SYSTEM OCHRONY ZDROWIA Autor: mgr Agnieszka Wojtecka

SYSTEM OCHRONY ZDROWIA
Autor: mgr Agnieszka Wojtecka
Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej, Gdański Uniwersytet
Medyczny, Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych w Gdańsku
System, zgodnie z definicją zawartą w Nowym Słowniku Języka Polskiego PWN
(PWN 2000 r.), to „uporządkowany zbiór jednostek tworzących jakąś zorganizowaną
całość, służącą jednemu celowi”, bądź „zasady organizacji czegoś, ogół przepisów,
reguł
obowiązujących,
stosowanych
w
jakiejś
dziedzinie,
według
których
coś jest wykonane, zorganizowane” [1].
Także inna definicja, ujmującą system jako pewną „całość” – zespół
współzależnych części (ludzi, procesów, produktów, usług), które są powiązane
wspólnym celem [2], wskazuje, że istotną cechą każdego systemu jest celowość.
Istnienie struktur organizacyjnych bez jasno zdefiniowanego celu nie pozwala
na przypisywanie im określenia „system”.
Wśród najważniejszych cech systemu można wyróżnić następujące: 1. działanie
każdego elementu może wywierać wpływ na całość, a ich wpływy są wzajemnie
współzależne, 2. usprawnienie jednego z podsystemów, lub wszystkich podsystemów
odrębnie nie musi usprawnić funkcjonowania całego systemu, 3. ten sam poziom
sprawności może być osiągnięty przez różne metody stosowane przez system lub jego
podsystemy [2].
W piśmiennictwie termin „system ochrony zdrowia” często jest używany
zamiennie z pojęciem „system zdrowotny”.
Różne definicje sprawiają, że pojęcie pochodne jakim jest system ochrony
zdrowia (system zdrowotny) jest różnie interpretowane.
Zgodnie z definicją zaproponowaną przez Światową Organizację Zdrowia pojęcie
„system zdrowotny” obejmuje wszystkie organizacje, nakłady oraz instytucje, których
założeniem jest wygenerowanie działań ukierunkowanych na poprawę stanu zdrowia.
W przypadku większości państw w skład systemu zdrowotnego wchodzą sektory:
publiczny, prywatny, tradycyjny oraz nieformalny. Następujące istotne cztery funkcje
systemu zdrowotnego zostały zdefiniowane jako: zapewnienie usług zdrowotnych,
generowanie nakładów, finansowanie oraz zarządzanie [3].
Jest to najpełniejsza definicja systemu ochrony zdrowia, zawierająca jego
kluczowe elementy, cel oraz funkcje.
Inna definicja została przedstawiona przez Cezarego Włodarczyka i Stefana
Poździocha i opisuje uproszczony model systemu zdrowotnego, określając go jako
„wyodrębnioną całość złożoną z wielu różnorodnych elementów, które powiązane
są różnorodnymi więziami (między którymi zachodzą różnorodne relacje) i który
realizuje cel związany ze zdrowiem [2].
Cezary Włodarczyk wskazuje, że do zdefiniowania systemu zdrowotnego można
wyodrębnić trzy sfery oddziaływania polityki zdrowotnej takie jak: służba zdrowia,
instytucje administrujące i finansujące służbę zdrowia oraz tradycyjne działania zdrowia
publicznego [4].
Klasyczne modele systemów ochrony zdrowia: model Bismarcka, model
Beveridge’a, model Siemaszki, model rezydualny [5].
Model Bismarcka - prawo do świadczeń jest prawem podmiotowym,
wynikającym
z
umowy
ubezpieczeniowej.
Tworzone
są
kasy
i
zakłady
ubezpieczeniowe, które swobodnie zawierają umowy w wytwórcami usług medycznych
–lekarzami, szpitalami. Pacjent ma swobodny wybór spośród tych, którzy podpisali
umowę. Zobowiązanie jest obustronne. Ubezpieczony jest zobowiązany opłacać
składkę – udzielenie mu świadczenia jest konieczne i niezależne od czyjejkolwiek
decyzji [5].
Model Beveridge’a - naczelną realizowaną
ideą jest zagwarantowanie
bezpieczeństwa socjalnego wszystkim obywatelom, przez odwołanie się do pojęcia
zaspokojenia elementarnych potrzeb. Prawo do świadczeń zdrowotnych uznane
za uniwersalne uprawnienie wszystkich obywateli. Podmiotem odpowiedzialnym
za realizację uniwersalnego dostępu jest państwo i państwowa służba zdrowia. Jedynym
kryterium stosowanym przy udzielaniu świadczeń jest potrzeba zdrowotna [5].
Model Siemaszki - model „historyczny” – socjalistyczna służba zdrowia. Główne
elementy systemu to uniwersalny dostęp dla całej populacji, finansowanie z podatków
za pośrednictwem budżetu, zatrudnianie lekarzy na państwowych posadach, pełny
zakres świadczeń całkowicie bezpłatnych. Zasady organizacyjne - jednolitość
organizacyjna całego systemu – centralne sterowanie, partycypacja ludności
w działaniach na rzecz zdrowia i jego ochrony, nastawienie na działania profilaktyczne
w stosunku do całej ludności [5].
Model rezydualny - zasada odpowiedzialności indywidualnej – pozostawienie
jednostce swobody ponoszenia ryzyka zdrowotnego, odróżnienie obszaru zdrowia
publicznego od zdrowia indywidualnego, sektor publiczny obejmuje ochroną osoby
bardzo biedne, osoby starsze, matki i dzieci znajdujące się w złej sytuacji, rządowa
kontrola nad wydatkami i rozmieszczeniem zasobów jest minimalizowana, przyjmuje
się, że każda postać wkładu w działanie opieki zdrowotnej (praca, kapitał) powinna
przynosić inwestorowi korzyść, zgodnie z zasadami gry rynkowej [5].
Granica
między
systemem
ochrony
zdrowia,
a
innymi
systemami
nie jest oczywista. Przykładem trudności w realizacji zadań systemowych jest podział
kompetencji pomiędzy opieką długoterminową i opieką społeczną, które są adresowane
do tych samych konsumentów usług, spełniają podobne funkcje społeczne,
ale nie należą do jednego systemu.
Poszczególne części składowe systemu ochrony zdrowia: profilaktyka chorób,
podstawowa opieka zdrowotna, lecznictwo szpitalne mają różny udział w ochronie
zdrowia
różnych
krajów.
Przeważa
pogląd,
że
efektywnym
rozwiązaniem
jest zwiększanie udziału profilaktyki chorób i promocji zdrowia kosztem ograniczania
udziału szpitalnictwa. Także zwiększanie udziału opieki długoterminowej i paliatywnej
jako odpowiedź na tzw. starzenie się społeczeństw jest coraz częściej brane pod uwagę
w poprawie systemu ochrony zdrowia.
Słaby system zdrowotny w wielu krajach rozwijających się jest jedną
z największych przeszkód w dostępie do podstawowej opieki zdrowotnej. Jednak
problem ten nie dotyczy tylko tych krajów. Także w niektórych bogatych krajach
istnieje duża populacja bez dostępu do opieki zdrowotnej ze względu na nierówne
rozmieszczenie opieki socjalnej. Inne walczą ze wzrostem kosztów spowodowanym
nieefektywnym wykorzystaniem zasobów [5].
Wzrasta świadomość, że dla utrzymania i poprawy zdrowia ludności na świecie
rządy muszą utworzyć skuteczny i sprawny system zdrowotny prowadzący
do efektywnej prewencji chorób oraz leczenia wszystkich kobiet, mężczyzn i dzieci,
bez względu na to kim są i gdzie żyją. Światowa Organizacja Zdrowia deklaruje pomoc
w realizacji tych zadań [6].
1. J.Leowski, Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne. Ochrona zdrowia w gospodarce rynkowej,
CeDeWu Sp. Z o.o., wyd. I, Warszawa 2004 r.
2. C. Włodarczyk, S. Poździoch, Systemy zdrowotne, Zarys problematyki, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 2001 r.
3. Światowa Organizacja Zdrowia, http://www.who.int/topics/health_systems/en/, wg stanu na dzień
01 marca 2010 r.
4. S. Poździoch, System Zdrowotny, praca zbiorowa pod redakcją, [w:] A. Czupryny, S. Poździocha, A.
Rysia, W. C. Włodarczyka (red.), Zdrowie publiczne, wybrane zagadnienia, Tom I, Universyteckie
Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków 2000 r.
5. W.C.Włodarczyk, Polityka Zdrowotna w społeczeństwie demokratycznym Uniwersyteckie
Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Łódź-Kraków-Warszawa 1996 r.
6. Światowa Organizacja Zdrowia, http://www.who.int/healthsystems/about/en/, wg stanu na dzień 01
marca 2010 r.