofierze, jaka składa
Abraham z Izaaka jest także relacją Elohisty.
Tekst tradycji DEUTERONOMISTYCZNEJ
(oznaczanej literą D) powstał w okresie powrotu
Izraelczyków z wygnania babilońskiego. Według
relacji 2Krl 22 arcykapłan odkrywa w świątyni
księgę prawa, a król Jozjasz przyjmuje tę księgę
(2Krl 23,2) za fundament wielkiej reformy w
Izraelu. Słowa proroków zostają odczytane, jako
zapowiedź wygnania i pamięć o nich powinna
nakłonić wszystkich do nawrócenia.
Styl Redaktora D charakteryzuje duża
uczuciowość i ton perswazyjny. Pojawiają się
liczne powtórzenia: „Pan, twój Bóg… Słuchaj,
wspomnij Izraelu… Zachowujcie prawa,
przykazania, obyczaje…”. Spod ręki tego
redaktora wyszła głównie Księga Powtórzonego
Prawa, która jest ponownym odczytaniem
historii w sytuacji klęski, upadku Królestwa
Północnego. Stare sanktuaria tracą znaczenie a
wiara skupiona jest wokół jednego tylko miejsca
– świątyni jerozolimskiej (Dtr 12,2-28; 16,1-17).
Znacznemu przeredagowaniu ulega także księga
Jozuego, 1 i 2 księga Królewska oraz księgi
prorockie. Redaktor D stara się wyjaśnić teologię
upadku Izraela
Dla Deuteronomisty prawo nie jest tylko
zewnętrznym kodeksem lecz wymaga od
człowieka miłości jako odpowiedzi na Bożą
miłość (Dtr 10,12n), a także miłości do
maluczkich (Dtr 24,14-22).
Elohista bardzo interesuje się problemami
moralnymi. Według niego prawdziwy kult
polega na przestrzeganiu prawa moralnego a
prawdziwymi mężami Bożymi nie są królowie i
kapłani lecz prorocy. W Księdze Wyjścia
czytamy:
-3-
-4-
Tekst tradycji KAPŁAŃSKIEJ (oznaczanej literą
P) powstał podczas wygnania babilońskiego w
latach 587-538 lub jak twierdzą niektórzy,
jeszcze później. Nie brakuje też biblistów, którzy
w tej tradycji odnajdują bardzo antyczne
fragmenty, chociażby te, które mówią o
ustanowieniu Szabatu, o prawach dotyczących
pokarmów czystych i nieczystych, a także o
obowiązku obrzezania.
Styl Redaktora P jest suchy a jednocześnie
bardzo odświętny, obrzędowy, wzniosły.
Autorzy kapłańscy lubią liczby, powtórzenia,
genealogie. Zajmują się opisem praw
dotyczących składania ofiar, kalendarzem
rytualnym. Wtedy też powstał opis stworzenia
świata, jaki znajdujemy w pierwszym rozdziale
Księgi Rodzaju, ostatnia redakcja przejścia przez
morze (Wj 13-14) i opis budowy sanktuarium
(Wj 25-31. 35-40).
Czy wciąż niewiele wiadomo?
Wśród biblistów istnieje zgoda co do kilku
podstawowych kwestii dotyczących różnych
tradycji pisanych, które miały wpływ na
ukształtowanie się ostatecznej wersji pięciu
pierwszych ksiąg Starego Testamentu.
1/ Redakcja Jahwistyczna i Elohistyczna istniały
przez jakiś czas równolegle, pierwsza w
południowym a druga w północnym królestwie.
Po upadku królestwa północnego (722-720
p.n.Ch.), redakcja E trafiła na południe i uległa
fuzji z redakcją J. To tłumaczy dlaczego redakcja
E została zredukowana do tak niewielu
fragmentów.
2/ Następnie rozwijały się równolegle:
kompilacja Jahwistyczno-Elohistyczna (JE) oraz
redakcja D wraz z najstarszymi fragmentami
redakcji kapłańskiej (P).
3/ Po zakończeniu wygnania (po 538 roku przed
Chrystusem), teksty zostały połączone według
chronologii redaktora P. W rezultacie, około
roku 400 p.n.Ch. powstał obecnie znany nam
Pięcioksiąg (Tora).
Typowym imieniem Boga, używanym przez
redaktora kapłańskiego jest SZADDAJ, co
znaczy „Wszechmogący”.
W tradycji redaktora P odnajdujemy jednak
wiele sprzeczności, co pozwala sądzić, że
powstawała ona przez długi okres i była jeszcze
żywa przy tworzeniu się ostatecznej wersji
Pięcioksięgu.
-5-
Tradycje pięcioksięgu
____________________________
Wojciech Żmudziński SJ – teolog biblijny i pedagog,
dyrektor Centrum Arrupe, twórca programu Akademii
Biblijnej. Strona internetowa: www.arrupe.org
Tekst jest częścią wykładu wygłoszonego w ramach
Akademii Biblijnej dnia 7 listopada 2009 roku.
-6-
Pięcioksiąg składa się z pięciu ksiąg
rozpoczynających Stary Testament. W jego
skład wchodzą:
Księga Rodzaju opisująca pradzieje świata oraz
dzieje początków narodu izraelskiego,
Księga Wyjścia mówiąca o wyzwoleniu z Egiptu
i drodze ku ziemi obiecanej,
Księga Kapłańska zawierająca przepisy
dotyczące sprawowania kultu,
Księga Liczb powracająca do wydarzeń, jakie
miały miejsce podczas wędrówki Izraelitów przez
pustynię i przedstawiająca jednoczenie się
dwunastu pokoleń wokół przybytku Pana.
Księga Powtórzonego Prawa odnosząca się do
przymierza zawartego przez Boga z wybranym
przez Niego narodem i podejmująca tematykę
prawa oraz kultu.
Pięcioksiąg (Tora) powstawał w kilku etapach:
1/ Najpierw powstał opis osoby Mojżesza i jego
przywództwa oraz wydarzeń związanych z
wyjściem narodu wybranego z Egiptu.
2/ Później powstawały drobne utwory: prawa,
opowieści, przemowy, przepisy liturgiczne,
refleksje nad wydarzeniami…
3/ Różni redaktorzy, w różnych okresach zebrali
te pojedyncze utwory i ułożyli z nich cztery
większe teksty.
4/ W końcu te cztery tradycje złożono w jedną
całość składającą się z pięciu ksiąg.
-1-