Wycieczka po
Transkrypt
Wycieczka po
Wycieczka po Sławie Trip through Sława w w w sla . wa .pl Wycieczka po Sławie Tekst/ Text Krzysztof Koziołek Tłumaczenie/ Translation Adrianna Lacka-Szczęsny Wydawca/ Editor Gmina Sława/ Municipality Sława ul. H. Pobożnego 10, 67-410 Sława tel. 68 355 83 10, fax 68 355 83 13 www.slawa.pl Urząd Miejski w Sławie/Town Office in Sława ul. H. Pobożnego 10, 67-410 Sława tel. 68 355 83 10, fax 68 355 83 13 www.slawa.pl Autorzy zdjęć/ Photos Marek Krukiel - zdjęcia lotnicze / Marek Krukiel - aerial photo, Piotr Dziełakowski, archiwum Urzędu Miejskiego w Sławie / Town Office in Sława - archive Druk i oprawa - Printing and binding www.libro.poznan.pl ISBN: 978-83-920100-8-1 „Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: „Europa inwestująca w obszary wiejskie”. Projekt pn. „Wydanie polsko-angielskiego folderu promocyjnego gmin Sława i Wschowa”, współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach działania „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju” - mały projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Instytucja zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Trip through Sława Krzysztof Koziołek Krzysztof Koziołek Sława, miejsce magiczne Sława – a magic place Mgła unosząca się nad taflą Jeziora Sławskiego była tak The fog floating over the surface of the Sławskie Lake gęsta, że można ją było kroić nożem. Sunęła w górę nie- was so thick that it could be cut with a knife. It was nosing zwykle wolno, niemal niezauważalnie, wręcz w majesta- silently up, very slowly, almost imperceptibly, in a majes- tyczny sposób. Pierwszą myślą, jaka przyszła Andrze- tic way. The first thought that came to Andrzej Sokół’s jowi Sokołowi do głowy, była ta, że biała wata odsłania mind was that ‘the white cotton wool’ revealed water wodę niechętnie, jak wstydliwa kobieta podnosząca reluctantly, the same as an embarrassed woman lifted zaledwie rąbek spódnicy, aby czasem nie pokazać her skirt hem in such a way that nobody could see too zbyt wiele. Zupełnie jakby chciała utrzymać w sekrecie much. She seemed to want to keep as a secret what was to, co w tej chwili działo się w głębokich odmętach. currently going on in the deep depths. 1 Wycieczka po Sławie Wrażenie owej tajemniczości potęgowała jeszcze przejmująca cisza. Dopiero po chwili zastanowienia Sokół uświadomił sobie, że nie słyszy ani porannego śpiewu ptaków, ani skrzeków żab, nawet szuwary nie tarły o siebie w ten charakterystyczny sposób, pozostawione przez wiatr same sobie. - Zamiast wschodu słońca jest mgła. I po co było zwlekać się z łóżka o trzeciej nad ranem? - Sokół ziewnął przeciągle, walcząc z opadającymi powiekami, That impression of the mystery was still intensified by poignant silence. Only after one moment of consideration did Sokół realize that he did not hear any morning birds singing or the frogs croaking. Even the reed grass was not rubbing each other in such a characteristic way as it does when the wind does not disturb it. - Instead of the sun there is fog. And what was the reason of getting up at three o’clock in the 2 Trip through Sława morning? – Sokół gave a wide yawn. He was fighting with dropping eyelids at the same time. He absolutely wasn’t used to getting up so early. Suddenly, the silence was broken by an unexpected flutter of wings. A few seconds later, Sokół got scared of greyleg geese’s loud, high noise. The birds were about to fly. Sokół stumbled. He instinctively managed to grab the reeds but it was not a foundation at all. But for his equilibristic pose he managed to attain at the last gasp, he would have fallen straight into the water. Finally, he regained his balance, looked left and saw some rays of light permeating through the trees. He turned his head again and was almost petrified when he saw the surface of the lake bathed in the sunlight. The fog disappeared without a trace. - Come back here in the evening … nieprzyzwyczajony do tak wczesnego wstawania. Wtem ciszę przerwał nieoczekiwany łopot skrzydeł. Sekundę później Sokół potknął się, przestraszony krzykiem startujących do lotu gęsi gęgawych. Machinalnie złapał się trzcin, ale żadne to było oparcie i gdyby nie ekwilibrystyczna poza, jaką w ostatnim momencie udało mu się przyjąć, jak nic wpadłby prosto do wody. Odzyskawszy równowagę, spojrzał w lewo, zobaczył promyki światła przebijające się między drzewami. Odwrócił głowę ponownie i niemal skamieniał, zobaczywszy taflę jeziora skąpaną w słonecznym blasku. Po mgle nie było śladu. - Wróć tu wieczorem... Sokół miał wrażenie, że cichy głos, niewiele donośniejszy od szeptu, dobiega spomiędzy szuwar. - Jest tu ktoś? - spytał Sokół niepewnie. - Wróć do mnie, gdy słońce będzie się kładło spać... - szept 3 Wycieczka po Sławie był jeszcze cichszy. Sokół skierował badawcze spojrzenie Sokół had the impression that a silent voice, not much w miejsce, z którego, jak mu się wydawało, dobiega louder than a whisper, was coming from between the głos. Nagle poczuł dreszcze przebiegające po ple- reeds. cach, odniósł bowiem wrażenie, że dostrzega postać - Is there anybody here? - Sokół asked insecurely. kobiety w białej zwiewnej sukni unoszącą się tuż nad - Come back to me when the sun bunks down to sleep wodą. Wziął głęboki wdech, po chwili wypuścił po- ... – the whisper was even quieter. wietrze z sykiem, odwrócił się na pięcie, sprężając się Sokół gave a searching look at the place, where, as do biegu i... zamarł w pół kroku. Przy czarnej sośnie, it seemed to him, the voice came from. Suddenly, he najgrubszej w Polsce, której dwóch mężczyzn nie da- felt creeps on his back. He had an impression he łoby rady objąć rękoma, stało trzech chłopców. Nie could see a figure of a woman in a white, ethe- byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie to, że mieli real dress floating just above the water. He took na sobie mundury niemieckich żołnierzy Waffen SS. a deep breath and, after a while, he breathed out 4 5 Wycieczka po Sławie - Esesmani, tutaj? W czasie się przeniosłem? Film with a hiss. He made a U-turn, prepared to run and jakiś kręcą? - gonitwa myśli biegła w głowie Sokoła sank in a mid-step. Next to the thickest black pine z prędkością błyskawicy. Spojrzał raz jeszcze, wytęża- in Poland, so thick that even two adults would not jąc wzrok. Jeden z żołnierzy ustawiał drewniane po- be able to enfold with their hands, there were two lana, drugi polał je jakimś ciemnym płynem z butelki, men and three boys. It would not be surprising at trzeci po chwili odpalił zapałkę od poły wojskowego all but they both were wearing the Waffen-SS Ger- płaszcza i rzucił ją na stos drewna. Płomień buchnął tak man soldiers’ uniforms. - Nazi SS units? Here? Have wysoki, że wszyscy odskoczyli jak rażeni piorunem. I moved about in time? Is there anybody making - Schneller! Schneller! Szybciej! Szybciej! Bo zgaśnie! a film here? – he had a flight of ideas like a streak - komenderował ten, który podpalił stos. Krzyczał of lightning. He looked again and strained his eyes. w kierunku żołnierzy, którzy pojawili się w drzwiach One of the soldiers was setting the wooden logs, the 6 Trip through Sława pałacu i zaczęli schodzić szerokimi schodami. Szli obok siebie, niosąc jakąś skrzynkę, za nimi w drzwiach pojawiali się kolejni. Podeszli do ogniska, obrócili skrzynkę nad buchającymi w górę jęzorami ognia, wyrzucając z niej mnóstwo książek i pojedynczych kartek papieru. - Czyżby palili słynne archiwum Heinricha Himmlera, w którym zgromadzono tysiące dokumentów dotyczących procesów czarownic oraz masonerii? - Sokół przetarł twarz dłonią, na ułamek sekundy zamykając oczy. Gdy je otworzył, po esesmanach nie było już śladu. Za to cichy dźwięk syczącego ognia brzmiał jakby nadal. Wytężył słuch, po chwili dotarło do niego, że to other one poured some dark liquid from a bottle onto the logs, and the third one stoke a match on a military jacket and threw it on a pile of wood. The flames blazed so high that all the men moved back as if they were thunderstruck. - Schneller! Schneller! Faster! Faster! The fire can go out! - the man who set the fire to the pile ordered. He shouted to the soldiers who appeared in the doorway of a palace and began to get down using wide stairs. They were walking side by side and carrying a box. Behind them, there the other soldiers appeared in the doorway. They came towards the fire, turned the box over the blazing tongues of flames, and threw a lot of books and single sheets of paper into the fire. 7 8 Trip through Sława nie skwierczenie polan, tylko ludzki śpiew. Z kościoła świętego Michała Archanioła dobiegały chorały gregoriańskie. Sokół żwawo ruszył w stronę świątyni, po chwili rozpoznał słowa Psalmu 34: „Oblicze Pana zwraca się przeciw źle czyniącym, by pamięć o nich wygładzić z ziemi”. Poczuł ciarki przebiegające po plecach: kontrast między intonowanym przesłaniem a esesmanami palącymi księgozbiór Himmlera był aż nadto czytelny. Nie zdążył jednak nawet zacząć się zastanawiać nad tym, co się dzieje, gdy jego uwagę przykuł świetlny refleks. To promienie słońca odbijały się od rozety, okrągłego okna ozdobionego metalowym ornamentem, tuż nad głównym wejściem do kościoła. Ciarki raz jeszcze - Are they burning the famous Heinrich Himmler’s archives? Is it a collection of thousands of documents connected with witches’ trials and Freemasonry? Sokół rubbed his face with his hand and closed his eyes for a split second. When he opened them, the Nazis were no longer there. But a quiet, hissing sound of the fire remained. He picked up his ears and after a while he realized that it was not the sound of sizzling logs but the human singing. He could hear the Gregorian chants coming from the Saint Michael Archangel church. Sokół briskly walked towards the temple and he recognized the words of Psalm 34: ‘The eyes of the LORD are on the righteous, and his ears are attentive to their cry; but the face of the LORD is against 9 10 Trip through Sława przebiegły mu po plecach. Sokół już miał podjąć decyzję, aby wrócić na kwaterę najkrótszą drogą, powstrzymał się jednak w ostatniej chwili, usłyszawszy dobiegający z rynku hałas kaszlącego silnika jakiejś ciężarówki. A jeśli to niemieccy żołnierze jechali pomóc przy paleniu tajemniczego księgozbioru? Nie chcąc znów narażać się na przywidzenia z przeszłości, zrobił w tył zwrot i ruszył w stronę parku miejskiego. Przeszedł mostek, podziwiając drzewa spowite gęstym bluszczem, kilka kroków dalej skręcił w prawo, cały czas oglądając się za siebie. Zobaczywszy furgonetkę z napisem „Zaopatrzenie” stojącą pod hotelem, odetchnął z ulgą: najwyraźniej podróż przed laty, w jaką wybrał się jego umysł, dobiegła już końca... Nowym mostkiem dla pieszych nad rzeczką Czernicą przedostał sięna plac księdza Kazimierza Tomkiewicza. those who do evil, to blot out their name from the earth’. He felt creeps on his back: a contrast between the message included in the Psalm and the Nazis burning Himmler’s collection of books was all too clear. But he could not even begin to think about what was happening when a luminous sight riveted his attention. There were some sun beams reflected from a rose window – the round window ornamented with metal adornments, just above the main entrance to the church. He felt creeps on his back again. Sokół was about to make a decision to return to the headquarters by the shortest route but he refrained at the last gasp, when he heard a noise of a truck engine coming from the market. But what if they were German soldiers coming to the rescue to burn the mysterious collection of books? He did not want to subject himself to the illusions of the past so he did an about-face and headed towards the municipal park. He crossed the bridge and admired the thick ivy-draped trees. Then, after a few steps, he turned right. He was looking back all the time. After that, he saw a delivery van. It was 11 12 Trip through Sława Spojrzał raz jeszcze na bryłę kościoła świętego Mi- standing next to the hotel. He breathed a sigh of relief chała Archanioła wybudowanego na zrębach świą- – apparently, the journey back in time that his mind tyni powstałej już w XIV wieku, w samych począt- took part in, came to an end … Andrzej Sokół crossed kach istnienia Sławy. To w tym właśnie kościele 25 a new pedestrian bridge over the Czernica river and lipca 1960 roku Karol Wojtyła, ówczesny biskup kra- arrived at the priest Kazimierz Tomkiewicz square. He kowski a późniejszy papież Jan Paweł II, odprawił looked once again at the building of the Saint Michael mszę dla studentów, z którymi przyjechał do Sławy Archangel church, built on the frameworks of a tem- rozpocząć wakacyjny spływ. Potem zjedli śniadanie ple created as early as the fourteenth century, in the i zwodowali kajaki na jeziorze, kierując się rzeką very early days of Sława existence. It was the church Obrzycą w stronę Skwierzyny. Na wysokości kościoła where on July 25, 1960 Karol Wojtyla, the then Bishop Sokół skręcił w lewo w uliczkę tak wąską, że dorosły of Cracow and a later Pope - John Paul II, celebrated mężczyzna rozłożonymi rękoma mógł dotknąć obu a Mass for students with whom he came to Sława to ścian. Chwilę później stanął na rynku, jego oczom uka- take part in a canoeing trip. After the mass, they all had zała się strzelista wieża kościoła Miłosierdzia Bożego breakfast and launched canoes on the lake. They took 13 14 Trip through Sława dziwnie współgrająca z przysadzistą bryłą samej świątyni. Jej projektantem był sam Karl Friedrich Schinkel z Berlina, wielki niemiecki architekt żyjący na przełomie XVIII i XIX wieku. Kościół przez niego zaprojektowany był czwartym wybudowanym w Sławie przez protestantów, poprzednie trzy spłonęły doszczętnie w pożarach. Wcześniej należał do nich kościół św. Michała Archanioła, ale w 1654 roku komisja działając w ramach kontrreformacji nakazała jego zwrot katolikom. Jak głosi legenda, o tym, kto będzie właścicielem świątyni, miał zadecydować wyścig konny dookoła jeziora. Wygrał go koń katolików, a na pamiątkę tego wydarzenia w oknie Obrzyca river and headed towards Skwierzyna. Next to the church, there Sokół turned left into a narrow street. It was so narrow that an adult man would be able to touch both walls of the street buildings with his hands quite easily. A few minutes later, Sokół stopped in the market. A lovely view of the soaring tower of the God’s Mercy church unfolded itself before his eyes. The tower surprisingly harmonized with the stubby body of the temple itself. It was Karl Friedrich Schinkel from Berlin – a German architect who lived on the turn of the eighteenth and the nineteenth centuries - who designed the temple. The church designed by him was the fourth temple built by the protestants in Sława because the three previous ones went up in flames. Previously, the Saint Michael Archangel church belonged to the protestants. But in 1654, the Counter Reformation committee ordered to give the temple back to the Catholics. As the legend says, it was a horse race around the lake that was to determine the ownership of the church. The Catholics’ horse won the race and that group of people got the temple. At the windows of Saint Michael Archangel church, there is a horseshoe to 15 16 Trip through Sława kościoła św. Michała Archanioła umieszczono commemorate that event. The rising sun intensely podkowę. Wschodzące słońce mocno oślepiało blinded Sokół but he would bet his life that he could Sokoła, ale dałby sobie rękę uciąć, że na samym see some people passing over the tiles, at the very szczycie dachu widzi kilka osób podających so- top of the roof. He tried to hear what they were talk- bie dachówki. Próbował usłyszeć, co do siebie ing about. However, he was unable to distinguish or mówią, ale nie potrafił rozpoznać, dopiero po recognize a single word. Only later did he realize that chwili zorientował się, że używali języka nie- they were speaking German. Were they the worship- mieckiego. Czyżby byli to wierni odbudowują- pers rebuilding the temple that had been destroyed cy swą zniszczoną trzykrotnie świątynię? - Nie- three times? – That was impossible ... – he sighed. możliwe... - westchnął. Kiedy spojrzał raz jeszcze When he looked at the building once more, there w tym kierunku, na dachu nikogo nie było... was nobody on the roof … Having passed the 17 Wycieczka po Sławie Minąwszy kościół, wszedł w ulicę Głogowską, niesamowicie wąską. Musiał uważać nie tylko na jadące samochody, ale i na mieszkańców domów, którzy, wychodząc wprost na chodnik, też mogli potrącić pieszych! Po kilkudziesięciu metrach Głogowska zbiegała się z ulicą Mikołaja Reja, to w tym miejscu przed wiekami stała Brama Głogowska, nazywana też przez niektórych Bramą Radzyńską; jedna z trzech bram strzegących miasta. Co prawda niegdyś rada książęca księstwa głogowskiego nakazała otoczyć Sławę murem obronnym, ale ponieważ była ona nie zbudowano. Usypa- miastem prywatnym należącym do rodu von Rechenbergów, murów no jedynie wał ziemny, gdzieniegdzie wzmocniony drewnianą palisadą... church, Sokół took an incredibly narrow Głogowska Street. He had to be careful not to be hit by moving cars or the dwellers of the houses, who while leaving their estates, could easily knock over the pedestrians as well! After a few dozen meters, Głogowska Street joined Mikołaj Rej Street. The Głogowska Gate stood there some centuries ago. That gate was also called the Radzyńska Gate and was one of the three different gates guarding and protecting the city. Admittedly, in the past a ducal council of the Duchy of Głogów ordered to surround Sława by defensive walls but, as it was a private city that belonged to the baronial family von Rechenberg, the walls were not finally built. The inhabitants only heaped up some earth and reinforced it by a wooden bank here and there … Sokół returned to the market down the Rej Street. It was very narrow and surrounded by lots of charming tenements. Then, he made for Chopin Street and sud18 Wycieczka po Sławie Sokół wrócił na rynek ulicą Reja, równie wąską i oto- denly, he appeared in a completely different place czoną równie urokliwymi kamieniczkami. Następnie and time. On the left side of the street, the one close skierował się w ulicę Chopina, aby nagle znaleźć się to the market, there were high brick fences inter- jakby w zupełnie innym miejscu i czasie. Po lewej twined with four ‘wooden gates’ – as they were stronie ulicy, tej bliższej rynkowi, stały wysokie muro- called in a village. How was it possible to find a ru- wane ogrodzenia przeplatane czterema drewnianymi ral landscape in the centre of the city? The answer bramami, wrotami, jak mawia się na wsi. Skąd w cen- was surprising. - Sława, as any other city, had also trum miasta wiejskie klimaty? Odpowiedź była zaska- a rural part for quite a while. In that case, the farmers’ kująca: Sława przez wieki, jak inne miasta, miała też yards were situated just at the back of the market. część wiejską, w tym przypadku obejścia rolników Sokół took a glance of the gate and noticed a tower znajdowały się tuż na zapleczu rynku. Sokół rzucił of the Saint Michael Archangel church looming in spojrzeniem ponad wrota, dostrzegł wieżę kościoła the background. He started running headlong down 19 Wycieczka po Sławie świętego MichałaArchanioła majaczącą w tle. Puścił się biegiem w wąskie przejście wiodące do ulicy Matejki, jedną z czterech podwójnych uliczek wychodzących z rynku, następnie przeszedł ją, wolno spacerując, po czym z powrotem znalazł się na ulicy Chopina, na końcu uliczki dostrzegł niskie chatki, jakby znów znalazł się na wsi, tuż obok miejskich kamieniczek. Ulicą Waryńskiego pokonał most drogowy na Czernicy, gdzie niegdyś stała Brama Polska, skręcił w prawo w ulicę Piwną, aby na jej końcu móc podziwiać dawną wieżyczkę strażniczą. Stamtąd przedostał się na Nowy Rynek, przypadkowego przechodnia poprosił o zrobienie zdjęcia przy fontannie z rzeźbą a narrow passage leading to Matejki Street, one of the four double streets emerging from the market. Then, he crossed it, walked slowly and finally, he was back in Chopin Street. At the end of the street, there he noticed some cottages and huts as if he had visited a countryside again. He was next to the tenement houses. Sokół crossed a road bridge over the Czernica river, situated in Waryńskiego Street, where once there was the Polish Gate. Then, he turned right into Piwna Street and started admiring a former watchtower at the end of the road. Thence, he got to the new market and asked a chance passer-by to take a photo of him next to 20 Trip through Sława Witosławy, następnie wszedł do parku miejskie- a fountain with the sculpture of Witosława. Then, he go i między drzewami oplecionymi bluszczem went to the city park for a walk among the trees udał się spacerem na miejskie kąpielisko. Odpo- entwined by the ivy. Finally, he got to the city baths. czynek od gonitwy codzienności i wytężonej The rest from the everyday life pursuit and a hard pracy był jak najbardziej wskazany, a plaża z pięk- work was absolutely advisable and the beach with nym widokiem na niemal całe jezioro nadawała beautiful views of the almost whole lake seemed to się do tego idealnie. Ale ile można smażyć się na be a perfect place for such a repose. But how much słońcu? Jeść świeże ryby łowione niemal pod time is it possible to sunbathe and eat fresh fish caught nosem przez miejscowych rybaków? Przyglądać by the local fishermen in the swim? Or how long can się baraszkującym dzieciom? Patrzeć z kpiącym you observe frolic children and look at men flexing uśmiechem na mężczyzn prężących coś, co what they consider to be muscles but what is just like w ich mniemaniu jest muskułami, zaś tak napraw- flabby balloons with a mocking smile? Or is it possible dę zaledwie sflaczałymi balonami? Podziwiać ko- to admire female shapes gilding in the sun due to the biece krągłości złocące się w słońcu dzięki hek- hectoliters of applied suntan lotion or take part in water tolitrom wylewanego na nie olejku do opalania? bike rides there and back for a long time? ... Late in the 21 Wycieczka po Sławie Pływać rowerem wodnym w tę i z powrotem?... Póź- afternoon, Sokół finally decided to finish resting. While nym popołudniem Sokół postanowił więc defini- rolling up the blanket, he looked and noticed a cruise tywnie zakończyć leżakowanie. Zwijając koc, spojrzał ship in the distance. It was just putting ashore. He minced w dal, do pomostu przybijał właśnie statek wyciecz- towards the ship and with a devil-may-care attitude kowy. Nie namyślając się wiele, podreptał w jego kie- bought a ticket. After a while, surrounded by as satisfied runku, kupił bilet i otoczony równie zadowolonymi and sun burnt holidaymakers as he was, Sokół took a seat jak on i spalonymi słońcem wczasowiczami, zajął on the board. The cruise was very pleasant and relaxing. miejsce na pokładzie. Rejs był wielce przyjemny i re- But how could it be different if the lake of an area of 854 laksujący. Ale czy mogłoby być inaczej, skoro mają- ha was called by Germans the Silesian Sea so long ago? It ce około 850 hektarów powierzchni jezioro już was given such a name maybe due to the setting sun that Niemcy nazwali Śląskim Morzem? Być może dlatego, observed from the east end of the lake, e.g. on the wild że zachodzące słońce obserwowane ze wschodnie- beach of the City Bay , was spreading over the go krańca akwenu, np. dzikiej plaży w zatoce miej- lake with its beams and it was the same phe- skiej, rozchodziło się promieniami po wo- nomenon as it usually happens on the sea. dzie tak, jak na morzu. Wtedy pojawia się Then, there is something what sailors call coś, co marynarze nazywają „drogą do a ‘road to happiness’? Or maybe szczęścia”? A może dlatego, że gdy nad the reason was different. When wodę opadała mgła, przeciwległego the water mist was falling then, brzegu jeziora nie było widać, wy- the opposite shore of the lake dawało się, jakby nie miało ono could not be seen. It seemed 22 23 Wycieczka po Sławie końca? A może powód był inny, taki oto, że przy as if the lake had no boundary lines. There was some- wietrznej pogodzie na tafli jeziora mknące przez sie- thing else strange about the lake – when there was dem kilometrów fale tworzyły niemal sztormowe a windy weather, on the surface of the lake there were bałwany? Z jakiej przyczyny określono jezioro takim seven kilometers long, almost stormy waves. It was not mianem, było mniej istotne, najważniejsze, że fak- so important why the lake was given such a name. The tycznie można się tam było poczuć jak na prawdzi- main thing was that you could have some experience wym morzu. A tym, którym mało było morskich as if you were on the real sea. Those who lacked sea przygód, jezioro oferowało atrakcje innego typu. adventures could focus on a variety of attractions of- Można tu podziwiać wodujące i wznoszące się do lotu fered by the lake. You could admire alighting and flying łyski, gęsi gęgawe, łabędzie nieme, perkozy dwuczu- coots, greyleg geese, mute swans, crested grebes, as be jak też kormorany czarne zajmujące jedną z trzech well as black cormorants that were the main inhabitants wysp zwaną z tejże przyczyny Wyspą Kormora- of one of the three islands called the Cormorants’ Is- nów. Jezioro to też istny raj dla wędkarzy, którzy land. The lake was also a paradise for anglers who could mogą tu złowić sandacza, szczupaka, okonia, płoć, fish zanders, pikes, perches, roaches, tenches, breams or 24 Trip through Sława lina, leszcza czy węgorza... Statek przebijał się eels there... The ship waded through the waves. Sokół przez fale. Sokół jednym uchem słuchał prze- was listening to a guide who was mentioning another wodnika przytaczającego kolejną już anegdotkę, anecdote and to a rustle of the wind at the same time. drugim zaś chłonął szum wiatru, wpatrując się He was staring at dozens of white sailboats and yachts. przy tym w biel dziesiątek żaglówek i jachtów pły- They were sailing so fast that when you looked at them nących z tak dużą prędkością, że patrząc na nie from a distance you could think they were not gliding z daleka wydawało się, jakby nie sunęły po wo- through the water but floating just above the surface of dzie, tylko unosiły się tuż nad jej powierzchnią. the lake. When the guide mentioned the deepest part Kiedy przewodnik wspomniał o najgłębszym of the lake - which was more than 12 meters deep - miejscu na jeziorze - mającym ponad 12 metrów Sokół recollected the morning and the mysterious fig- głębokości - Sokołowi przypomniał się poranek ures of Waffen SS soldiers burning the mysterious i tajemnicze postacie esesmanów palących tajem- Himmler’s collection of books. He fixed his gaze on the niczy księgozbiór Himmlera. Zapatrzył się w dal, distance. The waves pushed by the wind suddenly col- fale pchane przez wiatr nagle się załamały, a on lapsed. He had the impression as if he saw something 25 26 Trip through Sława odniósł wrażenie, jakby zobaczył coś, co przypo- that reminded him of a submarine body. Was it another mniało kiosk (nadbudówka, kadłub) łodzi podwod- thing from the past? During the World War the Nazis used nej. Kolejne przywidzenie z przeszłości? W czasach II the Silesian Sea to test U-boats ... Sokół disembarked the wojny światowej naziści wykorzystywali przecież Ślą- ship. He was hit by the a wave of noise. The beach was still skie Morze do testowania U-Bootów... Sokół zszedł ze full of tourists making use of the last sunbeams. Finally, the statku, uderzony falą zgiełku. Plaża wciąż pełna była sun hid somewhere near the shore of the lake. In search turystów wykorzystujących ostatnie promienie słoń- of silence and peace Sokół walked briskly towards the city ca szykującego się do zajścia nad brzegiem jeziora. park. He went among the trees bent in amazing poses, as Szukając ciszy i spokoju, szybkim krokiem ruszył if they had been twisted with a very strong human hand. w stronę parku miejskiego. Wszedł między drzewa Suddenly, out of nowhere, the ground was covered with wygięte w niesamowitych pozach, jakby wykręcone falling fog. He looked at ‘the white cotton wool’, still star- ludzką, nadzwyczaj silną ręką. Wtem, nie wiadomo ing at the trees that suddenly began to look like fairy-tale skąd, nad ziemię zaczęła opadać mgła. Patrzył na tę characters. He was gazing into the ivy that entwined the białą watę, patrzył wciąż na drzewa, które nagle za- boughs and branches of the trees and częły wyglądać jak baśniowe postacie. Wpatrywał się covered the brushwood creating w bluszcz, który oplatał nie tylko konary i gałęzie a kind of a strange and mysterious drzew, ale pokrywał też poszycie, tworząc jakąś taką quilt. Being led by an unknown force, dziwną, tajemniczą kołdrę. Wiedziony nieznaną siłą, Sokół reached the shore next to the Sokół dotarł nad brzeg tuż przy pałacu. - A jednak wróciłeś... - zaszumiało w trzcinach. palace. - You did come back ... – the reeds rustled. Wycieczka po Sławie Błyskawicznie odwrócił głowę w stronę, skąd dobiegł go dźwięk. Przetarł oczy ze zdumienia. Nad wodą unosiła się piękna kobieca postać, owinięta w białą suknię, z włosami lśniącymi złotem. To musiała być brodawica, dawna opiekunka wód wszelakich, jedna z tych, które przed wiekami zaopiekowały się Witosławą, córką księcia głogowskiego, zrozpaczoną po śmierci matki. Sokół otworzył usta, chciał coś powiedzieć, krzyknąć, ale wydobył z siebie tylko cichy świst. Zrobił więc krok przed siebie, wyciągając rękę w niemym geście, ale w tym samym momencie biała He quickly turned his head in the direction where he heard the sound from. He rubbed his eyes in a silent wonder. There was a beautiful female figure, wrapped in a white dress, with her hair shining like gold, floating over the surface of the lake. It must have been the former patroness of all kinds of water, one of those that took care of Witosława, the Duke’s of Głogów daughter, distraught after her mother’s death a few ages ago. Sokół opened his mouth to say something or to shout but only a silent whoosh of air brought out of his mouth. He did a step forward, extended his hand in a silent gesture but the white lady disappeared at the same time. After a while, the fog fell down and the surface of the lake sparkled with 28 Trip through Sława pani znikła. Chwilę później mgła opadła a tafla je- millions of red lights of the setting sun. ziora zaiskrzyła się milionami czerwonych światełek - First, the Nazis who were burning the books zachodzącego słońca. ... Then, the evangelicals who were building - Najpierw naziści palący książki... Potem ewangelicy the church ... Later the submarine ... And now budujący kościół... Później łódź podwodna... A teraz the medieval goddess ... – Sokół was whisper- jeszcze średniowieczna bogini... - Sokół szeptał sam ing to himself, not to be heard by anyone, do siebie, żeby czasem nikt go nie usłyszał, choć even though there was nobody but himself in przecież w pobliżu nie było nikogo oprócz jego sa- the area – they could not be hallucinations ... mego. - To nie mogą być halucynacje... Coś w tym There must have been something about all of wszystkim musi być... - nagle uśmiechnął się pod that … suddenly, he smiled under his breath. – nosem. - Sława to naprawdę jest miejsce magiczne... Sława is a truly magic place … 29 30 Trip through Sława Raj dla wodniaków, wędkarzy, rowerzystów i piechurów A paradise for boaters, anglers, cyclists and hikers Sława od lat kojarzy się przede wszystkim z jed- Sława has been primarily associated with one big tour- ną wielką atrakcją turystyczną: Jeziorem Sławskim ist attraction - the Sławskie Lake. The lake of an area o powierzchni 850 hektarów, największym w połu- of 854 ha is the biggest water body in the south-west- dniowo-zachodniej Polsce. Kilkadziesiąt ośrodków ern Poland. Lots of summer resorts, guesthouses and wypoczynkowych, pensjonatów i kwater prywat- private houses located in the very Sława, Lubiatów nych położonych w samej Sławie oraz w Radzyniu and Radzyń provide excellent accommodation facil- i Lubiatowie zapewnia doskonałą bazę noclegową. ities. It is also possible to rent kayaks, water bikes and Można też wypożyczyć nie tylko kajaki, rowery boats as well as yachts and sailboats. In the summer, wodne i łodzie, ale nawet jachty czy żaglówki. La- during the holidays you can take a trip by a cruise ship. tem, w czasie wakacji, po jeziorze kursuje statek When you sail across the lake, it is possible to admire wycieczkowy, z pokładu którego można podzi- the Silesian Sea together with its three islands: the Bird wiać Śląskie Morze z jego trzema wyspami: Ptasią, Island, the Wild Island and the Cormorants’ Island. Canoe 31 32 Trip through Sława Dziką i Kormoranów. Wypraw kajakowych wcale nie trips do not have to be limited to sailing on the lake. The trzeba ograniczać do pływania po samym jeziorze. Sławskie Lake together with the Obrzyca river – flowing Rzeką Obrzycą, wypływającą z niego na północnym from the north –west - create the beginning of some zachodzie, łączy się bowiem z wieloma szlakami picturesque kayak routes such as: Lubuski Water Route wodnymi, jak Lubuski Szlak Wodny (Sława - San- (Sława – Santok, its length is 220 km) or the route that tok, długość 220 km) czy szlak wiodący do Odry leads to the Oder river (63 km). If you travel across a (63 km). Kanałami i rzekami można się także prze- variety of channels and rivers, you can also reach the dostać do grupy jezior Przemęcko-Wieleńskich, group of Przemęcko - Wieleńskie Lakes and then, a stamtąd wypłynąć na Konwaliowy Szlak Kajakowy join and take the Lily of the Valley Route or the Cis- czy Kajakową Pętlę Cysterską. Jezioro Sławskie jest tercian Kayak Route from there. The Sławskie Lake największym w gminie i na Pojezierzu Sławskim, ale is the largest one in the Sława county as well as in the nie jedynym. Spośród dziewięciu pozostałych jedne Sławskie Lake District. But it is not the only lake in the przyciągają turystów czystą wodą, plażami i ośrod- area. Together with nine other lakes, it attracts tour- kami wypoczynkowymi, inne zaś ciszą i spokojem. ists because of clean water, beautiful beaches and 33 Wycieczka po Sławie Spragnieni miłości powinni odwiedzić Tarnów Je- holiday resorts, silence and peace. Those who are zierny położony nad dwoma jeziorami: Tarnowskim athirst for love should visit Tarnów Jezierny. This village Dużym i Tarnowskim Małym, a konkretnie źródełko is set between the Big Tarnowskie Lake and the Small miłości, zlokalizowane obok splecionych ze sobą Tarnowskie Lake. There is a source called ‘the Source sosny i buku. Jak głosi legenda, to nieszczęśliwie za- of Love’ as well as a natural monument - the beech tree kochani, których, aby mogli być razem, wróżka za- joined together with the pine. According to the legend, mieniła w drzewa... Wbrew pozorom gmina Sława to both trees represent unhappy lovers who were turned jednak raj nie tylko dla wodniaków i wędkarzy. Tak- into trees by a fairy in order to be together ... Contrary że amatorzy pieszych wędrówek i wypraw rowero- to popular beliefs, the Sława county is a paradise not wych znajdą tu coś dla siebie. Jednym z urokliwszych only for boaters and anglers. There are also a lot of at- miejsc są Wzgórza Pszczółkowskie nęcące licznymi tractions for those who are keen on walking, rambling 34 Trip through Sława jarami, wąwozami i wzniesieniami. Na trasie są dwa wielkie głazy narzutowe: Mietek (obwód 5,6 metra) i Jędrek. Na Szubienicznej Górze przed wiekami jak sama nazwa wskazuje - wieszano skazańców, aby byli przestrogą dla podróżnych zmierzających ze Sławy przez Wschowę do Głogowa. Na Starej Winnej Górze (najwyższe wzniesienie w okolicy, 131 m n.p.m.) możemy odnaleźć pozostałości budynków dawnych winnic, przed laty na południowo-wschodnich stokach wzgórza uprawiano bowiem winorośl. W drodze ze szczytu wchodzimy w dolinkę i przez krótki moment przenosimy się and cycling. One of the most charming places are the Pszczółkowskie Hills that allure with numerous ravines, gullies and hills. On the route, there are two large boulders: Mietek (a perimeter of 5.6 metres) and Jędrek. The Gallows Mountain – as the name suggests - reminded of ways of dispensing justice in distant times. The gallows on the hill warned offenders travelling from Sława to Głogów (via Wschowa). On the Old Vine Mountain (the highest hill in the area, 131m above the sea level), there you can find the remains of former vineyards because in the past, the south-eastern slopes of the Old Vine Mountain were covered with vineyards. What’s more, wine was produced and stored there. If you walk down the hill, you cross a valley and, for a short time, you can feel 35 Wycieczka po Sławie w klimaty bliższe Tatrom czy Górom Izerskim. To za sprawą Czarnego Stawu; woda w nim jest tak zakwaszona, że niemal pozbawiony jest roślinności, zaś torf nadaje jej tajemniczy czarny kolor. Trasę wiodącą przez Wzgórza Pszczółkowskie można pokonać zarówno pieszo (zajmuje to około 4 godzin), jak też rowerem. Na cyklistów czekają również inne szlaki rowerowe, jak: Sława - Lgiń - Wschowa (40 km), Sława - Lubiatów (10 km) oraz Lubiatów - Radzyń (11 km). W Lubiatowie ekologiczne dwa kółka możemy na chwilę zamienić na wierzchowca i wybrać się na szlak konny. Niedaleko tej miejscowości położone są również dwa rezerwaty torfowiskowe: Mesze oraz Jezioro Święte. Z Lubiatowa do Sławy można wrócić trasą rowerową lub pieszą wiodącą drugą stroną jeziora. Po drodze warto zejść na ścieżkę dydaktyczną the atmosphere of the Tatra Mountains or the Izera Mountains. It is thanks to the Black Pond. The water in the pond is so acidulated that there is small vegetation and the peat causes the mysterious black colour of the water. It is possible to make use of walk or bike trails through the Pszółkowskie Hills. If you decide to travel on foot, the transition time is about 4 hours. Some other bicycle routes wait for lovers of biking trips. There are three major bike trails: Sława – Lgiń – Wschowa (40 km), Sława – Lubiatów (10 km) and Lubiatów – Radzyń (11 km). In Lubiatów, there you can change your transport into another ecological one – it is advisable to leave your bike and try horse riding. Near Lubiatów, there are two peat reserves: ‘Mesze’ - there is a group of protected water and marshy plants and the ‘Holy Lake’. You can get by bike or on foot from Sława to Lubiatów and the route runs along the other side of the lake. It is easy to get to the didactic path called ‘Zwierzyniec’ (another name of 36 37 Wycieczka po Sławie „Zwierzyniec” (inna nazwa „Lekcja biologii inaczej”) this place is ‘biology lesson differently’) from there. It położoną przy leśniczówce o takiej samej nazwie. is situated near the forester of the same name. And A dotarłszy do Radzynia, nie można nie zwrócić once reached Radzyń, you must pay attention to the uwagi na stację badawczą Instytutu Meteorologii IMGW research station (the Institute of Meteorology i Gospodarki Wodnej, w której od 1970 roku pro- and Water Management - a research and development wadzi się m.in. badania nad obiegiem wody w przy- unit), where since 1970 researches concerning water rodzie. Wróciwszy do Sławy, warto się wybrać do circulation have been conducted. By the way, when parku miejskiego, w którym znajduje się największe you are in Sława it is worth visiting the park. There is the skupisko bluszczu posplitego w Polsce. biggest centre of the common ivy in Poland. 38 Wycieczka po Sławie 39 278 Zielona Góra - 90 km Sławskie Przybyszów SŁAWA Nowe Strącze Radzyń Tarnów Jezierny Kuźnica Głogowska 278 Stare Strącze 325 Nowa Sól - 54 km 319 Mapa poglądowa Indicative Map Poznań Warszawa Sława Wrocław SŁAWA 278 39 km 21 km WSCHOWA 278 miasto królewskie... Wschowa King’s town Wschowa... Miasto kkrólewskie rólewskiee Wschowa Tekst / Text Krzysztof Koziołek Konsultacja historyczna / Historical consultation Marta Małkus Tłumaczenie / Translation Adrianna Lacka-Szczęsny Gmina Wschowa / Municipality Wschowa Rynek 1, 67-400 Wschowa tel. 65 540 86 00, fax 65 540 13 40 www.wschowa.pl Urząd Miasta i Gminy Wschowa / The Municipal Council of Wschowa Wydział Promocji i Rozwoju / The Office of Promotion and Development Plac Zamkowy 3, 67-400 Wschowa e-mail: [email protected] tel. 65 540 59 98 Autorzy zdjęć / Photos Patryk Ścigocki, Bogusław Świtała, Marcin Tycner, Tomasz Wojnarowski, Aleksandra Jakubowska, Wojciech Adamski, Marek Krukiel, Per Hansen, Dariusz Fogt, Piotr Dziełakowski, Błażej Witczak, Archiwum:Muzeum Ziemi Wschowskiej, Urzędu Miasta i Gminy Wschowa Druk i oprawa / Printing and binding www.libro.poznan.pl ISBN: 978-83-920100-8-1 „Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: „Europa inwestująca w obszary wiejskie”. Projekt pn. „Wydanie polsko-angielskiego folderu promocyjnego gmin Sława i Wschowa”, współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach działania „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju” - mały projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Instytucja zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. King’s town Wschowa Spacer z monarchą pod rękę Walking arm in arm with the monarch Opisując Wschowę, można by właściwie użyć tylko i aż jednego określenia, które oddałoby jej charakter i klimat: miasto królewskie... Miasto królewskie nie tak znane jak Kraków, Gniezno, Poznań czy Warszawa, ale kilka wieków temu niemal równie ważne! To tutaj król Kazimierz Wielki w 1365 roku pojął za żonę Jadwigę Żagańską, to tutaj przyjeżdżali Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt I Stary, August II Mocny i August III... When you describe Wschowa, you can use only one or as many as one expression that can show its character and atmosphere: it is a royal town ... Wschowa is not as well known as the other royal cities such as Cracow, Gniezno, Poznań or Warsaw. But it was almost as important as those famous places a few centuries ago! It was in that city, where the king Casimir III the Great took Jadwiga Żagańska to wife in 1365. It was just Wschowa that was visited by Wladyslaw II Jagiello, Casimir IV the Jagiellonian, Sigismund I the Old, Augustus II the Strong and Augustus III ... But the monarchs’ visits are not the only tourist attractions that you can discover while walking through the charming streets of the old town. This time, however, you will be taken on a trip through this splendid town not by a traditional guide but by a true story about the Turkish envoy’s visit in Wschowa in 1775. And then, in order to rest and relax, I invite you to the forest wilderness, on picturesque hills and limpid lakes ... Ale wizyty monarchów to zaledwie czubek góry lodowej turystycznych atrakcji, które warto odkryć, spacerując klimatycznymi uliczkami starego miasta. Tym razem jednak w podróż po nich zabierze Cię, Drogi Czytelniku, nie tradycyjny przewodnik turystyczny, a opowieść o prawdziwej skądinąd wizycie tureckiego posła w 1755 roku. A potem, niejako dla odpoczynku, zapraszam w leśne ostępy, na malownicze wzgórza i jeziora z krystalicznie czystą wodą... Krzysztof Koziołek Krzysztof Koziołek He is a novelist, the author of the science fiction novels, crime stories and thrillers. pisarz, autor powieści sensacyjnych, kryminałów i thrillerów 1 Miasto królewskie Wschowa Poseł Porty Ottomańskiej Haggi Ali Aga, wysoki oficer The envoy of the Ottoman port, Haggi Ali Aga, a high wojsk tureckich, przybył do Wschowy wieczorem 21 maja officer of the Turkish army, came to Wschowa at night, 1755 roku. Nazajutrz miał zostać przyjęty przez króla on May 21, 1755. The following day he was to be Augusta III, który to do miasta zawitał tego samego dnia, received by the king Augustus III of Poland, who ar- tyle że wczesnym rankiem.Poselstwo tureckie ulokowano rived to the city early in the morning the same day. na przedmieściach miasta, jednak z samego rana 22 maja The Turkish envoys were placed on the outskirts of the city Haggi Ali Aga wraz z najbliższymi współpracownikami but in the very morning, on May 22, Haggi Ali Aga and zjawił się we wschowskim zamku, aby skosztować śnia- his closest associates appeared in Wschowa castle to en- dania przygotowanego specjalnie dla znamienitego go- joy breakfast prepared especially for the eminent guests. It ścia. Zwykle poselstwa jadały posiłki przyrządzane przez was typical of envoys to have meals cooked by their own własnych kucharzy, na ten cel codziennie dostarczano im chefs. A lot of food was delivered to that end. Those między innymi 5 jagniąt lub owieczek, 30 królików, 20 supplies included, among other things, 5 lambs or sheep, 2 King’s town Ws W Wschowa chowa młodych kurcząt, 60 kilogramów ryżu, 20 kilogramów miodu, 15 kilogramów kawy i tyleż samo cukru oraz mąki, 30 kilogramów cebuli, a oprócz tego czosnek, ocet, sól, świeży ser, mleko, cytryny, oliwę i sok z limonek... Tym razem jednak władze miasta, własny interes w wizycie poselstwa wietrzące, zaprosiły Haggiego Ali Agę na wystawny posiłek. Po porannej uczcie zaproponowano posłowi zwiedzanie Wschowy, a żeby podkreślić znaczenie gościa, za przewodnika miał robić burmistrz we własnej osobie. Poseł z burmistrzem wyszli więc na zamkowy dziedziniec, skąpany w ciszy, dotykany promieniami słońca podnoszącego się ponad mury obronne. Haggi Ali Aga spojrzał przed siebie, dostrzegł dwie wieże górujące nad miastem: niższą, ratuszową, i wyższą, strzelającą w niebo wieżę katolickiego kościoła farnego. 30 rabbits, 20 young chickens, 60 kg of rice, 20 kg of honey, 15 kilograms of coffee and as much sugar and flour, 30 kg of onions, as well as garlic, vinegar, salt, fresh cheese, milk, lemons, olive oil and lime juice ... That time, however, the city authorities, decided to offer Haggi Ali Aga a sumptuous meal because they looked for their own business in that particular visit. After the morning feast the envoy was offered to tour Wschowa. In order to emphasize the importance of the guest, a guide was to be the mayor of the city himself. The envoy and the mayor went to the castle courtyard that was bathed in silence, touched by the sunbeams rising over the defensive walls. Haggi Ali Aga gave the neighbourhood a look and noticed two towers towering above the city - the lower one – the town hall tower and the taller one, shooting up in the air, the Catholic parish church tower. A moment later, the gate opened and the envoy saw lots of merchants and heard 3 Miasto królewskie Wschowa Kiedy chwilę później otwarto bramę, w uszy tureckiego their noise and incitement. All of them were boasting about posła wpadł zgiełk i nawoływania kupców zachwalają- their products and works of arts. In fact, they were the results cych wytwory swej ciężkiej pracy. Wraz ze swym prze- of their hard work. The envoy together with his guide went wodnikiem ruszyli w lewo, mijając stoły piekarnicze, left. They passed the bakery tables as well as the cloth- kramy sukiennicze, garncarskie, szewskie i konwisarskie. ing, pottery, grindery and stannum and red bronze stalls. - Musisz wiedzieć, Ekscelencjo, że miasto nasze jest mia- - You have to know, Your Excellency, that our town is stem królewskim! - burmistrz nie krył dumy. - Od wieków a royal town - The mayor did not hide his pride. – A few przybywają tu monarchowie: Kazimierz Wielki, Władysław famous monarchs such as Casimir III the Great, Wladyslaw Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt I Stary. August II Jagiello, Casimir IV the Jagiellonian, Sigismund I the Old II Mocny odwiedził nas aż siedem razy, a teraz gościmy have come here for ages. And Augustus II the Strong has 4 King’s town Wschowa ponownie jego syna, a pana naszego i władcę, Augusta III. visited us as many as seven times. And now we are host- - Słyszałem, Jaśnie Panie, że wasi sukiennicy z samy- ing again, his son and our lord and ruler, Augustus III. mi Niderlandami konkurują - poseł skłonił się nisko, - I have heard, His Lordship, that your clothiers com- nie zdradzając przy tym, że jednym z jego zadań było pete even with the Netherlands – the envoy replied and nawiązanie kontaktów z miejscowymi rzemieślnika- bowed low. He did not want to reveal his secret that it mi i podpisanie intratnych kontraktów. - A przy tym was one of his tasks to establish contacts with the local skutecznie, bo sukno, które tu, we Wschowie tka- craftsmen and to sign some lucrative contracts. - And at cie, jest najpierwszego gatunku... - komplementował. the same time that competition with the Netherlands is 5 Miasto królewskie Wschowa - To prawda, Ekscelencjo, święta to prawda - oblicze very effective because the cloth that is weaved in Wschowa is burmistrza pojaśniało jeszcze bardziej. - Gdybyśmy cza- of the best quality … - the envoy complemented the mayor. su nie mieli tak mało, pokazałbym Ekscelencji manufakturę - That’s right, Your Excellency, it’s the gospel truth - the farbiarską mieszczącą się na Przedmieściu Głogowskim, mayor’s face brightened even more. - If we had some prowadzoną dawniej przez Włocha Niccolo Bacaralliego. more time, I would show you a dyer’s workshop lo- Jest wielce nowoczesna, pierwsza taka w Rzeczypospoli- cated in the Głogowskie Suburb. It is extremely modern tej. Sukno tutaj produkowane trafia na wschód, aż do Rusi. and Ale i złotników mamy niepoślednich, tworzą oni przepiękne wealth (the Republic of Poland). The workshop was for- dzbany do wina, kufle do piwa czy garnitury do mycia rąk. merly conducted by the Italian man - Niccolo Bacaralli. 6 the first one of that kind in the Polish Common- King’s town Wschowa The cloth produced there is transported to the East, as far as to Russia. But our goldsmiths are also very important. They can create and make beautiful jugs for wine, beer mugs and suits for washing hands. Although Wschowa is not the big city, there are as many as 50 guilds and also almost ten three scores of craftsmen. Wschowa is one of the seven richest cities in the Choć Wschowa wielkim miastem nie jest, to mamy aż 50 cechów, a rzemieślników u nas prawie dziesięć kop. Wschowa jest jednym z siedmiu najbogatszych miast w Królestwie Polskim! Tędy, Ekscelencjo - burmistrz dostojnym gestem ręki pokazał w prawo. Przeszli obok urokliwych kamieniczek na Placu Zamkowym, kilka było już murowanych, reszta postawiona z drewna. Minęli okazały budynek ratusza, zatrzymali się na dłuższą chwilę przy ośmiobocznym zbiorniku na wodę, w którego centrum stała rzeźba kobiety w koronie na głowie, długiej szacie, trzymająca kartusz z inskrypcją po łacinie „Męstwo rozkwita wobec nadziei”. 7 Miasto królewskie Wschowa Rzeźbę stworzono z okazji przyjazdu Augusta III do miasta, kobieta zaś była personifikacją Wschowy, zwanej z niemieckiego Fraustadt, Miastem Pani... Haggi Ali Aga, jak na oficera przystało, już chciał ruszyć w stronę murów obronnych i Bramy Głogowskiej, jednak burmistrz dostojnym gestem ręki pokazał kierunek przeciwny. Ruszyli więc wzdłuż zachodniej pierzei rynku, gdzie wszystkie kamienice były już murowane, z podcieniami na parterze. Na samym końcu pierzei, na wysokości pierwszego piętra, kamienicę i ratusz łączyła drewniana weranda. Kiedy pod nią stanęli i poseł głowę zadarł, burmistrz zaczął opowiadać, co to za budowla. Wybudowana kilkadziesiąt Kingdom of Poland! – Take this way, Your Excellency – the mayor showed to the right in a dignified manner. They passed the charming tenements at the Castle Square. Some of the houses were already brick and the rest of them was still wooden. Next, they went past a splendid building of a town hall. Finally, they stopped for a moment at the octagonal water tank. In the centre of the tank, there was a sculpture of a woman in a long robe and with a crown on her head. She was holding a cartouche with the Latin inscription ‘Courage flourishes against hope’. The sculpture was created to celebrate the arrival of Augustus III. The woman was a personification of Wschowa, known from a German language as Fraustadt, Woman City ... Haggi Ali Aga, as befitted the officer, wanted to move in the direction of defensive walls and the Głogowska Gate but the mayor pointed out the opposite direction in a dignified 8 King’s town Wschowa lat wcześniej, łączyła rezydencję królewską z ratuszem. Już August II Mocny przebywał w tym miejscu podczas pobytów we Wschowie, teraz zaś w komnatach królewskich rozgościł się jego syn, August III. Na piętrach kilku kamienic znajdowały się sale jadalne, kancelaria koronna, sypialnie dla króla i jego świty. Podobna weranda wiodła też od kamienicy do kościoła farnego, wzdłuż ulicy Kościelnej. - Czy król wasz oddzielne wejścia do ratusza i kościoła ma z jakiegoś konkretnego powodu? Może dla bezpieczeństwa chadza sam, żeby kontaktu z tłuszczą nie mieć? - Haggi Ali Aga zadał pytanie takim tonem, że trudno było rozeznać, czy tylko ciekawość chce gesture. So they went along the western side of the square, where all the houses were already brick, with arcades on the ground floor. At the very end of the frontage, to the level of the first floor, the tenement and the town hall were connected with a wooden veranda. When they stood under it and the envoy perked his head, the mayor started talking about the very dome. It was actually built several years sithence and combined the royal residence with the town hall. It was the place where Augustus II the Strong stayed during his visits in Wschowa. Now, the royal chambers were the place where his son, Augustus III, made himself comfortable. On the floors of several tenements, there were dining rooms, a chancery, bedrooms for the king and his entourage. A similar porch also led to the building of the parish church, along Church Street. - Does your king have some separate entrances to the town hall and to the church for some particular 9 Miasto królewskie Wschowa zaspokoić, czy też kpić z polskiego monarchy się odważa. reason? Is it possible for him to go alone just to avoid - Król nasz, Ekscelencjo, niczego i nikogo się nie boi - any contacts with a crowd and to feel safe? - Haggi Ali burmistrz intensywnie myślał, jakby tu honoru Ojczy- Aga asked a question in such a strange tone that it was zny bronić, a przy tym posła słowem żadnym czasem difficult to make out whether it was only his curiosity or aby nie urazić. - Werandy wzniesiono, aby czasu i sił he was just brave enough to sneer at the Polish monarch. król miłościwie nam panujący nie marnował na dro- - Our king, Your Excellency, is not afraid of anything and anybody gę, jeno by rządzić mógł i modlić się do Boga o po- – the mayor was thinking intensively how to defend the honour myślność. A czas jego, ekscelencjo, cenniejszy jest of the homeland and not to offend the envoy at the same time. od wszystkich kruszców w państwowym skarbcu! The porches were built to save the ruling king’s time and 10 King’s town Wschowa Haggi Ali Aga uśmiechnął się tylko na to wyznanie, swoje i tak wiedząc. Na dworach całej Europy bowiem mawiano, że August III był całkowitym przeciwieństwem swego ojca. August II Mocny uwielbiał przebywać wśród tłumu, wręcz bratać się z nim, by zewsząd słyszeć okrzyki uznania dla swego królowania. W sercu Augusta III szacunek poddanych też zajmował miejsce niepoślednie, ale on z kolei wyznawał inną drogę do jego zdobywania: majestat władcy nie pozwalał mu na zadawanie się z motłochem, wzmacnianiu jego prestiżu jako króla miał więc służyć nimb tajemniczości. not let him waste his precious time. As you know, his tasks were to reign and to pray to God for success and well-being. And the king’s time, Your Excellency, is more valuable than all precious metals in the state treasury! Haggi Aga Ali smiled at that confession. He seemed to be in the know about something different. Augustus III has been said to be the exact opposite of his father on the European courts. Augustus II the Strong loved spending 11 Miasto królewskie Wschowa Poseł z burmistrzem skręcili w ulicę Kościelną. Ich oczom time among the crowd, even fraternizing with people in order ukazał się kościół farny i wiodąca do niego drewniana we- to hear exclamations and cries of appreciation for his reign. randa, biegnąca do murów świątyni, wprost do zakrystii. Augustus III also kept the subjects in his heart and respected - Tędy król nasz na modlitwy i kazania się udaje - them but he held a different opinion of how to gain subjects’ burmistrz pospieszył z odpowiedzią, zanim jeszcze respect: the power and majesty of the king did not allow poseł zdążył zadać pytanie.Burmistrz pokazał posłowi him to hang around with the mob and it was the atmos- tablicę fundacyjną wmurowaną w ścianę dzwonnicy phere of mystery that was to enhance his prestige as the king. sięgającej wysokością 68 metrów, potem zaś muszlę Then, the envoy with the mayor turned into Kościelna Jakuba, znak, że fara znajdowała się na drodze szlaku street. They saw the parish church and a wooden 12 King’s King Ki ng’s ng ’ss ttow town ow wn Ws W Wschowa chhow owa pątniczego, łącząc się z drogami niemieckimi i francu- porch leading to the temple, straight to the vestry. skimi, wiodącymi wprost do Santiago de Compostela - This way our king goes to his prayers and ser- w Hiszpanii. Następnie weszli do środka, przewodnik mons - the mayor was quick enough to answer od razu zaprowadził posła ku prezbiterium, z dumą po- a question before the envoy had managed to ask it. kazując bogato zdobione oratorium z baldachimem na The mayor showed the envoy the foundation board built balkonie, do którego wiodły drewniane schody. in the wall of the bell tower that reached a height of 68 - Tu król nasz modły do Boga wznosi. Świątynia ta po- metres. Then, they focused their attention on the shell of wstała na zrębach kościoła wybudowanego przed kilko- James. That was a sign which proved that the parish was ma wiekami. W tym właśnie miejscu sam Kazimierz Wielki on the pilgrimage route. It was combined with the German and French roads and led directly to Santiago de Compostela in Spain. After that, they went inside the temple and the guide immediately brought the envoy to the presbytery. He proudly showed a beautifully ornamented oratory with a canopy on the balcony, which a wooden staircase led to. - This is the place where our king offers up his prayers to the God. This temple was built on the frameworks of the church built a few centuries ago. In this place, there the very Casimir III the Great took Jadwiga Żagańska to wife. She was the Duke’s of Głogów-Żagań Duchy daughter and the whole ceremony happened in the year of our Lord 1365. To commemorate that event, the king Casimir III the Great left the relics of St. Stanislaus Bishop and Martyr. Since then, the church has had two patrons: the Blessed Virgin Mary and the Bishop Stanislaus. - The mayor, who after all, was an evangelical Christian, found it not so easy to speak solemnly of the Catholic church. Therefore, he could not refrain from sharing data that, in his opinion, showed the differences related to Catholic and Protestant believers’ behaviour and manners. - Well, in 1685 the parish church burnt down, and the believers were not able to become 133 Miasto Mi M iaassto to kkrólewskie róleew ró wsskkiie W Wschowa scchho wziął za żonę Jadwigę Żagańską, córkę księcia głogowsko-żagańskiego, a działo się to w roku pańskim 1365. Na pamiątkę tego wydarzenia król Kazimierz pozostawił relikwie świętego Biskupa Stanisława Męczennika, od tego też czasu kościół ten ma dwóch patronów: Najświętszą Maryję Pannę i Biskupa Stanisława - burmistrzowi, który przecież ewangelikiem był, niełatwo przychodziło mówić z namaszczeniem o kościele, jakby nie było, katolickim. Dlatego też nie mógł się powstrzymać od przytoczenia danych, które jego zdaniem wiele mówiły o różnicach w sposobie działania wiernych katolickich i protestanckich. Otóż w 1685 roku fara spłonęła doszczętnie, zaś wierni nie potrafili się zorganizować na tyle, aby szybko ją odbudować, zajęło im to aż 35 lat. Za to ich bracia w wierze, wschowscy ewangelicy, po zniszczeniu swej świątyni w tym samym pożarze, pierwsze nabożeństwo odprawili już w trzy dni później, kościół zadaszyli w ciągu trzech miesięcy, zaś kompletna odbudowa zajęła im zaledwie trzy lata. Mówiąc to, burmistrz aż promieniał, jednak słowem się nie zająknął o tym, że protestantów w mieście było kilka razy więcej, a więc i możliwości mieli większe. Po wyjściu z fary, burmistrz pokazał gościowi okazałe kolegium jezuickie, powstałe po połączeniu dwóch budynków: podupadłej winiarni i dawnej mennicy miejskiej. Kiedy wspomniał o mennicy, nie mógł oczywiście nie pochwalić się, że Wschowa miała prawo bicia monet już od początków XIII wieku, a przywilej ten nadany przez księcia Jana na Ścinawie potwierdzili później także królowie Kazimierz Wielki i Władysław Jagiełło. Zresztą, oprócz mennicy miejskiej, już poza murami, 14 14 King’s town Wschowa przez niemal wiek działała także mennica koronna, co organized quickly enough to rebuild it. And it took them as napawało mieszkańców nie lada dumą. W połowie XVII many as 35 years to build another temple. But their evan- wieku we Wschowie mieszkał sam Andrzej Tymff, później- gelical ‘brothers in faith’ managed to celebrate a service in szy dzierżawca mennic królewskich, który rozpoczął bicie their church, burnt in the same fire, only three days after the monet zwanych tymfami lub tynfami. Ponieważ używany disaster. They repaired the roof within three months, and it do tego kruszec miał wartość zaledwie połowy nominału, took them just three years to complete the reconstruction of zwano ją „złą monetą”. Miała tak kiepską opinię, że do- the temple. While telling all those facts, the mayor beamed czekała się nawet powiedzenia: „Dobry żart tynfa wart”. with joy. But he did not say a word that there were much Spacerowicze przeszli przez Wielką Furtę Kościelną, wy- more protestants than Catholics in the city, and therefore, szli poza mury obronne. Kilka minut później znaleźli się their abilities and opportunities were incomparably bigger. 15 Miasto królewskie Wschowa w klasztorze bernardynów, skierowali swe kroki do kościo- Having finished visiting the parish church, the mayor showed ła Świętego Józefa. To właśnie w tej świątyni, w jednej the guest a splendid and impressive building of the Jesuit z kaplic znajdował się cudowny krucyfiks. Wieść niosła, College. It was founded when two buildings - the former iż w 1558 roku innowiercy podpalili klasztor, a potem wine cellar and an impoverished urban mint - were joined stali i patrzyli, jak ogień trawi kościelne zabudowania, together. When the mayor mentioned the mint, he could ostatnią ostoję katolicyzmu. Zakonnicy opuścili miasto, not, of course, refrain from boasting that Wschowa had the wrócili do niego dopiero 70 lat później, aby odbu- right to mint coins from the beginning of the thirteenth cen- dować klasztor razem z kościołem. Zajęło im to kilka- tury. That privilege was given by John the Duke of Ścinawa naście lat, a podczas prac ziemnych natrafili na krzyż, and it was later confirmed by the kings: Casimir III the który w żaden sposób nie został uszkodzony! Krucy- Great and Wladyslaw II Jagiello. In addition, apart from fiks szybko zyskał miano słynącego łaskami, o czym the municipal mint, just beyond the city walls, there was also 16 King’s town Wschowa świadczyły liczne cuda poczynione za jego przyczyną. the royal mint. It worked for nearly one hundred years. That Burmistrz, jak na gorliwego ewangelika przystało, was, of course, another factor which filled the inhabitants of dla duchowej równowagi, bardziej swojej niźli po- Wschowa with pride. In the middle of the seventeenth cen- sła, chybcikiem zaprowadził go na Staromiejski Cmen- tury Andrzej Tymff lived in Wschowa. He was a later lease- tarz Ewangelicki. Był on jednym z najstarszych w Eu- holder of the royal mints. It was just him who started minting ropie, a pierwszym w Polsce stworzonym według coins called ‘tymfs’ or ‘tynfs’. The metal used to do it was włoskiego wzorca Pola Świętego: jako połączenie worth only a half of the nominal value so it was called ‘a bad ogrodu i czworobocznego dziedzińca otoczonego dwu- coin’. It was so ill reputed that people came up with a say- metrowym murem, na którym umieszczono płyty epi- ing: ‘A good joke is worth a tynf’ (an old Polish penny). tafijne. Nekropolię wybudowano z inicjatywy pastora The strollers passed through the Great Kościelna Gate and Waleriusza Herbergera, wielce zasłużonego dla miasta. went outside the defensive walls. A few minutes later, they Po śmierci sam spoczął na tymże cmentarzu, a na jego were in the Saint Bernard’s Monastery and they took grobie posadzono lipę, do góry korzeniami, aby w ten their steps towards the Saint Joseph church. There 17 Miasto królewskie Wschowa charakterystyczny zywała miejsce sposób pochówku. wskaJak głosi legenda, drzewo się przyjęło i zaczęło rosnąć normalnie. Nagle Haggi Ali Aga poprosił swego przewodnika o chwilę skupienia, obaj więc zatem spacerowali wolnym krokiem, burmistrz wspominając zmarłych z rodziny, poseł zaś z ciekawością podziwiając unikatowe dzieła sztuki cmentarnej. Po kilku kwadransach spędzonych wśród dusz zmarłych, ruszyli w drogę powrotną do Starego Miasta. was a miraculous crucifix in one of the church’s chapels. The rumour has it that some dissenters set fire to the monastery in 1558 and then, they were standing and watching as flames destroyed the church buildings. In fact, it was the last bastion of Catholicism. The monks left the city and returned 70 years later to rebuild the monastery together with the church. It took them several years to finish. And during the earthworks they came across the cross, which was not damaged at all! The crucifix was labeled to be famous for miracles and 18 King’s town Wschowa Dotarłszy do Bramy Polskiej, poseł zwrócił uwagę na przepiękną bramę triumfalną postawioną na wysokości baszty ewangelickiego kościoła Żłobka Chrystusowego. Bramę tę wykonano specjalnie z okazji przyjazdu króla Augusta III do Wschowy. Przed czterema kolumnami korynckimi stały dwie rzeźby lwów około metrowej wysokości. Jedno ze zwierząt trzymało w łapie herb Wettinów, drugie zaś herb Wschowy. Nad kolumnami posadowiono gzyms, nad którym znalazło się miejsce grace. There was plenty of evidence to support the view that it was the crucifix that contributed to numerous miracles. The mayor, being a zealous evangelical Christian, hastily led the envoy to the Old City Evangelical Cemetery. It was done in order to keep the mayor’s, not the envoy’s, spiritual balance. That cemetery was one of the oldest in Europe. What’s more, it was the first cemetery in Poland that was created on the basis of the Italian Campo Santo (the Holy Field) - as a combination of a garden and a quadrilateral courtyard surrounded by two-meter high wall decorated with epitaph tablets. The necropolis was built on a pastor Valerius Herberger initiative. He was a very meritorious city inhabitant. After his death, he was consigned to his grave at the same cemetery. A lime-tree was planted upside down (with the roots up) on his grave. It was done on purpose in order to point to the place of Herberger’s burial. According to the legend, the tree took root and started growing in a typical, normal way. Suddenly, Haggi Aga Ali asked his guide for a while of concentration, so they were both walking slowly. The 19 Miasto królewskie Wschowa dla muzyków i chóru. Jako że spodziewano się poselstwa z Porty Ottomańskiej, pośród kwiatów i listowia znalazło się też miejsce dla przedstawień wojowników tureckich i tatarskich w zbrojach, z tureckimi flagami pełnymi gwiazd i z półksiężycem. Po prawej stronie bramy na wielkim postumencie postawiono obraz z naturalnej wielkości postaciami Augusta III i jego poprzednika i ojca, Augusta II Mocnego. Burmistrz kątem oka zerknął na posła, ten aż pojaśniał z zadowolenia na widok tureckich akcentów. Kontent musiał być bardzo, skoro nie narzekał już na męczące zwiedzanie, mayor was mentioning his dead family members and the envoy, who was intrigued by the surrounding, was admiring the unique masterpieces of the cemetery art. After several quarters of an hour that both men spent among the souls of the dead, they went back to the Old Town. Having reached the Polish Gate, the envoy pointed out the beautiful triumphal gate. It was built at the height of the tower of the Kripplein Christi evangelical church (also called ‘To the little manger of Christ’). That gate was made especially on the occasion of the arrival of the king Augustus III in Wschowa. In front of the four Corinthian columns, there were 20 King’s town Wschowa a nieśmiałą propozycję przewodnika, aby odwiedzić jesz- two sculptures of lions, each about one meter high. One cze kościół Żłobka Chrystusowego, przyjął ochotnie. of the animals held the Wettin coat of arms in its paw and A kiedy dowiedział się jeszcze, że świątynia ta jest wielce the second one held the coat of arms of Wschowa. Above oryginalnym dziełem architektonicznym - została bowiem the columns, there was a parapet where some musicians and zbudowana przez połączenie dwóch kamienic, na dzwon- a choir were placed. As the envoys of the Ottoman port nicę zaś wykorzystano dawną basztę obronną - sam zaczął were the expected guests, the performances of the Turkish poganiać swego przewodnika, aby czym prędzej pokazał and the Mongol warriors in an armour, who were holding mu wnętrze. Jak się bowiem okazało, brat jego był uznanym the Turkish flags full of stars and a crescent moon, were also 21 Miasto królewskie Wschowa architektem i poseł chciał mu zdać relację z tego, co miał na własne oczy zobaczyć. Wychodząc ze świątyni, Haggi Ali Aga zwrócił uwagę na łacińską sentencję na sąsiednim budynku szkoły ewangelickiej, która głosiła, że „Fundamentem Rzeczypospolitej właściwe wychowanie młodzieży”. Tedy burmistrz zaczął wymieniać nazwiska wielkich wschowian: dostojników kościelnych, biskupów, uczonych, którzy w wielki świat poszli, wychowanie zdobywszy właśnie w Mieście Pani, jak poeta i pastor Waleriusz Herberger zwany Małym Lutrem czy teolog i historyk Samuel Lauterbach... placed among flowers and foliage. On the right side of the gate, on a large pedestal, there was a life-size painting which depicted Augustus III and his predecessor and a father, Augustus II the Strong. The mayor, out of the corner of his eye, glanced at the envoy. The Turkish elements made the envoy really delighted. He beamed with joy and pleasure. He must have been contented because he stopped complaining about the tiring tour. He also accepted the guide’s timid suggestion to visit the Kripplein 22 King’s town Wschowa Spod kościoła ruszyli do ratusza, gdzie w Wielkiej Sali Christi church with pleasure. And when he got to know Senackiej trwały już gorączkowe przygotowania do obrad the temple was a remarkably genuine architectural master- pod przewodnictwem samego króla. Naprzeciw wejścia, na piece (it was built by combining two tenements and the ścianie południowej, stał bogato zdobiony tron królewski. former fortified tower was used to create the bell tower) Obok na stole leżały już prezenty przygotowane dla posła od he began to rush his guide to show him the interior of 23 Miasto królewskie rólewskie ólewskie ewskie Wsc W Wschowa króla Augusta III, między innymi zegar wahadłowy z por- the temple as soon as possible. As it turned out, the en- celany miśnieńskiej zdobiony w motywy naturalnych kwia- voy’s brother was a recognized architect and the envoy tów; repetier, czyli zegarek kieszonkowy z mechanizmem wanted to tell him about what he saw with his own eyes. wydzwaniającym godziny, kwadranse i minuty, z kompa- While leaving the temple, Haggi Ali Aga noticed a Latin sem, ozdobiony kryształami; tabakiera inkrustowana ma- sentence: ‘The proper upbringing of young people is the łymi brylantami. Następnie burmistrz krętymi schodami foundation of the Polish Republic’. That sentence was placed zabrał posła na wieżę, aby pokazać mu ogrom włości, on the adjacent building of an evangelical school. Then, the którymi na co dzień zarządzał. Potem zaprowadził gościa mayor started listing meritorious people, who after growing 24 King’s town Wschowa do skarbca znajdującego się w piwnicach ratusza. Mister- brought by the king Augustus III, there was a pendulum clock ne i wielce kosztowne wyroby wschowskich złotników – made of the Meissen porcelain and decorated with natural zrobiły na Haggim Ali Agim piorunujące wręcz wrażenie. flower motifs, a repeater - a decorated with crystals pocket Wtedy to burmistrz przypadkiem niby tylko napomknął, watch with a striking hours, quarters and minutes mechanism że miejscowi złotnicy, sukiennicy i mistrzowie innych ce- and a compass as well as a snuff box inlaid with small diamonds. chów chętnie produkty swe i na sułtański dwór dostar- Then, both men took the winding staircase to get to the czą, a o ich jakości padyszach będzie się mógł przeko- tower. The mayor wanted to show the envoy the enormous nać, zabierając dary przygotowane specjalnie dla niego. estate, that he managed most of the time. Later, the mayor Aby języka nie strzępić, pokazał posłowi komplet do showed his guest the vault located in the basements of the mycia rąk: misę i gustowną nalewkę w kształcie fantastycz- town hall. The elaborate and very precious goods made by nego stworzenia w kształcie dud, mającą prawie 40 cm wy- goldsmiths in Wschowa made an electrifying impression on sokości; do tego dzban na szerokim okrągłym cokole, czę- Haggi Ali Aga. Next, the mayor, by chance, emphasized ściowo pozłacany, z wylewem ozdobionym figurką delfina that the local goldsmiths, clothiers and other guild masters i szyszką jodłową wieńczącą pokrywę, wysoki na 60 cm. would be happy to provide the Sultan’s court with their Burmistrz odprowadził wielce ukontentowanego posła products. He also added that the envoy would be able to na pokoje, gdzie ten miał się odświeżyć przed audiencją convince himself and make sure that their products were of u Augusta III, a żegnając się z nim, nie omieszkał raz jesz- extremely high quality when he saw a variety of gifts pre- cze przypomnieć, że Wschowa miastem jest królewskim... pared especially for him. Not to wag his tongue, the mayor showed the envoy a set to wash his hands - a basin and up and graduating from schools in Wschowa, left the city. He a tasteful infusion of herbs steeped in alcohol. It was about mentioned some church dignitaries, bishops, scholars such as 40 cm tall and shaped like a fantastic creature resembling a poet and a pastor Valerius Helberger also called the Little bagpipes. The set also included a 60 cm tall, gilded jug Luther and a theologian and historian -Samuel Lauterbach ... decorated with a figure of a dolphin and a fir cone on the Having visited the church, two men went to the town hall. cover and it was placed on a wide, round circular base. In the Great Senate Hall, there were some busy preparations The mayor saw the satisfied envoy out and showed him for the meeting that was to be headed by the very king. Op his room. The envoy was expected to freshen up and posite the entrance, on the south wall, there was a richly deco have a rest before the audience with Augustus III. When rated royal throne. Next to the throne, on a table, there were saying goodbye to the envoy, the mayor once again re- some presents already prepared for the envoy. Among gifts marked on the fact that Wschowa was a real royal town… 25 WARTO JESZCZE ZOBACZYĆ.... KLASZTOR OO. FRANCISZKANÓW / FRANCISCAN BROTHERS MONASTERY WIEŻA CIŚNIEŃ / WATER TOWER PAŁAC W OSOWEJ SIENI / PALACE IN OSOWA SIEŃ 26 WORTH SEEING... PARK 1000 - LECIA / MILLENIUM PARK KOŚCIÓŁ PW. ŚWIĘTEJ TRÓJCY / ST. TRINITY CHURCH WSCHOWA NOCĄ / WSCHOWA AT NIGHT 27 Miasto królewskie Wschowa Czyste jeziora, leśne ostępy, motocrossowe doły i wspomnienie wielkiej bitwy Clean lakes, forest sections and wilderness, motocross tracks and a recollection of a great battle Kiedy już zwiedzimy wschowskie zabytki i skończymy spa- When you finish visiting a variety of monuments in cer wśród średniowiecznej zabudowy, warto wybrać się Wschowa and you take a walk among medieval build- w dalsze okolice miasta i gminy czekające na amatorów czyn- ings and development, it is worth touring the further nego wypoczynku, szczególnie wycieczek rowerowych, neighbourhood of the town and the county. These parts pieszych i wodnych. Miłośników rejsów żaglówką czy are particularly recommended for tourists and active rest 28 King’s town Wschowa spływów kajakowych ucieszy wieść, że w bezpośrednim lovers especially keen on cycling, hiking and water trips. sąsiedztwie znajduje się Przemęcki Park Krajobrazowy, People who are fond of sailing cruises and kayaking a na jego terenie 24 jeziora polodowcowe rynnowe, will be delighted to visit the Przemęt Landscape Park dwa szlaki wodne (Konwaliowy Szlak Kajakowy oraz situated in the direct neighbourhood. Within that area, Kajakowa Pętla Cysterska) oraz rzadkie okazy flory there are 24 proglacial gully lakes, two water routes i fauny; samych ptaków jest tutaj około 140 gatunków. (the Lily of the Valley Route and the Cistercian Kayak Nie sposób nie wspomnieć też o turystycznej perle Route) and some rare specimen of flora and fauna; there Pojezierza Sławskiego, czyli największym akwenie ziemi is nothing but 140 species of birds. It is impossible lubuskiej: Jeziorze Sławskim, ze względu na swoją wiel- not to mention a tourist pearl of the Sława Lake Dis- kość już przez Niemców nazywanym Śląskim Morzem. trict - the Sławskie Lake. It is the largest water body 29 Miasto królewskie Wschowa Ze Wschowy do Sławy można dostać się nie tyl- in the Lubuskie province and due to its size it was ko samochodem, ale także rowerem. Do dyspozycji called the Silesian Sea by Germans. From Wschowa jest szlak rowerowy przez Lgiń, długości niespełna to Sława you can get not only by car but by bike 40 km, wiodący malowniczymi buczynowymi ostępa- as well. There is a bike trail through Lgiń (its length mi, który zahacza o plażę w Lginiu i jezioro Mały Bór. is approximately 40 km) at your disposal. The trail Jeśli już mowa o Lginiu, ta miejscowość jest spor- leads through picturesque beech forests as well as towo-rekreacyjnym zapleczem Wschowy, latem jest a beach in Lgiń and a lake called ‘Little Wildwood’. licznie odwiedzana przez mieszkańców miasta Lgiń, is a sports and relaxing backup of Wschowa, 30 King’s town Wschowa i gminy, a także przez turystów. Leży 10 km od Wscho- by the way, with a plenty of recreation facilities. In the wy nad jeziorami Lgińsko (Lgiń Duży, prawie 69 ha summer it is frequently visited by the inhabitants of the powierzchni) i Lginko (Lgiń Mały, 39 ha). Nad tym town and the county as well as by lots of tourists. Lgiń is pierwszym akwenem położonych jest osiem ośrod- situated 10 km from Wschowa, on two lakes - Lgińsko ków wypoczynkowych i dwa pola namiotowe, jed- (the Big Lgiń, an area of almost 69 ha) and Lginko (the no leżące na terenie stanicy harcerskiej ZHP. Druga Little Lgiń, an area of about 39 ha). There are eight rec- stanica harcerska jest zlokalizowana nad jeziorem Dąbie reational centres that possess sleeping places of various (13,5 ha) we wsi Wygnańczyce. Niedalekie Wzgórza standard and two campsites. One of them is set on the 31 Miasto królewskie Wschowa Pszczółkowskie to świetne miejsce do pieszych spa- scout campsite that belongs to the Polish Scouting and cerów (szerzej o nich w części poświęconej Sławie). Guiding Association (ZHP). The second scout camp is Jeśli ktoś nie ma ochoty lub siły na długą wędrówkę le- located on the Dąbie Lake (an area of about 13,5 ha) śnymi ostępami, śmiało może zdecydować się na wariant in a village called Wygnańczyce. Nearby, there are the „lekki”, czyli spacer urokliwym „Bluszczowym Szlakiem” Pszczółkowskie Hills – an amazing place for hiking (you położonym w samej Wschowie, przy Parku Wolsztyń- can read more about it in a section devoted to Sława). skim. To leśna ścieżka edukacyjna o długości 2,5 km If you don’t feel like a long ramble through the for- rozpoczynająca się przy ul. Nowe Ogrody, gdzie znaj- est wilderness or you are just tired, it is possible for duje się też parking. Składa się z ośmiu przystanków. Na you to choose a ‘light option’ – that is a leisurely, not 32 King’s Ki ing’s ttown ow wn W Wschowa schhow sch owa każdym z nich, oprócz tablic informujących o roli, bogactwie i budowie lasu, znajdują się też przyrządy i urządzenia sprawnościowe, dzięki czemu wzbogacanie wiedzy można połączyć z ćwiczeniami fizycznymi. Niewątpliwym magnesem przyciągającym w to miejsce odwiedzających, jest wszechobecny na trasie bluszcz pospolity, roślina chroniona, niezwykle piękna i cenna przyrodniczo (przyciąga wiele gatunków owadów i ptaków, jest ich ostoją i miejscem lęgowym), ale przy tym trująca. Dlatego koniecznie challenging walk through the charming Ivy Trail. It is located in the very Wschowa, next to the Wolsztyński Park. This educational, forest trail, with its length of 2.5 km, starts in Nowe Ogrody Street and there is an access to a parking lot. The trail consists of eight stops. Next to each stop, there are some boards that inform about a role, a tapestry and a structure of the forest. All of these places are also equipped with different amusing devices and fitness facilities. Thanks to them, you can combine a process of gaining knowledge with some physical activities. An outstanding attraction for those who visit this place is the common ivy, ubiquitous 33 Miasto królewskie Wschowa należy pamiętać, że nie wolno jej ani jeść, ani dotykać. Na przystanku nr 3 możemy zobaczyć tablicę poświęconą bitwie stoczonej pod Wschową 13 lutego 1706 r. w ramach wojny północnej. Niedaleko stąd, pomiędzy wsiami Osowa Sień i Dębowa Łęka Szwedzi starli się z wojskami Saksonii i Rosji. Potyczka ta była jedną z najbardziej krwawych (około 9,5 tys. poległych żołnierzy) i zarazem jedną z najważniejszych w tej fazie wojny. Efektem zwycięstwa Szwedów było otwarcie drogi do Saksonii i późniejsza abdykacja króla Augusta II Mocnego na rzecz Stanisława Leszczyńskiego. on the route. It is an extremely beautiful and naturally valuable, protected plant. It attracts a lot of species of insects and birds as well as it is their refuge and a breeding ground. But the common ivy is poisonous at the same time. Therefore, it is necessary to remember that it is forbidden to eat or even touch this plant. At stop No. 3, there you can see a label plate dedicated to the battle fought near Wschowa, on February 13, 1706, as a part of the Great Northern War. Not far away from here, between the villages of Osowa Sień and Dębowa Łęka, the Swedes fought against the Saxon and Russian troops. This fight was one of the most bloody battles (about 9.5 thousand of killed soldiers) and also one of the most important in that phase of the war. As a result of the Swedish victory, the road 34 34 King’ss town Wschowa King 35 Miasto królewskie Wschowa Na miłośników ekstremalnego wypoczynku czeka jeden z najlepszych torów motocrossowych w kraju, „Kacze Doły” w Olbrachcicach. Jeśli ktoś woli rekreację w dużo spokojniejszym wymiarze, zawsze może ograniczyć się do oglądania czołowych zawodników z Polski i zagranicy, którzy często trenują w tym wymagającym terenie. to Saxony was opened and the subsequent abdication of King Augustus II the Strong in favor of Stanisław Leszczyński took place. One of the best motocross tracks in the country ‘Kacze Doły’ (‘Duck Pits’) in Olbrachcice is a great attraction for extreme sports lovers. If you prefer spending time in not such an extreme way, you can always choose to watch and observe the top competitors from Poland and other countries, who often train on that challenging track. 36 Spacer po Wschowie 37 WARTO PRZEŻYĆ! KRÓLEWSKI FESTIWAL MUZYKI / ROYAL MUSIC FESTIVAL 38 JARMARK PRODUKTÓW TRADYCYJNYCH / TRADITIONAL PRODUCTS FAIR THRILLING EXPERIENCE! MOTOCROSS / MOTOCROSS 39 Wolsztyn - 40 km W Mapa poglądowa Indicaative Map 305 Jeezi zio ior oro or oro Lgiń Lg i sk sko o Jezzio Je zioro oro Lgin Lg inko in ko Poznań Warszawa Lgiń o Wschowa Wrocław 305 Hetmanice Buczzyna z a Nowa Wieś Osowa Sień Wygnańczyce Wygnańcz 305 278 Leszno - 20 km 12 2 Łysiny 278 SŁAWA 278 39 km 21 km m Tylewice Przyczyna Górna WSCHOWA Przyczyna Dolna WSCHOWA Głogów - 27 km 12 1 2 305 Góra - 25 km Gó