Księga Rodzaju – Księgą Początków (r. 1-11)
Transkrypt
Księga Rodzaju – Księgą Początków (r. 1-11)
Cykliczne spotkanie biblijne – rok 2009/2010 Księga Rodzaju – Księgą Początków (r. 1-11) 1. Podstawowe informacje o Pięcioksięgu (Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt): - należy ona do tzw. Pięcioksięgu (najważniejsza część pism Starego Testamentu – zwana Torą-Prawem), przypisywanego Mojżeszowi (przynajmniej od IV wieku przed Chrystusem – por. 2 Krn 25, 4, a NT wspomina o Prawie w tym kontekście 28 razy – zob. Mt 8, 3 – nawiązanie do Kpł 14, 3-n); - księgi raczej – szczególnie Księga Wyjścia, mówią o Mojżeszu w 3 osobie, a nie w pierwszej (wiele opinii); - jednakże cały pięcioksiąg: Księga Rodzaju, Księga Wyjścia, Księga Kapłańska, Księga Liczb, Księga Powtórzonego Prawa są owocem wielowiekowej pracy wielu autorów i redaktorów (jest wiele hipotez na ten temat); - w doborze materiałów obowiązywały: 1. Zasada starożytności (precedencji): starszy tekst był nieusuwalny, aby wskazać na pierwszeństwo tradycji ważnych dla niektórych instytucji starożytnego Izraela; 2. Zasada konsekwencji – starożytne tradycji nie są usuwane, ale zyskują nową interpretację; 3. Zasada kontynuacji i aktualności – zachowane zostają te teksty, które mają znaczenie dla obecnego czasu i odpowiadają na aktualne potrzeby; 4. Zasada ekonomii – słowo spisane było wtedy luksusem (sposób powstawania księgi – części wstępne o ST i NT) i dlatego zapisywano tylko to, co było konieczne – w pewnym sensie tekst był szkicem, mającym pomóc w opowieści’ - jest to zbiór ksiąg o charakterze narracyjnym – opowiadania o prehistorii narodu wybranego od stworzenia świata do śmierci Mojżesza (być może pierwotnie stanowił jedno dzieło, później podzielone na części); - występują tu następujące tradycje: 1. Deuteronomiczna (D), związana z reformą króla Jozjasza w 622 roku przed Chrystusem (por. 2 Krl 22-23) – ma swój odrębny przekaz teologiczny i stylistyczny – jest mniej ważna w rozważaniu Księgi Rodzaju, ale pozostałych zwłaszcza Wyjścia ma bardzo wielkie znaczenie; 2. Kapłańska (P) – najmłodsza – stworzenie świata, budowa arki, przymierze z Noem (także elementy w historii Abrahama i Mojżesza) – jest bardzo istotna dla naszych tegorocznych rozważań; 3. Jahwistyczna (J) – narracyjna, wiąże znajomość imienia Boga Jahwe od samych początków (por. Rdz 4, 26; 2, 4b) i lubuje się w opisie wynalazków oraz wyjaśnienia nazw miejscowości (genealogie, grzech pierwszych ludzi, Kain i Abel, Noe, wieża Babel), 4. Elohistyczna (E) – wykorzystana tylko w niewielkich fragmentach – szczególnie w podwójnym imieniu Boga: JAHWE-ELOHIM (por. Rdz 2-3) oraz w historii Patriarchów – ujmuje Boga bardziej filozoficznie i abstrakcyjnie w kontekście Bożej Opatrzności. 2. Podstawowe informacje o Księdze Rodzaju (Księdze Narodzin czy też Księdze Początków): - Księga Rodzaju rozpoczyna się opisem Stworzenia Świata a kończy osiedleniem Jakuba-Izraela w Egipcie; - tłumaczy jedność i różnorodność izraelskich plemion, pochodzących od synów Jakuba; - z języka hebrajskiego pierwsza księga nazywa się „Bereszit” – od pierwszych słów: „Na początku”, z języka greckiego zwana jest „Genesis” co znaczy „źródło życia”, „początek życia”, „pochodzenie” lub „narodziny” (por. Rdz 5, 1); - powstanie związane jest z rokiem 586 przed Chrystusem, kiedy następuje utrata niezależności, przymusowe wysiedlenia i rozproszenie Izraelitów wśród innych Narodów; - zadaniem było pokazanie nie tylko wspólnego pochodzenia Narodu Wybranego, ale przede wszystkim szczególna relacja z Bogiem oraz powołanie do bycia znakiem Bożej woli i działania Jahwe – wobec pychy ciemiężców mają pamiętać o szczególnym działaniu Boga w swoich dziejach; - stanowiła źródło zachęty do nadziei i uczciwego życia, zgodnego z Prawem Bożym, potwierdza prawa Izraela do Ziemi Obiecanej, zachęca do jedności i przebaczenia, jak w wypadku Józefa sprzedanego przez braci; - obficie autor korzystał z przekazów funkcjonujących w Narodzie Wybranym (jeszcze w czasach niezależności) oraz funkcjonujących w życiu Babilonii, Egiptu, Fenicji i innych narodów Bliskiego Wschodu (spotkanie I, dodatek 2); 3. Ogólna teologia i treść Księgi Rodzaju: - łączy różne teksty, ale autor postarał się bardzo o jedność jej kompozycji – poza pewnymi powtórzeniami stanowi ona jedną zwartą całość; - posiada 2 zasadnicze części: 1. Działanie Boga jako Stwórcy (r. 1-11), 2. Dzieje Patriarchów Izraela (r. 12-50); - opowieść o patriarchach miała podtrzymać nadzieję odrodzenia oraz pokazać wzór wiary – jest dlatego mniej uniwersalna; - opis stworzenia zaś jest bardziej uniwersalny, gdyż dotyczy świata i ludzkości w ogóle, a nie tylko Narodu Wybranego; - treść poszczególnych rozdziałów początków Księgi Rodzaju jest bogata (patrz aneks I); - opisów I części (r. 1-11) nie należy traktować jako dokładnego opisu początków świata i zachodzących wtedy procesów – mają wyjaśnić sens działania Boga – w związku z tym należy odczytać właściwie poszczególne obrazy zawarte w tych rozdziałach i ich wielowarstwową symbolikę (tematy następnych spotkań); - jest to pełna wiary odpowiedź na wspólne dla wszystkich ludzi pytania o początek wszechświata, jego pochodzenie oraz zaistnienie człowieka (stworzenie świata oraz dwa opisy stworzenia człowieka); - wyjaśnia także naturę i skutki ludzkiego postępowania, szczególnie w jego negatywnym wymiarze w postaci grzechu (Grzech Pierworodny, Kain i Abel, Wieża Babel); - ważnym wnioskiem jest jednak to, że choć zło i grzech wprowadzają chaos w dzieje świata, to jednak nie powoduje to zniszczenia Bożego planu, który zostaje w pewien sposób odsunięty w czasie, ale Bóg w sposób sobie wiadomy naprawi to wszystko, co zepsuł człowiek; - Bóg nie tylko okazuje się tutaj karzącym sędzią, ale wychodzi człowiekowi naprzeciw i postanawia go ratować (obietnica Zbawiciela po Grzechu Pierworodnym, Obietnica nowej ludzkości po Potopie czy znamię dane Kainowi, aby nikt go nie zabił); - podstawowy wniosek to jednak to, że ludzie jeśli postanawiają budować swój świat bez Boga zawsze ponoszą klęskę i zamiast szczęścia przygotowują sobie nieszczęście (konsekwencje Grzechu Pierworodnego, chorobliwej zazdrości Kaina wobec Abla, pomieszanie języków budowniczych Wieży Babel); - tak przygotowane tło pozwala wkroczyć na scenę Abrahamowi, który nie buduje wszystkiego na sobie, ale na Bogu i Jego obietnicy a później ukazać Boża Opatrzność na przykładzie historii Józefa Egipskiego, gdzie mimo zła wyrządzonego przez braci (chęć zabicia i sprzedanie w niewole) Bóg ostatecznie dokonuje dobra (czyni Józefa najważniejszą osobą w Egipcie i w konsekwencji ratuje od śmierci głodowej jego rodzinę oraz dokonuje się przemiana braci); - warto zwrócić uwagę, na bardzo rozbudowaną genealogie, które występują do chwili Potopu, by później znów rozwijać się w potomkach Noego, zawężając się do jednego człowieka: Abrahama, ojca narodu wybranego, od którego zacznie się niejako na nowo historia; - w tym kontekście Księga Rodzaju jest w pewnym sensie Księgą Obietnic (wobec pierwszych ludzi po grzechu, wobec Przymierza z Noem, wobec Abrahama, Jakuba itp.); - niestety ta księga jest znana z pewnych tylko opowiadań, a nie jako całość (wyraźnie wyjdzie to w pewnych szczegółach w kolejnych spotkaniach tematycznych). 4. Nawiązania rozdziałów 1-11 do innych tworów literackich (spotkanie I, dodatek 2) - opis stworzenia świata i człowieka nawiązuje do babilońskich opisów, ale wyrażają wiarę że stwórcą całego świata i obrońcą jego porządku jest sam Bóg a człowiek jest najdoskonalszym ze stworzeń, ludzie odpowiadają za dobro i zło popełnione i decydują o tym w swojej wolności; - podobieństwa do literatury innych ludów obejmują: 1. Szczegóły narracji (wysłanie ptaków z arki), 2. Elementy tekstu (nadawania nazw bytom w momencie ich stwarzania) – znajomość konieczna, by pewnych elementów nie przeceniać, a innych nie doceniać; - różnice dotyczą: 1. Sfery informacji szczegółowych (kształt arki, zasięg potopu), 2. Koncepcji fundamentalnych (stworzenie biblijne poprzez Słowo Boga i powstanie świata łączone z narodzinami kosmicznych bóstw w Mezopotamii) – łączą się one z unikatową monoteistyczną wiarą Izraela; - wszystkie one: podobieństwa i różnice często znajdujące się w jednym i tym samym tekście (powstanie człowieka z prochu ziemi znane na Bliskim Wschodzie, ale u Izraela zyskuje specyficzną formę – tchnienie Boga daje życie), świadczą o podobnych poglądach ludów żyjących na tym terenie obok siebie; - podstawowe nawiązania do literatury Bliskiego Wschodu w księdze Rodzaju obejmują: 1. AKKADYJSKIE: a) Epos Atrachasis – z ok. 1635 roku przed Chrystusem, dotyczący stworzenia świata i człowieka, rozmnażaniu się ludzkości, potopie ora arce; b) Enuma Elisz – z ok. 1100 roku przed Chrystusem, dotyczący stworzenia świata; 2. SUMERYJSKO-AKKADYJSKIE: a) Epos o Gilgameszu – ok. 2000 rok przed Chrystusem, dotyczy opowieści o potopie z arką i ptakami; 3. EGIPSKIE: a) Teologia z Memfis – ok. XIII wieku przed Chrystusem, dotyczy stworzenia mocą słowa Boga; - szczegółowe odniesienia i porównania z tekstem biblijnym na poszczególnych spotkaniach tematycznych do czerwca 2010; - podobnie będzie z II częścią Księgi Rodzaju, gdzie znaleźć można pokrewne utwory, których część jest dostępna w języku polskim (Egipska „Opowieść o Sinuhe”, „Opowieść o Wenamonie”, „Opowieść o Ahikar” – dworzanie na tle swojej epoki, jako podobieństwo do Józefa Egipskiego czy też starożytne archiwa odkryte przez archeologie, potwierdzające dane biblijne) – nie jest ona jednak tematem naszych tegorocznych rozważań. 5. Szczegółowy podział literacki rozdziałów 1-11 (porównaj tematykę do czerwca 2010) - rozdziały 1-3: stworzenie świata i społeczności ludzkiej (opisy stworzenia), pobłogosławionej przez Boga ale zagrożonej przez grzech człowieka (grzech pierworodny); - rozdziały 4-5: grzech rozwija się coraz bardziej i przybiera formę nienawiście wśród braci i wykonujących różne zawody (Kain i Abel), ale jednocześnie wzrasta też Boże błogosławieństwo dla człowieka (przyjęcie ofiary Abla); - rozdziały 6-9: grzech tak bardzo się rozpanoszył (próby nawrócenia ludzi), że zagłusza dobro i Bóg decyduje się ukarać człowieka, ale ratuje Noego i jemu powierza swoje błogosławieństwo, którego już nigdy nie cofnie (przymierze po Potopie); - rozdziały 10-11: wyrazem ponowienia Bożego błogosławieństwa jest rozmnożenie się ludzi (genaologie), ale upodobanie człowieka do grzechu pozostaje wciąż takie samo (Wieża Babel); - 12 przedstawionych epizodów nie stanowi zupełnie porządku chronologicznego anie nie wskazuje następstw czasowych międyz poszczególnymi jednostkami, ale chodzi o pewne ogólne ramy związane z poczatkiem świata i człowieka, a chodzi o funkcjonowanie człowieka i granice ustanowione dla dobra człowieka przez Boga. 6. Ważne tematy teologiczne rozdziałów 1-11 1. Stworzenie jest przez Boga zaplanowane, uporządkowane i dobre – ważną role pełnią uroczyste wypowiedzi o Mądrości Boga w rozdziale 1; 2. Ludzie zostali swoorzeni na obraz Boga i są jego sługami – widać to dszczególnie w opisach stworzenia człowieka: 1, 26-30 oraz 2, 15-17; 3. Bóg pobłogosławił rodzaj ludzki – widać to wielokrotnie: ziemia (1, 21), rodzaj ludzki (1, 28), Adam (5, 2), Noe (9, 1) czy później Abraham (12, 3), Izaak (26, 24), Jakub (27, 29) i Józef (48, 1-16); 4. Grzech stanbowi odwrócenie się od Boga – wiele razy w opisach znajdujemy myśl dotyczącą pokusy grzechu i jego władzy nad człowiekiem (4, 1-12); 5. Bóg zarówno karze, jak i przebacza – szczególnie wyraźnie widać w obietnicy po grzehcu pierworodnym, ochronie danej Kainowi czy po Potopie; 6. Nie można zapomnieć o znaczeniu kultu oddawanego Bogu – kwestia stworzenia i odpoczynku Boga jako znaku dla świętowania tego dnia przez człowieka (2, 1-3). Opracowanie: o. Robert Wawrzeniecki OMI Bibliografia: Bednarz Michał. Historia Zbawienia, Tarnów 2000. Brzegowy Tadeusz, Pięcioksiąg Mojżesza, Tarnów 2002. Lemański Janusz, Pięcioksiąg dzisiaj, Kielce 2002. Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, Warszawa 2001. Pikor Wojciech, Czytamy Stary Testament. Ćwiczenia do wykładów z Biblistyki, Kielce 2007. Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy. Przekład Ekumeniczny, Warszawa 2001. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Częstochowa 2008. Synowiec Juliusz OFMConv, Początki świata i ludzkości według Księgi Rodzaju, Kraków 2001. Walton J. H., Matthews V. H., Chavalas M. W., Komentarz historyczno-kulturowy do Biblii Hebrajskiej, Warszawa 2005. Wprowadzenie do Pięcioksięgu i Księgi Rodzaju, zawarte w Biblii Tysiąclecia, Wydanie czwarte, Poznań 1996. Aneks 1: Zestawienie treści Księgio Rodzaju – rozdziałów 1-11: TREŚĆ KSIĘGI DZIEJE POCZĄTKÓW ŚWIATA I LUDZKOŚCI OPIS STWORZENIE ŚWIATA OPIS STWORZENIE CZŁOWIEKA PIERWOTNY STAN SZCZĘSCIA UPADEK PIERWSZYCH LUDZI KAIN I ABEL POTOMKOWIE KAINA WYBRANI PRZEZ BOGA POTOMKOWIE ADAMA SETYCI DZIEJE NOEGO – POTOP ZEPSUCIE MORALNE LUDZKOŚCI BOŻE POSTANOWIENIE ZAGŁADY ZAPOWIEDŹ POTOPU – ARKA POTOP PRZYMIERZE BOGA Z NOEM NOE PRZEKLINA KANAANA, A BŁOGOSŁAWI SEMA DZIEJE POTOMKÓW NOEGO POCHODZENIE LUDZKOŚCI POPOTOPOWEJ WIEŻA BABEL POTOMKOWIE SEMA GENEALOGIA ABRAMA/ABRAHAMA: DZIEJE PATRIARCHÓW IZRAELSKICH DZIEJE POTOMKÓW TERACHA – ABRAHAM RODZINA ABRAMA NAMIARY BIBLIJNE Rdz 1, 1 – 4, 26 Rdz 1, 1 – 25; 1, 30 – 2, 4a Rdz 1, 26 – 29; 2, 4b – 7 Rdz 2, 8 – 25 Rdz 3, 1 – 24 Rdz 4, 1 – 16 Rdz 4, 17 - 26 Rdz 5, 1 – 32 Rdz 5, 1 – 32 Rdz 5, 1 – 9, 29 Rdz 5, 1 – 4 Rdz 5, 5 – 8 Rdz 5, 9 – 7, 5 Rdz 7, 6 -8, 18 Rdz 8, 19 – 17 Rdz 9, 17 – 29 Rdz 10, 1 – 11, 26 Rdz 10, 1 – 32 Rdz 11, 1 – 9 Rdz 11, 10 – 26 Rdz 11, 27-32 Rdz 11, 27 – 32 ROZKŁAD SPOTKAŃ BIBLIJNYCH DO CZERWCA 2010 w odniesieniu do tekstów biblijnych WPROWADZENIE: 05.12.2009 - Księga Rodzaju - księgą początków: prehistoria biblijna (r. 1-11) ZAGADNIENIA SZCZEGÓŁOWE 16.01.2010 - Czy Bóg stworzył świat? Biblijny opis stworzenia świata Rdz 1, 1 – 25; 1, 30 – 2, 4a (bez opisu stworzenia człowieka) 20.02.2010 - Czy Bóg stworzył człowieka? Biblijny opis stworzenia człowieka Rdz 1, 26 – 29; 2, 4b – 7 (I i II opis) 06.03.2010 - Samowola człowieka: grzech Adama i Ewy Rdz 2, 8 – 3, 34 (stan szczęścia i upadek) 10.04.2010 - Zazdrość, która zabija: Kain i Abel Rdz 4, 1 – 26 (bratobójstwo i potomkowie Kaina) 08.05.2010 - Obietnica nowej ludzkości: Potop i Arka Noego Rdz 5, 1 – 9, 17 12.06.2010 - Budowanie świata bez Boga: Wieża Babel Rdz 10, 1 – 11, 9