Polskie perspektywy rozwoju elektronicznej administracji

Transkrypt

listopad 2004
Tomasz Domański
POLSKIE PERSPEKTYWY ROZWOJU
ELEKTRONICZNEJ ADMINISTRACJI
Cyfrowe wykluczenie jednostek administracji publicznej nieuchronnie prowadzi do degradacji
życia objętych jej władztwem społeczności. Szybkie rozpowszechnienie rozwiązań z zakresu
elektronicznego urzędu jest dziś warunkiem koniecznym do zachowania konkurencyjności Polski
wśród innych państw europejskiej wspólnoty oraz utrzymania tempa rozwoju polskiego
społeczeństwa, odpowiadającego wyzwaniom nowej informacyjnej ery.
I.
ROZWÓJ SEKTORA INFORMACJI I KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ
Fundamentem rozwoju społeczeństwa informacyjnego jest Internet, który bardzo szybko staje się
głównym, powszechnie wykorzystywanym nośnikiem informacji. Szybki rozwój rozwiązań
informatycznych opartych na internetowym protokole komunikacyjnym (IP) sprawia, że rola
systemów komputerowych ulega dziś radykalnej przemianie. Tradycyjne systemy konstruowane w
oparciu o stacje robocze, działające w lokalnych sieciach komputerowych, są coraz częściej
zastępowane przez rozwiązania teleinformatyczne, zintegrowane z rozległymi sieciami komercyjnymi
i publicznymi. Zasoby elektronicznej informacji gromadzone lokalnie stają się w coraz szerszym
zakresie dostępne globalnie.
Zacierają się różnice między informatyką i telekomunikacją, które we współczesnym świecie nie
mogą po prostu bez siebie istnieć. Proces konwergencji zachodzący pomiędzy tymi technologiami
doprowadził do powstania nowej dziedziny gospodarki nazwanej sektorem informacji i komunikacji
elektronicznej – ICT (Information and Communication Technologies). Państwa członkowskie OECD
zdefiniowały tę nową dziedzinę już w roku 1998, jako kombinację sił wytwórczych i usług, które
wykorzystują i przesyłają dane w formie elektronicznej. Zbliżenie, jakie nastąpiło pomiędzy
informatyką, telekomunikacją oraz mediami informacyjnymi, tworzy fundament nowej informacyjnej
ery, którą charakteryzują następujące cechy:

Multimedialna komunikacja pomiędzy dowolnymi punktami na Ziemi – oznacza skrócenie
dystansu pomiędzy dostawcą informacji, bądź elektronicznej usługi, a jej odbiorcą.

Dostęp do każdej informacji, jaka została zapisana – oznacza łatwość wyszukiwania i
wykorzystania potrzebnych informacji.

Przetwarzanie danych (informacji) – oznacza tworzenie nowej informacji w oparciu o dane
(informacje) pierwotne, a w konsekwencji przyspieszenie i lepszą jakość podejmowanych decyzji.

Wyeliminowanie potrzeby pracy ludzkiej w czynnościach niewymagających inteligentnego
lub twórczego zaangażowania – oznacza zwiększenie efektywności wykonywanej pracy.

Możliwość nadzorowania dowolnie skomplikowanego procesu – np. ruchu samochodowego,
migracji ludności – oznacza lepszą koordynację, ograniczenie zjawisk niepożądanych (np.
porzucania materiałów niebezpiecznych, kradzieży samochodów) i ograniczenie kosztów
działalności (np. zwiększenie przepustowości dróg).
Zastosowanie środków elektronicznej komunikacji w rozległych sieciach teleinformatycznych
umożliwia dziś osiąganie wielu znaczących korzyści wynikających z racjonalizacji procesów pracy,
łatwego dostępu do wiedzy, możliwości świadczenia i korzystania z usług elektronicznych, dostępu do
nowych form rozrywki oraz szerokiego udziału w życiu społecznym i politycznym. Technologia
elektronicznego podpisu umożliwia ponadto składanie oświadczeń woli na odległość zarówno w
obrocie gospodarczym (np. podpisywanie umów), jak i obrocie publicznym (np. rozliczanie
podatków), minimalizując związane z tymi czynnościami koszty oraz nakłady czasu.
1 (12)
Tomasz Domański
II. CYFROWE WYKLUCZENIE
Rozwój technologii informacyjnych radykalnie zwiększa tempo życia, co z kolei rodzi pilna potrzebę
właściwego przygotowania społeczeństw oraz struktur państwa do aktywnego uczestnictwa w
zachodzących przemianach. Pojawia się bowiem niebezpieczeństwo tzw. „cyfrowego wykluczenia”,
czyli marginalizacji życia tych wszystkich, którzy za rozwojem nowych technologii informacyjnych
nie nadążają. Kto nie nadąża za postępem, ten traci swoją pozycję społeczną, możliwość utrzymania
dobrej pracy, a tym samym – swojego materialnego statusu i godnego standardu życia.
Problem cyfrowego wykluczenia dotyczy jednak nie tylko ludzkich jednostek, ale również
zapóźnionych w technologicznym rozwoju grup społecznych oraz różnego typu organizacji
gospodarczych i publicznych. Zacofana technologicznie firma bankrutuje, ponieważ generuje zbyt
wysokie koszty swojej działalności. Zacofany urząd, jakkolwiek nie zbankrutuje (gdyż utrzymuje
swoją działalność z podatków), to jednak przestanie właściwie wykonywać swoje zadania, hamując w
ten sposób tempo rozwoju społeczności znajdującej się w zasięgu jego władztwa.
Uciążliwości w kontaktach z przedstawicielami władzy oraz znaczny wzrost kosztów jej
funkcjonowania może doprowadzić w dłuższym okresie czasu do całkowitej degradacji życia
społeczności gminy, regionu, a nawet całego państwa. Mniej lub bardziej drastyczne przykłady
negatywnych następstw wykluczonych cyfrowo jednostek administracji publicznej można z łatwością
wskazać zarówno na obszarze Polski, jak i poza nią. Aby uniknąć cyfrowego wykluczenia, państwo –
uosabiane zarówno przez jednostki administracji rządowej, jak i samorządowej – musi racjonalnie
wykorzystywać technologie teleinformatyczne, tworząc jak najlepsze warunki pełnego uczestnictwa
obywateli w życiu społecznym i zawodowym. Wykorzystywane technologie służyć powinny zarówno
do podnoszenia wewnętrznej sprawności funkcjonowania urzędów, jak i do systematycznego
doskonalenia jakości usług publicznych, świadczonych na rzecz wszystkich klientów państwowej
władzy.
Rozwój technologii cyfrowych w jednostkach administracji publicznej oznacza konieczność tworzenia
przejrzystych i przyjaznych dla obywatela struktur, z którymi będzie można komunikować się za
pomocą narzędzi elektronicznych równie łatwo i skutecznie, jak w kontaktach osobistych. Liczne
papierowe dokumenty, jakie powstają w codziennej pracy urzędów (ustawy, rozporządzenia, uchwały
i zarządzenia, strategiczne plany rozwoju, raporty, plany zagospodarowania przestrzennego,
sprawozdania finansowe, studia koncepcyjne, oferty inwestycyjne, decyzje administracyjne,
komunikaty itp.) muszą być stopniowo zastępowane dokumentami elektronicznymi, dostępnymi w
interaktywnych witrynach internetowych, intranetowych i ekstranetowych. Codziennością powinno
stać się także wykorzystanie poczty elektronicznej, elektronicznych formularzy i elektronicznego
podpisu. Rozwijanie lokalnych, samorządowych sieci komputerowych w powiązaniu z sieciami
rozległymi – miejskimi, regionalnymi, rządowymi i europejskimi – powinno przyczyniać się do
usprawniania obiegu dokumentów, automatyzowania rutynowych czynności oraz sprzyjać
przełamywaniu barier komunikacyjnych. Zaniedbanie tej sfery może spowodować negatywne
następstwa, trudne do nadrobienia w okresie wielu kolejnych lat.
III. PODSTAWOWY PODZIAŁ RÓL
Rozwijanie informacyjnego społeczeństwa, którego bardzo ważnym elementem jest sprawnie
funkcjonująca elektroniczna administracja, uzależnione jest w naszym kraju od trzech podstawowych
czynników: (1) upowszechnienia dostępu do teleinformatycznych sieci, (2) wytworzenia
wartościowej elektronicznej treści informacyjnej, udostępnianej w przyjaznej dla użytkownika
formie oraz (3) od rozpowszechnienia odpowiedniego poziomu wiedzy i umiejętności
posługiwania się narzędziami teleinformatycznymi. Obowiązek zapewnienia powszechnego
dostępu do Internetu spoczywa na prywatnych przedsiębiorstwach, prowadzących swoją działalność w
sektorze nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Rola jednostek administracji
publicznej polega natomiast na przełożeniu na platformę elektroniczną licznych usług, jakie mieszczą
się w zakresie ich działalności. Upowszechnienie umiejętności posługiwania się komputerem i
Internetem, czyli upowszechnienie tzw. „informatycznej piśmienności”, jest wspólnym wyzwaniem
zarówno dla prywatnego sektora gospodarczego, jak i dla sfer rządowych.
2 (12)
listopad 2004
Tomasz Domański
Powszechny dostęp do zasobów sieciowych
Rola operatorów telekomunikacyjnych oraz operatorów sieci transmisji danych, w kontekście
potrzeby rozwijania systemów elektronicznej administracji, polega przede wszystkim na zapewnieniu
klientom władzy (obywatelom, firmom) dostępu do zasobów elektronicznych systemów
informacyjnych, obsługiwanych przez rozmaite rządowe i samorządowe administracje. Powszechny
dostęp – w myśl zapisów „Strategii informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej – ePolska 2004-2006” –
oznacza, że przeważająca większość obywateli i przedsiębiorstw posiada techniczne możliwości
korzystania z elektronicznych treści i usług oferowanych w sieciach teleinformatycznych. W praktyce
oznacza to zapewnienie powszechnego i bezpiecznego dostępu do szerokopasmowego Internetu.
Oprócz sieciowego łącza, dostęp do Internetu oznacza także konieczność posiadania (bądź możliwości
użytkowania), odpowiedniego sieciowego urządzenia końcowego, czyli obecności w każdym
gospodarstwie domowym odpowiedniego terminala – komputera z modemem, urządzenia typu PDA,
telefonu UMTS, telewizora cyfrowego, albo innego podobnego urządzenia. Niezwykle istotnym
warunkiem rozpowszechnienia dostępu do Internetu jest także jego cena, która powinna być
ukształtowana na takim poziomie, by nie stanowiła bariery dla większości obywateli.
Idealnym spełnieniem postulatu zapewnienia powszechnego dostępu jest sytuacja, w której obecność
Internetu w gospodarstwie domowym byłaby tak oczywista, jak posiadanie dostępu do wody lub
elektryczności. Biorąc jednak pod uwagę ograniczenia związane z wysokimi cenami dostępu do
Internetu (w porównaniu z poziomem dochodów przeciętnego Polaka), priorytetem działań władz
państwowych powinno być ułatwianie korzystania z Internetu we wszystkich szkołach (także po
lekcjach), jednostkach administracji publicznej oraz w punktach dostępu do Internetu – zarówno tych,
które są finansowane ze środków budżetowych, jak i tych, które finansowane są na zasadach
komercyjnych. Należy tu jednak podkreślić, że administracja publiczna posiada w tym zakresie bardzo
ograniczone możliwości rzeczywistego oddziaływania. Poziom rozpowszechnienia dostępu do
Internetu uzależniony jest przede wszystkim od poziomu koniunktury na rynku (związanej
bezpośrednio z poziomem rozwoju gospodarczego), autonomicznych decyzji podejmowanych przez
niezależnych operatorów sieci teleinformatycznych oraz działań regulacyjnych podejmowanych przez
Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty, Ministerstwo Infrastruktury oraz Urząd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów.
Wśród technologii oferujących możliwość dostępu do Internetu należy wymienić przede wszystkim
stacjonarne łącza telekomunikacyjne typu Dial-up oraz linie ISDN i ADSL. Słaby poziom rozwoju
stacjonarnej infrastruktury telekomunikacyjnej – zwłaszcza na obszarach słabo zurbanizowanych –
bardzo poważnie ogranicza jednak możliwości uzyskania dostępu do sieci szerokopasmowej
transmisji danych. Niezwykle kosztowne i kłopotliwe jest również rozwijanie na obszarze dużych
miast okablowania, niezbędnego do budowy rozmaitych, miejskich systemów teleinformatycznych. W
tej sytuacji zyskują na atrakcyjności szybko rozwijające się technologie radiowej transmisji danych,
których podstawowym atutem jest możliwość zaspokojenia potrzeb komunikacyjnych praktycznie bez
żadnych ograniczeń przestrzennych. Liczne, wykorzystywane w sieciach komórkowych technologie
radiowe, takie jak GPRS, HSCSD, EDGE, UMTS, WLAN (WiFi), WiMAX, a także LMDS, EDACS i
TETRA, stanowiąc atrakcyjną, a często jedyną alternatywę dla kosztownych rozwiązań stacjonarnych,
zaspokajając potrzeby zarówno użytkowników prywatnych, jak i publicznych.
Oferowanie usług transmisji danych w technologii radiowej nie wymaga po stronie operatora
ponoszenia wysokich kosztów przyłączenia do infrastruktury sieciowej oddalonych od siebie
abonentów (gospodarstw domowych, firm, urzędów) – odmiennie, niż jest to w przypadku operatorów
sieci stacjonarnych. Zakres usług oferowanych w cyfrowych sieciach radiowych jest również znacznie
bogatszy niż w sieciach stacjonarnych. Tak zwany „mobilny Internet”, przydaje elektronicznym
usługom oferowanym w sieciach komórkowych, cechy nieograniczonego przestrzenie (mobilnego)
dostępu oraz adekwatności do sytuacji, w której znajduje się użytkownik. Dzięki usłudze roaming’u,
sieci komórkowe oferują swoim abonentom także globalny zasięg, czyli możliwość korzystania z
usług elektronicznej administracji bez jakichkolwiek ograniczeń geograficznych.
3 (12)
listopad 2004
Tomasz Domański
Elektroniczne zasoby informacyjne i usługi
Konieczność wytworzenia wartościowej treści informacyjnej przez jednostki administracji publicznej
oznacza, że w zasobach Internetu musi pojawić się oferta przedstawiająca liczącą się wartość dla
potencjalnego użytkownika – od prostych komunikatów tekstowych, do zaawansowanych
multimedialnych usług, opartych na interaktywnym współdziałaniu usługobiorcy i podmiotu
świadczącego usługę. Europejski program „eEurope 2005” wskazuje następujące kategorie
elektronicznych usług, które należy uznać za priorytetowe w kontekście potrzeby budowania
informacyjnego społeczeństwa:

usługi publiczne realizowane drogą elektroniczną (e-government);

usługi medyczne świadczone na odległość (e-health);

nauczanie na odległość (e-learning), a także

handel elektroniczny (e-commerce, e-business).
Raport „Web-based Survey on Electronic Public Services”, przygotowany na zlecenie Komisji
Europejskiej przez Cap Gemini Ernst & Young w październiku 2003 roku, identyfikuje natomiast
dwadzieścia elektronicznych usług publicznych (12 adresowanych dla obywateli i 8 przeznaczonych
dla firm), które są dziś najbardziej rozpowszechnione w Internecie. Okazuje się, że większość tych
usług mieści się w dwóch głównych kategoriach – elektronicznej administracji publicznej (egovernment) i elektronicznych usług medycznych (e-health). Oferta usług w zakresie elektronicznego
handlu (e-commerce) oraz nauczania na odległość (e-learning) jest o wiele uboższa.
Rysunek 1: Najbardziej rozpowszechnione w Europie usługi z zakresu elektronicznej administracji
Usługi elektroniczne dla obywateli
1. Podatki od osób fizycznych
2. Poszukiwanie pracy
3. Wspomaganie socjalne (zasiłki, stypendia)
4. Dokumenty tożsamości (dowody osobiste,
paszporty, prawa jazdy itp.)
5. Rejestracja samochodu
6. Pozwolenie na budowę
7. Zeznania dla policji
8. Biblioteki publiczne
9. Akty urodzenia, małżeństwa
10. Rejestracja na uczelniach
11. Zmiany meldunku
12. Usługi opieki medycznej
Usługi elektroniczne dla firm
1. Ubezpieczenia socjalne pracowników
2. Podatki dochodowe od firm
3. Podatki VAT
4. Rejestracja nowej firmy
5. Dostarczanie danych statystycznych
6. Deklaracje celne
7. Pozwolenia dotyczące środowiska
8. Zamówienia publiczne
Źródło: Cap Gemini Ernst & Young, 2003
Uwzględniając polską specyfikę, „Strategia informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej – ePolska 20042006” promuje program „Wrota Polski”, którego celem jest wprowadzenie jednolitych standardów
świadczenia usług z zakresu elektronicznego urzędu we wszystkich jednostkach samorządu
terytorialnego. W ramach tego programu, przygotowana została wstępna koncepcja projektu
zakładająca przeniesienie na platformę elektroniczną 26 podstawowych elektronicznych usług
publicznych, spośród których zostanie wdrożonych w pierwszej kolejności:

sześć usług dla obywateli:
o
o
o
składanie deklaracji, informacji i innych dokumentów w celu rozliczenia podatków
wynikających z ustaw podatkowych dotyczących między innymi podatku
dochodowego od osób fizycznych, podatku od czynności cywilnoprawnych,
przeszukiwanie ofert pracy i pomoc w jej znalezieniu,
uzyskanie praw do wypłat zasiłków z ZUS-u,
4 (12)
listopad 2004
o
o
o

Tomasz Domański
uzyskanie dowodu osobistego, prawa jazdy i paszportu,
dostęp do katalogów bibliotek publicznych i ich przeszukiwanie,
zapisanie się na wizytę u lekarza.
oraz pięć usług dla firm:
o
o
o
o
o
rejestracja oraz rozliczenie dotyczące obowiązku ubezpieczenia społecznego
pracowników,
zgłoszenia celne,
składanie deklaracji, informacji i innych dokumentów w celu rozliczenia podatków
wynikających z ustaw podatkowych dotyczących między innymi podatku
dochodowego od osób prawnych, VAT-u i akcyzy oraz zgłoszeń celnych,
przekazanie danych statystycznych,
udział w zamówieniach publicznych.
W celu ich szybkiego rozpowszechnienia przewiduje się stworzenie zestandaryzowanej elektronicznej
platformy komunikacyjnej w relacjach obywatel-urząd oraz firma-urząd, a ponadto optymalizację
zasad i procedur funkcjonowania urzędów. Oczekuje się, że dzięki zastosowaniu tych rozwiązań
zwiększy się efektywność pracy administracji publicznej o około 40%, co jest mierzone przede
wszystkim czasem oczekiwania na załatwienie urzędowej sprawy. Projekt „Wrót Polski” obejmuje
ponadto działania regulacyjne, mające na celu wdrożenie standardów komunikacji elektronicznej (w
zakresie formatów plików stosowanych do komunikacji, słowników, meta-danych i protokołów), które
nie wymagają inwestycji w sprzęt i oprogramowanie.
Rysunek 2: Dojrzałość elektronicznych usług publicznych [odsetek usług dostępnych on-line]
J aponia
40,90%
Unia E uropejska
45,44%
A ustralia
54,80%
S tany Zjednoc zone
61,10%
K anada
0,00%
71,34%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
80,00%
Źródło: Accenture, 2003
Wśród elektronicznych usług z zakresu elektronicznej administracji, na szczególne wyróżnienie
zasługują zamówienia publiczne. Doświadczenia innych krajów, płynące z wdrożenia takich
rozwiązań, wskazują na możliwości osiągania znacznych oszczędności budżetowych. Promowanie
elektronicznych zamówień publicznych przyczynia się także do szybszego rozpowszechnienia tej
formy działania wśród firm komercyjnych. Podobny efekt obserwowany jest także w przypadku
podpisu elektronicznego. Stosowanie i promowanie e-podpisu w relacji obywatel-urząd przekłada się
na wzrost zainteresowania tą formą komunikacji również w kontaktach handlowych. Na szczególną
uwagę zasługują ponadto elektroniczne usługi zapewniające wsparcie dla osób podejmujących,
prowadzących, a także likwidujących swoją działalność gospodarczą. Jeszcze inną elektroniczną
usługą publiczną, która nabiera dziś szczególnego znaczenia, jest wspomaganie pozyskiwania
środków finansowych z funduszy Unii Europejskiej.
5 (12)
listopad 2004
Tomasz Domański
Rysunek 3: Elektroniczne usługi publiczne w Polsce na tle Europy [odsetek usług on-line]
L uxe m b urg
1 5 ,2 2 %
B e lg ia
2 2 ,9 3 %
Ho land ia
3 6 ,5 7 %
Is land ia
3 7 ,7 0 %
W ło c hy
3 8 ,8 5 %
G re c ja
3 9 ,0 1 %
Nie m c y
4 0 ,0 6 %
A us tria
4 0 ,1 8 %
4 8 ,8 0 %
F ranc ja
W ie lka B rytania
5 0 ,2 2 %
His zp ania
5 0 ,3 7 %
5 1 ,4 1 %
P o rtug alia
5 8 ,6 3 %
D ania
6 1 ,0 3 %
S zwe c ja
6 3 ,2 2 %
No rwe g ia
6 5 ,7 0 %
F inland ia
6 8 ,4 2 %
Irland ia
18%
P o ls ka
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
W a r to ś ć w s k a ź n ik a
Źródło: Cap Gemini Ernst & Young, 2003
Pomimo wielu wysiłków podejmowanych przez władze rządowe i samorządowe, internetowe serwisy
przygotowywane przez polskie jednostki administracji publicznej bardzo często nie spełniają
podstawowego postulatu publikacji pełnej informacji, nie wspominając o rozwiązaniach
interaktywnych, pozwalających na elektroniczną komunikację z urzędem. Na wyróżnienie pod tym
względem zasługuje witryna Urzędu Miasta w Sopocie, który oferuje swoim mieszkańcom zestaw
interaktywnych formularzy do załatwiania urzędowych spraw ze pośrednictwem Internetu
(http://www.sopot.pl), zintegrowany Biuletyn Informacji Publicznej na stronach miejskich Gdańska
(http://www.gdansk.pl), formularze do rejestracji działalności gospodarczej w serwisie internetowym
Poznania (http://www.city.poznan.pl) oraz cyfrowa mapa miasta udostępniana na stronach
internetowych Wrocławia (http://www.wroclaw.pl/m/478/). Wśród zarzutów, jakie stawia się polskiej
e-administracji wymienia się niedostępność informacji dotyczących pełnego cyklu załatwiania spraw
w urzędach, brak ułatwień dla niepełnosprawnych, słabe nasycenie elementami interaktywnymi oraz
niedostateczne uporządkowanie treści serwisów.
Poprawy tego stanu rzeczy oczekuje się za sprawą wprowadzenia w życie ustawy o informatyzacji
działalności niektórych podmiotów realizujących zadania publiczne. Jej projekt został zaakceptowany
przez Radę Ministrów, a następnie przekazany do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej jeszcze w lipcu
2003 roku, jednak do dziś nie został uchwalony. Zasadniczym celem projektowanej ustawy jest
zapewnienie wzajemnej współpracy systemów teleinformatycznych i rejestrów publicznych oraz
zapewnienie podstaw prawnych dla rozwoju administracji elektronicznej w Polsce, a tym samym
zwiększenie skuteczności działania administracji oraz poprawa jakości świadczonych przez nią usług
publicznych.
6 (12)
listopad 2004
Tomasz Domański
Projekt ustawy określa ramy prawne dla działalności ministra właściwego do spraw informatyzacji i w
tym zakresie jest ostro krytykowany przez środowiska samorządowe. Główny zarzut dotyczy
ograniczeń swobody decydowania samorządów terytorialnych w sprawach rozwoju systemów
teleinformatycznych i przyznania takiej kompetencji Ministerstwu Nauki i Informatyzacji. Zdaniem
ekspertów wypowiadających się po stronie samorządu terytorialnego, należy minimalizować stopień
ingerencji władzy centralnej, natomiast dążyć do jak najszybszego ustalenia standardów wymiany
danych oraz zasad organizowania i prowadzenia publicznych rejestrów.
Rysunek 4: Charakterystyka faz rozwoju elektronicznej administracji
Faza rozwoju
Charakterystyka
Zalecane działanie
I. Obecność
on-line
Informacje publikowane on-line
Nieliczne usługi elektroniczne
Słabo rozwinięta infrastruktura teleinformatyczna
Identyfikacja tzw. quick wins
Koncentracja na upowszechnieniu
licznych, powtarzalnych serwisów
Rozbudowa infrastruktury
II. Podstawowa
funkcjonalność
serwisów
on-line
Rozwinięte zasady regulacyjne
Istnieje centralny plan rozwoju mediów
elektronicznych
Istnieje dobrze rozwinięta, bezpieczna,
certyfikowana infrastruktura teleinformatyczna
Usługi on-line są szeroko rozpowszechnione
Pierwsze serwisy interaktywne
Wiodąca rola usługodawców komercyjnych
Sformułowanie wizji rozwoju usług
elektronicznych
Wyznaczenie jasnych celów
Opracowanie planu działania
zmierzającego do rozbudowy
systemów elektronicznych usług
III. Powszechna
dostępność
serwisów
on-line
Proste portale
Trend do lokowania dużej ilości serwisów on-line
Rozległa treść informacyjna, adresowana do
szerokiej grupy odbiorców
Nieliczne, zaawansowane usługi interaktywne
Współpraca pomiędzy nielicznymi agencjami
Wstępna koncentracja na potrzebach klientów
Wyposażanie w środki i
kompetencje osób/ instytucji
odpowiedzialnych za rozwijanie
serwisów
Rozwijanie i doskonalenie
serwisów odpowiednio do potrzeb
ich użytkowników
Rozwijanie funkcji interaktywnych
(transakcyjnych)
IV. Dojrzałe
funkcje usługowe
w serwisach
on-line
Dążenie do rozwijania zaawansowanych,
interaktywnych portali
Dokładne pozycjonowanie serwisów
Dążenie do optymalizacji funkcjonowania
serwisów
Czytelne rozróżnienie własności serwisów i
zasad zarządzania (centralne, lokalne itp.)
Szeroka współpraca pomiędzy licznymi
agendami rządowymi i samorządowymi
Dojrzałe, wydajne serwisy on-line
Koncentracja na potrzebach kilentów
Identyfikowanie wartościowych
serwisów i ich rozwijanie
Angażowanie użytkowników do
modyfikowania serwisów
Rozwijanie wysokich standardów
implementacyjnych
Promowanie serwisów on-line
V. Transformacja
serwisów
on-line
Wysoka sprawność obsługi klienta jest stałym,
nadrzędnym celem
Elektroniczna administracja nie jest oddzielną
dziedziną, ale częścią zaawansowanych usług
sieciowych
Wielokanałowa integracja usług
Doskonalenie organizacji i procesów w szerokiej
skali międzyresortowej
Uruchomienie sprawnego serwisu jest miarą
sukcesu
Źródło: Accenture, 2003
7 (12)
listopad 2004
Tomasz Domański
Rysunek 5: Interaktywny formularz w witrynie Urzędu Miasta Sopotu
Źródło: http://www.sopot.pl
Rysunek 6: Interaktywny formularz w witrynie miasta Poznania
Źródło: http://www.city.poznan.pl
8 (12)
listopad 2004
Tomasz Domański
Rysunek 7: Mapa cyfrowa w witrynie miasta Wrocławia
Źródło: http://www.wroclaw.pl/m/478/
Umiejętność korzystania z mediów elektronicznych
Trzecim warunkiem powodzenia procesu powszechnej informatyzacji Polski – w tym także rozwoju
elektronicznej administracji – jest rozpowszechnienie umiejętności korzystania z narzędzi
teleinformatycznych, czyli osiągnięcie minimalnego, powszechnego poziomu umiejętności
posługiwania się komputerem, a także przełamania bariery psychicznej, polegającej na
zaakceptowaniu Internetu, jako wygodnego i bezpiecznego narzędzia ułatwiającego codzienne życie.
Tak zwana „piśmienność informatyczna” określana jest jako zestaw elementarnych kompetencji,
polegających na opanowaniu umiejętności posługiwania się komputerowym edytorem tekstu, pocztą
elektroniczną oraz przeszukiwania zasobów Internetu.
W programach rządowych postuluje się osiągnięcie takiego poziomu wykształcenia polskiego
społeczeństwa, by każdy absolwent szkoły średniej potrafił posługiwać się komputerem i Internetem, a
posługiwanie się tymi narzędziami stało się tak oczywiste, jak umiejętność korzystania ze źródeł
pisanych – encyklopedii, słowników, czy też tradycyjnego katalogu bibliotecznego. Postuluje się
ponadto efektywne wykorzystanie Internetu, jako ważnego narzędzia aktywizacji zawodowej oraz
integracji społecznej. Jako przykład wskazuje się telepracę, będącą źródłem utrzymania dla osób,
które nie mogą pracować w sposób tradycyjny (np. osób niepełnosprawnych, bądź wychowujących
dzieci), a także system elektronicznego głosowania, który umożliwia restytucję form demokracji
bezpośredniej.
IV. STOŁECZNA E-ADMINISTRACJA
Szczególnym przypadkiem w kontekście rozwoju systemów elektronicznej administracji jest
Warszawa, którą wyróżnia pośród innych dużych polskich miast przede wszystkim jej rozmiar,
stołeczny status oraz najnowsza historia jej samorządowego ustroju. Miasto to jest zarazem gminą i
powiatem grodzkim, a ponadto przestrzenią, w której urzędy naczelnej i centralnej administracji
państwowej koegzystują z licznymi jednostkami stołecznego samorządu terytorialnego. Potrzeba
wewnętrznej integracji na płaszczyźnie elektronicznej – zwłaszcza stołecznej administracji
9 (12)
listopad 2004
Tomasz Domański
samorządowej oraz powiązania jej z sieciami rządowymi i europejską siecią TESTA, jest naturalną
konsekwencją zmiany ustroju Warszawy i związanej z tym faktem, potrzeby określenia nowej strategii
rozwoju miasta. Niezwykle ważną częścią tej strategii powinien być strategiczny program rozwoju
miejskich systemów informacji i komunikacji elektronicznej.
W okresie przed wprowadzeniem w życie nowej ustawy ustrojowej (ustawy z dnia 15 marca 2002
roku o ustroju miasta stołecznego Warszawy), miasto było federacją (związkiem komunalnym)
kilkunastu autonomicznych gmin, które po reformie ustroju miasta przekształcono w jednostki
pomocnicze stołecznego samorządu terytorialnego – osiemnaście dzielnic. Zmiany wprowadzone na
płaszczyźnie prawnej postawiły władze miasta przed poważnym wyzwaniem, polegającym na
konieczności rzeczywistego zintegrowania rozproszonych jednostek samorządowych i przekształcenia
ich w jednolity, harmonijnie funkcjonujący organizm miejski. Ten cel nie będzie jednak możliwy do
osiągnięcia bez powiązania stołecznych jednostek samorządowych wielofunkcyjnym systemem
teleinformatycznym, opartym na szerokopasmowej transmisji danych, łatwo skalowanym i
pozwalającym na przyłączenie do innych krajowych i międzynarodowych elektronicznych sieci
publicznych.
Rozbudowa miejskiej sieci metropolitalnej typu MAN (Metropolitan Area Network) uzyskuje w tym
kontekście priorytetowe znaczenie. Jej podstawowym zadaniem będzie zapewnienie sprawnej
komunikacji pomiędzy rozproszonymi jednostkami stołecznego samorządu terytorialnego (włączając
w to urzędy dzielnicowe i inne jednostki organizacyjne), które zajmują dziś około stu odrębnych
lokalizacji. Rozbudowa sieci MAN warunkuje ponadto możliwość zintegrowania licznych aplikacji
użytkowych (systemów elektronicznego obiegu dokumentów, systemów ewidencyjnych, systemów
informacji przestrzennej, systemów monitorowania bezpieczeństwa miasta itp.), które wspierają
wewnętrzne funkcjonowanie urzędów oraz świadczenie usług z zakresu elektronicznej administracji
na rzecz mieszkańców stolicy.
Wszystkie urzędy dzielnicowe posiadają, rozwijane w ubiegłych latach, lokalne sieci komputerowe
oraz dostęp do Internetu. Podstawową infrastrukturę sieciową, będącą zaczątkiem miejskiej sieci
MAN, stanowi natomiast sieć światłowodowa łącząca jednostki Urzędu miasta stołecznego Warszawy
zlokalizowane w rejonie Starego Miasta. W pierwszym etapie – w okresie do końca roku 2005 –
planowane jest włączenie do sieci MAN wszystkich jednostek Urzędu miasta stołecznego Warszawy,
urzędów dzielnicowych oraz urzędów stanu cywilnego, co stanowi około 25% z ogólnej liczby
miejskich jednostek organizacyjnych. W drugim etapie – w okresie do końca roku 2008 – przewiduje
się przyłączenie do sieci MAN wszystkich pozostałych jednostek warszawskiego samorządu
terytorialnego.
V. OUTSOURCING USŁUG TELEINFORMATYCZNYCH
Rozwijanie efektywnych systemów elektronicznej administracji jest skomplikowanym zadaniem,
wymagającym w każdym indywidualnym przypadku przemyślnego opracowania projektowego, a
także szczególnej staranności na etapie wdrożenia i bieżącego utrzymania takiego systemu. Rozwój
nowych technologii, rosnącą złożoność systemów teleinformatycznych oraz konieczność zapewnienia
pełnego profesjonalizmu ich obsługi sprawiają, że poza nielicznymi wyjątkami, służby informatyczne
zatrudniane w jednostkach administracji publicznej nie są w stanie sprostać temu zadaniu. W tej
sytuacji, bardzo szybko zyskuje na popularności usługa tzw. „outsourcingu teleinformatycznego”,
która polega na dostarczeniu klientowi pożądanych funkcji sieciowych na podstawie umowy o
gwarantowanym poziomie usług, czyli umowy typu SLA (Service Level Agreement).
Główną zaletą takiej umowy jest możliwość pozostawienia w rękach zewnętrznej, wyspecjalizowanej
firmy czynności, które nie należą do obszaru podstawowej działalności prowadzonej przez daną
jednostkę organizacyjną (np. urząd), co w przypadku rozwijania systemów elektronicznej
administracji ma zasadnicze znaczenie. Konstrukcja umowy typu SLA zakłada po stronie
zleceniobiorcy obowiązek dostarczenia na własny koszt wszystkich komponentów infrastruktury
technicznej (sprzętu i oprogramowania) oraz świadczenia usługi polegającej na profesjonalnym
zarządzaniu siecią teleinformatyczną. Zarządzanie takie może ograniczać się do utrzymania
infrastruktury sieciowej, bądź – w szerszym zakresie – może obejmować również zarządzanie
10 (12)
listopad 2004
Tomasz Domański
aplikacjami użytkowymi wykorzystywanymi przez zamawiającego. W ramach usługi outsourcingu
teleinformatycznego oferuje się ponadto projektowanie sieci, testy wydajności oraz zakupy, instalację
i okresowe unowocześnianie sprzętu. Stawka, jaką płaci zamawiający, uzależniona jest oczywiście od
zakresu umówionego zlecenia. Przykładem udanego wdrożenia usługi outsourcingu
teleinformatycznego w administracji publicznej jest umowa, jaką zawarła Telekomunikacja Polska ze
Strażą Graniczną.
Usługi outsourcingu teleinformatycznego oferowane są przez wszystkich polskich operatorów sieci
transmisji danych – m.in.: NASK, ATM, Energis, GTS i Tel-Energo. Oferty tych operatorów
konkurują z ofertami mniejszych firm, których podstawowym obszarem prowadzonej działalności są
usługi integratorskie. Należy tu także wspomnieć o umowach typu BOT (Build-Operate-Transfer),
które są wykorzystywane w przedsięwzięciach publiczno-prywatnych. Konstrukcja umów tego typu
polega na powierzeniu prywatnej, wyspecjalizowanej firmie realizacji z własnych środków całego
przedsięwzięcia (np. wybudowanie miejskiego systemu monitorowania wykroczeń drogowych) w
zamian za część przychodów uzyskiwanych z eksploatacji wybudowanego systemu. Po upływie
umówionego terminu (zazwyczaj kilku-kilkunastoletniego) inwestycja staje się własnością jednostki
publicznej, będącej stroną takiej umowy – gminy, powiatu, samorządowego województwa, bądź
Skarbu Państwa.
VI. SŁUŻEBNA ROLA SYSTEMÓWINFORMACJI I KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ
Operatorzy teleinformatycznych sieci stacjonarnych i ruchomych oraz ich handlowi partnerzy
wyznaczają dziś nowe horyzonty dla cywilizacji XXI wieku, odgrywając szczególną, służebną rolę
wobec innych sfer aktywności państwa. Usługi polegające na zapewnieniu łączności są bowiem
bardzo ważnym elementem rozmaitych procesów gospodarczych zachodzących w sferze produkcji,
handlu i usług – w tym usług publicznych – niezależnie od miejsca oraz ich indywidualnej specyfiki.
Pomiędzy tempem rozwoju gospodarczego, a teleinformatyką zachodzi dodatnie sprzężenie zwrotne –
większe rozpowszechnienie systemów elektronicznej komunikacji wpływa na przyspieszenie tempa
rozwoju gospodarczego, a w konsekwencji – na poziom jakości życia społeczeństwa.
Szybki rozwój technologii komunikacyjnych sprawia, że zmienia się tradycyjna rola operatorów sieci
teleinformatycznych, którzy stają się dziś także dostawcami informacji oraz elektronicznych usług.
Wdrażanie rozwiązań w sferze stacjonarnego i mobilnego Internetu zmusza ich do przebudowy
swojego modelu działania, ponieważ nie jest możliwe, aby przyjęli na siebie jednocześnie wszystkie
role, jakie są konieczne do świadczenia zaawansowanych usług elektronicznych – rolę operatora sieci,
dostawcy treści informacyjnych, biura rozliczeniowego, administratora portali internetowych, czy też
agencji reklamowej. Ich dotychczasowa autonomiczność i niezależność ustępuje miejsca modelowi
opartemu na strategicznych aliansach i partnerskich porozumieniach – także z jednostkami
administracji publicznej, jako dostawcami wyspecjalizowanej treści informacyjnej i usług. Dla
urzeczywistnienia idei budowania informacyjnego społeczeństwa konieczne staje się zatem
nawiązanie ścisłej partnerskiej współpracy pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym, do czego
obie strony muszą być starannie przygotowane.
11 (12)
listopad 2004
Tomasz Domański
ŹRÓDŁA

Accenture, E-Government Leadership: Engaging the Customer, Nowy Jork 2003

Alvin Toffler, Trzecia fala, PIW, Warszawa 2003

Cap Gemini Ernst & Young, Web-based Survey on Electronic Public Services, Bruksela 2003

European Information Technology Observatory, Frankfurt 2004

IDG Poland, Informatyka w sektorze publicznym, Computerworld nr17/621, Warszawa 2004

Information Society Directorate-General, Towards an Information Society for all,
Bruksela 2003

Komisja Europejska, Information Society Technologies – The Opportunities Ahead,
Bruksela 2003

Komisja Europejska, Towards a knowledge-based Europe. The European Union and the
information society, Bruksela 2002.

Komitet Badań Naukowych, Ministerstwo Łączności, Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa
informacyjnego w Polsce, Warszawa, 2000

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Biuletyn Informacyjny, Maj 2001

Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Strategia informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej –
ePolska 2004-2006, Warszawa 2003

Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Raport o stanie realizacji zadań w zakresie rozwoju
społeczeństwa informacyjnego w Polsce w III i IV kwartale 2003 roku, Warszawa 2004

OECD, Measuring the Information Economy, 2002

PFSL, Polska wobec strategii lizbońskiej, Gdańsk-Warszawa 2003

Wspólnoty Europejskie (Phare), Dialog społeczny a sektor komunikacji,
Bruksela 2003

Polish Market Review, The Telecommunications Market in Poland 2004,
Kraków 2004

Teleinfo nr 29-33/2000, 2000

UNICE, Lisbon strategy status 2004, Bruksela 2004

UKIE, Strategia lizbońska – droga do sukcesu zjednoczonej Europy, Warszawa 2002

World Summit Award, The World’s Best e-Contents, Salzburg 2003
12 (12)
listopad 2004