podział majątku małżonków

PODZIAŁ MAJĄTKU MAŁŻONKÓW
Autor: Dr Agnieszka Kawałko
Wraz z zawarciem małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa
małżeńska. W różnych sytuacjach majątek małżonków może ulec podziałowi. Niekiedy
małżonkowie sami chcą podzielić swój majątek, lecz nie wiedzą, jak tego dokonać. Poradnik odpowiada na te i inne pytania dotyczące podziału majątku małżonków.
Spis treści
1. Majątek wspólny. Powstanie wspólności ustawowej małżeńskiej ...................................................... 4
1.1. Ogólnie o majątku wspólnym ....................................................................................................... 4
1.2. Pojęcie majątku wspólnego .......................................................................................................... 4
1.3. Skład majątku wspólnego ............................................................................................................. 5
1.4. Cechy majątku wspólnego.......................................................................................................... 11
2. Majątek osobisty................................................................................................................................ 11
3. Ustanie ustawowej wspólności majątkowej ...................................................................................... 14
3.1. Przyczyny ustania wspólności ustawowej .................................................................................. 14
3.2. Skutki ustania ustawowej wspólności majątkowej ..................................................................... 16
4. Ustroje majątkowe małżeńskie .......................................................................................................... 17
4.1. Umowny ustrój majątkowy ........................................................................................................ 17
4.2. Ustrój rozszerzonej wspólności majątkowej .............................................................................. 18
4.3. Ustrój ograniczonej wspólności majątkowej .............................................................................. 19
4.4. Ustrój rozdzielności majątkowej ................................................................................................ 19
4.5. Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków .................................................... 19
4.6. Ustrój przymusowy .................................................................................................................... 21
5. Podział majątku wspólnego ............................................................................................................... 22
5.1. Tryby podziału majątku wspólnego ........................................................................................... 22
5.2. Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym .............................................................. 24
5.3. Rozliczenie wydatków i nakładów dokonywanych między majątkami osobistymi małżonków i
ich majątkiem wspólnym .......................................................................................................... 25
5.4. Sposoby podziału majątku wspólnego ....................................................................................... 25
5.5. Podział majątku wspólnego w wypadku rozwodu ..................................................................... 26
5.6. Podział majątku wspólnego w wypadku separacji ..................................................................... 26
3
1. Majątek wspólny. Powstanie wspólności ustawowej małżeńskiej
1.1. Ogólnie o majątku wspólnym
Zasadą jest, że z chwilą zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami powstaje z mocy prawa wspólność ustawowa małżeńska. Jednakże istnieją od tej zasady wyjątki. Wspólność
ustawowa małżeńska nie powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa w następujących sytuacjach:
jeden z małżonków przed zawarciem małżeństwa został ubezwłasnowolniony;
przed zawarciem małżeństwa ogłoszono upadłość jednego z małżonków.
W dwóch powyższych sytuacjach, od chwili zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami nie
powstaje z mocy prawa wspólność ustawowa małżeńska; stosunki majątkowe pomiędzy
małżonkami podlegają zasadom rozdzielności majątkowej. W razie uchylenia postanowienia o ubezwłasnowolnieniu małżonka lub umorzenia, uchylenia albo ukończenia postępowania upadłościowego między małżonkami powstaje ustrój wspólności majątkowej.
Ponadto małżonkowie mogą zrezygnować ze wspólności ustawowej małżeńskiej i przyjąć
inny sposób regulacji swoich stosunków majątkowych poprzez zawarcie w formie aktu notarialnego umowy majątkowej małżeńskiej i w ten sposób:
rozszerzyć wspólność majątkową,
ograniczyć wspólność majątkową,
ustanowić rozdzielność majątkową,
przyjąć system rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.
Zobacz więcej: Ustanie ustawowej wspólności małżeńskiej
W przypadku istnienia między małżonkami ustroju wspólności ustawowej istnieją trzy masy
majątkowe, tj. majątek wspólny i dwa majątki osobiste każdego z małżonków.
1.2. Pojęcie majątku wspólnego
Zasadą w prawie polskim jest, iż z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje wspólność ustawowa małżeńska. Wspólność ta obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub jednego z nich (majątek wspólny), z wyjątkiem tych, które
podlegają zaliczeniu do majątków osobistych małżonków – art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i
opiekuńczego (dalej KRO). Obok majątku wspólnego małżonków, każdemu z nich przysługuje majątek osobisty, do którego wchodzą przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością
ustawową małżeńską.
Dla zaliczenia określonego prawa majątkowego do majątku wspólnego małżonków decydująca jest chwila nabycia tego prawa. Nie ma znaczenia, czy nabycie prawa po powstaniu
wspólności ustawowej nastąpiło na podstawie umowy (np. umowy sprzedaży, zamiany, darowizny), czy też na podstawie innego zdarzenia, np. decyzji administracyjnej, orzeczenia
sądowego, czy nawet zdarzenia losowego (np. wygrana na loterii). W skład majątku wspól-
4
nego wchodzą przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków, jak również nabyte
tylko przez jednego z małżonków.
Przykłady 1
Jeden z małżonków zawarł umowę przedwstępną do nabycia prawa własności nieruchomości
przed powstaniem wspólności ustawowej małżeńskiej. Jednakże do zawarcia umowy definitywnej doszło po powstaniu wspólności majątkowej. W takim wypadku nabycie prawa własności nieruchomości nastąpiło do majątku wspólnego małżonków, a nie do majątku osobistego małżonka.
Przykład 2
Jeden z małżonków przed powstaniem wspólności majątkowej zawarł umowę o nabycie prawa
własności nieruchomości z zastrzeżeniem warunku. Po powstaniu wspólności zawarł umowę,
na podstawie której nabył bezwarunkowo własność nieruchomości. W takim wypadku własność nieruchomości wejdzie do majątku wspólnego małżonków.
Przykład 3
Kwota otrzymana przez jednego z małżonków jako zwrot pożyczki udzielonej przed zawarciem
małżeństwa, stanowi majątek osobisty tego z małżonków, który udzielił pożyczki przed zawarciem małżeństwa (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 9 września 1970 r., I CR 298/70,
OSNC 1971, poz. 102).
1.3. Skład majątku wspólnego
Majątek wspólny małżonków obejmuje jedynie aktywa (bez długów). Do majątku wspólnego należą, w szczególności (art. 31 § 2 KRO):
pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej
każdego z małżonków;
dochody z majątku wspólnego, jak również dochody z majątku osobistego
każdego z małżonków;
środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
Wyliczenie to ma charakter przykładowy. W skład majątku wspólnego wchodzą również
przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania małżeństwa ze środków pochodzących z
majątku wspólnego. Należą do nich:
1) własność i inne prawa rzeczowe (użytkowanie wieczyste, użytkowanie, służebności,
zastaw, hipoteka, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu):
w przypadku nabywania praw rzeczowych, które mogą być ujawnione w księdze wieczystej (prawa rzeczowe, których przedmiotem jest nieruchomość),
wpis prawa w księdze wieczystej powinien obejmować oboje małżonków, tak
aby wskazywać, iż prawo to przysługuje im obojgu na zasadzie wspólności
ustawowej;
5
jeżeli w księdze wieczystej jako uprawniony ujawniony jest tylko jeden małżonek, to do ujawnienia prawa drugiego małżonka wystarczy złożenie w sądzie,
gdzie jest prowadzona księga wieczysta, oświadczenia obojga małżonków z
podpisami notarialnie poświadczonymi, że nieruchomość stanowi majątek
wspólny; do takiego oświadczenia należy dołączyć odpis aktu małżeństwa. W
przypadku sporu między małżonkami co do przynależności prawa ujawnionego w księdze wieczystej do majątku wspólnego lub osobistego, małżonek, który twierdzi, że jego prawo nie jest wpisane może wystąpić z powództwem do
sądu wieczystoksięgowego o usunięcie niezgodności w księdze wieczystej;
w skład majątku wspólnego wchodzi również posiadanie; posiadanie jest stanem faktycznego władztwa nad rzeczą, które może prowadzić do nabycia prawa własności (lub prawa służebności gruntowej) w drodze zasiedzenia; prawa
majątkowe nabyte w drodze zasiedzenia wchodzą w skład majątku wspólnego,
o ile termin zasiedzenia zakończył się w czasie trwania ustawowej wspólności
majątkowej, nawet jeżeli termin ten biegł na korzyść jednego z małżonków
przed zawarciem przez niego małżeństwa.
2) wierzytelności – pieniężne i niepieniężne;
3) udziały i akcje w spółkach kapitałowych - udziały i akcje nabyte w czasie trwania
wspólności ustawowej wchodzą do majątku wspólnego małżonków, nie oznacza to, że
współmałżonek staje się wspólnikiem spółki; jeżeli akcje lub udziały zostały nabyte
przez jednego małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego, to wspólnikiem spółki staje się małżonek, który nabył akcje lub udziały, chyba że zostały one
nabyte przez oboje małżonków na współwłasność.
Jednakże nie wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej wchodzą do majątku wspólnego małżonków. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyczerpująco określa wypadki, w których nabyty w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej
przedmiot majątkowy nie zwiększa majątku wspólnego, a wchodzi do majątku osobistego
(art. 33 KRO); są to m.in. przedmioty nabyte przez jednego z małżonków przez dziedziczenie,
zapis lub darowiznę.
Wynagrodzenie za pracę jako składnik majątku wspólnego
Wynagrodzenie uzyskiwane przez małżonków za pracę wchodzi w skład majątku wspólnego. Składnikiem majątku wspólnego staje się ono dopiero z chwilą pobrania. Wynagrodzenie
jeszcze nie pobrane stanowi wierzytelność przysługującą małżonkowi, która wchodzi w skład
jego majątku osobistego. Od chwili pobrania wynagrodzenie jest składnikiem majątku
wspólnego małżonków.
„Wynagrodzenie” oznacza wszelkie wynagrodzenie uzyskiwane przez małżonka za wykonywaną pracę, niezależnie od tego na jakiej podstawie praca jest świadczona, tj. niezależnie
od tego czy jest ona wykonywana na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło, umowy
zlecenia, czy innej umowy cywilnoprawnej.
Wynagrodzenie jako składnik majątku wspólnego obejmuje wszelkie świadczenie, które
otrzymuje pracownik:
6
wynagrodzenie zasadnicze i składniki dodatkowe wynagrodzenia (premie i
nagrody),
wynagrodzenie za okres urlopu wypoczynkowego,
zasiłek wychowawczy,
diety,
ryczałty,
świadczenia z tytułu czasowej niezdolności do pracy,
wypłaty tytułem ekwiwalentu za niewykorzystany urlop,
odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy,
bezzwrotne świadczenia z funduszów zakładowych (np. funduszu socjalnego),
odprawy emerytalne rentowe i pośmiertne.
Do majątku wspólnego – tak jak wynagrodzenie - wchodzą również inne świadczenia uzyskiwane przez małżonków:
emerytura, renta inwalidzka, renta przyznana z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy albo z powodu zwiększenia się potrzeb
lub utraty widoków powodzenia na przyszłość na skutek uszkodzenia ciała lub
rozstroju zdrowia,
stypendia,
świadczenia przyznane na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym –
np. świadczenie pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub
macierzyństwa.
Jeżeli małżonek pozostający we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku
przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, aby wynagrodzenie
za pracę lub należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka (art. 28 § 1 KRO). Nakaz ten zachowuje moc mimo ustania po
jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić (art. 28 § 2 KRO).
7
Wniosek o nakazanie wypłacania małżonkowi wynagrodzenia za pracę drugiego małżonka - Wzór
Warszawa, dnia 12 grudnia 2008 r.
Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia
w Warszawie
Wydział Rodzinny i Nieletnich
Wnioskodawczyni:
Irena Kowalska
zam. w Warszawie (00–544)
ul. Krucza 8 m. 12
Uczestnik:
Jan Kowalski
zam. w Warszawie (00–544)
ul. Krucza 8 m.12
Wniosek o nakazanie wypłacania małżonkowi wynagrodzenia za pracę drugiego małżonka
W imieniu własnym wnoszę o nakazanie przez sąd Spółce „X” sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, aby wynagrodzenie przypadające uczestnikowi postępowania z tytułu umowy o pracę
od dnia 1 lutego 2009 roku Spółka wypłacała w całości do rąk wnioskodawczyni.
Uzasadnienie
Związek małżeński z uczestnikiem postępowania zawarłam w dniu 20 września 1999 r. Z
małżeństwa tego mamy troje dzieci: Jana, Annę i Piotra.
Dowód:
1) odpis skrócony aktu małżeństwa;
2) odpis skrócony aktu urodzenia Jana Kowalskiego;
3) odpis skrócony aktu urodzenia Anny Kowalskiej;
4) odpis skrócony aktu urodzenia Piotra Kowalskiego.
Od kilku miesięcy mąż przestał przynosić do domu zarobione pieniądze i przeznaczać je na
utrzymanie rodziny. Prawie codziennie wraca do domu pod wpływem alkoholu. Sam przyznaje, że gra również w pokera, i ma długi, które musi spłacać. Uzyskiwane wynagrodzenie za
pracę w wysokości 2500 zł netto w całości przeznacza na alkohol i grę w karty. Nie przyczynia się do zakupu żywności, środków czystości dla dzieci. Nie płaci również czynszu i rachunków za wspólne mieszkanie. Jestem zatrudniona w Spółdzielni Mieszkaniowej „Świt”
jako sekretarka i z tego tytułu otrzymuję wynagrodzenie w wysokości 1800 zł netto. Takie
dochody nie pozwalają mi na samodzielne utrzymanie siebie i rodziny.
Dowód:
1) zaświadczenie o zarobkach uczestnika postępowania za miesiąc listopad 2008 r.
2) zaświadczenie o zarobkach wnioskodawczyni za miesiąc listopad 2008 r.
8
Wobec powyższego niniejszy wniosek jest w pełni uzasadniony.
Irena Kowalska
Załączniki:
1) odpis skrócony aktu małżeństwa;
2) odpis skrócony aktu urodzenia Jana Kowalskiego;
3) odpis skrócony aktu urodzenia Anny Kowalskiej;
4) odpis skrócony aktu urodzenia Piotra Kowalskiego;
5) zaświadczenie o zarobkach uczestnika postępowania za miesiąc listopad 2008 r.;
6) zaświadczenie o zarobkach wnioskodawczyni za miesiąc listopad 2008 r.
Sądem właściwym miejscowo jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy.
Uczestnikiem postępowania jest drugi małżonek.
Wniosek podlega rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym.
Od wniosku nie pobiera się wpisu.
Dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków jako składnik majątku
wspólnego
Do majątku wspólnego małżonków wchodzą dochody, które uzyskuje małżonek z innej niż
praca działalności zarobkowej. Są one traktowane tak samo jak wynagrodzenie za pracę.
Działalność zarobkowa to nie tylko działalność gospodarcza prowadzona przez jednego z
małżonków, ale również:
zarobkowanie na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej;
tantiemy z praw majątkowych autorskich.
Dochody z majątku wspólnego, jak również dochody z majątku osobistego każdego z małżonków jako składnik majątku wspólnego
Dochody z majątku wspólnego obejmują pożytki, które ten majątek przynosi. Do pożytków
tych należą:
pożytki naturalne, czyli płody i inne odłączone od rzeczy części składowe, o
ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy,
pożytki cywilne, czyli dochód jaki przynoszą rzeczy na podstawie stosunku
prawnego, np. czynsz najmu z wynajmowanego mieszkania; wchodzi on do
majątku wspólnego z chwilą jego pobrania,
pożytki prawa, czyli dochody jakie przynosi prawo zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, np. odsetki od wierzytelności przysługującej małżonkowi wobec osoby trzeciej.
Środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego
każdego z małżonków jako składnik majątku wspólnego
9
Otwarte i pracownicze fundusze emerytalne funkcjonują na podstawie ustawy z dnia 28
sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu otwartych funduszy emerytalnych (tekst jedn.
Dz. U. z 2004 r. Nr 159, poz. 1667 z późn. zm.). Osoba, które występuje z wnioskiem o przyjęcie do otwartego funduszu emerytalnego ma obowiązek złożyć oświadczenie o rodzaju stosunków majątkowych istniejących między nią i jej małżonkiem. Jeżeli pomiędzy małżonkami
nie istnieje wspólność ustawowa małżeńska, osoba składająca wniosek powinna przedstawić
również umowę majątkową małżeńską lub orzeczenie sądu, aby udokumentować fakt, iż
między małżonkami nie istnieje wspólność ustawowa małżeńska. Obowiązek taki ma również
członek otwartego funduszu emerytalnego, który zawarł małżeństwo już po tym jak stał się
członkiem funduszu. Do otwartego funduszu emerytalnego należy zgłaszać wszelkie zmiany
zachodzące w zakresie ustroju majątkowego między małżonkami.
Członek otwartego funduszu emerytalnego nie może dysponować środkami zgromadzonymi
na rachunku otwartego funduszu, z wyjątkiem rozporządzenia nimi na wypadek śmierci.
Wspólność przedmiotów urządzenia domowego
Wyjątek stanowią przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga
małżonków. Także w wypadku, gdy przedmioty urządzenia domowego służącego do użytku
obojga małżonków zostały nabyte przez dziedziczenie lub darowiznę, są one objęte wspólnością ustawową, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej, tj. zdecydował, że
przedmioty te mają wejść do majątku osobistego małżonka, który je odziedziczył lub otrzymał w darowiźnie. Natomiast przedmioty urządzenia domowego służące do użytku obojga
małżonków, ale nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej stanowią majątek osobisty,
tego z małżonków, który je nabył przed powstaniem wspólności.
Wspólność prawa najmu lokalu mieszkalnego
Niezależnie od istniejącego pomiędzy małżonkami ustroju majątkowego niektóre prawa przysługujące małżonkom zawsze objęte są wspólnością majątkową (tzw. wspólność przymusowa). Tak jest w wypadku prawa najmu mieszkania zajmowanego przez oboje małżonków.
Zgodnie z art. 680(1) Kodeksu cywilnego (dalej KC), małżonkowie są najemcami lokalu,
jeżeli zawiązanie stosunku najmu lokalu mającego służyć zaspakajaniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez nich rodziny nastąpiło w czasie trwania małżeństwa. Wspólność
najmu lokalu mieszkalnego istnieje między małżonkami, nawet jeżeli została pomiędzy nimi
ustanowiona rozdzielność majątkowa. Wspólności prawa najmu lokalu mieszkalnego nie
można wyłączyć przez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej.
Prawo najmu lokalu nie wchodzi do majątku wspólnego małżonków w następujących sytuacjach:
jeżeli prawo najmu zostało uzyskane przez jednego z małżonków przed zawarciem małżeństwa;
jeżeli przedmiotem najmu jest inny lokal niż taki, którego przeznaczeniem jest
zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych rodziny.
Spór między małżonkami co do przynależności przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego lub osobistego
10
Jeżeli pomiędzy małżonkami zaistnieje spór co do tego co wchodzi do majątku wspólnego,
a co do osobistego, to dopuszczalne jest zwrócenie się do sądu w trybie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej KPC) o ustalenie przynależności spornego przedmiotu majątkowego do określonej masy majątkowej. Jednakże małżonek występujący z takim powództwem musi wykazać interes prawny jaki ma w ustaleniu przez sąd przynależności przedmiotu
majątkowego do jego majątku osobistego lub do majątku wspólnego małżonków.
1.4. Cechy majątku wspólnego
1. W czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej udziały małżonków w majątku
wspólnym są nieokreślone; konkretyzacja tych udziałów następuje z momentem ustania wspólności majątkowej.
2. W czasie trwania wspólności żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku
wspólnego; nie można również rozporządzać udziałem w majątku wspólnym (ani zobowiązywać się do rozporządzenia) lub w przedmiotach należących do majątku
wspólnego (art. 35 KRO).
3. Wierzyciel nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z
udziału, który w razie ustania wspólności ustawowej przypadnie temu małżonkowi w
majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do majątku
wspólnego (art. 42 KRO).
Majątek wspólny małżonków jest objęty wspólnością ustawową. Wspólność ta istnieje niezależnie od tego, czy małżonkowie po powstaniu wspólności zgromadzili jakiś wspólny majątek, czy też nie, jak również to, czy podjęli wspólne pożycie. Brak wspólnego pożycia, czyli faktyczna separacja małżonków nie znosi istnienia wspólności majątkowej małżeńskiej,
może natomiast stanowić uzasadnienie żądania przed sądem ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami.
2. Majątek osobisty
Zgodnie z art. 33 KRO do majątku osobistego małżonków należą:
przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej np.
pieniądze, ruchomości i nieruchomości (gruntowe, budynkowe, lokalowe),
prawa udziałowe w spółkach kapitałowych,
przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,
chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
Powodem włączenia tych składników do majątku osobistego małżonków jest to, iż nabycie
praw majątkowych w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny jest wynikiem szczodrości
wobec jednego z małżonków. Przedmioty majątkowe nabyte w drodze dziedziczenia, zapisu
lub darowizny wchodzą do majątku wspólnego małżonków tylko wtedy, gdy spadkodawca
lub darczyńca tak postanowił, tj. zdecydował, że przedmioty te mają być objęte wspólnością
małżonków. Odwrotna zasada występuje w przypadku przedmiotów urządzenia domowego
służących do wspólnego użytku małżonków; jeżeli zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis
lub darowiznę, to wchodzą do majątku wspólnego małżonków; jednakże spadkodawca lub
darczyńca mogą postanowić, że przedmioty te mają przypaść tylko jednemu małżonkowi.
11
W skład majątku osobistego wchodzą:
1. Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom:
wspólnością łączną podlegającą odrębnym przepisom jest wspólność oparta na
stosunku spółki cywilnej;
jeżeli jeden z małżonków lub oboje są wspólnikami w spółkach cywilnych lub
zawiązali spółkę cywilną między sobą, to prawa małżonków w tych spółkach
wchodzą do ich majątków osobistych; prawo do udziału w zysku spółki wchodzi do majątku osobistego małżonka, jako wierzytelność z tytułu działalności
zarobkowej, ale już pobrany zysk wchodzi do majątku wspólnego małżonków;
2. Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków:
przedmiotami tymi są: odzież, przybory osobiste, telefon komórkowy, przedmioty kultu religijnego, przedmioty służące hobby jednego z małżonków (np.
sprzęt wędkarski, instrument muzyczny), komputer osobisty, sprzęt sportowy;
jeżeli przedmiot stanowi jednak znaczną wartość i jest traktowany przez małżonków jako lokata kapitału, wtedy stanowi składnik majątku wspólnego (np.
cenna biżuteria damska);
3. Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie:
do majątku osobistego należą następujące prawa niezbywalne: prawo do wynagrodzenia, prawo do alimentów, prawo do renty, prawo do mieszkania związane z zatrudnieniem, służebności osobiste (z wyjątkiem służebności mieszkania);
4. Przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie
rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to
jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość – pobrana renta wchodzi w
skład majątku wspólnego małżonków;
5. Wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków:
chodzi o wierzytelności jeszcze nie wymagalne, jak i już wymagalne;
6. Przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z
małżonków:
dotyczy to wszelkich nagród - za osiągnięcia naukowe, literackie, artystyczne,
sportowe;
12
jednakże nagrody pracownicze (np. premia za oszczędność paliwa, materiału)
z chwilą pobrania stają się składnikiem majątku wspólnego;
7. Prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz prawa twórcy:
prawa autorskie i prawa pokrewne obejmują: prawo do korzystania z utworu i
rozporządzania nim na wszelkich polach eksploatacji, prawo do wynagrodzenia za korzystnie z utworu, prawo do artystycznych wykonań utworu, prawo
do fonogramów i wideogramów, prawo do nagrań programów, prawo do
pierwszych wydań utworu oraz do wydań naukowych i krytycznych;
prawa własności przemysłowej obejmują: prawa twórców projektów wynalazczych, tj. wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, topografie układów scalonych i projekty racjonalizatorskie; twórcy uzyskują prawo
do uzyskania patentu, prawo ochronne lub prawo z rejestracji i prawo do wynagrodzenia;
dochody uzyskane z tytułu korzystania i rozporządzania prawami twórcy stanowią już składnik majątku wspólnego, a nie osobistego;
8. Przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że
przepis szczególny stanowi inaczej:
przedmiotami nabytymi w zamian za składniki majątkowe majątku osobistego
są przedmioty (pieniądze, rzeczy, prawa majątkowe), które małżonek uzyskuje
w zamian za zbycie, utratę lub uszkodzenie składnika majątku osobistego;
chodzi o przedmioty majątkowe zastępujące określony składnik majątku osobistego.
Przykład 1
Samochód osobowy stanowi składnik majątku osobistego małżonka. Samochód ten został
skradziony. Odszkodowanie z tytułu kradzieży samochodu wchodzi do majątku osobistego
małżonka, a nie do majątku wspólnego.
Przykład 2
Składnik majątku osobistego małżonka stanowi nieruchomość lokalowa. Małżonek w drodze
umowy sprzedaży zbył tę nieruchomość. Cena uzyskana za sprzedaż mieszkania wchodzi do
majątku osobistego małżonka.
13
3. Ustanie ustawowej wspólności majątkowej
3.1. Przyczyny ustania wspólności ustawowej
Wspólność ustawowa małżeńska ustaje zawsze z chwilą ustania małżeństwa, tj.
w następujących wypadkach:
śmierć jednego z małżonków,
rozwiązanie małżeństwa przez rozwód,
unieważnienie małżeństwa przez sąd.
W czasie trwania małżeństwa może dojść do zniesienia wspólności ustawowej między
małżonkami, również niezależnie od tego, czy małżonkowie tego chcą. Zniesienie wspólności
ustawowej w czasie trwania małżeństwa następuje na skutek następujących zdarzeń:
zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej (art. 47 § 1 KRO) – wspólność ustaje
z woli małżonków;
orzeczenie separacji między małżonkami (art. 54 § 1 KRO) – wspólność ustaje
z mocy prawa;
ubezwłasnowolnienie małżonka (art. 53 § 1 KRO) – wspólność ustaje z mocy prawa:
o w razie uchylenia postanowienia o ubezwłasnowolnieniu małżonka między
małżonkami na nowo powstaje ustrój wspólności majątkowej;
ogłoszenie upadłości małżonka (art. 53 § 1 KRO) – wspólność ustaje z mocy prawa:
o w razie umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego
między małżonkami powstaje znowu ustrój wspólności ustawowej;
uwzględnienie przez sąd powództwa jednego z małżonków o ustanowienie rozdzielności majątkowej (art. 52 § 1 KRO):
o pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej może zostać wniesiony zarówno w przypadku istnienia pomiędzy małżonkami ustawowej wspólności
majątku, jak również wspólności umownej;
o sprawę o zniesienie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa sąd
rozpoznaje w procesie i stosuje przepisy o postępowaniu odrębnym
w sprawach małżeńskich;
o sprawę tę rozpoznaje sąd rejonowy, w okręgu którego małżonkowie mieli
ostanie wspólne miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w tym okręgu
jeszcze stale przebywa; w przypadku braku takiej podstawy właściwy jest sąd
14
miejsca zamieszkania strony pozwanej, a gdy takiego miejsca nie można ustalić – sąd miejsca zamieszkania strony powodowej (art. 41 KPC);
o od pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej pobiera się opłatę stałą w
wysokości 200 zł (art. 27 pkt 6 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych; Dz. U. Nr 167, poz. 1398 z późn. zm.);
uwzględnienie przez sąd powództwa wierzyciela jednego z małżonków, jeżeli wierzyciel ten uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków (art. 52 § 1a
KRO).
Pozew o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami - Wzór
Warszawa, dnia 10 listopada 2008 r.
Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie
XVI Wydział Cywilny
Ul. Ogrodowa 51 a
Powódka: Halina Wróbel,
zam. w Warszawie (01–581),
ul. Biedronki 8 m. 132
Pozwany: Włodzimierz Wróbel,
zam. w Warszawie (01–581),
ul. Biedronki 8 m. 132
Wartość przedmiotu sporu: 20 000 zł.
Pozew o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami
W imieniu własnym wnoszę o:
1) zniesienie ustawowej wspólności ustawowej powódki i pozwanego wynikające z zawarcia
przez nich małżeństwa w dniu 25 grudnia 1980 roku przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Grójcu;
2) zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania według norm przepisanych.
Ponadto wnoszę o :
1) przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność powódki;
2) przeprowadzenie dowodu z dokumentów dołączonych do pozwu i dowodu z przesłuchania
świadków:
- Irena Grabowska, zam. w Warszawie, ul. Biedronki 8 m. 135,
- Witold Zawadzki, zam. w Warszawie, ul. Biedronki 8 m. 140,
na okoliczność trwonienia wspólnego majątku przez pozwanego.
Uzasadnienie
Powódka i pozwany pozostają w związku małżeńskim od dnia 25 grudnia 1980 roku. Mają
wspólne dziecko.
15
Dowody:
1) odpis skrócony aktu małżeństwa;
2) odpis aktu urodzenia dziecka.
Strony nie zawarły umowy majątkowej małżeńskiej. Pozwany od 10 lat nałogowo pije alkohol, a od ok. 4 lat zażywa narkotyki. Na zakup alkoholu i narkotyków przeznacza wspólny
majątek stron. Zaciąga długi oraz wynosi ze wspólnego mieszkania różne przedmioty, które
sprzedaje. Uzyskane pieniądze przeznacza na alkohol i narkotyki. Powódka jest zmuszona
spłacać długi zaciągnięte przez pozwanego. Mimo licznych próśb o poddanie się leczeniu
pozwany odmawia i nie zaprzestaje trwonienia wspólnego majątku.
Na skutek postępowania pozwanego powódka nie ma środków na utrzymanie siebie i wspólnego małoletniego dziecka. Dalsze utrzymywanie wspólności majątkowej między powódką a
pozwanym grozi jej i rodzinie ruiną finansową. W tych okolicznościach zachodzi ważny powód uzasadniający zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej.
Halina Wróbel
Załączniki:
1) odpis pozwu,
2) odpis skrócony aktu małżeństwa,
3) odpis skrócony aktu urodzenia dziecka.
3.2. Skutki ustania ustawowej wspólności majątkowej
Niezależnie od tego, czy zniesienie ustawowej wspólności majątkowej nastąpiło w czasie
trwania małżeństwa, czy też z chwilą jego ustania, skutki zniesienia tej wspólności są następujące:
z chwilą ustania wspólności ulega ona przekształceniu ze wspólności bezudziałowej
we wspólność udziałową i przestaje być wyodrębnionym majątkiem; istnieją tylko
dwie masy majątkowe, tj. majątki każdego z małżonków, na które składają się ich majątki osobiste i ułamkowe udziały w przedmiotach należących wcześniej do majątku
wspólnego:
o domniemywa się, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe
(art. 43 § 1 KRO); jednakże z ważnych powodów można żądać ustalenia
udziałów nierównych, tj. żądać, aby sąd ustalił udziały w majątku wspólnym
uwzględniając stopień, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego (art. 43 § 2 KRO),
o do majątku małżonków, który był objęty wspólnością stosuje się od chwili jej
ustania odpowiednio przepisy o współwłasności majątku spadkowego
i o dziale spadku (art. 1035 KC);
od chwili ustania wspólności majątkowej każdy z małżonków może:
o żądać podziału majątku wspólnego,
16
o rozporządzać udziałem w majątku wspólnym,
o rozporządzać udziałem w poszczególnych przedmiotach należących do majątku wspólnego,
o samodzielnie dochodzić przypadającej mu części wierzytelności, jeżeli świadczenie dłużnika jest podzielne.
4. Ustroje majątkowe małżeńskie
Małżonkowie mogą dokonać wyboru ustroju majątkowego, według którego będą kształtowane ich stosunki majątkowe w małżeństwie. Zasadą jest, iż w jednym małżeństwie może
panować jeden określony ustrój majątkowy. Ustrojem preferowanym przez ustawodawcę
jest ustrój wspólności ustawowej małżeńskiej. Ustrój ten powstaje z mocy prawa z chwilą
zawarcia małżeństwa, o ile małżonkowie nie ustanowili ustroju umownego lub nie istnieją
przesłanki do ustroju rozdzielności majątkowej W razie ubezwłasnowolnienia małżonka lub
ogłoszenia jego upadłości ustrój majątkowy ma charakter ustroju przymusowego i występuje w postaci rozdzielności majątkowej.
Ustawowy ustrój wspólności majątkowej jest ustrojem najbardziej powszechnym, przede
wszystkim dlatego, że nie wymaga od małżonków zawarcia umowy w formie aktu notarialnego, a ponadto ułatwia rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych (możliwość
wspólnego rozliczenia małżonków). Umowy majątkowe małżeńskie (intercyzy) są zawierane
z różnych powodów; wśród najczęstszych można wskazać:
prowadzenie działalności gospodarczej przez jednego lub oboje małżonków,
istnienie dużego majątku osobistego, który przynosi znaczne dochody,
chęć swobodnego zarządzania majątkiem,
zagrożenie majątku wspólnego odpowiedzialnością za długi jednego z małżonków.
4.1. Umowny ustrój majątkowy
Umowny ustrój majątkowy powstaje w drodze zawarcia majątkowej umowy małżeńskiej,
która może rozszerzać lub ograniczać wspólność majątkową, wprowadzać rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Zawieranie innego typu
umów majątkowych małżeńskich jest niedopuszczalne.
Chwila zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej
Umowa majątkowa małżeńska może być zwarta zarówno przed zwarciem małżeństwa, jak i
w czasie jego trwania. Jeżeli umowa majątkowa została zawarta przed złożeniem oświadczenia o wstąpieniu związek małżeński, staje się ona skuteczna dopiero z chwilą zawarcia
małżeństwa.
17
Forma umowy majątkowej małżeńskiej
Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej wymaga zachowania formy aktu notarialnego.
Umowa majątkowa małżeńska zawarta w innej formie jest bezwzględnie nieważna (art. 47 §
1 KRO).
Zmiana lub rozwiązanie umowy majątkowej małżeńskiej
Małżonkowie mogą wielokrotnie w czasie trwania małżeństwa zmieniać łączący ich ustrój
majątkowy. Rozwiązanie umowy majątkowej w czasie trwania małżeństwa przywraca ustrój
wspólności majątkową ustawowej między małżonkami. Zmiana i rozwiązanie umowy majątkowej małżeńskiej wymaga zachowania formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności.
Treść umowy majątkowej małżeńskiej
W umowie majątkowej małżeńskiej niedopuszczalne jest regulowanie zasad zarządu majątkiem wspólnym, skutków ustania wspólności i odpowiedzialności wspólnym majątkiem za
zobowiązania. Można natomiast w umowie majątkowej małżeńskiej ustanowić nierówne
udziały w majątku wspólnym.
Skuteczność umów majątkowych małżeńskich względem osób trzecich
Małżonkowie mogą powoływać się na zwartą przez nich umowę majątkową małżeńską tylko
względem osoby, która wiedziała o jej zawarciu i jej rodzaju (art. 47(1) KRO). Znajomość
przez osobę trzecią treści umowy nie jest wymagana.
W przypadku postępowania upadłościowego umowa majątkowa małżeńska znosząca albo
ograniczająca wspólność majątkową małżeńską jest skuteczna w stosunku do masy upadłości
tylko wtedy, gdy została zawarta co najmniej 2 lata przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 126 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze;
Dz. U. Nr 60, poz. 535 z późn. zm.). W innym wypadku składniki majątku objęte wspólnością
majątkową przed jej zniesieniem są traktowane tak jakby nadal wchodziły do majątku wspólnego – będą więc objęte masą upadłości.
4.2. Ustrój rozszerzonej wspólności majątkowej
Ustrój rozszerzonej wspólności majątkowej polega na tym, że małżonkowie w umowie małżeńskiej mogą objąć wspólnością także przedmioty majątkowe, które w ustroju ustawowym
należą do majątku osobistego. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadza jednak granice
rozszerzenia wspólności. Nawet w najszerszej umownej wspólności majątkowej istnieją
nadal majątki osobiste małżonków, chociaż o zmniejszonym składzie.
Nie można przez umowę majątkową rozszerzyć wspólności na:
przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia,
zapisu lub darowizny – celem tego ograniczenia jest ochrona swobody testowania i dokonywania darowizn, aby poprzez umowę majątkową małżeńską nie
wpływać na ewentualną wolę spadkodawcy przekazania przedmiotu majątkowego tylko jednemu z małżonków,
18
prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. prawa wspólnika w spółce cywilnej),
prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
wierzytelności z tytułu uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, o ile nie
wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu
innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.
Wspólność może zostać rozszerzona na przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków. W razie wątpliwości co do treści umowy majątkowej małżeńskiej rozszerzającej wspólność, przyjmuje się jednak, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do
wspólności. W umowie tej można również ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym w
razie ustania wspólności majątkowej między małżonkami. Jeżeli takie ustalenie nie zostało
dokonane, to udziały małżonków są równe. Nie wyłącza to możliwości żądania ustalenia
przez sąd udziałów nierównych, jeżeli przemawiają za tym ważne powody i stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego.
Rozszerzenie wspólności majątkowej między małżonkami ma wpływ na zasady odpowiedzialności wobec wierzycieli małżonków. Otóż, jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, to wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, może żądać
zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność ustawowa nie została rozszerzona (art. 50 KRO).
4.3. Ustrój ograniczonej wspólności majątkowej
Ustrój ograniczonej wspólności majątkowej polega na tym, że małżonkowie w umowie
majątkowej małżeńskiej określają węziej zakres wspólności niż w przypadku ustroju wspólności majątkowej ustawowej. Ograniczenie wspólności może polegać nawet na tym, iż
przedmiotem wspólności majątkowej małżonków będzie tylko jedna kategoria przedmiotów
majątkowych (np. tylko pobrane przez małżonków wynagrodzenie za pracę) albo tylko jeden
przedmiot majątkowy (np. wspólna nieruchomość lokalowa).
4.4. Ustrój rozdzielności majątkowej
Ustrój rozdzielności majątkowej polega na tym, że każdy z małżonków zachowuje zarówno
majątek nabyty przed zawarciem umowy majątkowej małżeńskiej, jak i majątek nabyty
później (art. 51 KRO). W tym ustroju istnieją dwa majątki osobiste małżonków, brak natomiast majątku wspólnego. Każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem (art.
51(1) KRO).
4.5. Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków
Ustrój rozdzielności majątkowej polega na tym, że w czasie jego trwania każdy
z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy majątkowej małżeńskiej, jak i majątek nabyty później (podobnie jak w ustroju pełnej rozdzielności majątkowej – zob. wyżej). Jednakże po ustaniu ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem
dorobków małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może
19
żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa
(art. 51(4) § 1 KRO). W razie śmierci jednego z małżonków wyrównanie dorobków następuje pomiędzy jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu (art. 51(5) § 1 KRO).
Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy
majątkowej małżeńskiej (art. 51(3) § 1 KRO). Dorobek oblicza się według stanu majątku z
chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia (art. 51(3) § 3
KRO).
Przy obliczaniu dorobku przyjmuje się następujące zasady, o ile umowa majątkowa małżeńska nie stanowi inaczej:
pomija się:
o przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej,
o przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,
o prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
o przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu
całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu
zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość – pobrana renta wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków,
o wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności
zarobkowej jednego z małżonków,
o prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne
prawa twórcy,
o przedmioty nabyte w zamian za przedmioty majątkowe wskazane powyżej;
dolicza się wartość:
o darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn
na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób,
o usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku
drugiego małżonka,
o nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.
Wyrównanie dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej
Po ustaniu ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków małżonek, którego
dorobek jest mniejszy może żądać wyrównania dorobków. Wyrównanie dorobków następuje kosztem małżonka, którego dorobek jest większy, przez zapłatę lub przeniesienie prawa na
tego z małżonków, którego dorobek jest mniejszy. W przypadku braku porozumienia między
stronami o sposobie i wysokości wyrównania dorobków rozstrzyga sąd.
Wyrównanie dorobków może nastąpić przez zapłatę określonej sumy pieniężnej na rzecz
małżonka z mniejszym dorobkiem albo przez przeniesienia na niego określonego prawa majątkowego. Dopuszczalne jest również wyrównanie w części przez zapłatę, a w części przez
przeniesienie prawa.
20
Roszczenie o wyrównanie dorobków staje się wymagalne w chwili ustania ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Jako roszczenie majątkowe przedawnia się z
upływem lat 10.
Zmniejszenie obowiązku wyrównania dorobków
Z ważnych powodów można żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków.
Żądanie zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobku przysługuje:
każdemu z małżonków,
spadkobiercom małżonka, ale jedynie wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo
o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił z żądaniem separacji.
4.6. Ustrój przymusowy
Ustrój przymusowy występuje w postaci rozdzielności majątkowej i powstaje w wypadkach, gdy wymaga tego interes małżonków, ich rodziny lub wierzycieli. Ustrój ten powstaje
niezależne od woli małżonków w wypadkach przewidzianych w KRO i trwa przez czas
trwania określonych w ustawie okoliczności.
Ustrój przymusowy rozdzielności małżeńskiej powstaje w następujących wypadkach:
na podstawie orzeczenia sądu ustanawiającego rozdzielność majątkową na żądanie
jednego z małżonków:
o małżonek może żądać ustanowienia rozdzielności majątkowej, jeżeli istnieją
ku temu ważne powody (art. 52 § 1 KRO); ważnymi powodami ustanowienia
rozdzielności majątkowej może być stan rozłączenia małżonków (ich separacja
faktyczna),
o w wyroku sąd oznacza dzień powstania przymusowej rozdzielności majątkowej; zwykle jest to dzień wytoczenia powództwa o ustanowienie rozdzielności;
w wyjątkowych sytuacjach sąd może ustanowić rozdzielność z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu (art. 52 § 2 KRO);
ubezwłasnowolnienie małżonka:
o rozdzielność majątkowa powstaje w takim wypadku z mocy prawa z chwilą
uprawomocnienia się postanowienia sądu o ubezwłasnowolnieniu całkowitym
lub częściowym małżonka;
ogłoszenie upadłości jednego z małżonków;
orzeczenie separacji między małżonkami.
Przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej między małżonkami ustaje w następujących
wypadkach:
uchylenia ubezwłasnowolnienia,
umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego (art. 53 § 2
KRO),
21
zniesienia separacji, chyba że na zgodny wniosek małżonków sąd znoszący separację
utrzyma między małżonkami rozdzielność majątkową (art. 54 § 2 KRO).
W sytuacji, gdy przymusowa rozdzielność majątkowa została orzeczona przez sąd z ważnych
powodów na żądanie jednego z małżonków, małżonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową
małżeńską w formie aktu notarialnego, przyjmując inny ustrój niż ustrój rozdzielności majątkowej.
5. Podział majątku wspólnego
Podział majątku wspólnego może nastąpić po ustaniu małżeństwa lub w czasie jego trwania,
ale po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej.
5.1. Tryby podziału majątku wspólnego
Roszczenie o podział majątku wspólnego małżonków nie podlega przedawnieniu. Oznacza
to, że z żądaniem podziału można wystąpić w każdym czasie, nawet kilka lub kilkanaście lat
po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami.
Podział majątku wspólnego może nastąpić:
w drodze umowy między małżonkami:
o jeżeli małżonkowie nie pozostają w sporze co do sposobu podziału majątku
wspólnego, to podział może nastąpić w drodze zawarcia umowy działowej;
umowa działowa może obejmować cały majątek wspólny małżonków lub tylko
jego część,
o umowa taka może być zawarta w dowolnej formie, jednakże względy bezpieczeństwa wymagają zachowania co najmniej formy pisemnej,
o jeżeli w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość (gruntowa, budynkowa lub lokalowa), a także prawo użytkowania wieczystego nieruchomości,
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, to umowa działowa powinna być
zawarta w formie aktu notarialnego,
o jeżeli w skład majątku wspólnego wchodzi przedsiębiorstwo, to umowa działowa powinna być zawarta co najmniej w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym; taki sam wymóg formy dotyczy sytuacji, kiedy w
skład majątku wspólnego małżonków wchodzą udziały lub akcje w spółkach
kapitałowych;
na podstawie orzeczenia sądu:
o podział majątku wspólnego może nastąpić w postępowaniu nieprocesowym;
dopuszczalny jest również podział majątku wspólnego w postępowaniu o rozwód lub w postępowaniu o separację,
22
o podział majątku wspólnego może być również poddany rozstrzygnięciu sądu
polubownego,
o z żądaniem podziału majątku wspólnego może wystąpić: każdy z małżonków,
spadkobiercy zmarłego małżonka, prokurator, wierzyciel małżonka,
o sądowy podział majątku wspólnego obejmuje cały majątek wspólny, jednakże z ważnych powodów sąd może przeprowadzić podział częściowy,
o w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd ustala skład i wartość majątku, rozstrzyga ewentualne spory o przynależność określonego przedmiotu
do majątku wspólnego lub do majątku osobistego małżonka, orzeka o żądaniu
ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym (jeżeli wcześniej nie doszło do takiego ustalenia w postępowaniu o rozwód lub separację), sąd rozstrzyga również o zwrocie wydatków, nakładów i innych świadczeń poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny lub odwrotnie.
Wniosek o podział majątku wspólnego - Wzór
Warszawa, dnia 12 grudnia 2008 r.
Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia
w Warszawie
I Wydział Cywilny
Wnioskodawczyni:
Irena Kowalska
zam. w Warszawie (00–544)
ul. Krucza 8 m. 12
Uczestnik:
Jan Kowalski
zam. w Warszawie (00–544)
ul. Krucza 8 m. 12
Wartość przedmiotu sprawy: 400 000 zł
Wniosek o podział majątku wspólnego
W imieniu własnym wnoszę o dokonanie podziału majątku wspólnego wnioskodawczyni i
uczestnika postępowania w ten sposób, że:
1) na wyłączną własność wnioskodawczyni zostanie przyznane:
- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w Warszawie, ul.
Krucza 8 m. 12, o pow. 60 m², dla którego Sąd Rejonowy w Warszawie Wydział Ksiąg wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr 2398235;
- przedmioty urządzenia domowego stanowiące wyposażenie mieszkania; tj. komplet mebli
kuchennych wraz lodówką oraz dwa komplety mebli pokojowych i telewizor Sony.
2) na wyłączną własność uczestnika postępowania zostanie przyznany samochód marki
BMW, o numerze rejestracyjnym WXB 2356.
Uzasadnienie
23
Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 15 lipca 2008 roku Sąd
rozwiązał małżeństwo wnioskodawczyni i uczestnika postępowania przez rozwód.
Dowód: odpis wyroku Sądu Okręgowego z dnia 15 lipca 2008 r.
W czasie trwania małżeństwa łączyła mnie z uczestnikiem postępowania ustawowa wspólność majątkowa. Majątek wspólny stanowią wskazane powyżej przedmioty. Wartość całego
majątku wspólnego wynosi 400 tys. zł. Z rozmów prowadzonych z byłym mężem wiem, że
zgadza się on na taki podział majątku wspólnego.
W związku z powyższym wniosek jest uzasadniony.
Irena Kowalska
Załączniki:
1) odpis wyroku Sądu Okręgowego z dnia 15 lipca 2008 r.
2) odpis wniosku
Sądem właściwym miejscowo do złożenia wniosku o podział majątku wspólnego po
ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej jest sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z małżonków – sąd spadku (art. 566 KPC).
Wartość przedmiotu sprawy stanowi wartość majątku wspólnego małżonków.
Od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej pobiera
się opłatę stałą w kwocie 1000 zł. Jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału takiego majątku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł.
5.2. Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym
Zasadą jest, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe, niezależnie od przyczyny ustania wspólności majątkowej. Jednakże z ważnych powodów można żądać ustalenia
nierównych udziałów w majątku wspólnym, przy uwzględnieniu przyczynienia się każdego
małżonków do powstania majątku wspólnego. W pewnych wypadkach – kiedy jeden z małżonków w większym stopni przyczynił się do powstania majątku wspólnego - przyjęcie
zasady równości udziałów jest niesłuszne; dlatego dopuszczalne jest ustalenie udziałów nierównych w majątku wspólnym (np. jeden z małżonków przez czas trwania wspólności pracował, a drugi odbywał karę długoletniego więzienia).
Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym może nastąpić w postępowaniu nieprocesowym przed sądem o podział majątku wspólnego. Dopuszczalne jest również dochodzenie ustalenie udziałów nierównych przed wszczęciem postępowania o podział majątku
wspólnego.
Czym jest przyczynienie się do powstania majątku wspólnego
Przyczynienie się do powstania majątku wspólnego to ogół działań małżonków prowadzących bezpośrednio do powiększenia majątku wspólnego, ale także ich starania o założoną
przez zwarcie małżeństwa rodzinę oraz o zaspokojenie jej potrzeb. Określenie przyczynienia
się do powstania majątku wspólnego nie następuje przez wyliczenie rachunkowe, np. po-
24
równanie zarobków lub innych dochodów uzyskiwanych przez małżonków. Uwzględnia się
również nakład osobistej pracy małżonka przy wychowywaniu dzieci i pracy we wspólnym
gospodarstwie domowym.
Ważne powody, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym
Ważnymi powodami, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym
są np. względy natury moralnej, w sytuacji rażącego lub uporczywego naruszania przez jednego z małżonków jego obowiązków względem rodziny. Wyjątkowo może dojść do sytuacji,
w której małżonek zostanie pozbawiony w całości udziału w majątku wspólnym.
Osoby uprawnione do wystąpienia z żądaniem ustalenia nierównych udziałów w majątku
wspólnym
Z żądaniem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym mogą wystąpić:
każdy z małżonków,
spadkobiercy zmarłego małżonka, jeżeli spadkodawca przed śmiercią wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub o orzeczenie separacji.
Żądanie ustalenia udziałów nierównych w majątku wspólnym nie ulega przedawnieniu.
5.3. Rozliczenie wydatków i nakładów dokonywanych między majątkami osobistymi
małżonków i ich majątkiem wspólnym
Rozliczenie takich wydatków następuje zwykle w sytuacji, kiedy dochodzi do podziału majątku wspólnego małżonków przed sądem. Pod pojęciem nakładów należy rozumieć koszty
poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy, natomiast wydatki to koszty
nabycia jakiegoś przedmiotu majątkowego.
Zasady rozliczeń wydatków i nakładów są następujące:
każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku
wspólnego na jego majątek osobisty, jednakże z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód,
każdy z małżonków może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił z majątku osobistego na majątek wspólny,
nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokajania potrzeb
rodziny, chyba że zwiększyły wartość danego majątku w chwil ustania wspólności,
np. sfinansowanie z majątku osobistego remontu wspólnego mieszkania,
można również żądać rozliczenia długu jednego z małżonków, który został zaspokojony z majątku wspólnego.
Zwrotu nakładów i wydatków dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd
może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.
5.4. Sposoby podziału majątku wspólnego
Sposób podziału majątku wspólnego polega na przyznaniu poszczególnych składników
majątku wspólnego małżonkom. Jeżeli podziału majątku dokonuje sąd, dokonując podziału
25
wspólnego prawa do mieszkania, powinien uwzględnić przede wszystkim potrzeby dzieci i
małżonka, któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej.
5.5. Podział majątku wspólnego w wypadku rozwodu
Na wniosek jednego z małżonków sąd orzekający rozwód może w tym samym wyroku dokonać podziału majątku wspólnego. Podziału majątku wspólnego w wyroku rozwodowym
dokonuje się, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w toczącym się postępowaniu rozwodowym. W przypadku podziału majątku wspólnego w związku z rozwodem, sąd okręgowy prowadzący postępowanie rozwodowe przekazuje wniosek o
podział majątku wspólnego do sądu rejonowego ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania
małżonków. Podział majątku wspólnego odbywa się w postępowaniu nieprocesowym.
Jeżeli małżonkowie w trakcie postępowania rozwodowego nie zgłosili wniosku o podział majątku wspólnego, to mogą dokonać takiego podziału albo w drodze umowy, a w razie sporu
między małżonkami w drodze postępowania sądowego, po uprawomocnieniu się wyroku
rozwodowego. Konieczne jest w takiej sytuacji złożenie wniosku do sądu rejonowego o podział majątku wspólnego. Sądem właściwym miejscowo jest sąd rejonowy, w okręgu którego małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w tym
okręgu jeszcze stale przebywa; w przypadku braku takiej podstawy właściwy jest sąd miejsca
zamieszkania strony pozwanej, a gdy takiego miejsca nie można ustalić – sąd miejsca zamieszkania powoda (art. 41 KPC).
Od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności ustawowej pobiera się opłatę stałą w wysokości 1000 zł. Jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału
majątku wspólnego, pobiera się opłatę stałą w wysokości 300 zł (art. 38 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych).
Orzeczenie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania
Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym rozstrzyga o
sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania, przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. Wyjątkowo sąd może nakazać eksmisję jednego z małżonków z mieszkania, z którego małżonkowie wspólnie korzystali. Żądanie takie może zgłosić
małżonek, w sytuacji gdy drugi małżonek rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia
korzystanie ze wspólnego mieszkania (np. jest nałogowym alkoholikiem i urządza nagminnie awantury). Na zgodny wniosek małżonków sąd może w wyroku rozwodowym orzec
również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i
pomieszczenia zastępczego, o ile podział lub jego przyznanie jednemu z małżonków jest możliwe. Przy orzekaniu o wspólnym mieszkaniu sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby
dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
5.6. Podział majątku wspólnego w wypadku separacji
Separacja – w odróżnieniu od rozwodu - nie powoduje ustania małżeństwa. Jednakże
skutkiem separacji jest ustanie wspólności majątkowej między małżonkami, ponieważ orzeczenie separacji wywołuje skutki takie same jak rozwód, z wyjątkiem tego, że małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa. Oznacza to, że w postępowaniu o orzeczenie separacji można zgłosić wniosek o podział majątku wspólnego, o ile nie spowoduje
26
to nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Do podziału majątku wspólnego i orzekania o wspólnym mieszkaniu stosuje się zasady jak przy rozwodzie.
Podstawa prawna:
1. Kodeks cywilny
2. Kodeks postępowania cywilnego
3. Kodeks rodzinny i opiekuńczy
4. Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu otwartych funduszy
emerytalnych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 159, poz. 1667 z późn. zm.)
5. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60,
poz. 535 z późn. zm.)
6. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U.
Nr 167, poz. 1398 z późn. zm.
27