Dagmara Adamska

Dagmara Adamska
Rycerstwo średniowiecznej Polski (** - lektury dodatkowe)
1. Uwagi wstępne (problem definicyjny, geneza, dynamika zmian – prawo rycerskie a
prawo lenne, kształtowanie się stanu szlacheckiego, zróżnicowanie grupy):
 J. Bieniak, Jeszcze w sprawie genezy rodów rycerskich w Polsce, [w:] Społeczeństwo Polski
średniowiecznej, red. S.K. Kuczyński, t. V, Warszawa 1992.
 J. Bieniak, Rody rycerskie jako czynnik struktury społecznej w Polsce XIII-XV wieku (uwagi
problemowe), [w:] Polska w okresie rozdrobnienia feudalnego, red. H. Łowmiański, Wrocław
- Warszawa - Kraków - Gdańsk 1973, s. 161-200.
 T. Jurek, Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV w., Poznań 1996, s. 169-177.
 A. Bogucki, Polskie nazwy rycerstwa w średniowieczu. Przyczynki do historii ustroju.
społecznego, Włocławek 2001
2. Uwagi wstępne – cz. 2:
 K. Buczek, Prawo rycerskie i powstanie stanu szlacheckiego w Polsce, „Przegląd
Historyczny”, t. 69, 1978, s. 23–46.
 A. Gąsiorowski, Czynniki rozwarstwienia stanu szlacheckiego w średniowiecznej Polsce, [w:]
Struktura feudalni společnosti na uzeni česko-slovenska a Polska do přelomu 15. a 16. Stoleti,
pod red. J. Ciernego, F. Heila, A. Verbika, Praga 1984.
 D. Piwowarczyk, Obyczaj rycerski w Polsce późnośredniowiecznej (XIV-XV wiek), Warszawa
2000, s. 227-242.
3. Kultura i obyczajowość rycerska. Pasowanie:
 T. Jurek, Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV w., Poznań 1996, s. 123-138.
 Z. Dalewski, Pasowanie na rycerza książąt polskich we wcześniejszym średniowieczu:
znaczenie ideowe i polityczne, „Kwartalnik Historyczny”, t. CIV, 1997, nr 4.
 D. Piwowarczyk, Funkcje i ceremoniał pasowania rycerskiego na ziemiach polskich (XIXVIII w.) [w:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci młodzież w Polsce, cz. I. Od
średniowiecza do wieku XVIII, red. M. Dąbrowska, A. Klonder, Warszawa 2002.
 J. Szymczak, Wpływ Kościoła na kształtowanie się ceremoniału i obyczajów rycerskich w
średniowiecznej Polsce [w:] Idee chrześcijańskie w życiu Europejczyka. Język.
Piśmiennictwo. Sztuki plastyczne. Obyczaje, cz. II, Łódź 2001
 **W. Iwańczak, Pasowanie rycerskie na ziemiach czeskich – ceremonia symboliczna i
instrument polityki, „Kwartalnik Historyczny”, XLI, nr 2, 1984
4. Rozrywki dworskie:
 B. W. Brzustowicz, Turniej rycerski w Królestwie Polskim w późnym średniowieczu i
renesansie na tle europejskim, Warszawa 2003.
 S. K. Kuczyński, Turnieje rycerskie w średniowiecznej Polsce, [w:] Biedni i bogaci.
Studia…, Warszawa 1992, s. 295-306.
 D. Piwowarczyk, Obyczaj rycerski…, s. 148-163, 184-205.
 **W. Iwańczak, Turniej rycerski w Królestwie Czeskim – próba analizy kulturowej,
„Przegląd Humanistyczny”, 27, 1983, z. 5, s. 39-53.
 **R. Bubczyk, Szachy i rycerze, Lublin 2005, s. 104-128.
5. Przenikanie idei arturiańskich (ślady znajomości romansów, drogi recepcji idei,
malowidła siedlęcińskie):
 J. Witkowski, Szlachetna a wielce żałosna opowieść o Panu Lancelocie z Jeziora, Wrocław
2001
 J. Wiesiołowski, Przemysł-Lancelot, czyli Strażnica Radości nad Wartą, „Kronika Miasta
Poznania”, R. 42, 1995, nr 2, s. 123-135.
1

Idem, Romans rycerski w kulturze społeczeństwa późnośredniowiecznej Polski, [w:] Literatura
i kultura późnego średniowiecza w Polsce, red. T. Michałowska, Warszawa 1993.
6. Rycerskie wędrówki na Śląsk (migracje stałe i czasowe. Rycerstwo „obce” – asymilacja
czy odrębność?):
 T. Jurek, Obce rycerstwo…, s. 19-43, 101-123.
 M. Cetwiński, Polak Albert i Niemiec Mroczko. Zarys przemian etnicznych i kulturalnych
rycerstwa śląskiego do połowy XIV wieku, [w:] Niemcy-Polska w średniowieczu.
Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez IH UAM w dniach 14-16 XI
1983r., pod red. J. Strzelczyka, Poznań 1986.
7. Rycerska heraldyka:
 J. Wroniszewski, Proclamatio alias godło. Uwagi nad genezą i funkcją zawołań rycerskich w
średniowiecznej Polsce, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, red. S.K. Kuczyński, t.
IV, Warszawa 1990, s. 147-170.
 M. L. Wójcik, Herby, hełmy i klejnoty: uniwersalne i swoiste treści obrazowe pieczęci
rycerstwa śląskiego, [w:] Wokół znaków i symboli : herby, pieczęcie i monety na Pomorzu,
Śląsku i Ziemi Lubuskiej do 1945 roku, red. A. Chlebowska, Warszawa 2008.
 **P. Żmudzki, Książę Leszek Czarny w legendach rycerskich. Analiza przyczyn popularności
księcia Leszka w tradycjach herbowych, „Przegląd Historyczny”, t. 86, 1995, z. 2 s. 131-146.
8. Rycerz a władca. Służba i kariera na Śląsku:
 T. Jurek, Obce rycerstwo…, s. 67-101.
9. Kościół a rycerstwo. Zarys problematyki:
 K. Dola, Religijność rycerstwa śląskiego i mieszczan w XIII w., [w:] Bitwa legnicka. Historia i
tradycja, pod red. Wacława Korty, Wrocław 1994.
 M. Derwich, Klasztor św. Krzyża na Łysej Górze a rycerstwo sandomierskie, [w:] Genealogia.
Studia nad wspólnotami krewniaczymi i terytorialnymi w Polsce średniowiecznej na tle
porównawczym, pod red. J. Hertla, J. Wroniszewskiego, Toruń 1987.
 B. Śliwiński, Z badań nad początkami karier młodszych synów rycerzy polskich, [w:]
„Homines et Societas”. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane
Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Poznań 1997
 **M. R. Pauk, Działalność fundacyjna możnowładztwa czeskiego, Kraków 2000, s. 183-210.
10. Rycerz i pleban:
 M. Koczerska, Świadomość genealogiczna możnowładztwa polskiego w XV wieku. Podstawy i
środki wyrazu, [w:] Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, t. II, pod red. Stefana M.
Kuczyńskiego, Warszawa 1982.
 J. Wroniszewski, Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu. Zagadnienia społeczne i
gospodarcze, Poznań 2001, s. 125-162.
 **M. R. Pauk, Działalność fundacyjna…, s. 210-237.
11. Rycerz podróżnikiem, krzyżowcem, pielgrzymem i najemnikiem:
 T. Jurek, Obce rycerstwo…, s. 50-66.
 A. F. Grabski, Rycerstwo polskie w służbie obcej w wiekach średnich, [w:] Historia
wojskowości polskiej, Warszawa 1972, s. 39-62.
 A. Supruniuk, U kresu wypraw krzyżowych. Udział rycerzy i stronników mazowieckich w
krzyżackich rejzach na Litwę na podstawie XIV-wiecznych herbarzy zachodnioeuropejskich,
„Teki Historyczne”, 21, Londyn 1996, s. 52-83.
 D. Piwowarczyk, Obyczaj rycerski…, s. 101-127.
12. Siedziby rycerskie i ich zaplecze:
2




L. Kajzer, W sprawie genealogii wiejskiej siedziby obronnej w Polsce, „Kwartalnik Historii
Kultury Materialnej”, 20, 1970, 3
J. Kamińska, Grodziska stożkowate śladem posiadłości rycerskich XIII-XIV wieku, „Prace i
Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna”, nr
13, 1966
T. Kiersnowska, Słupy rycerskie w Polsce średniowiecznej, „Kwartalnik Historii Kultury
Materialnej”, 20, 1970, 3
**B. Jacaszek, Średniowieczne murowane wieże mieszkalne na Śląsku, [w:] „Acta
Universitatis Nicolai Copernici”, 298, Toruń 1996
13. Rycerz w mieście:
 J. Wiesiołowski, Szlachta w mieście. Przemieszczenia i migracje szlachty między wsią a
miastem w Polsce XV wieku, [w:] Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza,
14, 1980, 1 (27)
 M. Goliński, Rycerstwo w mieście na przykładzie Świdnicy w 2. poł. XIV w., [w:] Socialni
svet stredovekeho mesta, pod red. M. Nodul, Praha 2006.
 A. Wyczański, Szlachcic wobec miasta w XVI wieku, [w:] Aetas media, aetas moderna.
Studia ofiarowane prof. H. Samsonowiczowi w 70-tą rocznicę urodzin, Warszawa 2000, s.
140-146.
14. Ubiór i uzbrojenie. Aspekt symboliczny:
 J. Szymczak, Z otwartą przyłbicą. Wojskowa i kulturowa rola hełmu w średniowieczu [w:]
Polska, Prusy, Ruś. Rozprawy ofiarowane prof. zw. dr. hab. Janowi Powierskiemu w
trzydziestolecie pracy naukowej, red. B. Śliwiński, Gdańskie studia z dziejów średniowiecza
2, Gdańsk 1995.
 A. Nadolski, Uroczysty strój rycerski królów polskich w XIV i XV wieku, ,,Kwartalnik Historii
Kultury Materialnej", 21, 1973, s. 305-313.
 E. Śnieżyńska-Stolot, Dworski ceremoniał pogrzebowy królów polskich w XIV wieku, [w:]
Sztuka i ideologia XIV w., pod red. P. Skubiszewski, Warszawa 1975, s. 89-100.
3