Do pobrania

KRAKOWSKA AKADEMIA
im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
Wydział: Psychologii i Nauk Humanistycznych
Kierunek: Pedagogika
Specjalność: Pedagogika wczesnoszkolna z językiem
angielskim – specjalność nauczycielska
Magdalena Zachura
Rozwijanie zdolności u dzieci w młodszym wieku
szkolnym w świetle teorii i praktyki edukacyjnej na
przykładzie krakowskich szkół podstawowych
Praca dyplomowa licencjacka
napisana pod kierunkiem
dr Jolanty Pułki
Kraków 2013
Spis treści
Wstęp .....................................................................................................................................3
Rozdział I. ANALIZA LITERATURY PRZEDMIOTU .........................................................4
1.1
Wyjaśnienie terminologiczne pojęć stosowanych w pracy ........................................4
1.2
Geneza zdolności......................................................................................................5
1.3
Edukacja wczesnoszkolna.........................................................................................6
1.3.1
Założenia podstawy programowej .....................................................................6
1.3.2
Sylwetka psychofizyczna ucznia w wieku szkolnym .........................................7
1.4
Problematyka dziecka zdolnego w edukacji wczesnoszkolnej ...................................9
1.4.1
Diagnoza ucznia zdolnego .................................................................................9
1.4.2
Metody rozpoznawania ucznia zdolnego ......................................................... 10
1.4.3
Syndrom Niewłaściwych Osiągnięć Szkolnych ............................................... 11
Rozdział II. METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH ........................................................ 14
Rozdział III. UOGÓLNIENIA I WNIOSKI Z BADAŃ ........................................................ 15
3.1
Uogólnienia z badań ............................................................................................... 15
3.2
Wnioski dla praktyki pedagogicznej ....................................................................... 18
Zakończenie ......................................................................................................................... 19
Bibliografia .......................................................................................................................... 21
Wstęp
W szkole od zawsze można było zauważyć problem polegający na tym, że nie każdy
uczeń osiąga dobre wyniki w nauce. Nauczyciele właśnie przez to skupiają się na uczniach,
którzy mają różnego rodzaju trudności, a dziecko uzdolnione jest odsunięte na bok.
Nauczyciele często zapominają o tym, że każde dziecko potrzebuje wsparcia. Uczniami
słabymi zajmują się wszyscy: od nauczycieli, przez rodziców, aż do specjalistów. Z kolei
dzieci zdolne nie są obiektem zainteresowania nauczycieli.
Istnieje także przekonanie, że dziecko zdolne jest skazane na sukces. Nie jest to prawdą.
Właściwym stwierdzeniem jest, że uczeń zdolny może osiągnąć sukces, jednak potrzeba
do tego wiele wysiłku ze strony dziecka oraz dorosłych, którzy powinni go wspierać
i motywować. Wiele nauczycieli i rodziców zauważa, że dziecko nie uczy się na miarę
swoich możliwości i dostaje złe oceny. Wtedy bardzo ważna jest rola dorosłych aby
właściwie motywować ucznia do nauki. Powinni oni używać odpowiednich metod i narzędzi,
które sprawią, że dziecko nie będzie miało już problemów z nauką i będzie rozwijać swoje
zdolności.
Dodatkowo często pojawia się pewna rozbieżność pomiędzy wynikami testów,
badającymi zdolności intelektualne, twórcze itp., a wynikami sprawdzianów wiadomości
przeprowadzanymi w szkołach. Dlaczego tak jest? Przecież dziecko zdolne uzyskuje wysoki
wynik w testach inteligencji i w testach, w których bada się jego zdolność. Co jest powodem
takich różnic? Syndromem Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych jest odpowiedzią
na to pytanie. Dziecko z tym syndromem można znaleźć praktycznie w każdej klasie.
Pomimo zdiagnozowanych zdolności intelektualnych, kierunkowych czy kreatywnych, uczeń
otrzymuje słabe stopnie i nie radzi sobie z obowiązkami szkolnymi.
Zagadnienie ucznia zdolnego jest stosunkowo nowym przedmiotem zainteresowań
naukowych , a przedstawione powyżej problemy stanowią kroplę w morzu zagadnień
dotyczących jednostki uzdolnionej.
Rozdział I. ANALIZA LITERATURY PRZEDMIOTU
1.1 Wyjaśnienie terminologiczne pojęć stosowanych w pracy
Zainteresowanie dzieckiem zdolnym i wyjaśnianie fenomenu ucznia uzdolnionego
wymaga rozpoczęcia w pierwszej kolejności od zrozumienia pojęcia – zdolność.
W literaturze można znaleźć wiele różnych definicji zdolności. W mowie potocznej
uczeń zdolny to osoba, która może osiągnąć (lub osiąga) wysokie wyniki w nauce w stosunku
do swoich kolegów z tej samej klasy oraz jego zachowanie wykracza poza przeciętny poziom.
Dlatego, kiedy myślimy o dziecku zdolnym, uznajemy, że jest to osoba, która odnosi ogromne
sukcesy w jakiejś konkretnej dziedzinie nauki lub jest wszechstronna (albo ma zadatki
na ową)1. Bardzo ciekawa definicja została przedstawiona przez Zbigniewa Pietrusińskiego.
Autor mówiąc o zdolności wskazuje różnice intelektualne, które sprawiają, że przy
jednakowej
motywacji
i uprzednim
przygotowaniu
poszczególni
ludzie
osiągają
w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się
i działaniu. Ważne stwierdzenie to „różne rezultaty”, ponieważ jeżeli dziecko jest zdolne
to nie znaczy, że osiągnie lepsze rezultaty od dziecka przeciętnego. Z literatury wynika,
iż niektóre dzieci uzdolnione nie radzą sobie w szkole, mają problemy z nauką i dostają
gorsze oceny od uczniów uczących się średnio2. W psychologii pojęcie zdolności używane
jest dla nazwania właściwości psychiki człowieka, przez które człowiek może skutecznie
działać w określonej dziedzinie przy rozwiązywaniu różnych problemów i zadań. Przyjęto
podział na zdolności ogólne i specjalne3. Pierwsze z nich wpływają na wszystkie działania
danej osoby. Inną nazwą takich zdolności jest „inteligencja ogólna”, o której mówi się jako
zdolność do uczenia się, łatwość w rozwiązywaniu nowych problemów i zadań, czyli tak
zwana umiejętność przystosowania się do nowych warunków i wyzwań. Z kolei zdolności
specjalne odnoszą się do konkretnych umiejętności danej osoby. Są tak zwanymi
zdolnościami kierunkowymi, ponieważ odnoszą się do określonych kierunków działalności
1
Osobowościowe i środowiskowe uwarunkowania rozwoju ucznia zdolnego. T.1. red. Limont W., Dreszer J.,
Cieślikowska J., Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 5.
2
Sylvia Rimm: Dlaczego dzieci zdolne nie radzą sobie w szkole. Poznań: Moderski i Ska, 2010, s. 18.; Ewa
Wysocka: Zdolność, uzdolnienie. (w:) Tadeusz Pilch: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Suplement A – Ż.
Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 2010. s. 631.; Włodzimierz Szewczuk: Zdolności-uzdolnienia.
(w:) Encyklopedia pedagogiczna, pod red. Wojciecha Pomykało, Warszawa: Wydawnictwo Fundacja
„Innowacja” 1997, s. 996.
3
Małgorzata Podolak: Praca z uczniem zdolnym. (w:) Uczeń zdolny w rodzinie i w szkole. T.1. red. Błażejewski
W., Lewicki C., Szal E., Jarosław: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Techniczno – Ekonomicznej
im. ks. Bronisława Markiewicza w Jarosławiu, 2011, s. 199 – 200.
ludzkiej. Dziecko, które przejawia zdolności w określonej dziedzinie, posiada talent, który
stanowi wynik interakcji pięciu czynników: zdolności ogólnych, specjalnych, czynników
środowiskowych, losowych oraz pozaintelektualnych warunków wewnętrznych.
W psychologii uznaje się, że uczeń zdolny charakteryzuje się wysokim „poziomem
zdolności”, czyli jego poziom inteligencji wynosi co najmniej 1204.
Ponadto dziecka zdolnego charakteryzuje wysoki poziom zdolności specjalnych.
Są to uzdolnienia kierunkowe, czyli np. ktoś jest uzdolniony matematycznie, przyrodniczo,
technicznie czy artystycznie. Istnieją kryteria podziału tych uzdolnień, które najczęściej
są przedmiotami nauczania w szkole lub w działalności szkolnej i pozaszkolnej.
Kolejnymi cechami ucznia zdolnego są wysokie osiągnięcia w nauce. Wynika
to z wysoko rozwiniętej twórczej wyobraźni oraz odpowiedniego używania przez niego
abstrakcyjnego
myślenia.
Często
jednostka uzdolniona oznacza
się osiągnięciami
oryginalnymi i twórczymi.
1.2 Geneza zdolności
Zdolności mają zawsze jakieś podłoże. Może być ono genetyczne, środowiskowe,
anatomiczno – fizjologiczne, uzdolnienia mogą powstawać przez właściwą osobowość
nauczyciela albo kogoś bliskiego dziecku, kto pomaga mu w rozwijaniu zainteresowań.
Ważna jest stymulacja od najmłodszych lat oraz pobudzanie motywacji do nauki. Wtedy
talent nie zostanie zaprzepaszczony. Należy zauważyć, że zdolności często nie są realizowane
ani udoskonalane i z biegiem czasu po prostu zanikają.
Zdolności stabilizują się już w wieku lat 10. Są to zdolności ogólne, czyli inteligencja.
Zdolności specjalne, z kolei, pojawiają się u dzieci bardzo wcześnie. Objawiają się często
tym, że dziecko robi coś wcześniej od rówieśników. Ich rozwój ściśle wiąże się z rozwojem
psychicznym człowieka. Najczęściej pierwszymi zdolnościami jakie pojawiają się u dziecka
są zdolności artystyczne oraz matematyczne. W wieku przedszkolnym można także zauważyć
rozwój zdolności ruchowych czy literackich. W szkole podstawowej rozwijają się zdolności
intelektualne. Należy jednak zauważyć, że każde uzdolnienie specjalne rozwija się inaczej.
Na rozwój zdolności ma wpływ wiele czynników wewnętrznych jak: czynniki
dziedziczne, osobowość czy inteligencja danej osoby. Także to, czy jednostka jest aktywna,
ma impulsy do działania i chce rozwijać swoje zainteresowania wpływa na rozwój zdolności
4
Beata Dyrda: Zjawiska niepowodzeń szkolnych uczniów zdolnych: rozpoznanie i przeciwdziałanie. Kraków:
Impuls, 2007, s. 16.
danej osoby. Dodatkowo ważny jest wpływ środowiska, głównie przez wychowanie,
nauczanie oraz doświadczenia jakie zdobywa dziecko.
Ponadto, różne zainteresowania oraz zdolności mają dziewczynki i chłopcy. Płeć jest
bardo
ważną
zmienną.
U
dziewcząt
widać
wyraźne
zainteresowanie
naukami
humanistycznymi i artystycznymi. Z kolei u chłopców można zauważyć ogromne
zainteresowanie sportem. Dziewczynki mają także większe zdolności społeczne, dlatego
w pierwszych etapach nauki mają lepsze kontakty z nauczycielami. W starszych klasach
zaczyna się zauważać dominowanie płci przeciwnej, ponieważ pojawiają się zajęcia
matematyczne, w których większość chłopców nie ma problemów. Wtedy także pojawiają się
stereotypy płciowe, przez które chłopcy widzą swoją wyższość w dziedzinie matematyki.
Wpływa to mobilizująco na nich. Niestety na dziewczynki wręcz odwrotnie – nie mają
motywacji do nauki przedmiotów matematycznych5.
W pewnym stopniu także kultura organizacyjna i atmosfera panująca w szkole
i w klasie wpływa na rozwój uzdolnień. Na barkach nauczyciela spoczywa to jak będzie
w klasie, jaka będzie tam atmosfera itp. Ważne jest poczucie bezpieczeństwa, zaufanie
i zaangażowanie nauczyciela.
Następnym miejscem, które bardzo oddziałuje na rozwój zdolności jednostki jest dom
rodzinny. To tam dziecko uczy się podstawowych rzeczy na temat otaczającego go świata.
Rodzice, poprzez swoje postawy, mogą pomóc mu w rozwijaniu lub też zaprzepaszczaniu
zdolności. Oni też zapewniają dziecku dostęp do dodatkowych zajęć, co jest bardzo ważne dla
rozwoju dodatkowych zdolności dziecka6.
Podsumowując, na rozwój zdolności wpływają cechy indywidualne dziecka takie jak:
osobowość, aktywność własna i zainteresowania. Dodatkowo ważnym czynnikiem
wpływającym na jednostkę jest środowisko w jakim się wychowuje oraz szkoła do której
uczęszcza. To środowisko może wpływać pozytywnie lub negatywnie na rozwój zdolności
u ucznia zdolnego.
1.3 Edukacja wczesnoszkolna
1.3.1 Założenia podstawy programowej
Podstawa programowa jest to zestaw treści nauczania oraz umiejętności jakie powinno
dziecko osiągnąć na danym etapie edukacyjnym oraz w zakresie poszczególnego przedmiotu.
5
Teresa Giza: Podstawy pracy z uczniem zdolnym. Kielce: Wszechnica Świętokrzyska, 2011, s. 135 – 137
Dominika Wieczorek: Czynniki determinujące rozwój zainteresowań i zdolności ucznia. (w:) Wokół
problematyki zdolności. red. Jabłonowska M., Łaszczyk J., Warszawa: Universitas Redviva, 2011, s. 224 – 227.
6
Owy zestaw musi być uwzględniony w programie nauczania danej szkoły. Podstawa
programowa pozwana na ustalenie wymagań egzaminacyjnych oraz kryteriów oceniania
w każdej szkole. Jest ona ogłaszana przez ministra odpowiedzialnego za oświatę
i wychowanie. W owym dokumencie zawarte są również wskazówki dotyczące ucznia
zdolnego.
W rozdziale II podstawy programowej można znaleźć informacje na temat ucznia
zdolnego. Punkt 17 mówi o tym, iż każde dziecko posiada zdolności, a nauczyciel jest
wyznaczony do tego, by je zauważyć, pomóc w rozwijaniu oraz tworzyć warunki, które
pozwolą dzieciom czuć satysfakcję ze swojej działalności twórczej. Dlatego też szkoła
ma za zadanie organizować zajęcia, które mają zwiększać szanse edukacyjne uczniów
zdolnych (…)”. Dodatkowo w podstawie programowej można znaleźć
pod każdym
wyszczególnionym przedmiotem oraz jego wymagań wzmiankę o tym, że szkoła
ma organizować zajęcia, które powinny zwiększać szanse edukacyjne uczniów uzdolnionych
w konkretnym temacie7.
1.3.2 Sylwetka psychofizyczna ucznia w wieku szkolnym
Rozwój emocjonalny, społeczny i intelektualny są niezwykle ważne dla rozwoju
każdego ucznia, a więc także tego uzdolnionego.
Bardzo często zdarza się, że dziecko zdolne ma trudności w kontaktach społecznych.
Dzieje się tak, ponieważ jego potrzeby społeczne nie są zaspokojone. Dzieci zdolne
to najczęściej indywidualiści. Jest to spowodowane niedostatecznie rozwiniętą umiejętnością
współpracy, dlatego też można zauważyć, że uczeń taki sam się izoluje od grupy. Potrzeba
afiliacji (podtrzymywanie pozytywnych kontaktów i współpracy z rówieśnikami) w takich
wypadkach jest
niezaspokojona.
Jednostki uzdolnione
mają
inne
zainteresowania
od rówieśników, przez co nie znajdują z nimi wspólnego języka. Często dzieci zdolne czują
się „inne”, czy też „różne” od rówieśników. Uznają, że nie pasują do grupy, bo nie znajdują
w klasie partnerów o podobnym poziomie intelektualnym. Stąd też dzieci zdolne czują
potrzebę izolacji, albo są izolowane przez inne dzieci8. Dodatkowo, chęć panowania nad
grupą i bycia najlepszym sprawia, że tacy uczniowie ci nie są osobami, z którymi rówieśnicy
chcą się zadawać. Dlatego starają się oni ze wszystkich sił przynależeć do grupy, co pochłania
7
Katarzyna Hall: Podstawa programowa z komentarzami. Tom 1. Edukacja Przedszkolna i Wczesnoszkolna.
Warszawa: MEN, 2012.
8
Agnieszka Misiuk: Dziecko zdolne w klasie szkolnej. w: Pedagogiczne i społeczne wsparcie uzdolnionych
dzieci i młodzieży. red. Boczarowa O., Aksman J., Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna
Wydawnicza AFM, 2010, s. 70-71.
całą ich energię a w rezultacie potrzeba afiliacji i tak nie jest zaspokojona. Może odbijać się
to na wynikach jakie dzieci osiągają w nauce, co często też powoduje rezygnację z rozwoju
swoich talentów. Dotyka to najczęściej dziewcząt, które uważają, że akceptacja grupy jest
dużo ważniejsza od ocen, które otrzymują w szkole9. Presja jaką wywierają na uczniu
zdolnym rówieśnicy, także może być powodem problemów społecznych jakich doświadczają.
Uczniowie przeciętni boją się, że poziom inteligencji oraz osiągnięcia dziecka uzdolnionego
wpłynie na oczekiwania nauczyciela prowadzącego klasę. Obawiają się również tego,
że tempo będzie za szybkie, a poziom tak wysoki, że nie będą w stanie sobie z nim poradzić.
Często takie sytuacje powodują negatywne nastawienie w stosunku do ucznia zdolnego.
Jednostki uzdolnione mają także problemy z rozwojem emocjonalnym. Są to osoby
szczególnie wrażliwe, które przejawiają postawę bardzo krytyczną wobec siebie i innych.
W literaturze można znaleźć wiele przykładów problemów jakie dziecko ma jeśli chodzi
o rozwój emocjonalny. Są to m.in. płaczliwość, kłótliwość, impulsywność, brak wiary
w siebie, częste zmiany nastrojów, obrażanie się i wiele innych. Problemem może także być
trudność w dostrzeganiu dobra i zła w sytuacjach pośrednich10.
Uczeń zdolny to osoba, która
charakteryzuje się dostrzeganiem zależności
przyczynowo-skutkowych. Jest to niesamowita umiejętność, która bardzo pomaga
mu w rozwiązywaniu problemów. Sama w sobie może jednak być przyczyną problemów
w szkole. Nauczyciele, aby dać dobrą ocenę, muszą mieć udowodnione to, że dziecko coś
naprawdę rozumie i umie. Wymaga to tłumaczeń lub rozwiniętych zapisów, w których jest
zachowana logiczna ciągłość. Dziecko zdolne ma jednak problemy z akceptowaniem
określonych reguł, dlatego, mimo że coś potrafi, to nie dostaje dobrych ocen11. Przyczyną
tego jest niezrozumienie ze strony nauczyciela, a skutkiem może być Syndrom
Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych. Beata Dyrda w swojej książce („Zjawiska
niepowodzeń szkolnych uczniów zdolnych: rozpoznanie i przeciwdziałanie”) wymienia wiele
problemów intelektualnych dziecka zdolnego. Są to m.in. słomiany zapał, wielość pomysłów
i trudność
ich
realizacji,
narzucanie
innym
własnego
toku
myślenia,
problemy
12
z samokrytycyzmem, wymądrzanie się itp.
Podsumowując, mimo talentów dziecka zdolnego, można dostrzec wiele problemów
w jego rozwoju emocjonalnym, intelektualnym oraz społecznym. Pragnienie zaspokojenia
9
Beata Dyrda: Zjawiska niepowodzeń szkolnych, op. cit., s. 40.
Tamże, s. 22
11
Agnieszka Misiuk, op. cit., s. 70.
12
B. Dyrda: Zjawiska niepowodzeń szkolnych, op. cit., s. 22.
10
potrzeb społecznych i emocjonalnych oraz chęć czucia się akceptowanym oraz potrzebnym,
może prowadzić do rezygnacji z rozwijania zainteresowań oraz talentów.
1.4 Problematyka dziecka zdolnego w edukacji wczesnoszkolnej
1.4.1 Diagnoza ucznia zdolnego
Nauczyciel,
aby
zidentyfikować
ucznia
zdolnego,
musi
znać
potrzeby
i zainteresowania każdego dziecka w klasie. Pozwala mu to na przeprowadzenie takich zajęć,
na których każdy uczeń ma możliwość realizacji własnych celów, czuje się komfortowo oraz
jego poczucie sukcesu jest zapewnione. Wyłonienie jednostki zdolnej wymaga od nauczyciela
szeregu metod, które są bezpośrednio związane z pracą ucznia na lekcji, w szkole oraz poza
szkołą. Diagnoza polega w największej mierze na obserwacji ucznia. Pedagog lub psycholog
zwraca uwagę na intelekt dziecka, czyli opisuje czy dziecko ma dobrą pamięć, czy potrafi
szybko i trafnie kojarzyć fakty, czy posiada łatwość w uczeniu się oraz czy myśli w sposób
twórczy. Dodatkowo należy opisać dziecko pod względem umiejętności, dlatego też ocenia
się czy dziecko posiada umiejętność pracy samodzielnej, czy jest dociekliwe, czy wyciąga
trafne wnioski i czy nie sprawia mu to kłopotu oraz czy dziecko kojarzy fakty, jest bystre,
spostrzegawcze i kreatywne. Następnie psycholog opisuje cechy charakteru jednostki zdolnej,
czyli jego pomysłowość, upór, obowiązkowość, samodyscyplinę, czy też poczucie własnej
wartości. Ocenia się także cechy negatywne dziecka, czyli tendencję do dominacji, lenistwo,
egoizm, skrytość, wycofanie, nieumiejętność zniesienia porażki i wiele innych. Ważne jest to,
aby dziecko nie było oceniane tylko w sytuacjach zdarzających się w szkole. Diagnoza
powinna dotyczyć także sytuacji, w których dziecko uczestniczy w domu. Oto niektóre
sposoby rozpoznawania zdolności dzieci:
13

iloraz inteligencji,

nominacja przyznawana przez nauczycieli,

nominacja przyznawana przez rodziców,

nominacja przyznawana przez grupę rówieśników,

zwycięstwa w konkursach, olimpiadach itp.,

wyniki ze sprawdzianów wiadomości, odpowiedzi ustnych, czy też kartkówek,

aspekty motywacyjne,

aspekty związane z twórczością,

aspekty poznawcze dziecka13.
M. Podolak, op. cit., s.201 - 202.
Dzieci zdolne posiadają, jak każde dziecko, cechy pozytywne i negatywne. Bardzo
często można napotkać nauczycieli, którzy nie potrafią rozpoznać pozytywnych cech ucznia
zdolnego, a widzą tylko te negatywne. Ważne, aby dostrzegać jedne i drugie.
1.4.2 Metody rozpoznawania ucznia zdolnego
Stwierdzenie ponadprzeciętnych zdolności dziecka wymaga zwrócenia uwagi
na następujące kryteria, które muszą być spełnione aby uznać, że dane dziecko jest zdolne.
Są to m.in.

inteligencja, której poziom jest ponadprzeciętny (powyżej 120),

zdolności fizyczne,

szybkie i sprawne rozumowanie abstrakcyjne,

uzyskiwanie wysokich ocen z większości przedmiotów, zwłaszcza z tych, które
uczenia najbardziej interesują,

łatwość
uczenia
się,
szybkie
zapamiętywanie,
prawidłowe
rozumowanie
i kojarzenie,

chęć poznawania, zainteresowanie różnymi rzeczami,

oryginalność, twórcza wyobraźnia,

zainteresowania wyjawiane od najmłodszych lat,
Systematyczne diagnozowanie umiejętności i funkcjonowania dziecka zdolnego
w społeczeństwie jest bardzo ważne. Istnieją dwa podstawowe kryteria rozpoznawania ucznia
zdolnego: kryterium psychologiczne oraz psychopedagogiczne14. Pierwsze odnosi się
do poziomu inteligencji, testów osobowościowych i zdolności specjalnych. Drugie z kolei jest
związane z osiągnięciami ucznia. Istnieje siedem metod diagnozowania dzieci uzdolnionych,
które powinno się stosować łącznie. Są to:
1. opinia rówieśników,
2. opinia rodziców,
3. nominacja przyznana przez eksperta,
4. iloraz inteligencji,
5. opinia nauczyciela,
6. wyniki sprawdzianów wiadomości,
7. wysokie osiągnięcia w konkursach.
14
Beata Dyrda, Zjawiska niepowodzeń szkolnych, op. cit., s. 13.
1.4.3 Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych
Na Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych, inaczej zwany Syndromem Braku
Osiągnięć, cierpi coraz więcej dzieci zdolnych. Rodzice widzą ich talent i to jak się starają,
jednak nie widać tego w ocenach, które dostają w szkole. Winią za to nauczycieli, którzy,
według nich, nie lubią lub po prostu nie potrafią ocenić ich dziecka. Problem jest jednak dużo
bardziej złożony.
Dzieci, które mają problemy z owym syndromem można zauważyć przy wnikliwej
obserwacji. Tracą one motywację do nauki nagle albo stopniowo, a sygnałem tego mogą być
coraz gorsze oceny. Uczniowie tacy charakteryzują się przeróżnymi cechami, ale warto
zwrócić uwagę na następujące: niezorganizowanie, gubienie zeszytów, gubienie prac
pisemnych, zapominalstwo, dosłowność, niekonsekwencja. Ważną cechą jest jednak
to, że potrafią one wytłumaczyć wszystko, w tym kłopoty w szkole. Mówią, że szkoła jest
nudna, a nauczyciel źle ich ocenia, że oceny są nieważne itd. Wszystko to sprowadza się
do jednego: poczucia bezsilności, która odnosi się do kontrolowania osiągnięć szkolnych.
Jednostki zdolne nie wierzą w siebie i w to, że gdyby włożyły w naukę jakikolwiek wysiłek,
to przyniósłby on jakieś efekty. Stawiają sobie cele, które są wygórowane albo mało
znaczące, chcą zostać milionerami, prezydentami czy zawodowymi sportowcami i nawet
mają wymyślone sposoby osiągnięcia tego celu, jednak nie ma w nich żadnego wysiłku.
Następną
cechą
jest
poczucie
konieczności
rywalizacji.
Dziecko
z Syndromem
Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych zawsze chce być zwycięzcą. Jeśli czuje się zagrożone
i podejrzewa, że może nie wygrać, od razu się wycofuje. Wszystko przez to, że nie potrafi
przegrywać i boi się porażki, dlatego albo się wycofuje, albo wykorzystuje wszelkie sposoby
żeby być zwycięzcą, m.in. manipulację dorosłych.15
Głównych przyczyn Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych jest pięć.
Są to m.in.:
15
16

doświadczenia z wczesnego dzieciństwa,

obdarzanie dziecka zbyt dużą swobodą,

sprzeczności, niekonsekwencja i brak porozumienia wśród opiekunów dziecka,

niewłaściwa atmosfera w klasie,

nasilone współzawodnictwo16.
Sylvia Rimm: Dlaczego dzieci zdolne nie radzą sobie w szkole. op. cit..., s. 19-25.
Tamże, s. 414-420.
Rozpoznanie osoby cierpiącej na Syndrom Braku Osiągnięć jest bardzo trudne. Dzieci
te charakteryzują się przeróżnymi cechami, jednak da się je pogrupować w cztery kategorie:

zależni konformiści,

dominujący konformiści,

zależni nonkonformiści,

dominujący nonkonformiści17.
Pierwsi z wymienionych są przez rodziców opisywani najczęściej jako wrażliwi
i bardzo spokojni. Charakteryzują się tym, że zawsze potrzebują pomocy w każdej pracy,
ponieważ najczęściej jest ona „poza ich możliwości”. Są to dzieci, które potrafią
manipulować innymi. Wymyślają różne wymówki, jak np. ból głowy czy brzucha, aby ktoś
je wyręczył. Dzieje się tak i w domu, gdzie rodzice są przekonani, że muszą pomóc swej
pociesze, i w szkole, gdzie zwracają uwagę nauczyciela smutkiem i prośbami o pomoc. Nie
rozumieją treści zadania i nie skupiają się na nim, ponieważ ich czas zajmuje wymyślanie
kolejnych wymówek, aby poprosić o pomoc i zostać wyręczonym przez nauczyciela. Dzieci
te najczęściej wybierają łatwe zadania i manipulują dorosłymi jeśli zadanie okaże się
trudniejsze od tego, do jakiego są przyzwyczajone, przy czym unikają napięć z dorosłymi.
Z kolei dominujący konformiści wybierają tylko te zadania, w których są najlepsi. Jeśli
zdarzy się takie, w którym czują, że niekoniecznie mogą być pierwsi, wycofują się w ogóle
nie podejmując wyzwania. Są to dzieci, u których przez takie zachowanie najtrudniej jest
rozpoznać Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych. Ze swojej ulubionej dziedziny –
i niekoniecznie
musi
to
być
nauka
–
są
idealnie
przygotowani,
systematyczni
i zdyscyplinowani. Dzieje się tak tylko wtedy, gdy są przekonani, że są najlepsi z owego
przedmiotu. Jednak jeśli ich pozycja zaczyna spadać – całkowicie się wycofują. Dzieci
te są jednak bardzo zdolne i nie mają problemu z dostaniem pozytywnej oceny. Dlatego też
tak trudne jest rozpoznanie u nich Syndromu Braku Osiągnięć Szkolnych.
Zależni nonkonformiści bardzo często są nazywani przez pediatrów „zestresowanymi”.
Udają oni ofiary, tylko po to, aby wzbudzić współczucie w rówieśnikach albo po prostu
zwrócić na siebie uwagę dorosłych. Charakteryzują się tym, że mają bardzo dużo problemów,
które są bardziej widoczne od tych, które mają zależni konformiści (czyli np. ból głowy).
Tutaj występują konkretne symptomy rzucające się w oczy – są to choroby
psychosomatyczne, przez które dzieci te często opuszczają lekcje. Smutek, który nieodłącznie
17
Tamże, s. 27-29.
im towarzyszy, jest prawdziwy, dlatego też ich sytuacja jest bardzo trudna – są one
przekonane, że nie są w stanie niczego zmienić.
Ostatnia grupa tyczy się dominujących nonkonformistów. U nich najłatwiej
zidentyfikować opisywany syndrom, jednak ich postawę najtrudniej jest zmienić.
Są to buntownicy, którzy winę za swoje pomyłki i kłopoty obarczają wszystkich, którzy ich
otaczają. Zasady dla nich nie istnieją, a nauczycieli, którzy ich uczą po prostu nie lubią. Lubią
jedynie tych, którzy są im ulegli. Bunt jest formą określenia ich tożsamości. Bardzo ważne
jest rozpoznanie tego problemu jak najszybciej, ponieważ staje się on coraz gorszy i dzieciom
tym jest coraz ciężej pomóc18.
Dlaczego Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnym tak często dotyka dzieci
zdolne? Istnieją dwie typowe sytuacje, które do tego prowadzą. Pierwsza występuje wtedy,
gdy dziecko nudzi się na lekcjach, a materiał jaki jest przerabiany jest dla niego zbyt łatwy
i nie wymaga od niego żadnego zaangażowania. Nauka szkolna jest dla niego po prostu
nudna. Zdarza się także, że dziecko spotyka się ze zbyt trudnym materiałem przerabianym
na lekcjach. Dzieci dotknięte syndromem czują się słabe, nie potrafią sobie poradzić
z porażkami jakie spotykają na zajęciach, dlatego rezygnują z jakiegokolwiek wysiłku
by odnieść sukces. Druga sytuacja występuje wtedy, gdy rodzice, nauczyciele i dyrektorzy
chcą zapewnić dziecku indywidualne nauczanie. Zaczyna ono wierzyć w to, że jest
wyjątkowe, a talent, który posiada jest nadzwyczajny. Wtedy też, ponieważ ma tak
niesamowity talent, nie musi nic robić, ale może zmieniać reguły, które zostały ustalone przez
dorosłych, co robi na nim ogromne wrażenie19.
Pomoc, jaką możemy oferować cierpiącemu na syndrom dziecku, jest ogromna. Bardzo
ważne jest to, aby znalazło ono w osobie dorosłej wzór do naśladowania, który będzie jego
katalizatorem zmian. Ta osoba pomoże jednostce uzdolnionej wykształtować w sobie
poczucie własnej wartości. Chodzi tutaj po prostu o wsparcie i pomoc w rozwiązywaniu
problemów tak, by to dziecko samo je rozwiązało, a dorosły po prostu wskazał mu drogę.
Wtedy nie zaprzepaści ono ogromnego potencjału zdolności jaki się w nim znajduje20.
Dzieci z Syndromem Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych można coraz częściej
spotkać w szkole. Są to jednostki utalentowane, jednak nie przekłada się to na ich oceny.
Charakterystyczną ich cechą jest bezsilność. Można wyróżnić wiele przyczyn syndromu,
jednak w literaturze wyróżnia się pięć zasadniczych przyczyn: doświadczenia z wczesnego
18
Tamże, s. 183 – 196.
Tamże, s. 65 – 66.
20
Tamże, s. 26.
19
dzieciństwa, obdarzanie dziecka zbyt dużą swobodą, niekonsekwencja i brak porozumienia
wśród opiekunów, niewłaściwa atmosfera w klasie oraz nasilone współzawodnictwo.
Nauczyciele bardzo często mają problem z rozpoznaniem dziecka cierpiącego na syndrom,
dlatego też ciężko jest takiemu dziecku pomóc. Jeśli jednak nauczycielowi uda się rozpoznać
Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych u któregoś dziecka, wtedy pomoc jaką może
mu zaoferować jest ogromna.
Rozdział II. METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH
Przedmiot badań, to obiekt czy też zjawisko, do którego można przeprowadzić
badania. Przedmiotem przeprowadzonych badań były zdolności uczniów w młodszym wieku
szkolnym.
Z kolei cel badań, to poznanie lub bliższe poznanie interesującego nas zagadnienia.
Celem niniejszych badań było: rozpoznanie i opis elementów związanych z praca z dziećmi
zdolnymi na terenie szkoły m.in. trudności, na które napotykają nauczyciele w pracy
z uczniem zdolnym.
Problem badawczy to pytanie lub zestaw pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć
badanie. Problemy badawcze przyjmują formę problemu głównego oraz problemów
badawczych. Problem główny w pracy przyjął następującą postać pytania: w jaki sposób
rozwijane są zdolności dzieci w młodszym wieku szkolnym przez nauczycieli-wychowawców
na przykładzie badań przeprowadzonych w wybranych szkołach krakowskich?
W odniesieniu do tego problemu zostały wyłonione problemy szczegółowe:
1) Jakie są rodzaje zdolności wśród uczniów klas 1-3 badanych szkół podstawowych?
2) Jakie są metody pracy nauczycieli sprzyjające rozwijaniu zdolności dzieci w opinii
nauczycieli wybranych szkół krakowskich?
3) W jaki sposób rozpoznawane są przejawy Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć
u dzieci w edukacji wczesnoszkolnej na przykładzie badań w szkołach krakowskich?
4) Jakie występują trudności w pracy z dziećmi zdolnymi wśród uczniów szkół
podstawowych objętych badaniami?
5) Jakie potrzeby występują najczęściej u dzieci zdolnych w opinii dzieci wybranych
szkół krakowskich?
6) Jak szkoła oddziałuje na uzdolnienia uczniów?
Metoda badawcza, wykorzystana podczas badań to sondaż diagnostyczny. Techniki badawcze
odpowiadające tej metodzie badań, wykorzystane w pracy, to ankieta oraz wywiad. Z kolei
narzędzia badawcze, które zostały wykorzystane podczas badań to kwestionariusz ankiety
oraz kwestionariusz wywiadu.
Badania zostały przeprowadzone na terenie województwa małopolskiego. Zostali nimi
objęci nauczyciele oraz uczniowie klas III szkół podstawowych znajdujących się na terenie
Krakowa: Szkoła Podstawowa nr 123 im. Generała Józefa Bema oraz Szkoła Podstawowa
nr 30 im. Kazimierza Pułaskiego z Oddziałami Integracyjnymi.
Rozdział III. UOGÓLNIENIA I WNIOSKI Z BADAŃ
3.1 Uogólnienia z badań
Na podstawie analizy wyników badań, które zostały przeze mnie przeprowadzone, można
sformułować następujące uogólnienia:
1. Biorąc pod uwagę rodzaj zdolności, jakie posiadają dzieci z klas III szkół
podstawowych, w których były przeprowadzone badania, można stwierdzić, że w opinii
uczniów większość uzdolniona jest ruchowo (81,8%). Najmniej dzieci przyznało się
do umiejętności językowych (25%) oraz muzycznych (27,3%). Pytani nauczyciele również
uznali, że w ich klasach znajduje się najwięcej dzieci uzdolnionych sportowo (29 uczniów,
tj. 23,8%) a najmniej przyrodniczo (15 dzieci, co stanowi 12,3%). Jest to charakterystyczna
cecha dzieci w tym wieku rozwojowym. Bardzo często zwraca się uwagę na to, że zwłaszcza
chłopcy są bardziej zainteresowani sportem. Dziewczynki z kolei wolą nauki humanistyczne
oraz artystyczne. W kolejnych pytaniach ta teoria się potwierdza.
2. Analizując
metody
wykorzystywane
przez
badanych
nauczycieli
podczas
prowadzenia lekcji brałam pod uwagę odpowiedzi nauczycieli oraz uczniów. Badani
nauczyciele przyznali, że najczęstszą metodą, jaką wykorzystują w ramach przedmiotów
humanistycznych jest metoda podająca, czyli np. pogadanki, prezentacje własnych poglądów.
Metoda ta została wymieniona przez 5 nauczycieli, co stanowi 83,3%. Metody praktyczne
są wykorzystywane przez 66,7% badanych w ramach przedmiotów matematycznych.
Na przyrodzie 66,7% respondentów wykorzystuje metody podające. Również metody
praktyczne, takie jak: doświadczenia czy pokazy, są używane przez połowę badanych
(50,0%). Z kolei na zajęciach plastycznych najczęściej wykorzystuje się metody eksponujące,
które zostały wymienione przez 5 respondentów, tj. 83,3%. Te same metody są najczęstsze
na zajęciach muzycznych (100,0% odpowiedzi). Z kolei w ramach przedmiotów sportowych
nauczyciele wykorzystują metody praktyczne (również 100,0% odpowiedzi). Na zajęciach
informatycznych są wykorzystywane metody programowe z użyciem komputerów (przez
100,0% badanych) oraz metody praktyczne (przez 66,7% badanych).
Dzieci także zostały zapytane o wykorzystywane przez nauczycieli metody. Miały
one za zadanie wybrać metody, które najbardziej lubią. Najwięcej dzieci (79,5%) zaznaczyło
wyjście do kina albo teatru. O kilka odpowiedzi mniej uzyskało oglądanie filmów podczas
zajęć (65,9%) oraz zajęcia z użyciem komputerów (61,4%). Najmniej dzieci wybrało „gdy
Pani zadaje dużo pytań” (15,9%) oraz „gdy wypełniamy podręcznik i ćwiczenia” (22,7%).
Można wywnioskować, że dzieci najbardziej lubią, kiedy nauczyciele wykorzystują metody
eksponujące, do których można zaliczyć odpowiedzi takie jak: „wyjście do kina” oraz
„oglądanie filmów”. Najmniejszą popularnością wśród dzieci cieszą się metody problemowe.
Jak widać z powyższych uogólnień, można wysnuć wniosek, że metody, które dla
dzieci są najbardziej atrakcyjne są rzadko wykorzystywane przez nauczycieli. Metody
o których wspomniałam są wykorzystywane tylko w ramach przedmiotów plastycznych oraz
muzycznych, a sporadycznie podczas innych zajęć. Dzieci nie lubią metod problemowych,
które z kolei przez nauczycieli są bardzo często wykorzystywane w ramach przedmiotów
np. humanistycznych.
3. Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych jest tematem wartościowym
poznawczo dla młodych nauczycieli, którzy dbają o jakość swojej pracy i starają się poznać
swoich uczniów. Jest on także bardzo dla mnie interesujący, dlatego postanowiłam zapytać
o to nauczycieli. Wśród przejawów tego syndromu zostały wymienione:

zapominalstwo,

gubienie prac pisemnych,

coraz gorsze oceny,

zaniżona samoocena,

wycofywanie się,

uważanie, że „szkoła jest nudna”,

uznawanie przez dziecko, że zadanie jest zbyt łatwe, albo zbyt trudne,

brak motywacji do nauki,

nadwrażliwość na opinię innych,

stres szkolny.
Zwrócono się także do dzieci, aby odpowiedziały, czy czują się doceniane przez
nauczycielkę. Dwójka dzieci odpowiedziała negatywnie na to pytanie (odpowiedzi
te stanowiły 4,5%). Oto powody takiego stanu rzeczy:

„Nie lubię jak Pani mnie krytykuje niesprawiedliwie”,

„Pani ma jedną wybraną uczennicę, której daje najlepsze stopnie”.
Wynika z tego, że nauczycielka daje uczniom odczuć niesprawiedliwość oceniania.
4. Podczas zajęć nauczyciele mają różne problemy z uczniami zdolnymi. Najwięcej
z nich mówiło o tym, że w klasie jest duża ilość dzieci słabych, które nie radzą sobie
z materiałem i to im poświęcają większość uwagi, której później brakuje dla dziecka
uzdolnionego. Dodatkowe trudności to: rozpoznanie ucznia zdolnego, dostosowanie ilości
i rodzaju zadań do możliwości takiego dziecka oraz motywowanie go.
Dzieci z kolei uznały, że najwięcej problemów sprawia im nauka języka obcego (40,9%
odpowiedzi), a najmniej wycieczka oraz wyjście do kina (te odpowiedzi nie zostały
zaznaczone przez żadne dziecko). Biorąc pod uwagę kontakty z rówieśnikami, najwięcej
uczniów (47,7%) odczuwa dyskomfort gdy musi wybrać dzieci do zespołu. Najmniej dzieci
ma trudności z zabawą z innymi podczas przerw, jednak są takie dzieci i jest ich 3 (tj.6,8%)
z pośród 44 uczniów.
5. Formami rozwiązań problemów występujących podczas pracy z uczniami zdolnymi
wg badanych nauczycieli są:
 dodatkowe zadania (66,7%),
 zachęcanie do udziału w konkursach (66,7%),
 zasada „uczeń da sobie radę” (50,0%),
 motywacja do nauki (33,3%),
 konsekwencja nauczyciela w sprawdzaniu dodatkowych zadań (16,7%),
 kontakt z rodzicami i porady dla nich (16,7%),
 dopasowanie zadań do możliwości dziecka (16,7%),
 wsparcie psychiczne (16,7%).
Z kolei uczniowie zostali zapytani o to, kiedy najbardziej podoba im się w szkole
i najwięcej z nich (72,7%) odpowiedziało, że podczas zajęć gimnastycznych na sali
gimnastycznej bądź boisku szkolnym oraz gdy jest zorganizowane wyjście do kina. Najmniej
osób zaznaczyło odpowiedź „gdy piszemy” (tylko 10 ankietowanych, tj. 22,7%). Zostały
udzielone dodatkowe odpowiedzi takie jak: przerwa, zajęcia pozalekcyjne, zabawa
na lekcjach, zajęcia w sali komputerowej oraz podczas przedstawiania teatrzyku.
6.
W szkole organizowane są różne konkursy. Dzieci zostały zapytane o jeden z nich
(„Mam talent”). Dowiedziałam się od ankietowanych, że jest on organizowany tylko
w Szkole Podstawowej nr 30 im. Kazimierza Pułaskiego z Oddziałami Integracyjnymi.
12 dzieci (60,0%) z badanej klasy uczestniczyło w nim. Przedstawiły one m.in. kabaret
(33,3%), taniec (33,3%), śpiew i taniec (16,7%), śpiew (8,3%) oraz jedna osoba była
na stanowisku jurora (8,3%).
Nauczyciele zapytani o to, jak szkoła oddziałuje na uczniów zdolnych wymieniali,
że szkoła organizuje konkursy, dzieci mogą uczestniczyć w zajęciach pozalekcyjnych,
obydwie badane szkoły uczestniczą w projekcie „Indywidualizacja Nauczania”, są także
dostępne kółka zainteresowań oraz świetlica, na której dzieci mogą dostać pomoc.
3.2 Wnioski dla praktyki pedagogicznej
Na podstawie wyników badań oraz literatury przedmiotu można sformułować
następujące wnioski dla praktyki pedagogicznej.
1) Nauczyciele powinni częściej i bardziej intensywnie zajmować się dziećmi
uzdolnionymi. Badania, które przeprowadziłam pokazują, że jest to ogromny problem,
ponieważ nauczyciele nie mają czasu na rozwijanie zdolności u takich dzieci, ponieważ
są zajęci tymi, które są słabe i nie nadążają. Zbyt wielka liczba uczniów, z którymi trzeba
dodatkowo pracować sprawia, że dzieci zdolne są zostawiane w myśl zasady „uczeń zdolny
da sobie radę” co potwierdza teorię zawartą w rozdziale 1. w podrozdziale 1.5.4.
2) Teoria potwierdziła się również jeśli zwróci się uwagę na to, jakie zdolności
są przejawiane przez dziewczynki, a jakie przez chłopców. W rozdziale 1.3. zostało opisane
to, że rodzaj zainteresowań oraz zdolności zależy w dużym stopniu od płci. Dziewczynki
interesują się bardziej naukami humanistycznymi, chłopcy z kolei naukami matematycznymi
oraz technicznymi. Badania pokazały, że w klasach III badanych szkół podstawowych
zależność ta jest zachowana w pełnej mierze.
3) Metody, które są wykorzystywane na zajęciach przez nauczycieli nie zawsze
są efektywne. Dzieci wskazywały metody eksponujące jako te, które są najbardziej popularne
i efektywne wśród nich. Uczniowie chętniej uczą się, kiedy czegoś dotkną, poczują, przeżyją,
wyjdą ze szkoły, oglądną film itp. Wypełnianie ćwiczeń oraz metody podające, takie jak
pogadanki, są najrzadziej wybieranymi przez dzieci metodami. Z kolei takie metody jak
metody podające, praktyczne oraz programowe są najczęściej wykorzystywane przez
badanych nauczycieli. Powinno się sprawdzać to, które metody są najbardziej efektywne oraz
wprowadzać je jak najczęściej, ponieważ wtedy dzieci uczą się z przyjemnością i uznają,
że nauka to zabawa. Nauka nie powinna być nudna. Metody eksponujące pomagają uczniom
rozwijać
ich twórczość i kreatywność. Takie metody powinny być
wykorzystywane w szkole.
najczęściej
4) Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych to ogromny problem pojawiający
się współcześnie w szkołach. Badani nauczyciele znają przejawy tego syndromu, dlatego
można wnioskować, że mieli albo mają z nim kontakt. Nie potrafią sobie jednak z nim radzić.
Powinni oni posiadać większą wiedzę na temat rozpoznawania przejawów syndromu oraz
metod pomagania dzieciom, które na syndrom cierpią.
5) Szkoła w małym stopniu lecz pozytywnie wpływa na rozwój zdolności u dzieci
w młodszym wieku szkolnym. Organizowane są różnego rodzaju konkursy szkolne
i pozaszkolne, dzieci mogą korzystać z dodatkowych zajęć pozalekcyjnych, obydwie szkoły
uczestniczyły w programie „Indywidualizacja Nauczania”.
Rozpoznanie dokonane zostało w dwóch krakowskich szkołach: Szkole Podstawowej
nr 123 im. Generała Józefa Bema oraz Szkole Podstawowej nr 30 im. Kazimierza Pułaskiego
z Oddziałami Integracyjnymi.
Zakończenie
„Podobnie jak ziarno (…) tak i każde niemowlę przychodzi na świat z zalążkiem
geniuszu oczekującym na pełny rozkwit. Żadne dziecko nie rodzi się głupie (…) wszystkie
dzieci rodzą się z zadatkami geniuszu. Tragedia jest to, iż ten naprawdę niezwykły potencjał
dzieci bywa wykorzystywany tak rzadko. 21”
David Lewis
Uczeń zdolny w młodszym wieku szkolnym to temat często podejmowany w ostatnich
latach. W szkołach jednak jest on na dalszym planie, ponieważ polskie szkolnictwo skupia się
głównie na dzieciach przeciętnie uczących się oraz tych słabych, które nie radzą sobie
w szkole.
Głównym celem pracy było zwiększenie wiedzy o uczniu zdolnym w edukacji
wczesnoszkolnej.
Zamierzeniem badań przeprowadzonych na potrzeby niniejszej pracy było uzyskanie
odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób rozwijane są zdolności dzieci w młodszym wieku
szkolnym przez nauczycieli-wychowawców na przykładzie badań przeprowadzonych
w wybranych szkołach krakowskich? Dla tak pojętego problemu głównego, sformułowane
zostały następujące problemy szczegółowe:
1) Jakie są rodzaje zdolności wśród uczniów klas 1-3 badanych szkół podstawowych?
21
David Lewis: Jak wychować zdolne dziecko. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1988,
s. 11.
2) Jakie są metody pracy nauczycieli sprzyjające rozwijaniu zdolności dzieci w opinii
nauczycieli wybranych szkół krakowskich?
3) W jaki sposób rozpoznawane są przejawy Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć
u dzieci w edukacji wczesnoszkolnej na przykładzie badań w szkołach krakowskich?
4) Jakie występują trudności w pracy z dziećmi zdolnymi wśród uczniów szkół
podstawowych objętych badaniami?
5) Jakie potrzeby występują najczęściej u dzieci zdolnych w opinii nauczycieli
wybranych szkół krakowskich?
W celu uzyskania odpowiedzi na postawione pytania wykorzystano metodę sondażu
diagnostycznego, natomiast w obrębie tej metody zastosowano techniki: ankieta oraz wywiad.
Odpowiedzi na zadawane pytania potwierdziły część teoretyczną pracy, a mianowicie
rodzaj zainteresowań dzieci w młodszym wieku szkolnym. Dały one również klarowny obraz
tego, że metody wykorzystywane przez badanych nauczycieli na zajęciach nie zawsze
są efektywne w opinii uczniów. Badania ukazały, że nauczyciele niewiele wiedzą na temat
Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych, nie potrafią zidentyfikować dziecka, które
na syndrom cierpi oraz w większości nie wiedzą jak sobie z tym problemem radzić.
Badania i rozważania przedstawione w pracy nie wyczerpują całokształtu
problematyki związanej z rozwijaniem uzdolnień uczniów w młodszym wieku szkolnym.
Dały one jedynie pewien obraz istniejących problemów z jakimi borykają się zdolne dzieci
oraz ich nauczyciele.
Bibliografia
1.
Dyrda
B.:
Zjawiska
niepowodzeń
szkolnych
uczniów
zdolnych:
rozpoznanie
i przeciwdziałanie. Kraków: Impuls, 2007.
2.
Giza T.: Podstawy pracy z uczniem zdolnym. Kielce: Wszechnica Świętokrzyska, 2011.
3.
Hall K.: Podstawa programowa z komentarzami. Tom 1. Edukacja Przedszkolna
i Wczesnoszkolna. Warszawa: MEN, 2012.
4.
Jurko M., Sękowski A.: Wybitne zdolności jako wymiar psychologiczny i pedagogiczny.
(w:) Osobowościowe i środowiskowe uwarunkowania rozwoju ucznia zdolnego. red. Limont
W., Dreszer J., Cieślikowska J., t.1., Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika, 2010, s.11-28.
5.
Lewis D.: Jak wychować zdolne dziecko. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw
Lekarskich, 1988, s. 11.
6.
Misiuk A.: Dziecko zdolne w klasie szkolnej. w: Pedagogiczne i społeczne wsparcie
uzdolnionych dzieci i młodzieży. red. Boczarowa O., Aksman J., Kraków: Krakowskie
Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM, 2010, s. 70-71.
7.
Podolak M.: Praca z uczniem zdolnym. (w:) Uczeń zdolny w rodzinie i w szkole. T.1. red.
Błażejewski W., Lewicki C., Szal E., Jarosław: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły
Techniczno – Ekonomicznej im.ks. Bronisława Markiewicza w Jarosławiu, 2011.
8.
Rimm S.: Dlaczego dzieci zdolne nie radzą sobie w szkole. Poznań: Moderski i Ska,
2010.
9. Szewczuk W.: Zdolności-uzdolnienia. w: Encyklopedia pedagogiczna, pod red. Wojciecha
Pomykało, Warszawa: Wydawnictwo Fundacja „Innowacja” 1997.
10. Wieczorek D.: Czynniki determinujące rozwój zainteresowań i zdolności ucznia.
(w:) Wokół problematyki zdolności. red. Jabłonowska M., Łaszczyk J., Warszawa: Universitas
Redviva, 2011, s. 224 – 227.
11. Wysocka E.: Zdolność, uzdolnienie. (w:) Tadeusz Pilch: Encyklopedia pedagogiczna XXI
wieku. Suplement A – Ż. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 2010.