Relacja wraz z podziękowaniami Prezes TPZK Bożeny Gajewskiej

19 kwietnia 2016 roku o godz. 17.oo odbyły się obchody upamiętniające 74. rocznicę
likwidacji przez Niemców w Kutnie, getta dla ludności żydowskiej. Obchody te organizowane
są przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej w ramach realizowanego przez nas
projektu „Na krawędzi pamięci… rzecz o kutnowskich Żydach”, który jest współfinansowany
przez Prezydenta Miasta Kutno. Patronat honorowy nad wydarzeniami przyjęli: Prezydent
Miasta Kutno, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi i Naczelny Rabin Polski Michael
Schudrich. Patronat prasowy przyjęło „Słowo Żydowskie” miesięcznik wydawany przez
Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce.
Partnerem TPZK w projekcie jest Kutnowski Dom Kultury i jego filia Centrum Teatru,
Muzyki i Tańca, którzy wspierają TPZK logistycznie i merytorycznie.
W obchodach uczestniczyli przedstawiciele Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi,
Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, Archiwum
Państwowego w Płocku, Oddział w Kutnie, Jolanta Pietrusiak i Robert Baryła -przedstawiciele
Biura Poselskiego Pana Tadeusza Woźniaka - posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Ksiądz
Dziekan dr Jerzy Swędrowski Parafia Św. Wawrzyńca, Pan Krzysztof Debich - Starosta
Kutnowski, Pan Zbigniew Wdowiak i Jacek Boczkaja - Zastępcy Prezydenta Miasta Kutna,
Członkowie Rady Miasta Kutno, Członkowie Miejskiego Komitetu Ochrony Pamięci Walk i
Męczeństwa w Kutnie, Związek Kombatantów RP
i byłych więźniów politycznych
Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę Związek Represjonowanych
Żołnierzy – Górników, Wyższej Szkoły Gospodarki Krajowej, Związku Harcerstwa Polskiego
Komenda Hufca Kutno, młodzież szkolną powiatu kutnowskiego. Przybyły poczty
sztandarowe kutnowskich szkół: Szkoły Podstawowej nr 1 i nr 9, Gimnazjum nr 1 i nr 2,
Zespołu Szkół nr 2 im. Grabskiego i Zespołu Szkół nr 3 im. Troczewskiego, I LO im. Henryka
Dąbrowskiego i II LO im. Jana Kasprowicza, Katolickiego Liceum Ogólnokształcące SPK im. św.
1
Stanisława Kostki. Byli obecni mieszkańcy Kutna, żyjący tu i teraz, którzy przybyli pod mury
getta, by oddać cześć mieszkańcom Kutna, którzy zostali zamordowani przez Niemców –
Żydom kutnowskim.
Dzisiaj, w dniu 19 kwietnia, w rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim,
obchodzony jest w Polsce
Dzień Pamięci o Holokauście i przeciwdziałaniu zbrodniom
przeciwko ludzkości. Data ta pozwala na podkreślenie w czasie obchodów nie tylko pamięci
o tragedii i ofiarach Holokaustu, ale również możliwości przeciwstawiania się zbrodniom
przeciw
ludzkości.
“Holokaust
odnosi
się
do
systematycznego,
biurokratycznie
zorganizowanego i finansowanego przez III Rzeszę - niemieckie państwo nazistowskie prześladowania i wymordowania przez niemiecki reżim nazistowski i jego pomocników około
sześciu milionów Żydów”.
Międzynarodowy Dzień Pamięci o Holokauście ustanowiono oficjalnie rezolucją ONZ w
listopadzie 2005 r., od dnia 27 stycznia 2006 r. w rocznicę wyzwolenia obozu KL AuschwitzBirkenau. Izrael upamiętnia jednak dzień Holokaustu w dniu 19 kwietnia, tj. w rocznicę
wybuchu powstania w getcie warszawskim.
My, mieszkańcy Kutna, podobnie, jak w całej Polsce, dzisiaj obchodzimy Dzień pamięci o
Holokauście.
Także tutaj, na Ziemi Kutnowskiej i w Kutnie, żydowscy mieszkańcy tej ziemi byli ofiarami
Holokaustu. To tu, za murami Getta, w nieludzkich warunkach kutnowscy Żydzi byli więzieni
przez dwa lata, a następnie wywiezieni na zagładę w niemieckim obozie zagłady Kulmhof.
Niemieccy oprawcy zamordowali osiem tysięcy Żydów - mieszkańców Kutna.
Główną ideą obchodów Dnia Holocaustu jest uczczenie ofiar zagłady. Pamięć o tej tragedii
ma też być przestrogą dla przyszłych pokoleń wobec odradzania się postaw antysemityzmu,
wynikających z uprzedzeń i stereotypów.
Wiedza o Holokauście powinna być przekazywana kolejnym pokoleniom, gdyż był on
bezprecedensową zbrodnią w dziejach ludzkości.
Po upływie ponad 70 lat od tragicznej historii Zagłady, młodsze i całkiem młode pokolenia
mają coraz mniejszą wiedzę na temat tych odległych wydarzeń. temat wojny przestaje
istnieć w rodzinnych rozmowach, odchodzi pokolenie świadków, zaciera się świadomość o
Auschwitz-Birkenau, Dachau, Stutthof, czy o niedalekim Kulmhof.
Polskie myślenie o
Zagładzie zmienia się, przybywa książek i badań historyków Spotkanie z historią służy nie
2
tylko pogłębieniu wiedzy o przeszłych wydarzeniach, lecz może także skłonić do zmierzenia
się z trudnymi problemami współczesności i refleksji nad nimi. Naszym, regionalistów, celem
jest z jednej strony przekazanie rzetelnej wiedzy o tym, co się wydarzyło w Kutnie i regionie
kutnowskim, a z drugiej wychowanie do poszanowania wartości humanistycznych. „Gdy
spojrzeć z perspektywy małych polskich społeczności, w których po żydowskich sąsiadach nie
pozostał czasem ślad, widać, że nie przyswoiliśmy historycznej lekcji koegzystencji. W
miasteczkach, byłych Szettlach, w których Żydów żyło czasem więcej niż Polaków, a których
dorobek przejęła powojenna Polska, z reguły nie ma wyjaśnień, co stało się z dawnymi
mieszkańcami.” – stwierdził Zbigniew Gluza w 85 numerze Karty z 2015 roku.
„Zagłada Żydów pokazuje, jak tragiczne mogą być konsekwencje nieodrzuconych wcześniej
uprzedzeń, nieskonfrontowanych z rzeczywistością obaw oraz nieodrzuconych zafałszowań i
kłamstw. Wskazuje także na niebezpieczeństwo pojawiania się charyzmatycznych
przywódców, którzy potrafią manipulować ludźmi, zwłaszcza młodymi, poprzez odwoływanie
się do różnego rodzaju stereotypów, fobii, ignorancji czy po prostu niewiedzy. Holokaust
przypomina nam, że nienawiść do tych, którzy są od nas inni, lub których chcemy za innych –
często obcych – uważać, stawiając ich poza obrębem człowieczeństwa, może tylko
doprowadzić do zbiorowej przemocy i okrucieństwa. Holokaust podkreśla kruchość ludzkiej
egzystencji, w sytuacji gdy jest ona zależna od władzy, której brak hamulców etycznych.
Uzmysławia, że każdy z nas indywidualnie, przed swoim sumieniem, odpowiada za swoje
czyny. A także przypomina, że posłuszeństwo wobec rozkazów nie jest żadnym
usprawiedliwieniem zbrodni.
Holokaust ujawnia zarówno dobrą jak i złą stronę natury człowieka. Pokazuje sytuację ludzi
zagrożonych, obojętnych wobec zbrodni, a także pośrednio w niej uczestniczących. Przez to
może być ważną lekcją odpowiedzialności. Każdy człowiek w swoim życiu zmuszony jest do
podejmowania wielu ważnych decyzji, wyboru pomiędzy dobrem i złem czasem może z
narażeniem własnego stanu posiadania, a nawet życia. Holokaust pokazuje, co się staje,
kiedy życia ludzkiego nie traktuje się jako wartości samej w sobie, a jeden człowiek jest
poniżany przez innych, będących w służbie fanatycznej nietolerancji. Powinniśmy się nauczyć
uznawać i szanować innych – oraz postrzegać różnorodność i inność jako pozytywne i
wzbogacające doświadczenie. Powinniśmy pamiętać, że w prawdziwie tolerancyjnym i
cywilizowanym społeczeństwie nie może być miejsca dla rasizmu i antysemityzmu. Dlatego
3
właśnie powinniśmy
pamiętać o Holokauście”
(opracowano na podstawie Zrozumieć
holokaust - Robert Szuchta, Piotr Trojański).
Mamy skłonność do odwracania głowy od tego, co nieprzyjemne - mówił Marek Edelman.
To, co się stało podczas wojny ze społecznością żydowską było i nawet dzisiaj jest trudne do
zrozumienia. Trzeba próbować nawet te najtrudniejsze doświadczenia poddawać refleksji,
by zrozumieć, co możemy zrobić, by się nie powtarzały. Trzeba wspominać żydowskich
mieszkańców Kutna i okolic, gdyż są częścią naszej wspólnej historii. Tworzyli ją przez
kilkaset lat…
Pan Zbigniew Wdowiak Zastępca Prezydenta Miasta Kutna w swoim wystąpieniu mówił o
prawie pięćsetletniej historii Żydów na Ziemi Kutnowskiej
Pan Zygmunt Jasiński, mieszkaniec Kutna dał świadectwo o tamtych bolesnych dniach z
czasów okupacji hitlerowskiej. Opowiadał o swoim dzieciństwie spędzonym w podwórku
wśród polskich i żydowskich dzieci, o swoich przeżyciach związanych z Gettem. Dla nas,
słuchających, była to bardzo pouczająca lekcja.
W 1993 roku Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej w tym miejscu, na murze Getta,
zamocowało tablicę pamiątkową, na której widnieje napis: „Tu na terenie byłej cukrowni
Konstancja Niemcy urządzili Getto dla ludności żydowskiej z Kutna i okolic. Po jego likwidacji
w 1942 roku pozostałych przy życiu Żydów zgładzono w obozie Chełmno nad Nerem. Cześć
ich pamięci. Społeczeństwo miasta Kutna. Kwiecień 1993r.” W dniu 19 kwietnia 2016 roku
pod murem Getta, by uczcić pamięć o 8000 Żydów - ofiar Holokaustu, złożono kwiaty pod
tablicą pamiątkową, poświęconą kutnowskim Żydom zgładzonym tu w gettcie oraz w
niemieckim obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem.
Tradycyjnie już obchodom Dnia Pamięci o Holokauście i przeciwdziałaniu zbrodniom
przeciwko ludzkości, upamiętniającego rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim,
towarzyszy symbol – żonkil pamięci. Związany jest on z postacią Marka Edelmana, jednego z
przywódców powstania w getcie. Przez wiele lat składał on pod pomnikiem Bohaterów Getta
w Warszawie bukiet żółtych kwiatów, często były to żonkile. Dlatego także my, mieszkańcy
Kutna i okolic kładziemy pod tablicą poświęconą pamięci kutnowskich Żydów bukiet żonkili…,
symbol naszej pamięci.
Dziekan Kutnowski ksiądz
dr Jerzy
Swędrowski odmówił modlitwę chrześcijańską za
zamordowanych żydowskich mieszkańców Kutna.
4
Po obchodach pod Gettem Konstancja wszyscy udali się do Centrum Teatru, Muzyki i Tańca
w Kutnie przy ul. Teatralnej 1 na dalszą część obchodów Dnia pamięci o kutnowskich
Żydach.
Wernisaż
W dniu 19 kwietnia w CTMiT odbył się wernisaż wystawy zatytułowanej „Izrael wczoraj i
dziś” użyczonej przez Ambasadę Izraela w Polsce. Wystawę można będzie oglądać do 30
kwietnia 2016 roku. We wprowadzeniu do wystawy napisano: „To, co widzimy patrząc na
świat, zależy od punktu, w którym stoimy. Ta prawda odnosi się również do Izraela i właśnie
dlatego użyta tutaj została technika umożliwiająca tak ciekawą prezentację sześciu dekad
istnienia państwa żydowskiego. Przechodząc przed obrazami, zauważą Państwo, jak
przeszłość i teraźniejszość nakładają się na siebie, a z dzisiejszego punktu widzenia 60 lat
walki i sukcesów mija w mgnieniu oka. Podjęto tak wiele wysiłku, by Izrael osiągnął dzisiejszy
kształt, że warto poświęcić chwilę i zastanowić się zarówno nad trudnościami pierwszych lat
istnienia niepodległego Izraela, jak i wyzwaniami stojącymi przed nim obecnie.”
Niniejsza wystawa składa się z 14 plansz, z których każda przedstawia szczególny temat.
Każdy plakat składa się z dwóch fotografii: czarno-białej, przedstawiającej Izrael w
pierwszych latach niepodległego istnienia, i kolorowej – z czasów współczesnych. Wystawa
powstała w 2008 r. z okazji obchodów 60. rocznicy ogłoszenia niepodległości Izraela. Dziś, po
osiągnięciu wyznaczonych celów i pokonaniu wielu trudności, obywatele cieszą się Izraelem
w jego pełnym rozkwicie.
Obchodzimy dziś Dzień pamięci o kutnowskich Żydach. Przypomnijmy jak wyglądało życie w
Kutnie przed 1939 rokiem.
Kutno przed II wojną światową liczyło 26 tysięcy mieszkańców, z czego 8 tysięcy stanowiła
ludność żydowska. Tak, jak chrześcijanie, społeczność żydowska pod względem zamożności
była bardzo zróżnicowana. Obok fabrykantów, przedsiębiorców, kamieniczników nie
brakowało biedoty. Właścicielem składu drzewa był Jakub Goldstein, Erdberg Chana była
właścicielką nieruchomości i kapitałów, właścicielem najstarszej w Kutnie drukarni i sklepu
był Szymon Geist, Hirszberg był kutnowskim bankierem, a Windheim Blumenson był
hotelarzem.
Ludność żydowska w swej większości składała się ze stanu kupieckiego i to przeważnie
drobne kupiectwo – dalej duży odłam stanowiło drobne rzemiosło, przeważnie stolarze,
5
krawcy i szewcy. Było kilkunastu młynarzy, pracujących w młynach dzierżawionych, jeden
młyn był własnością żydowską – należał do Szymchy Żelechowskiego, była jedna słodownia
żydowska, dwie
fabryki cykorii, jeden browar, którego właścicielami byli Weinstein i
Turbowicz. Icek Holcman był właścicielem składu drewna. Do rodziny Epsteinów należał
największy zakład przemysłowy, cukrownia „Konstancja”, która zamknięta została w 1926
roku.
Do inteligencji pracującej należało: siedmiu lekarzy, dwóch adwokatów, kilku inżynierów,
kilku buchalterów, urzędników itd. Duża rektyfikacja spirytusu (jedna z dwóch w Polsce)
uruchomiona w 1924 roku należała do spółki akcyjnej z udziałem żydowskim. Nadto było
kilku rolników, prowadzących plantacje ogrodniczo-kwiatowe. Była też
plantacja róż o
światowej sławie.
Gmina Żydowska utrzymywała dwa chedery (początkowe szkoły powszechne zwane Talmud
Tora i Jesoda Tora), szkołę powszechną i gimnazjum, dom sierot, przytułek noclegowy i
bibliotekę.
Biblioteka rozwijała się tak dobrze, że gdy radni kutnowscy nie potrafili
zabezpieczyć funduszy na zorganizowanie biblioteki miejskiej, Żydzi zapraszali do swej
zasobnej biblioteki, w której oprócz książek w języku hebrajskim, było wiele książek w języku
polskim.
Gmina Żydowska utrzymywała też
domy modlitwy, bożnicę, łaźnię i cmentarz. Dużym
poważaniem cieszył się kutnowski Rabin Izaak Trunk, który był zaangażowany w sprawy
polskie, w święta narodowe w bożnicy odprawiane były nabożeństwa za Polskę. Gmina
Żydowska ufundowała dla 37 pp sztandar przechodni dla najlepszej kompanii strzeleckiej. W
czasie uroczystości sztandar strzelecki towarzyszył sztandarowi pułkowemu.
Rabinat i Gmina Żydowska corocznie wysyłali w dniu imienin depeszę z życzeniami „zdrowia
i dalszej owocnej pracy” do marszałka Józefa Piłsudskiego, w 1933 roku Belweder
podziękował Gminie za życzenia.
Dobre stosunku Gminy Żydowskiej ze starostwem i dowództwem garnizonu znalazły wyraz w
odznaczeniu Rabina Trunka w dniu Święta Pułkowego we wrześniu 1933 roku odznaką
pułkową. Z uznaniem także przyjęli Żydzi wiadomość, że w lipcu 1933 roku ambasador polski
w Paryżu wręczył urodzonemu w Kutniewybitnemu pisarzowi Szalomowi Aszowi, Krzyż
Kawalerski Polonia Restituta.
Zarząd Gminy Żydowskiej miał w swojej reprezentacji trzy główne ugrupowania: syjonistów,
ortodoksów i bundystów. Prezydium Zarządu i Rady spoczywało w rękach syjonistów. W
6
Radzie Miasta reprezentowało Żydów czterech przedstawicieli (w tym trzech syjonistów i
jeden bundysta).
Żydzi przejawiali w Kutnie żywotność przez pracę na niwie politycznej, kulturalnej i
charytatywnej. Oddziały towarzystw Centralnych jak TPZ, Centos i innych miały oddziały w
Kutnie.
W dziale przegrupowania w pacy zawodowej prowadzona była silna akcja przy użyciu
funkcjonariuszy CKB. W Kutnie przez szereg lat przygotowywano kadry rolnicze do osiedlenia
w Palestynie.
Kutnowski „Kibuc” odbywał praktykę na polach ogrodników żydowskich.
Częste były występy pojedyncze i zespołowe artystów żydowskich. Kolebka Szaloma Asza
pielęgnowała rozwój kulturalny wśród Żydów Kutna.
Zasługi Żydów wniesione w rozwój miasta były duże i wszechstronne. Oprócz wymienionych
wyżej przypomnieć należy ich udział w walce o niepodległość Polski. Spotykamy ich jako
uczniów gimnazjum na liście ochotników na wojnę w 1920 roku (Maurycy Blumsztejn, Chil
Eisman) i wśród żołnierzy i oficerów 37 pp, którzy podjęli nierówną walkę w 1939 roku, a
wielu z nich nie wróciło z frontu. W pułku służyli: kpr Izrael Blum, strzelcy: Idel Berman,
Moszek Mendel, Mojżesz Orłowski, Izrael Zygielman, Moszek Bauer (opracowano na
podstawie publikacji autorstwa Henryka Lesiaka „Kutno w latach 1927-1939).
Wszystko to przekreśliła wojna w 1939 roku…
Po wkroczeniu do Kutna wojsk niemieckich, we wrześniu 1939 roku rozpoczął się terror.
Ludność żydowską zamknięto w getcie, utworzonym w czerwcu 1940 roku, na terenie
dawnej cukrowni „Konstancja” przy ul. Mickiewicza. W getcie panowały nieludzkie warunki,
dodatkowo szerzyły się choroby zakaźne. Żydzi z kutnowskiego getta, zostali wywiezieni do
obozu Kulmhof w Chełmnie nad Nerem w okresie marca i kwietnia 1942 roku, gdzie
wszystkich zgładzono. W ten tragiczny sposób zakończyły się losy kutnowskiej społeczności
żydowskiej. Uległ zniszczeniu wielowiekowy dorobek kulturalny, żydowska dzielnica
mieszkalna, cmentarz i synagoga z końca XVIII wieku. To co ocalało uległo rozproszeniu.
Tylko nieliczni pochodzący stąd Żydzi przeżyli wojnę, a ocaleni, którzy powrócili do miasta,
także wkrótce je opuścili.
7
Po tym wprowadzeniu zebrani obejrzeli
krótki, bo trwający zaledwie 7 minut, film
dokumentalny, który TPZK otrzymało z Instytutu Pamięci Narodowej. Film ten zatytułowany
jest „Getto Konstancja”. Został nagrany podczas okupacji przez Niemców. Wyświetlany jest z
dużą prędkością, niestety, warunki techniczne nagrania nie pozwalają na odtwarzanie
wolniej. Dlatego też należy się skupić podczas projekcji. Film jest niemy.
Zebrani zobaczyli na filmie społeczność żydowską naszego miasta i regionu w ich ostatnich
miesiącach, a może ostatnich dniach życia. Stąd wyruszyli w swoją ostatnią drogę … ku
śmierci i unicestwieniu.
Nim zaprezentowano publikację „Zarys historii Żydów Ziemi Kutnowskich”, Prezes TZK
przekazała zebranym istotne informacje. Stwierdziła, że publikacja nie powstałaby, gdyby
nie pomoc finansowa Prezydenta Miasta Kutno,
Historyczny w Polsce oraz
Stowarzyszenia
Żydowski Instytut
Barbary i Włodzimierza Żaczek z Kutna. Dziękujemy!
Partnerami TPZK w publikacji zgodziły się zostać takie szacowne instytucje jak: Żydowski
Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, Archiwum Państwowe w Poznaniu i
Archiwum Państwowe w Płocku Oddział w Kutnie. Jesteśmy zobowiązani za zaufanie, jakim
nas obdarzyliście!
Ogromny wkład w postaci udostępnionych materiałów archiwalnych włożyły następujące
instytucje i osoby prywatne, którym jesteśmy niezmiernie wdzięczni:
Instytutowi Pamięci Narodowej,
Yad Vashem, The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority,
Bundesarchiv Archiwum Federalnemu w Niemczech,
Muzeum Regionalnemu w Kutnie,
Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej im. Stefana Żeromskiego w Kutnie,
Piotrowi Pilukowi (Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, Warszawa).
Markowi Wójkowskiemu,
Andrzejowi Kubiakowi,
Patronat Honorowy nad publikacją przyjął Prezydent Miasta Kutna i Centrum Dialogu im.
Marka Edelmana
Patronat prasowy: “Słowo Żydowskie”
8
Recenzję do naszej publikacji napisał prof. zw. dr hab. Wiesław Puś, a słowo wstępne
zamieścił zastępca Prezydenta Miasta Zbigniew Wdowiak. Bardzo dziękujemy!
Publikację przy pomocy prezentacji multimedialnej przedstawiła dr Elżbieta Świątkowska.
Książka zatytułowana „Zarys Historii Żydów Ziemi Kutnowskiej” jest 58 pozycją bibliofilską
wydaną przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej. Udostępnione dokumenty do
publikacji to między innymi:
-„Spis Żydów zamieszkałych w getcie w Kutnie 29 lipiec 1941”, zawierający dane osobowe.
Jest to spis 6564 osób, głównie mieszkańców miasta Kutno,
-„Spis Żydów zmarłych w getcie w Kutnie w 1941 roku”,
-sześć dokumentów, będących relacjami świadków wydarzeń Holokaustu na ziemi
kutnowskiej,
-fragmenty zeznań naocznych świadków egzekucji oraz listę z nazwiskami Żydów
rozstrzelanych w getcie w Żychlinie, w przeddzień jego likwidacji
w marcu 1942
roku,
-fragmenty zeznań świadków w sprawie Schuermanna - burmistrza Kutna
w
czasie okupacji hitlerowskiej, oskarżonego o okrutne traktowanie Żydów
i
Polaków w Kutnie.
Książka została podzielona na cztery części „Świt”, „Dzień”, „Noc”, „Jutrzenka”.
Dr Elżbieta Świątkowska mówiła
o publikacji: w części I przedstawiona jest historia
osadnictwa Żydów na Ziemi Kutnowskiej, które rozpoczęło się w XVI wieku. Liczba ludności
żydowskiej zwiększała się systematycznie, co doprowadziło do powstania samodzielnego
kahału, który przez cały wiek XVI rósł w siłę i nabierał coraz większego znaczenia. Upadek
gospodarczy Polski w XVII wieku, będący wynikiem ogólnego kryzysu i zniszczeń związanych z
wojnami oraz falą pogromów żydowskich w okolicznych miastach (Łęczyca, Gąbin), nie
spowodował unicestwienia kahału kutnowskiego, który w XVII stuleciu zaliczał się do
najliczniejszych na tym obszarze Rzeczpospolitej. Według spisu z roku 1796 liczba ludności
kahału kutnowskiego wynosiła około 1500 osób, których głównym zajęciem było rzemiosło i
handel.
W części II zatytułowanej „Dzień” autorzy artykułów umieszczonych w książce przedstawili
codzienne życie społeczności żydowskiej.
9
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w roku 1918, Żydzi stali się pełnoprawnymi
obywatelami Państwa. Swoimi działaniami spowodowali, że Kutno zaczęło się rozwijać. To
dzięki nim w naszym mieście powstały pierwsze zakłady przemysłowe, szkoły, rozpoczęły
działalność banki. Miasto zaczęło być liczącym się miejscem w Polsce i poza jej granicami.
Diaspora żydowska, zaczęła tworzyć własne szkoły, środowiskowe spółdzielnie kredytowe,
towarzystwa gimnastyczno-sportowe, organizacje rzemieślników miasta Kutna i powiatu
kutnowskiego, oraz stowarzyszenia, których celem była ochrona zdrowia. W Kutnie działało
również żydowskie stowarzyszenie, które udzielało pomocy osobom udającym się do
Palestyny, Towarzystwo Opieki nad dziećmi żydowskimi, Żydowski Klub Towarzyski i inne.
W części III przedstawiona jest najbardziej tragiczna karta z historii życia społeczności
żydowskiej
Nigdy więcej nie stać bezradnie wobec zła”, tak apelował do wszystkich ludzi Władysław
Bartoszewski. To trudne zadanie, czasami wręcz niewykonalne, należy jednak dążyć do
spełnienia tego apelu. Nadrzędnym drogowskazem naszego działania winien być
ponadczasowy, uniwersalny dla wszystkich Dekalog. W czasie II wojny światowej, po
włączeniu
Kutna
w granice III Rzeszy, na Ziemi Kutnowskiej nastała „Noc”, która trwała ponad pięć lat, w czasie
których naziści konsekwentnie realizowali swój plan eksterminacji Żydów. Działali tak
skutecznie, że z liczącej około 8000 tysięcy społeczności żydowskiej miasta Kutna, przeżyło
jedynie kilkudziesięciu, a i oni w większości opuścili po wojnie miasto.
Część IV którą zatytułowaliśmy „Jutrzenka”, w naszym zamyśle powinna budzić nadzieję, że
podobna zbrodnia ludobójstwa nigdy się nie powtórzy.
„Mieszkam w Szwecji, jestem obywatelką szwedzką. Żyję z respektem
wdzięcznością dla tego kraju, który nas przyjął, dał możliwości pracy,
i
a dzieciom
i młodzieży nauki, ale nie jestem Szwedką.
Kocham Izrael, ale nigdy nie zaakceptuję fanatyzmu i nietolerancji.
Urodziłam się w Polsce, gdzie przodkowie moi żyli od setek lat, a język polski był moim
pierwszym językiem. Mój mąż był Polakiem, ale ja nie jestem Polką – to zrozumiałam w 1969
roku.
Staram się być człowiekiem, żyć tak jak mogę, skromnie i uczciwie, szanować ludzi niezależnie
od koloru skóry, narodowości czy religii.”
Ida Kowal – Göteborg
10
Tak napisała pani Ida Kowal, Żydówka, urodzona w Kutnie, która z Polski musiała
wyemigrować po wydarzeniach marcowych w 1968 roku.
W jej tekście zamieszczonym w książce, można wyczuć tęsknotę do Polski
i
miasta rodzinnego Kutna, z którym wiąże wspomnienia z lat dzieciństwa.
Dr Karol Koszada wręczył pierwsze egzemplarze wydanej publikacji mecenasom, którzy
dofinansowali publikację, patronóm honorowym, partnerom, instytucjom i osobom, które
udostępniły TPZK materiały archiwalne, a także autorom artykułów.
Obchody zakończyliśmy koncertem muzyki żydowskiej w wykonaniu nauczycieli, uczniów i
absolwentów Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Karola Kurpińskiego w Kutnie.
Prowadzenie koncertu: Małgorzata Musiałowska; wystąpili: Tomasz Piątek – klarnet, Joanna
Morycińska - fortepian, Adam Lewiński – klarnet, Tomasz Witkowski – fortepian. Dziękujemy
pani Dyrektor Małgorzacie Musiałowskiej, która pomimo tak wielu koncertów dla
mieszkańców naszego miasta, znalazła czas by uświetnić organizowane przez nas obchody.
Przypomnę tylko, że w 2016 roku Szkoła Muzyczna w Kutnie
obchodzi 70 rocznicę
działalności. Gratulujemy tak szacownego jubileuszu.
Prezes TPZK podziękowała mieszkańcom za obecność podczas tak ważnych dla naszej
społeczności kutnowskiej obchodów upamiętniających kutnowskich Żydów. Zaprosiła
mieszkańców
do uczestnictwa w innych wydarzeniach w organizowanych w ramach
realizowanego przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej projektu pn. „Na krawędzi
pamięci… rzecz o kutnowskich Żydach”, który jest współfinansowany przez Prezydenta
Miasta Kutno. Zaprosiła mieszkańców także do wspólnego wyjazdu do Muzeum byłego
niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem w dniu 18 czerwca 2016 roku.
Wyjazd jest o godz. 8.oo, przejazd na miejsce 50 minut, pobyt 3 godziny. W programie
zwiedzanie z przewodnikiem Muzeum, projekcja filmu fabularnego krótkometrażowego
„Ambulans”, przejazd do Lasu Rzuchowskiego i zwiedzanie miejsca pochówku Ofiar
Holokaustu, złożenie kwiatów pod tablicą upamiętniającą zamordowanych kutnowskich
Żydów. Koszt wyjazdu 20 zł.
11
12