ekonomiczne konsekwencje edukacji przyrodniczo

dr inż. Anna Janusz
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
Wydział Leśny, Katedra Szczegółowej Hodowli Lasu
mgr Jolanta Pochopień
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Wydział Nauk Ekonomicznych, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw
dr inż. Marcin Piszczek
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
Wydział Leśny, Katedra Szczegółowej Hodowli Lasu
inż. Marek Jarosz
Nadleśnictwo Janów Lubelski
EKONOMICZNE KONSEKWENCJE EDUKACJI
PRZYRODNICZO-LEŚNEJ I OCHRONY PRZYRODY
W NADLEŚNICTWIE JANÓW LUBELSKI (RDLP LUBLIN)
Streszczenie: Nadleśnictwo Janów Lubelski (Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie)
gospodaruje na obszarze o wysokich walorach przyrodniczych, a ponadto dysponuje wieloma atrakcjami
turystycznymi, co przyczynia się do penetracji terenów leśnych przez ludność miejscową i turystów,
którzy poza korzystaniem z uroków natury wykazują troskę o zasoby naturalne oraz są żądni wiedzy na
temat lasu i zasad gospodarowania w lasach. W związku z tym jednostki organizacyjne Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (PGL LP) podejmują aktywność na płaszczyźnie edukacji
przyrodniczo-leśnej społeczeństwa i ochrony przyrody. Celem badań było przedstawienie
ekonomicznych konsekwencji finansowania działań z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej
społeczeństwa i ochrony przyrody w Nadleśnictwie Janów Lubelski, w szczególności przeanalizowano
koszty ponoszone przez Nadleśnictwo w tym zakresie. Analizą objęto lata 2004-2010. Podjęto również
próbę identyfikacji źródeł finansowania zadań z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej i ochrony
przyrody w lasach janowskich.
Słowa kluczowe: ekonomiczne konsekwencje, edukacja przyrodniczo-leśna, ochrona przyrody, koszt,
nadleśnictwo
Wstęp
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (PGL LP) są jednostką
samofinansująca się. Prowadząc gospodarkę leśną, podejmują starania o zachowanie
najcenniejszych zasobów przyrodniczych. Ochrona przyrody oraz zachowanie
różnorodności biologicznej lasów jest jednym z nadrzędnych celów gospodarowania
w lasach. Podstawą prawną realizacji proekologicznej polityki leśnej państwa są m.in.
„Polska Polityka Zrównoważonej Gospodarki Leśnej”, której polityczne i prawne
ramy określa Polityka Ekologiczna Państwa352, Ustawa o lasach353, Ustawa o ochronie
352
353
Polityka Ekologiczna Państwa, MOŚZNiL, Warszawa 2001.
Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (z późn. zm.). Dz.U. z 2000 r. Nr 56, poz. 679.
178
przyrody354 oraz Polityka Leśna Państwa355. Celem ochrony przyrody jest utrzymanie
procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności
biologicznej, utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk
przyrodniczych, a także pozostałych zasobów i składników przyrody. Istotną rolę w
kształtowaniu proekologicznych postaw społeczeństwa oraz świadomości na temat
zasobów leśnych i konieczności ich ochrony odgrywa edukacja przyrodniczo-leśna.
Podstawą prawną tego typu działań w LP jest Zarządzenie Dyrektora Generalnego
Lasów Państwowych nr 57 w sprawie edukacji przyrodniczo-leśnej
w lasach356. Zgodnie z artykułem 54 Ustawy o lasach, koszty działalności w zakresie
ochrony przyrody oraz edukacji przyrodniczo-leśnej powinny być pokrywane z
dotacji celowych z budżetu państwa. W ciągu ostatnich lat budżet państwa
przeznaczał coraz mniej środków finansowych na zadania z zakresu edukacji
przyrodniczo-leśnej i ochrony przyrody, w związku z powyższym Lasy Państwowe z
własnych środków pokrywają koszty tego typu aktywności. Działalność
podejmowana przez jednostki organizacyjne Lasów Państwowych w zakresie
kształtowania proekologicznych postaw wśród społeczeństwa, a także ochrony
zasobów przyrodniczych w lasach generuje koszty, które są pokrywane przede
wszystkim z przychodów pochodzących ze sprzedaży surowca drzewnego.
1. Cel badań
W opracowaniu podjęto próbę określenia rozmiaru kosztów kształtowania
proekologicznych postaw społeczeństwa i ochrony przyrody w Nadleśnictwie Janów
Lubelski. Podejmowanie aktywności na płaszczyźnie edukacyjnej przez Lasy
Państwowe, a także działań na rzecz ochrony przyrody wpływa na sytuację finansową
nadleśnictw, przyczynia się do zwiększania kosztów w jednostkach organizacyjnych
Lasów Państwowych. Celem badań było rozpoznanie działalności Nadleśnictwa
Janów Lubelski na rzecz edukacji przyrodniczo-leśnej i ochrony przyrody w latach
2004-2010, a przede wszystkim ponoszonych na ten cel nakładów finansowych.
Podjęto również próbę identyfikacji źródeł finansowania zadań z zakresu edukacji
przyrodniczo-leśnej i ochrony przyrody.
2. Metodyka badań
Podstawą do oceny poziomu zaangażowania Nadleśnictwa Janów Lubelski na
rzecz ochrony przyrody stała się identyfikacja działań prowadzonych na obszarze
jednostki organizacyjnej w tym zakresie. Materiały empiryczne dotyczące wyżej
wymienionej działalności uzyskano poprzez analizę dokumentów pochodzących ze
sprawozdawczości Nadleśnictwa oraz raportów za lata 2004-2010. Podstawowym
źródłem danych były zawarte w Systemie Informatycznym Lasów Państwowych
(SILP) raporty w zakresie ochrony lasu oraz sprawozdania z wykonania planów
rocznych. Informacje na temat kosztów edukacji przyrodniczo-leśnej uzyskano w
Nadleśnictwie Janów Lubelski w oparciu o dokumentację i raporty SILP; koszty te
354
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz.U. Nr 92, poz. 880.
Polityka Leśna Państwa, MOŚZNiL, Warszawa 1997.
356
Zarządzenie nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 9 maja 2003 r. w sprawie
wytycznych prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych.
355
179
ewidencjonowano na koncie syntetycznym 510. Z kolei koszty związane z ochroną
osobliwości przyrodniczych ewidencjonowano na koncie ochrona lasu przed
czynnikami szkodotwórczymi (5104), wg Branżowego Planu Kont Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (BPK PGL LP)357. Udział środków
zewnętrznych (dotacje z budżetu państwa, konto 513) w finansowaniu działalności
Nadleśnictwa określono poprzez analizę dokumentacji źródłowej (sprawozdań,
decyzji o przyznaniu dotacji na realizację projektów).
Podjęto również próbę określenia udziału kosztów działalności w zakresie
edukacji przyrodniczo-leśnej i ochrony przyrody w kosztach całkowitych
Nadleśnictwa. Źródłem danych na temat sytuacji finansowej Nadleśnictwa był zespół
kont 7 dotyczący przychodów i kosztów związanych z ich osiąganiem.
3. Obszar badań
Nadleśnictwo to podstawowa jednostka organizacyjna Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Nadleśnictwo Janów Lubelski jest jedną z
25 tego typu jednostek w zasięgu administracyjnym Regionalnej Dyrekcji Lasów
Państwowych w Lublinie (RDLP Lublin). Jednostka ta w obecnym kształcie
funkcjonuje od 1990 r., w którym została powołana decyzją Naczelnego Dyrektora
Lasów Państwowych w dniu 9 lipca 1990 roku. Nadleśnictwo otrzymało status
Leśnego Kompleksu Promocyjnego (LKP) „Lasy Janowskie” w dniu 19 grudnia 1994
r. Lasy Nadleśnictwa położone są w VI Krainie przyrodniczo-leśnej Małopolskiej358.
Dla celów edukacyjnych i społecznych utworzono salę wystawową w budynku
Nadleśnictwa oraz ośrodek edukacji ekologicznej, w którym odbywają się zajęcia
dydaktyczne dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W zasięgu Nadleśnictwa funkcjonują
również ścieżki dydaktyczne, dzięki którym odwiedzający środowisko leśne, mogą
poszerzyć swoją wiedzę na temat lasów, leśnictwa i ochrony przyrody. Na obszarze
Nadleśnictwa występują liczne osobliwości przyrodnicze oraz formy ochrony
przyrody, tj. park krajobrazowy, cztery rezerwaty przyrody, obszar chronionego
krajobrazu, obszary Natura 2000, pięćdziesiąt osiem pomników przyrody oraz użytki
ekologiczne359.
4. Wyniki badań
4.1. Koszty oraz źródła finansowania działalności edukacyjnej w Nadleśnictwie
Janów Lubelski
Nadleśnictwo Janów Lubelski w latach 2004-2010 aktywnie pozyskiwało środki
finansowe na działalność edukacyjną (tabela 1). W 2004 r. uzyskano 67 tys. złotych z
357
A. Janusz, Wartościowanie wybranych działań Lasów Państwowych w realizacji pozaprodukcyjnych
funkcji lasu na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie. Maszynopis pracy
doktorskiej, UR Kraków, Kraków 2010, s. 31.
358
T. Trampler, A. Kliczkowska, E. Dmyterko, A. Sierpińska, Regionalizacja przyrodniczo-leśna na
podstawach ekologiczno-fizjograficznych, PWRiL, Warszawa 1990, s. 45.
359
Program Ochrony Przyrody w Nadleśnictwie Janów Lubelski na okres 1.01.2010-31.12.2019, Biuro
Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Lublinie, Lublin 2009, s. 18-46.
180
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) na
wyposażenie sali komputerowej w ośrodku edukacji. Na ten cel otrzymano również
29,3 tys. zł z budżetu państwa, brakującą kwotę do realizacji wyżej wymienionej
inwestycji oraz koszty bieżące pokryto ze środków Nadleśnictwa, w wysokości 171,3
tys. zł. W 2005 r. otrzymano dotację w wysokości 2 260,1 tys. zł z programu
Inicjatywa Wspólnotowa Interreg Polska – Białoruś – Ukraina (Interreg) na
modernizację budynku Ośrodka Edukacji Ekologicznej. W tym samym roku
uzyskano zalewie 1,4 tys. zł z budżetu państwa, a kwota wydatkowana ze środków
własnych Nadleśnictwa Janów Lubelski wyniosła 212,4 tys. zł. Łączne koszty
edukacji przyrodniczo-leśnej w 2006 r. wyniosły 46,3 tys. zł, z czego dofinansowanie
z budżetu państwa stanowiło 15 tys. zł, a środki Nadleśnictwa 31,3 tys. zł. W 2007 r.
Nadleśnictwo otrzymało kwotę ponad 666 tysięcy zł z NFOŚiGW (tabela 1).
Tabela 1. Źródła finansowania działalności edukacyjnej w Nadleśnictwie Janów Lubelski w latach
2004-2010
Rok
Źródła
finansowania
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
0,00
0,00
0,00
265,82
0,00
0,00
0,00
144,3
410,12
3,00
3,00
38,47
257,41
0,00
0,00
0,00
101,66
403,54
215,52
0,00
0,00
22,95
0,00
299,35
0,00
93,49
631,31
[tys. zł]
NFOŚiGW
WFOŚiGW Lublin
EkoFundusz
Budżet Państwa
Fundusz Spójności
Fundusz Leśny
INTERREG
Środki własne
Nadleśnictwa
Ogółem
67,00
0,00
0,00
29,30
0,00
0,00
0,00
171,30
267,60
0,00
0,00
0,00
1,40
0,00
0,00
2640,10
212,40
2853,90
0,00
0,00
0,00
15,00
0,00
0,00
0,00
31,3
46,3
666,45
3,00
0,00
6,00
0,00
0,00
0,00
821,22
1496,66
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Nadleśnictwa Janów Lubelski
Dotację wykorzystano podczas realizacji trzech projektów: wyposażenia sali
wystawowej w ośrodku edukacji ekologicznej (całkowity koszt zadania stanowił
206,3 tys. zł), modernizacji sali edukacyjno-konferencyjnej (koszt zadania 138,6 tys.
zł) oraz organizacji arboretum leśnego (na budowę ogrodzenia i drogi w arboretum)
wydano kwotę 499,7 tys. zł). W tym samym roku uzyskano dofinansowanie w
wysokości 3 tys. zł z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej w Lublinie (WFOŚiGW) oraz 6 tysięcy zł z budżetu państwa. Środki
przeznaczone przez Nadleśnictwo na inwestycje, utrzymanie obiektów edukacyjnych
oraz organizację zajęć wyniosły 821,2 tys. zł (tabela 1). W 2008 r. wydatki na
działalność edukacyjną LKP Lasy Janowskie zostały pokryte przez dwa podmioty:
budżet państwa (265,8 tys. zł) oraz Nadleśnictwo (144,3 tys. zł). W 2009 r.
pozyskano 3 tys. zł z NFOŚiGW oraz kwotę o takiej samej wysokości z WFOŚiGW
w Lublinie. Nadleśnictwo otrzymało również finansowe wsparcie w wysokości 38,4
tys. zł z Fundacji EkoFundusz. Najwyższe dotacje w 2009 r. pochodziły z budżetu
państwa, w kwocie 257,41 tys. zł oraz ze środków własnych Nadleśnictwa, w
wysokości 101,6 tys. zł. W 2010 r. z NFOŚiGW pozyskano kwotę 215,5 tys. zł, z
Budżetu Państwa 22,9 tys. zł, a z Funduszu Leśnego 299,3 tys. zł. Środki własne
181
Nadleśnictwa, na zadania z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej oraz w związku z
rozbudową i utrzymaniem obiektów wykorzystywanych do edukacji wyniosły ok.
93,5 tys. zł. Wysokość kwot pieniężnych przeznaczanych na edukację w lasach
janowskich była ściśle uzależniona od przeprowadzanych inwestycji. Najwyższą
kwotę na rozbudowę infrastruktury oraz działalność edukacyjną przeznaczono w
2005 r., w wysokości 2,85 mln zł, natomiast najniższą w 2006 r., w wysokości 46,3
tys. zł. Przeciętne roczne wydatki Nadleśnictwa na realizację zadań związanych z
edukacją wyniosły 225 tys. zł.
4.2. Koszty ochrony zasobów przyrodniczych w Nadleśnictwie Janów Lubelski
Fundusze przekazywane na realizację zadań z zakresu ochrony przyrody w
Nadleśnictwie Janów Lubelski pochodzą ze środków własnych jednostki oraz dotacji
z budżetu państwa. Kwoty przeznaczane rocznie na cele związane z ochroną przyrody
były zróżnicowane (tabela 2). W latach 2008-2009 wydano najwięcej środków
finansowych, a miało to związek z realizowanym projektem „Aktywna ochrona
głuszca”. W tych latach uzyskano również najwyższe dotacje z budżetu państwa,
które stanowiły ok. 65% rocznych wydatków Nadleśnictwa na ochronę przyrody.
Łącznie w ciągu 7 lat na zadania z zakresu ochrony przyrody przeznaczono ok. 1,53
mln zł, z czego 930,9 tys. zł pochodziło ze środków własnych Nadleśnictwa,
pozostałą kwotę stanowiły środki pozyskane z budżetu państwa. Corocznie
Nadleśnictwo otrzymywało dofinansowanie z budżetu państwa, procentowy udział
uzyskanych środków w kosztach realizacji zadań na rzecz ochrony przyrody wyniósł
od 0,6% w 2005 r. do 66% w 2009 r. Średnie roczne wydatki na ochronę przyrody w
latach 2004-2010 wynosiły 218 tys. zł, a 61% tej kwoty pochodziło ze środków
własnych Nadleśnictwa (tabela 2).
Tabela 2. Nakłady na zachowanie form ochrony przyrody w Nadleśnictwie Janów Lubelski w latach
2004-2010
Rok
Środki własne
Nadleśnictwa
Środki z budżetu
państwa
Ogółem
Udział środków z własnych
Nadleśnictwa
w wydatkach ogółem na
ochronę przyrody
[tys. zł]
[%]
2004
108,30
29,30
137,60
78,7
2005
212,40
1,40
213,80
99,3
2006
91,30
15,00
106,30
85,9
2007
143,30
6,00
149,30
96,0
2008
144,30
263,32
407,62
35,4
2009
129,73
257,41
387,14
33,5
2010
101,60
22,94
124,54
81,6
Ogółem
930,93
595,37
1526,30
61,0
Przeciętnie
132,99
85,05
218,04
61,0
rocznie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Nadleśnictwa Janów Lubelski
Ekonomiczne konsekwencje ochrony przyrody w Nadleśnictwie Janów
Lubelski wiążą się przede wszystkim z wydatkami poniesionymi na utrzymanie form
ochrony przyrody, zachowanie różnorodności biologicznej, ale także z kosztami
182
poniesionymi przez jednostkę organizacyjną na działalność w zakresie podnoszenia
świadomości ekologicznej społeczeństwa. W 2004 r. na cele związane z ochroną
przyrody ogółem (w szerokim tego słowa znaczeniu) wydano łącznie 171,3 tys. zł,
natomiast w 2005 r. kwota ta wzrosła do 424,8 tys. zł (tabela 3). Koszty związane z
zachowaniem zasobów przyrodniczych Nadleśnictwa były najwyższe w 2007 r. i
wyniosły 964,5 tys. zł. Z kolei w 2009 r. kwota wydana na cele związane z ochroną
przyrody była znacznie niższa i wyniosła 231,39 tys. zł, podobna sytuacja miała
miejsce w 2010 r. (tabela 3). Podsumowując: w latach 2004-2010 na zadania z
zakresu ochrony przyrody oraz edukacji przyrodniczo-leśnej społeczeństwa wydano
łącznie 2,4 mln zł, z czego przeciętny koszt wyniósł 342,6 tys. zł (tabela 3).
Tabela 3. Koszty poniesione przez Nadleśnictwo Janów Lubelski w związku z kształtowanie
proekologicznych postaw oraz ochroną zasobów przyrodniczych w latach 2004-2010
Rok
Koszty edukacji
przyrodniczo-leśnej
Koszty konserwatorskiej
ochrony przyrody
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Razem
Przeciętnie
171,30
212,40
31,30
821,22
144,30
101,66
93,49
1575,67
225,10
[tys. zł]
108,30
212,40
91,30
143,30
144,30
129,73
101,60
930,93
132,99
Koszty dodatkowe działalności na
rzecz ochrony przyrody i edukacji
przyrodniczo-leśnej
171,30
424,80
122,60
964,52
288,60
231,39
195,09
2398,30
342,61
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Nadleśnictwa Janów Lubelski
Działania na rzecz zachowania zasobów przyrody generują koszty, które w
większości były pokrywane przez Nadleśnictwo. Przeciętny roczny procentowy
udział tej grupy kosztów w kosztach całkowitych związanych z prowadzeniem
działalności w Nadleśnictwie Janów Lubelski wyniósł 2,5% (tabela 4). Biorąc pod
uwagę koszty ochrony przyrody ogółem , najwięcej środków na ten cel przeznaczono
w 2007 r. , wówczas koszty działalności na rzecz kształtowania postaw społeczeństwa
i ochrony przyrody stanowiły 7,3% kosztów całkowitych poniesionych przez
jednostkę (tabela 4).
Tabela 4. Procentowy udział kosztów ochrony przyrody i edukacji leśnej w kosztach całkowitych
Nadleśnictwa Janów Lubelski w latach 2004-2010
Rok
Koszty ochrony przyrody
i edukacji przyrodniczo-leśnej
Koszty całkowite
działalności
Nadleśnictwa
[tys. zł]
2004
2005
2006
2007
171,30
424,80
122,60
964,52
[%]
14354,97
14474,76
14787,12
13224,13
183
Udział kosztów ochrony
przyrody
w kosztach całkowitych
Nadleśnictwa
1,2
2,9
0,8
7,3
2008
2009
2010
Razem
Przeciętnie
288,60
231,39
195,09
2398,30
342,61
13411,17
12844,79
13857,94
96954,89
13850,70
2,2
1,8
1,4
2,5
2,5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Nadleśnictwa Janów Lubelski
5. Dyskusja
W Lasach Państwowych realizowana jest (niezależnie od „ustawowej” ochrony
przyrody) tzw. ochrona wielkoobszarowa, obejmująca różne kategorie lasów
ochronnych i lasy gospodarcze. Ochrona wielkoobszarowa polega na realizacji zasad
przyjętych przez Ustawę o lasach z 1991 r., co oznacza ochronę lasów, trwałość ich
utrzymania i zrównoważone wykorzystanie pełnionych przez nie funkcji, a także
prowadzenie edukacji leśnej społeczeństwa, czyli podnoszenie kultury zachowania się
w lesie360. Zdaniem R. Zielonego361 ochrona przyrody we współczesnym leśnictwie to
m.in. działalność obejmująca głównie prace konserwatorskie, dbałość o
pozaprodukcyjne funkcje lasów, a także objaśnienie roli lasów i leśników w
gospodarce i społeczeństwie. Zadania dotyczące ochrony przyrody należą
niewątpliwie do tej grupy przedsięwzięć, co do których prowadzenie rachunku
efektywności lub choćby rachunku racjonalnego gospodarowania jest nie tylko
utrudnione, ale również niezbyt mile widziane. Z drugiej strony jednak znajomość
szacunkowych wielkości nakładów i efektów działań związanych z realizacją zadań z
zakresu ochrony przyrody i edukacji przyrodniczo-leśnej w lasach jest koniecznością
w warunkach ekonomicznych naszego kraju. Tylko wtedy bowiem będziemy mogli
stale zwiększać efektywność naszych poczynań w zakresie ochrony zasobów
przyrody362.
Od kilku lat obserwuje się wyraźny wzrost aktywności Lasów Państwowych na
płaszczyźnie edukacji przyrodniczo-leśnej, również Służba Leśna coraz bardziej
angażuje się w tę działalność. Spowodowane jest to m.in. wzrostem zainteresowania
ofertą edukacyjną LP przez społeczeństwo. Również w Nadleśnictwie Janów
Lubelski liczba osób korzystających z edukacji przyrodniczo-leśnej w analizowanym
okresie wzrastała. Przeciętnie w skali roku z nieodpłatnej oferty edukacyjnej
Nadleśnictwa skorzystało 7 427 osób. Z kolei przy porównaniu liczby uczestników
zajęć z 2004 r. i 2010 r. widoczny jest ponad dwukrotny wzrost liczby osób
korzystających z różnych form zajęć edukacyjnych w Nadleśnictwie. Fakt ten
świadczy nie tylko o atrakcyjności samego miejsca pod względem przyrodniczym i
turystycznym, ale również o dobrym przygotowaniu merytorycznym
przeprowadzanych zajęć. W związku z rosnącą liczbą osób odwiedzających lasy
janowskie wzrosła także liczba pracowników Nadleśnictwa zaangażowanych w
edukację społeczeństwa (średnio 11 osób w roku). Zgodnie z zapisem ustawy o lasach
360
A. Grzywacz, Ochrona przyrody na obszarach leśnych, „Postępy Techniki w Leśnictwie” 2009, nr
106, s. 15-21.
361
R. Zielony, Ochrona przyrody w nadleśnictwie – program i jego realizacja, „Sylwan” 1998, nr 7, s.
13-25.
362
T. Marszałek, Ekonomiczne aspekty ochrony przyrody w Państwowym Gospodarstwie Leśnym.
„Sylwan” 1997, nr 9, s. 29-36.
184
art. 54, koszty edukacji przyrodniczo-leśnej oraz ochrony przyrody w lasach powinny
być pokrywane ze środków z budżetu państwa. W ciągu ostatnich lat obserwuje się
ograniczanie dotacji, w związku z powyższym PGL LP pokrywają koszty działalności
edukacyjnej i ochrony przyrody z własnych przychodów. Należy dodać, ze przychody
PGL LP to przede wszystkim środki pochodzące ze sprzedaży surowca drzewnego.
Lasy Państwowe mają duże osiągnięcia w edukacji leśnej, ponoszą również
znaczne nakłady finansowe na jej prowadzenie363. Corocznie Lasy Państwowe
ponoszą nakłady na działalność edukacyjną, która w ponad 70% finansowana jest ze
środków własnych nadleśnictw i Funduszu Leśnego, w 30% z dotacji budżetowych
i funduszy ochrony środowiska364. Działalność edukacyjna prowadzona przez
Nadleśnictwo Janów Lubelski wiąże się z dodatkowymi obciążeniami dla budżetu
jednostki. Najwyższy procentowy udział środków własnych Nadleśnictwa w łącznych
wydatkach jednostki na działalność związaną z szeroko rozumianą edukacją
przyrodniczo-leśną stwierdzono w 2004 i 2006 r. Wówczas środki własne stanowiły
ok. 65% wydatków na edukację ogółem. Najwięcej środków własnych Nadleśnictwo
Janów Lubelski przeznaczyło na edukację w 2007 r., w kwocie 821 219 zł, natomiast
średnio rocznie na edukację wydatkowano 225 tys. zł. Dla porównania jednostki
wchodzące w skład LKP Lasy Warszawskie, takie jak Nadleśnictwo Chojnów i
Drwina, w tym samym okresie na działalność edukacyjną przeznaczyły odpowiednio
233,2 tys. zł oraz 161 tys. zł365. Z kolei w LKP Woziwoda (RDLP Toruń) w 2000 r.
wydano 116 tys. zł na realizację zadań związanych z edukacją przyrodniczo-leśną
społeczeństwa366. Kwota ta jest niemal dwukrotnie niższa niż wydatki poniesione na
ten cel w Nadleśnictwie Janów Lubelski.
Z przeprowadzonych badań wynika, że środki finansowe przeznaczane na
działalność edukacyjną będą rosły, ponadto utworzona w ostatnich latach
infrastruktura wymagać będzie konserwacji, dlatego warto zastanowić się nad
zaangażowaniem również innych podmiotów (np. administracji publicznej) w proces
finansowania edukacji przyrodniczo-leśnej.
Wykonywanie zadań z zakresu ochrony przyrody w Nadleśnictwie łączyło się z
wydatkiem rzędu ok. 218 tys. zł rocznie, z tego wydatki Nadleśnictwa stanowiły 133
tys. zł/rok. Niemal 40% tej kwoty pochodziło z dotacji z budżetu państwa, pozostałą
część stanowiły środki własne jednostki. Kwoty pochodzące z budżetu Nadleśnictwa,
które corocznie wydatkowano na działania związane z ochroną przyrody, są
zróżnicowane. Zaobserwowano następującą zależność: jeśli w danym roku
realizowane były zadania z udziałem środków pochodzących ze źródeł zewnętrznych,
wydatki Nadleśnictwa również były wyższe.
Łączne koszty Nadleśnictwa Janów Lubelski poniesione na szeroko pojętą
ochronę przyrody (wraz z edukacją przyrodniczo-leśną) wyniosły niemal 2,4 mln zł.
Wydatki te stanowią 2,5% kosztów całkowitych jednostki i wpływają na obniżenie
wartości wyniku finansowego jednostki. Dla porównania koszty bezpośrednie
ochrony przyrody oraz edukacji przyrodniczo-leśnej stanowiły 1,3% kosztów
całkowitych działalności przeciętnego Nadleśnictwa RDLP Kraków w latach 2005363
A. Grzywacz, Edukacja leśna społeczeństwa „Biblioteczka Leśniczego” 2000, nr 138, s. 7-13.
J. Zadura, Edukacja leśna na co dzień, „Biblioteczka Leśniczego” 2008, nr 270, s. 25.
365
W. Młyński, Edukacja przyrodniczo-leśna w Nadleśnictwie Rudnik, „Leśne Prace Badawcze” 2009,
nr 3, s. 293-296.
366
T. Chrzanowski, Edukacja jest potrzebna, ale kosztuje, „Głos Lasu” 2001, nr 1, s. 7-9.
364
185
2009367. Wykonane analizy wskazują na wpływ kosztów związanych z ochroną
przyrody na sytuację finansową Nadleśnictwa. W okolicznościach zaniechania
wydatkowania środków pieniężnych na ten cel Nadleśnictwo Janów Lubelski
uzyskałoby wyższy wynik finansowy.
Podsumowanie
Wydatki związane z szeroko rozumianą ochroną przyrody w lasach pokrywane
są przede wszystkim ze środków własnych Nadleśnictw, ponadto w związku z
ochroną przyrody poza kosztami bezpośrednimi (dodatkowymi) Lasy Państwowe
ponoszą również koszty alternatywne (utracone korzyści) z powodu ograniczeń w
gospodarce leśnej (wyłączenia z produkcji drzewostanów). Postępująca presja na
ochronę przyrody w lasach prowadzi do ograniczenia produkcji leśnej, co skutkuje
również spadkiem przychodów gospodarstwa leśnego. Zdaniem S. Zająca368
konsekwencją tego faktu powinien być zmodyfikowany system finansowy PGL Lasy
Państwowe, zapewniający gospodarstwu leśnemu przychody z racji świadczonych
przez las użyteczności ochronnych i społecznych. Zachowanie zasobów przyrody dla
przyszłych pokoleń pozostaje celem nadrzędnym Państwowego Gospodarstwa
Leśnego Lasy Państwowe, jednak ten cel nie zostanie zrealizowany bez udziału
społeczeństwa. Pomóc w tym może propagowana coraz szerzej edukacja
przyrodniczo-leśna. Koszty dodatkowe bezpośrednie działalności Nadleśnictwa
Janów Lubelski w związku z edukacją leśną i ochroną przyrody stanowiły ok. 2,4 mln
zł. Poniesione nakłady finansowe miały wpływ na sytuację ekonomiczną jednostki,
ponieważ udział kosztów edukacji przyrodniczo-leśnej, konserwatorskiej ochrony
przyrody w kosztach całkowitych działalności Nadleśnictwa w latach 2004-2010
wyniósł ok. 2,5%. Należy podejmować starania w celu zwiększenia udziału środków
finansowych zewnętrznych (m. in. z Fundacji EkoFundusz, NFOŚiGW, WFOŚiGW
oraz budżetu państwa) na realizację zadań z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej i
ochrony przyrody.
Bibliografia
1.
2.
3.
Chrzanowski T., Edukacja jest potrzebna, ale kosztuje, „Głos Lasu” 2001, nr 1.
Grzywacz A., Edukacja leśna społeczeństwa, „Biblioteczka Leśniczego” 2000, nr 138.
Grzywacz A., Ochrona przyrody na obszarach leśnych, „Postępy Techniki w Leśnictwie”
2009, nr 106.
367
A. Janusz, Wartościowanie wybranych działań Lasów Państwowych w realizacji pozaprodukcyjnych
funkcji lasu na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie. Maszynopis pracy
doktorskiej, UR Kraków, Kraków 2010, s. 138.
368
S. Zając, Niektóre problemy ekonomiczne gospodarki leśnej w aspekcie reprywatyzacji lasów w
Polsce, „Sylwan” 1998, nr 10, s. 5-15.
186
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Janusz A., Wartościowanie wybranych działań Lasów Państwowych w realizacji
pozaprodukcyjnych funkcji na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych
w Krakowie. Maszynopis pracy doktorskiej, UR Kraków, Kraków 2010.
Marszałek T., Ekonomiczne aspekty ochrony przyrody w Państwowym Gospodarstwie Leśnym,
„Sylwan” 1997, nr 9.
Młyński W., Edukacja przyrodniczo-leśna w Nadleśnictwie Rudnik, „Leśne Prace Badawcze”
2009, nr 3.
Polityka Leśna Państwa, MOŚZNiL, Warszawa 1997.
Polityka Ekologiczna Państwa, MOŚZNiL, Warszawa 2001.
Program Ochrony Przyrody w Nadleśnictwie Janów Lubelski na okres 1.01.2010-31.12.2019,
Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Lublinie, Lublin 2009.
Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E., Sierpińska A., Regionalizacja przyrodniczo-leśna
na podstawach ekologiczno-fizjograficznych, PWRiL, Warszawa 1990.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz.U. Nr 92, poz. 880.
Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (z późn. zm.). Dz.U. z 2000 r. Nr 56, poz. 679.
Zadura J., Edukacja leśna na co dzień, „Biblioteczka Leśniczego” 2008, nr 270.
Zając S., Niektóre problemy ekonomiczne gospodarki leśnej w aspekcie reprywatyzacji lasów
w Polsce, „Sylwan” 1998, nr 10.
Zarządzenie nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 9 maja 2003 r. w sprawie
wytycznych prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych.
Zielony R., Ochrona przyrody w nadleśnictwie-program i jego realizacja, „Sylwan” 1998, nr
7.
ECONOMIC CONSEQUENCES OF FOREST EDUCATION
AND NATURE CONSERVATION IN JANÓW LUBELSKI
FOREST DISTRICT (RDSF LUBLIN)
Summary: Janów Podlaski Forestry (Regional Directorate of State Forests in Lublin) performs in the
area characterized by the high natural value. It also has many attractions, which contributes to the
penetration of forests by the local people and tourists, showing for natural resources and willing to know
more about forest and forestry management. Therefore, the organizational units of the State Forests
National Forest Holding (State Forests) undertake activities in the field of education, society, nature and
forest management and conservation. The aim of the research was to present the economic consequences
of financing education activities and natural forest management and nature protection society in Janow
Lubelski Forest District. A special focus was put on the spending incurred by the Forestry Commission.
The analysis covered the period between 2004 and 2010. An attempt to identify of sources of financing
for the tasks of education and natural forest management and conservation in Janow forest was also
made.
Kay words: economic consequences, forest education, nature conservation, cost, forest district
187