Agnieszka Grzelak Informacja dotycząca złożenia przez Polskę

Agnieszka Grzelak
Informacja dotycząca złożenia przez Polskę oświadczenia w sprawie uznania
jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości WE w III filarze UE.
Kompetencja Prezydenta RP.
W dniu 1 grudnia 2009 r. wejdzie w życie Traktat z Lizbony. Jeżeli do tego
momentu Prezydent RP nie złoży oświadczenia o uznaniu jurysdykcji
Trybunału Sprawiedliwości w zakresie pytań prejudycjalnych w III filarze UE –
polskie sądy zostaną pozbawione możliwości na okres 5 lat zwracania się do
TS o ocenę ważności i wykładnię przepisów przyjętych przed wejściem w życie
TL, w tym tak licznie przyjętych w ostatnich miesiącach decyzji ramowych.
Problem dotyczy materii należącej do tzw. III filara Unii Europejskiej, czyli
obszaru współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych UE oraz jurysdykcji
Trybunału Sprawiedliwości WE (TS) w tej dziedzinie. Dla
przypomnienia
należy
wskazać, że w III filarze UE TS ma ograniczoną jurysdykcję. W szczególności prawo
do zadawania pytań w tzw. procedurze prejudycjalnej mają wyłącznie sądy tych
państw członkowskich, które złożyły stosowne oświadczenie w tej sprawie (art. 35
ust. 1 TUE).
Polska do dnia dzisiejszego stosownego oświadczenia nie złożyła, chociaż
odpowiednia procedura rozpoczęła się jeszcze w IV kadencji Sejmu RP. Z art. 23 pkt
2 i art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych
(Dz. U. 2000 r. Nr 39, poz. 443, ze zm.) wynika, że w przypadku zmiany zakresu
obowiązywania umowy międzynarodowej, która została ratyfikowana w trybie art. 90
Konstytucji RP – a taką umową jest Traktat o Unii Europejskiej (za pośrednictwem
Traktatu akcesyjnego) – zmiana taka wymaga procedury obejmującej wniosek Rady
Ministrów, zgodę parlamentu wyrażoną w ustawie na podjęcie przez Prezydenta RP
stosownej decyzji, podjęcie decyzji przez Prezydenta RP oraz złożenie na tej
podstawie odpowiedniego oświadczenia rządowego.
W dniu 10 lipca 2008 r. uchwalona została ustawa o upoważnieniu Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej do złożenia oświadczenia o uznaniu właściwości Trybunału
Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich na podstawie art. 35 ust. 2 Traktatu o Unii
Europejskiej (Dz. U. z 2009 r., Nr 33, poz. 253). Tym samym wyrażona została zgoda
na złożenie przez Prezydenta RP oświadczenia o uznaniu w zakresie, o którym
mowa w art. 35 ust. 3 lit. b Traktatu o Unii Europejskiej, właściwości TS.
Prezydent RP zakwestionował jednak zgodność ww. ustawy z Konstytucją RP,
a konkretnie z jej art. 45 ust. 1, zarzucając, że złożenie oświadczenia może
doprowadzić do przewlekłości postępowań karnych wynikających ze składnia przez
polskie sądy karne pytań prejudycjalnych do TS . W dniu 18 lutego 2009 r. Trybunał
Konstytucyjny, obradujący w pełnym składzie i przy braku zdania odrębnego, wydał
wyrok, w którym nie podzielił zdania Prezydenta RP i uznał ustawę za zgodną z
Konstytucją RP (sprawa Kp
3/08). W uzasadnieniu do wyroku Trybunał
Konstytucyjny wskazał na szereg argumentów, dla których uznanie kompetencji TS w
omawianym zakresie jest ważne, w tym w szczególności na kwestie związane z
ochroną jednostki, a także odniósł się do problemu braku przepisów proceduralnych,
na podstawie których polski sąd kierowałby pytanie do TS stwierdzając wyraźnie, że
można – chociaż nie jest to sposób doskonały – zastosować istniejące przepisy w
tym zakresie. W związku z wyrokiem, Prezydent PR podpisał ustawę, ale do dnia
dzisiejszego nie złożył oświadczenia.
Warto dodać, że w swoim wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, Prezydent
RP nie sformułował zarzutu niekonstytucyjności całego art. 1 ustawy z 10 lipca 2008
r. Nie zakwestionował samego upoważnienia do złożenia w trybie art. 35 ust. 2 TUE
oświadczenia o uznaniu przez Rzeczpospolitą Polską właściwości Trybunału
Sprawiedliwości
do
wydawania
orzeczeń
prejudycjalnych
w
przedmiocie
unormowanym w art. 35 ust. 1 TUE, a jedynie podważał zakres upoważnienia i
wskazywał, że jest on zbyt szeroki i powinien zostać ograniczony wyłącznie do
sądów ostatniej instancji.
Trzeba ponownie zaznaczyć, że żaden przepis nie określa, w jakim terminie
Prezydent RP miałby takie oświadczenie złożyć.
Zbliżające się wejście w życie Traktatu z Lizbony (TL) uniemożliwi
złożenie oświadczenia o uznaniu jurysdykcji TS w sprawach należących do III
filara UE w odniesieniu do aktów przyjętych przed wejściem w życie TL.
Należy podkreślić, iż jeżeli do dnia wejścia w życie TL Prezydent RP nie
złożony oświadczenia o uznaniu jurysdykcji TS w zakresie III filaru UE, wówczas
polskie
sądy
zostaną
pozbawione
prawa
2
do
zwracania
się
z
pytaniami
prejudycjalnymi do TS w odniesieniu do aktów, przyjętych przed wejściem w życie
TL, czyli tak licznie ostatnio przyjmowanych decyzji ramowych czy decyzji.
Uzasadnieniem
dla
powyższego
stwierdzenia
jest
fakt,
że
ustawa
upoważniająca Prezydenta RP do złożenia oświadczenia odwołuje się do art. 35 TUE
w obecnym brzmieniu. Co więcej, po wejściu w życie TL Traktat o Unii Europejskiej
zyska nową treść, a art. 35 TUE straci swoją dotychczasowe brzmienie i nie będzie
już dotyczył spraw związanych z orzekaniem przez TS w materii współpracy
policyjnej i sądowej w sprawach karnych.
Traktat z Lizbony znacząco rozszerza kompetencje ETS, w szczególności
jurysdykcja w zakresie zadawania pytań prejudycjalnych w odniesieniu do materii
współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych nie będzie już uzależniona od
złożenia oświadczeń przez państwa członkowskie. Wprowadzane są jednak okresy
przejściowe, w tym zgodnie z art. 10 Protokołu nr 36 w sprawie postanowień
przejściowych dopiero po 5 latach od wejścia w życie TL, TS będzie miał przyznane
kompetencje ogólne w odniesieniu również do aktów sprzed wejścia w życie TL.
Żaden przepis TL nie przewiduje możliwości złożenia oświadczenia, podczas
gdy
kompetencje
ETS
w
tym
maksymalnym
okresie
5-letnim
pozostaną
niezmienione. W związku z powyższym, ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. traci swoją
podstawę w TUE i tym samym Prezydent RP nie będzie miał podstawy prawnej do
złożenia oświadczenia. Dodatkowo, nawet gdyby polski prawodawca chciał przyjąć
nową ustawę to nie będzie możliwe ze względu na brak podstawy prawnej w
zmienionym TUE (wygaśniecie art. 35 TEU w obecnym brzmieniu).
Polskie sądy, podobnie jak sądy innych państw członkowskich,
powinny
zostać wyposażone w dodatkowy i pomocy instrument prawny, jakim jest pytanie
prejudycjalne również w odniesieniu do dziedziny współpracy policyjnej i sądowej w
sprawach karnych. Przyjmowane w tym obszarze akty mają doniosły charakter i
budzą szereg wątpliwości interpretacyjnych, jak chociażby decyzja ramowa w
sprawie europejskiego nakazu aresztowania, w sprawie której kilkakrotnie musiał
wypowiadać się Sąd Najwyższy i który sam ubolewał nad faktem, że nie może
zwrócić się do TS z pytaniem o wykładnię (por. sprawa Adama G. I KZP 21/06).
Jak wynika z dotychczasowej praktyki sądów innych państw członkowskich,
przyznanie wszystkim polskim sądom kompetencji do występowania z pytaniami
prejudycjalnymi na podstawie art. 35 TUE nie grozi praktyką częstego kierowania
3
wniosków do Trybunału Sprawiedliwości, a tym samym nie spowoduje masowego
przedłużania postępowań sądowych w sprawach karnych. Nie jest to procedura
wykorzystywana nagminnie, tym niemniej ze względu na wagę spraw, których
dotyczą przyjmowane akty w III filarze UE, nie można pozbawiać się takiej
możliwości z własnej woli.
Podsumowując powyższą informację należy podkreślić, że nie są znane
powody, dla których Prezydent RP zwleka z podjęciem decyzji. Do Prezydenta
RP w sprawie złożenia oświadczenia występowali już m.in. Fundacja Helsińska,
Rzecznik Praw Obywatelskich czy Komitet Doradczy przy MSZ, jednak Prezydent nie
odpowiedział dotychczas na żadne wezwanie.
Ponieważ jednak Trybunał Konstytucyjny rozwiał wątpliwości w tym zakresie,
wydawałoby się, że Prezydent powinien złożyć oświadczenie, ale jednak do dnia
dzisiejszego tego nie uczynił.
Wejście w życie Traktatu z Lizbony uniemożliwi złożenie oświadczenia i w
efekcie może dojść do sytuacji, gdy sądy polskie zostaną przez 5 kolejnych lat
pozbawione możliwości zwrócenia się do TS z pytaniem prejudycjalnym w sprawie
wykładni lub ważności aktów należących do materii III filara UE, wymienionych w art.
35 ust. 1 TUE.
4