Ta jedna z pierwszych w Eur

.WYDARZEN
~
F
-- - -~--
Pod takim has³em
obchodzi swoje
dziewiêædziesiêciolecie
Stowarzyszenie
Autorów ZAiKS.
Ta jedna z pierwszych
w Europie Organizacja Ochrony Prawa
Autorskiego powsta³a przy stoliku s³ynnej
warszawskiej kawiarni "Udzia³owa"
18 marca 1918 roku. Za³o¿ycielami byli
najwybitniejsi poeci, pisarze i kompozytorzy
polscy tego okresu. Stowarzyszenie przetrwa³o
najwiêksze burze historyczne i polityczne
(z przerw¹ wojenn¹ i okupacyjn¹ II wojny
œwiatowej). Patronat honorowy nad obchodami
roku jubileuszowego
obj¹³ Prezydent
Lech Kaczyñski.
spotkaæ w jednym
znakomitych
nych
czasie
artystów
dziedzinach
sztuki.
czêœci spotkania
odznaki
ZAiKS-u:
Jackowi
Joannie
W pierwszej
Grzegorzowi
Jerzemu
Guze,
maszowi
Regulskiemu,
Micha³owi
Komarowi,
£ubieñskiemu,
oraz medale
cie Szejnert,
Zofii
12
szczur", KrzysztofowjChoiñskiemuza
scenariuszs³uchowiska"Stacja Granica",
PiotrowiWojciechowskiemuza scenariusz
s³uchowiska"WinaAgnieszkiJerych" i Tomaszowi£ubieñskiemuza scen¹riusz s³uchowiska "Po imprezie". Dodatkowo
ZAiKS ufundowa³ nagrodê specjaln¹ za
scenariuszs³uchowiska"Nie u¿ywajtego
ognia" autorstwaMarka Baczewskiego.
ZAiKS-u:
Ma³gorza-
Nasierowskiej-Majew-
skiej,
Wojciechowi
Kêpczyñskiemu,
Krzysztofowi
Daukszewiczowi,
Joannie
Kulmowej i Czes³awowi Majewskiemu.
Nastêpnie odby³ siê recital Stanis³awa
Sojki, a spotkanie zakoñczono
zwiedzaniem wystawy, której otwarcie przed³u¿ono
do
15 czerwca
br. Ju¿ po uroczystoœci
otwarcia, na podstawie
dzaj¹cych,
uwag i opinii zwie-
uznaæ mo¿na j¹ za bardzo uda-
W planach
s¹
obchodów
jeszcze:
w
DPT
ZAiKS-u,
konstanciñskich
w Teatrze
m³ody"
Roma
wg
pióra
ciekawej wystawy. Eksponaty pochodz¹
z archiwów ZAiKS-u, maj¹ czêsto unikalny charakter i doskonale obrazuj¹ historiê
i dzia³alnoœætej organizacji. Uroczystoœæ
otworzyli - prof. Janusz Odrow¹¿-Pieni¹¿ek - dyrektor muzeum i Edward Pa³³asz
- przewodnicz¹cy Zarz¹du Stowarzyszenia Autorów ZAiKS. Na wernisa¿ przyby³o
oko³o 350 osób z grona najbardziej zas³u¿onych dla polskiej kultury elit literackich i muzycznych. Nie czêsto udaje siê
mm
jubileuszowych
piknik
pt.
ogrodach
"ZAiKS
scenariusza
koncert
wiecznie
i
re¿yserii
Wojciecha Kêpczyñskiego.
Obchody jubileuszowe ZAiKS-u zakoñczy uroczystoœæ
w salach Zamku
Królewskiego
wszystkim
twórców
torów
z pewnoœci¹
Polakom
polskich
w Warsza-
siê 8 listopada
Rok jubileuszowy
Kolejn¹ imprez¹ jubileuszow¹ jest wystawa "ZAiKS. Nie tylko ludzie pióra". Otwarcie wystawy odby³o siê 31 marca 2008 r.
w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, które to muzeum jest gospodarzem i wspó³organizatorem tej niezwykle
Oby kolejne
jubileuszowe imprezy by³y równie efektowne.
wie, która odbêdzie
ZAiKS.
Nie tylko ludzie
To-
Stanis³awowi
n¹ i doskonale zorganizowan¹.
Obchody jubileuszowe Stowarzyszenia
obfituj¹ i bêd¹ obfitowa³ywieloma wydarzeniamiartystycznymi,jak konkursy literackie i kompozytorskie,wystawyokolicznoœciowe,koncerty,audycje radiowe i telewizyjne.Rok jubileuszowyrozpocz¹³ siê
og³oszeniemwyników konkursu na s³uchowisko radiowe - zorganizowanym
wspólnie przez ZAiKS i Program II Polskiego Radia. Nagrodzone i wyró¿nione
w tym konkursie utwory bêd¹ nagrane
i nadane w ProgramieII PolskiegoRadia.
Uroczystewrêczenie nagród mia³o miejsce 11 marca 2008 r. w siedzibie Polskiego Radiaw Warszawie.
Jury konkursu na s³uchowisko,obraduj¹ce pod przewodnictwem Tomasza
Burka w sk³adzie:Ma³gorzataSemil (ZAiKS), Zofia Sieradzka(ZAiKS), Ewa Stocka-Kalinowska(Pr II PR), Waldemar Modestowicz (TeatrPR) przyzna³o:I nagrodê
W³adys³awowiZawistowskiemuza scenariusz s³uchowiska"Depozyt"; II nagrodê
FeliksowiNetzowiza scenariuszs³uchowiska "Zegarek"; III nagrodê Andrzejowi
Mularczykowiza scenariuszs³uchowiska
"Dobry dzieñ na tañce"; oraz 4 wyró¿nienia - Ryszardowi Markowi Groñskiemu
za scenariusz s³uchowiska "Operacja
tylu
w ró¿-
wrêczono
honorowe
Henrykowi
Buszko,
Bocheñskiemu,
Moryciñskiemu,
Moryto
i miejscu
tworz¹cych
dzie³a ponad
i kilkunastu
zagranicznych,
2008 r.
przybli¿y
których
torskie chroni Stowarzyszenie
10 000
tysiêcy
au-
prawa
au-
ZAiKS.
Historia
Po II wojnie œwiatowej, Stowarzyszenie
Autorów ZAiKS przez ponad 40 lat by³o
jedyn¹ organizacj¹ ochrony praw autorskich w Polsce zrzeszaj¹c¹ twórców, których tworzywem by³o s³owo, muzyka, obraz, uk³ady choreograficzne, a nawet architektura.
Nic wiêc dziwnego, ¿e
cz³onkostwo Stowarzyszenia by³o nie tylko gwarancj¹ skutecznej (jak na czasy
PRL-u) egzekucji praw maj¹tkowych twórcy ale równie¿ socjaln¹ nobilitacj¹. Zgodnie z przyjêtymi rozwi¹zaniami prawnymi,
czerwiec
2008
WYDARZEN
E
Koncert jubileuszowy w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. W. Lutos³awskiego
oraz wrêczenie nagród w konkursie na s³uchowisko radiowe.
od 1994 roku ZAiKS jest jedn¹ z wielu organizacji zbiorowego zarz¹dzania prawami autorskimi w Polsce. Tak jak dawniej
Stowarzyszenie inkasuje wynagrodzenia
dla twórców polskich i zagranicznych,
chroni ich utwory, ale jednoczeœnie nadal
pozostaje
stowarzyszeniem,
którego
dzia³ania wykraczaj¹ poza funkcje zbiorowego zarz¹du.
Od po³owy XIX stulecia prowadzono
walkê o docenienie wartoœci wykonywanej pracy i sprawiedliwy system wynagradzania za ni¹. Inaczej mówi¹c, czyniono
próby po³o¿enia kresu dotychczasowemu ekonomicznemu wyzyskowi panuj¹cemu na ró¿nych polach ludzkiej aktywnoœci. Przejawem narastania tej œwiadomoœci by³a równie¿ walka autorów
i kompozytorów o prawne uniemo¿liwienie czerpania zysków z bezp³atnej eksploatacji ich dzie³. Spontanicznie powstawa³y rozmaite organizacje i stowarzyszenia,
czêsto
o miêdzynarodowym
charakterze, których statutowym celem
by³a praktyczna realizacja tych celów.
www.tvlider.pl
W Polsce, która po niemal 120-letl:)iej
niewoli odzyska³a sw¹ niepodleg³oœæ,rolê tak¹ spe³ni³ ZAiKS. Stowarzyszenie,
wtedy znane jako Zwi¹zek Autorów
i Kompozytorów Scenicznych, za³o¿ono
w marcu 1918 roku w Warszawie z inicjatywy grupy wziêtych autorów i kompozytorów lekkiej muzy. Ich wykonywane i nielegalnie powielane szlagiery zna³ ca³y
kraj, ale pomimo dostatku popularnoœci
w kieszeniach twórców œwieci³a pustka.
Inicjatywa ta mia³a charakter absolutnie
pionierski - nie istnia³ bowiem jeszcze ani
Zwi¹zek Literatów Polskich, ani Zwi¹zek
Kompozytorów Polskich, ani te¿ legendarny Zwi¹zek Autorów Dramatycznych.
Za³o¿yciele ZAiKS-u natychmiast nawi¹zali kontakty z organizacjami istniej¹cymi ju¿ w innych pañstwach europejskich,
przede wszystkim ze s³ynnym Association
Litteraire et Artistique Internationale z siedzib¹ w Pary¿u. Pocz¹tki by³y bardzo trudne. Pomimo przyst¹pienia Polski do konwencji berneñskiej w 1920 roku, licz¹cy
trzydziestu kilku cz³onków ZAiKS walczy³
mm
o przetrwanie i realizacjê swych celów
w zrujnowanymekonomiczniei rozdartym
politycznie kraju. Co prawda liczba jego
cz³onków,postrzegaj¹cychotwieraj¹cesiê
mo¿liwoœci
rozwi¹zañlegislacyjnych,podskoczy³aw roku 1923 do stu kilkunastu
osób, to naprawdê prze³omowymokaza³
siê rok 1926.
Dziêkiosobistym kontaktomcz³onków
Rady Stowarzyszenia,animatorom ¿ycia
literacko-artystycznego- wœródnich ówczesnego ministrakultury i sztukiZenona
Przesmyckiego- jak i dziêki aktywnejpostawie samych autorów,którzy osobiœcie
sprawowali funkcje administracyjne
w Stowarzyszeniu,uda³o siê namówiæ
ALAI do zorganizowania swego XXXVI
Kongresu w Warszawie. Delegaci
ZAiKS-u w toku obrad szybko nawi¹zali
bezpoœredniekontakty z delegatami innych zwi¹zków zagranicznych i b³yskawicznie doprowadzili do zawarcia pierwszych umów o wzajemnej reprezentacji
(z franC\Jskim stowarzyszeniem autorskim SACEM, angielskim PRS oraz au-
13
WYDARZEN
E
Wystawa "ZAiKS. Nie tylko ludzie pióra" w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza.
striackim AKM). Czte!y lata póŸniej ZAiKS
mia³ ju¿ podpisanych 27 takich umów
miêdzynarodowych. W koñcu 1926 roku
w Warszawie istnia³ ju¿ Polski Oddzia³ Towarzystwa Ochrony Prawa Autorskiego.
Aktywna dzia³alnoœæoraz nawi¹zane
kontakty zaowocowa³y zaproszeniem
polskich autorów do Pa~a na kole¿eñski miêdzynarodowy zjazd organizacji autorskich, któ!y w trakcie obrad, m.in. dziêki inicjatywie obecnych tam Polaków,
przekszta³ci³ siê w za³o¿ycielski kongres
Confederation Internationale des Societes d'Auteurs et Compositeurs (CISAC).
Tak rozpoczêty siê dziesiêciolecia œcis³ej
wspó³pracy ZAiKS-u z CISAC-em, w którego w³adzach zasiadali i dzielili siê sw¹
wiedz¹ wybitni cz³onkowie i wieloletni
prezesi Stowarzyszenia, jak Wale!y Jastrzêbiec-Rudnicki, Jan Lesman, Jerzy
Boczkowski, Kazimierz Wroczyñski, Karol
Ma³cu¿yñski, czy niedawno zmar³y Andrzej Szczypiorski.
W czerwcu 1926 roku, drugi parlament Rzeczypospolitej Polskiej uchwali³
nowoczesn¹ ustawê o prawach autorskich, k³ad¹c tym samym kres dominacji
silniejszych finansowo u¿ytkowników tych
praw. W œladza umacnianiem siê pozycji
Stowarzyszenia na arenie miêdzynarodowej, inne krajowe organizacje autorskie
powierzaj¹ ZAiKS-owi prowadzenie interesów swoich cz³onków. Od roku 1929
datuj¹ siê równie twórcze kontakty cz³onkowskie ZAiKS-u z miêdzynarodow¹ organizacj¹ nagrañ mechanicznych Bureau
Internationaldes Societes gerant les Droits d'Enregistrement et de Reproduction
Mecaniques - BIEM. W latach siedemdziesi¹tych, prezes ZAiKS-u Karol Ma³cu¿yñski zasiada³ w œcis³ympiêcioosobowym kierownictwie tej organizacji.
14
Niestety tragicznego wrzeœnia1939
roku w zbombardowanej siedzibie Stowarzyszenia sp³onê³a praktycznie ca³a
dokumentacjaprawna,finansowai cz³o~
kowska. Jeszcze dwa dramatycznemiesi¹ce próbowano kontynuowaædzia³alnoœæ,potem decyzj¹ w³adz okupacyjnych zawieszonoj¹ na czas nieokreœlony,
praktyczniedo koñca wojny.
Po wojnie...
w pierwszym miesi¹cu po zakoñczeniu
wojny, w prywatnym mieszkaniu dyrektora Jastrzêbca-Rudnickiego, które cudem
ocala³o w zrównanej z ziemi¹ Warszawie,
wznowiono dzia³alnoœæinkasowo-repartycyjn¹. Z po¿ogi wojennej, nierzadko
w równie cudowny sposób, ocala³a wiêkszoœæprzedwojennych cz³onków Stowarzyszenia, a tak¿e wielu znanych i lubianych artystów. Po szeœciu latach okupacyjnego koszmaru ludzie znów byli
spragnieni rozrywki. Zaczynaæ trzeba by'o jednak od pocz¹tku. Na mocy decyzji
prezydenta m. st. Warszawy z 7 stycznia
1946 r., na podstawie art. 21 Prawa o stowarzyszeniach z 1932 r., zarejestrowano
statut i wpisano do Rejestru Stowarzyszeñ i Zwi¹zków "Zwi¹zek Autorów, Kompozytorów i Wydawców ZAiKS".
W 1952 roku sejm uchwali' Ustawê
o prawie autorskim, niezmiernie wa¿n¹
dla dzia³ania tej¿e organizacji. Czasy by³y trudne, a warunki socjalne niewyobra¿alnie trudniejsze. Dla autorów najwiêksz¹ bol¹czk¹ by³ brak siedziby Stowarzyszenia. W 1958 roku w³adze Warszawy
przekaza³y ZAiKS-owi do odbudowy ruiny
Pa³acu Dani"owiczowskiego
zwanego
przez warszawiaków Domem pod Królami, a przez historyków Bibliotek¹ Za'uskich. Z wdziêcznoœci¹ przyjêto dar, jaki
mm
przekaza' CISAC w imieniu autorów zagranicznych. Przy ulicy Hipotecznej 2,
w pieczo³owicie konserwowanym pa³acyku, mieœci siê po dziœdzieñ biuro Stowarzyszenia.
Przez ca³y 45-letni okres sprawowania tzw. w³adzy robotniczo-ch³opskiej,
ZAiKS, dziêki dyplomatycznym umiejêtnoœciom swoich w³adz, zdecydowanej
postawie
i
lojalnoœci
cz³onków,
a przede wszystkim dziêki zdrowemu
ekonomicznemu
myœleniu, zachowa'
sw¹ organizacyjn¹ autonomiê. Pomimo
licznych prób przejêcia go i przekszta'cenia w rz¹dow¹ agencjê, ZAiKS przetrwa' w swym tradycyjnym kszta³cie,
nieskalany ¿adnym dzia³aniem, które
mo¿na by uznaæ za nieetyczne wobec
swoich cz³onków. W czasach komunistycznej dyktatury by' przyk³adem instytucji na wskroœ demokratycznej. I kiedy
w 1989 roku Polska wkroczy³a na drogê
demokratycznych przemian, Stowarzyszenie w oparciu o ten sam statut, wraz
z innymi pokrewnymi organizacjami
bra³o czynny udzia³ w dyskusji nad projektem nowej Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a po jej
wejœciu w ¿ycie w 1994 roku, nad projektami nowelizacji i porz¹dkowaniem
rynku praw autorskich. Zapisy tej ustawy usankcjonowa³y istnienie ZAiKS-u
jako organizacji zbiorowego zarz¹dzania maj¹tkowymi prawami autorskimi.
Uda³o siê równie¿ zachowaæ i pielêgnowaæ ów tradycyjny profil organizacji
autorskiej jak¹ pokolenia polskich twórców dziedziczy³y po swoich poprzednikach. St¹d, ten trudny czasem do ogarniêcia dualistyczny charakter ZAiKS-u,
gdzie
nowe
stale
przeplata
siê
z tradycj¹;
.
czerwiec
2001