Ocena Ryzyka Zawodowego

OCENA RYZYKA
ZAWODOWEGO
1
PODSTAWY PRAWNE OCENY
RYZYKA ZAWODOWEGO
Rozporz dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
26 wrze nia 1997r. w sprawie ogólnych przepisów
bezpiecze stwa i higieny pracy
Kodeks Pracy
PN-N-18002 Systemy zarz dzania bezpiecze stwem i
higien pracy
Dyrektywa UE 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1998r.
2
Ocena ryzyka zawodowego to proces
analizowania ryzyka i wyznaczania
dopuszczalno ci ryzyka
Proces ten obejmuje wszystkie
stanowiska pracy – zarówno
stacjonarne, jak i niestacjonarne
3
Przedmiotem oceny jest ryzyko zawodowe
zwi zane z prac na okre lonym stanowisku
Podmiotem oceny ryzyka zawodowego jest
pracownik zatrudniony na konkretnym
stanowisku pracy, w okre lonych warunkach
rodowiska pracy
Celem oceny jest poznanie stanu faktycznego i
opracowanie
działa
koryguj cych
i
zapobiegawczych
4
RODZAJE RYZYKA ZAWODOWEGO
Pracownik
Zale ne od indywidualnej
ekspozycji
PRACA
Ryzyko
osobiste
Ryzyko
grupowe
PRACA
Ryzyko zawodowe
Ryzyko
przedsi biorstwa
Ryzyko
przedsi biorstwa
DOM
SPORT
Zale ne od liczby
nara onych pracowników
HOBBY
Ryzyko awarii
Wyposa enie
5
SCHEMAT OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Analiza stanowiska pracy
( procesu technologicznego, wyposa enia,
organizacji pracy itp.)
Ustalenie listy czynników szkodliwych dla zdrowia, uci liwych
i niebezpiecznych wyst puj cych przy okre lonej pracy
6
Ustalenie metod bada i pomiarów czynników rodowiska pracy
wyst puj cych przy okre lonej pracy
Przeprowadzenie bada i pomiarów czynników rodowiska pracy
wyst puj cych przy okre lonej pracy
c.d.
7
Porównanie wyników bada i pomiarów z normatywami okre lonymi
we wła ciwych przepisach i Polskich Normach
( NDS, NDN i inne wymagania)
Wszystkie normatywy spełnione
c.d.
Normatywy nie spełnione
8
Wszystkie normatywy spełnione
Normatywy nie spełnione
Wykonanie analizy przyczyn wyst puj cych zagro e
oraz techniczno – organizacyjnych mo liwo ci
ograniczenia (eliminowania) zagro e
c.d.
9
Ograniczenie
(wyeliminowanie) zagro e
jest mo liwe
Ograniczenie
(wyeliminowanie) zagro e
nie jest mo liwe
Ustalenie przedsi wzi w
celu wyeliminowania
(ograniczenia) zagro e
c.d.
10
Wyeliminowanie
(ograniczenie) zagro e
Ocena poziomu ryzyka zwi zanego z wykonywaniem okre lonej pracy
Poziom ryzyka akceptowany
NIE
Dokona redukcji ryzyka
TAK
c.d.
11
1. Ocena ryzyka zawodowego
Wła ciwe dostosowanie pracy do potrzeb i
oczekiwa pracownika stwarza konieczno
analizy ryzyka zawodowego, która pozwala
uzyska informacje o zagro eniach oraz ich
mo liwych skutkach.
Termin ryzyko bywa ró nie definiowane w
zale no ci od obszaru działalno ci człowieka.
12
Ogólnie ryzyko ma wyd wi k negatywny i wi e si
z mo liwo ci straty.
Po raz pierwszy termin ryzyko zawodowe został
zdefiniowany w ustawie z 27 czerwca 1997 roku o
słu bie medycyny pracy, jako mo liwo wyst pienia
niepo danych, zwi zanych wykonywan
prac
zdarze
powoduj cych straty, w szczególno ci
niekorzystnych skutków zdrowotnych, b d cych
wynikiem zagro e zawodowych wyst puj cych w
rodowisku pracy lub zwi zanych ze sposobem
wykonywania pracy.
13
Zgodnie z definicj (rozporz dzenie Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrze nia 1997 r. w
sprawie ogólnych przepisów bezpiecze stwa higieny
pracy – Dz. U. Nr 129, poz. 844) ryzyko zawodowe
oznacza
„prawdopodobie stwo
wyst pienia
niepo danych zdarze zwi zanych z wykonywan
prac ,
powoduj cych
straty,
w
szczególno ci
wyst pienia u pracowników niekorzystnych skutków
zdrowotnych w wyniku zagro e
zawodowych
wyst puj cych w rodowisku pracy lub sposobu
wykonywania pracy”.
14
Polska norma PN-N-18002: 2000 okre la
ryzyko, jako kombinacj cz sto ci lub
prawdopodobie stwa wyst pienia
okre lonego zdarzenia, wywołuj cego
zagro enie i w konsekwencji zwi zanych z
tym zdarze
15
Według normy PN-EN 1050: 1999 „Maszyny.
Bezpiecze stwo. Zasady oceny ryzyka” ryzyko
definiowane jest jako kombinacja prawdopodobie stwa
wyst pienia i stopnia ci ko ci mo liwego urazu lub
pogorszenia stanu zdrowia w sytuacji zagra aj cej, przy
czym sytuacja zagra aj c jest tak sytuacj , w której
człowiek eksponowany jest na co najmniej jeden
czynnik niebezpieczny, szkodliwy lub uci liwy.
16
Głównym celem oceniania zagro e i oceny
ryzyka zawodowego jest podj cie, na podstawie
jej wyników działa , które zapewni mo liwie
najlepsz ochron zdrowia pracowników oraz
umo liwiaj ograniczenie poziomu zagro e .
17
Wynikiem oceny ryzyka zawodowego jest
ustalenie:
1. czy ryzyko jest akceptowalne,
2. czy mo na je skutecznie kontrolowa ,
3. jakie rodki bezpiecze stwa mog by zastosowane
w celu zmniejszenia ryzyka, poprawy
bezpiecze stwa i ochrony zdrowia pracowników,
4. jak równie priorytetów przy podejmowaniu
działa zmniejszaj cych ryzyko.
18
Na poj cie ryzyka zawodowego, poza czynnikami
stwarzaj cymi niebezpiecze stwo składaj si
równie :
•czynniki organizacyjne,
•techniczne,
•oraz ludzkie działania maj ce na celu
ograniczenie jego poziomu.
St d rzeczywisty poziom ryzyka zawodowego jest
obrazowany przez ró nic pomi dzy
zagro eniami wynikaj cymi
z procesu technologicznego.
19
Wprowadzenie rozwi za technicznych (w postaci osłon,
ekranów, wentylacji), organizacyjnych (organizacja
pracy i metod jej wykonywania) oraz rozwi za
ludzkich (dobór odpowiednio przygotowanej kadry
pracowniczej) pozwala na zmniejszenie poziomu ryzyka
zawodowego, niezale nie od stopnia zagro e
wynikaj cych z samego procesu technologicznego.
20
Ryzyko zawodowe zwi zane z danym zagro eniem,
oceniane jest na podstawie prawdopodobie stwa:
• wyst pienia urazu ciała,
• lub utraty zdrowia,
• oraz najwi kszej, daj cej si przewidzie ci ko ci
urazu ciała lub pogorszenia stanu zdrowia.
Szacuj c ci ko mo liwego urazu lub utraty zdrowia,
które mog by wynikiem zidentyfikowanego zagro enia,
przyjmuje si najci szy uraz lub pogorszenie stanu
zdrowia.
Ocena ryzyka zawodowego jest procesem wieloetapowym
i prowadzona jest tzw. metod ,,krok po kroku". 21
Okre laj c ryzyko zawodowe nale y przede
wszystkim okre li :
a)
b)
c)
d)
co złego mo e si wydarzy ,
jak cz sto,
jakie mog by tego skutki,
a nast pnie okre li , czy skala zagro e
umo liwia bezpieczne wykonywanie,
pracy na danym stanowisku pracy.
22
Istota ryzyka
Co złego
mo e si
zdarzy ?
Jak cz sto
mog
wyst pi
zagro enia?
Jak mo na
ograniczy
ryzyko?
Czy podj cie
ryzyka jest
mo liwe i czy
si kalkuluje?
.
Jakie mog
by skutki
niepo danych
zdarze ?
RYZYKO
23
Istotnym elementem oceny ryzyka
zawodowego jest sprawdzenie jego
akceptowalno ci, ze wzgl du na to, i samo
stwierdzenie ilo ciowe i jako ciowe
zagro e wyst puj cych na stanowisku
pracy jest mniej istotne ni ustalenie, czy
praca na danym stanowisku jest mo liwa i
uzasadniona.
24
Ocen ryzyka zawodowego dotycz cego
danego stanowiska pracy nale y
przeprowadza przed dopuszczeniem
stanowiska do eksploatacji.
Potrzeb oraz zasady przeprowadzenia oceny
okre la si na podstawie danych dotycz cych
procesu technologicznego oraz prognoz
wyst pienia zdarze wypadkowych lub
chorobotwórczych.
25
Je eli na stanowisku wyst puje czynnik
szkodliwy lub niebezpieczny, który mo e
spowodowa ujemne skutki dla organizmu
ludzkiego, analiza ryzyka zawodowego musi
zosta bezwzgl dnie wykonana.
Ocena ryzyka zawodowego nie jest czynno ci
jednokrotn , a cykliczn powtarzaln w celu
dokonania kontroli, czy rodki techniczne,
organizacyjne ludzkie zastosowane w celu
wyeliminowania zagro e , przyniosły
oczekiwany efekt.
26
Zatem okres, po upływie którego nale y
powtórzy ocen , ustalany jest na podstawie
pierwszej oceny.
Ocen nale y przeprowadza ka dorazowo po
dokonaniu:
•zmian w procesie technologicznym lub
organizacji pracy,
•wprowadzeniu nowych maszyn, urz dze ,
narz dzi lub materiałów
•oraz po wprowadzeniu zmian w sto-sowanych
rodkach ochronnych.
27
W literaturze dotycz cej oceny ryzyka
zawodowego istnieje wiele ró nych metod analizy.
Metody te ró ni si od siebie:
•sposobem podej cia do identyfikowania zagro e
zawodowych,
•oraz sposobem szacowania elementów ryzyka.
28
Istnieje wiele metod oceny ryzyka zawodowego,
które ró ni si mi dzy sob sposobem
post powania podczas analizy informacji o
danym stanowisku, obiekcie lub procesie oraz
zasobem informacji niezb dnym do
przeprowadzenia analizy.
Ró ny jest ich zakres zastosowa .
29
S sytuacje, e przeprowadzenie oceny ryzyka
zawodowego wymaga zastosowania kilku metod
równocze nie.
Stosowane analizy ryzyka zawodowego mo na
podzieli na indukcyjne i dedukcyjne:
a) w metodach indukcyjnych analiz rozpoczyna
si od czynników zagra aj cych i przewiduje si
zwi zane z nimi zagro enia i ryzyka,
b) w metodach dedukcyjnych d y si do ustalenia
przyczyn zagro e .
30
Analiz ryzyka zawodowego przeprowadza si
metodami indukcyjnymi, których
wykorzystanie jest z reguły prostsze. Do
takich metod mo na zaliczy :
1. Job Safety Analisis,
2. HAZOP (Hazard and Opreability Studies),
3. FMEA (Failure Modes & Effects Analysis),
4. metoda drzewa zdarze ,
5. metoda Risc Score.
31
Oceny mo na dokonywa stosuj c metody
pozwalaj ce przypisa elementom ryzyka
okre lone warto ci punktowe.
Ryzyko zawodowe szacowane jest
metodami:
1. jako ciowymi,
2. oraz ilo ciowymi.
32
Wyniki analizy mo na przedstawi w postaci
ilo ciowej, wyznaczaj c
prawdopodobie stwa wyst pienia
okre lonego, niekorzystnego nast pstwa
zagro enia, lub jako ciowej, podaj c
ustalony wska nik ryzyka zwi zanego z
zagro eniem.
33
Systematyczna analiza zagro e
jest zwi zana z
konieczno ci
stworzenia modelu funkcjonowania
analizowanego fragmenty człowiek – obiekt techniczny rodowisko”. Jest on dzielony na pojedyncze elementy
(mog to by elementy lub podzespoły konstrukcji,
wykonywane na stanowisku pracy zadania, wydzielone
etapy procesu itp.), z których ka dy jest analizowany
osobno w celu ustalenia, jakie zagro enia i ryzyko mog
by z nim zwi zane.
34
W ró nych metodach modele te tworzy si w
sposób mniej lub bardziej sformalizowany.
Wybieraj c metod analizy nale y si upewni , e:
• jest ona odpowiednia dla analizowanego obiektu,
procesu lub stanowiska i e s dost pne do
przeprowadzenia analizy informacje,
• mo na j przeprowadzi w okre lonym czasie,
• dost pne s odpowiednie zasoby, niezb dne do jej
przeprowadzenia.
35
Szacowanie ilo ciowe jest mo liwe w przypadku
dysponowania dostateczn liczb danych statystycznych
dotycz cych:
• ilo ci i rodzajów wypadków przy pracy,
• zdarze niebezpiecznych,
• chorób zawodowych,
• czasu nara enia na czynniki rodowiska pracy itp.
36
Metody wykorzystuj ce jako dane wej ciowe
wyniki analiz statystycznych nie daj efektów
o du ym poziomie ufno ci.
Brak danych o wypadkach lub zdarzeniach
prawie wypadkowych obni a warto
uzyskiwanych rezultatów.
37
Praktycznie stosowane s jako ciowe metody
wska nikowe, w których ustala si
wska niki prawdopodobie stwa i stopnia
ci ko ci urazów.
Na podstawie ustalonych wska ników
okre lany jest (najcz ciej według
wyst puj cych w danej metodzie tablic)
poziom lub wska nik ryzyka.
38
Metody jako ciowe s metodami subiektywnymi, a
rzetelno wykonania oceny ryzyka mo e
zobiektywizowa wyniki.
Do tej kategorii nale m.in.:
metoda wst pnej analizy zagro e PHA (ang.
Preliminary Hazard Analysis),
metoda wska nika poziomu ryzyka (WPR),
metoda trój-lub pi ciostopniowego szacowania
ryzyka według normy PN-N-18002:2000,
metoda Risk Score.
39
Lista zagro e . sytuacji i zdarze
niebezpiecznych mog cych powsta we
wszystkich elementach rozpatrywanego
obszaru jest okre lana przez zespół
dokonuj cy oceny.
Oceniane s zagro enia i ustalane jest
prawdopodobie stwo ich wyst pienia oraz
stopie przewidywanych skutków (urazu
lub utraty zdrowia).
40
W ko cowym etapie ustala si sposoby
kontrolowania stanu bezpiecze stwa.
W celu ustalenia stopnia szkód i
prawdopodobie stwa ich wyst powania stosuje
si zwykle kilka poziomów.
Warto iloczynu oznacze poziomów
stopnia szkód i prawdopodobie stwa stanowi
podstaw podejmowania decyzji dotycz cych
zmniejszenia ryzyka przy planowaniu prac.
41
Przyjmuje si zasad , e ryzyko:
w przedziale 1- 3 - jest do przyj cia,
4 - 9 - mo liwe do przyj cia pod warunkiem
podj cia odpowiednich działa
zapobiegawczych,
10 - 25 – jest nieakceptowane, a prace mo na
podj po zastosowaniu odpowiednich rodków
bezpiecze stwa.
42
Stopnie oceny stosowane w metodzie PHA
Poziom
Stopie szkód
Prawdopodobie stwo
1.
Znikome urazy, lekkie
szkody
Bardzo
nieprawdopodobne
2.
Lekkie obra enia,
wymierne szkody
3.
Ci kie obra enia,
znaczne szkody
Mało prawdopodobne,
zdarzaj ce si raz na 10
lat
Dora ne wydarzenie
(raz w roku)
43
Stopnie oceny stosowane w metodzie PHA
Poziom
Stopie szkód
4.
Pojedyncze wypadki
miertelne, ci kie
szkody
Zbiorowe wypadki
miertelne, szkody na
bardzo du skal na
terenie zakładu
5.
Prawdopodobie stwo
Dosy cz ste
wydarzenie (np. raz w
miesi cu)
Cz ste regularne
wydarzenie (np. raz w
tygodniu)
44
Stopie
szkód
Kryteria dopuszczalno ci Ryzyka
5
4
3
2
1
5
25
20
25
20
5
4
20
16
12
8
4
3
15
12
9
6
3
2
10
8
6
4
2
1
5
4
3
2
1
45
W podobny sposób dokonuje si szacowania
elementów ryzyka w wi kszo ci metod
jako ciowych, polegaj cych na wyznaczaniu
wska nika lub ustalaniu poziomu ryzyka na
podstawie przyj tych w danej metodzie
tabel.
46
Metoda wska nika poziomu ryzyka (WPR)
przyjmuje zasad , e wska nik poziomu ryzyka
jest iloczynem czterech czynników.
WPR = A x B x C x D
gdzie:
A - prawdopodobie stwa wyst pienia zdarzenia,
47
B - cz stotliwo ci ekspozycji na zagro enie,
C - najwi kszej spodziewanej straty (urazu lub utraty
zdrowia),
D - liczba osób nara onych na zagro enie.
Wska nik poziomu ryzyka mo e osi ga warto ci z
przedziału (0, 13 500) wg tabeli jn.
48
A
Waga
B
Opis
0
niemo liwe
1
bardzo małe
2
małe
5
mo liwe
8
prawdopodobne
C
D
Waga
Opis
Waga
Opis
Waga
Opis
0,1
bardzo
rzadkie
0,1
otarcie,
stłuczenie
1
1–2
osoby
0,2
raz w
roku
0,5
skaleczenie
2
3–7
osoby
1
złamanie
ko ci
4
8 – 15
osób
2
złamanie
ko ci
głównych
8
16 – 50
osób
12
ponad
50 osób
1
raz w
miesi cu
1,5
raz w
miesi cu
2,5
raz
dziennie
4
powa na
choroba
8
stała utrata
zdrowia
15
10
spodziewane
4
raz na
godzin
15
pewne
5
ci gle
mier
49
Kryteria dopuszczalno ci ryzyka w
metodzie wska nika poziomu ryzyka
(WPR)
50
WPR
Ryzyko
Działania zapobiegawcze
0-1
Akceptowalne
Akceptacja ryzyka
1-5
Bardzo małe
Podj
działania w ci gu roku
5 – 10
Małe
Podj
działania w ci gu 3 miesi cy
10 - 50
Znacz ce
Podj
działania w ci gu 1 miesi ca
50 - 100
Wysokie
Podj
działania w ci gu 1 tygodnia
100- 500
Bardzo wysokie
Podj
działania w ci gu 1 dnia
500 - 1000
Ekstremalne
Podj
działania
ponad 1000 Niedopuszczalne
Zatrzyma produkcj
51
Metoda Risc Score
Metoda oparta na zmodyfikowanym sposobie
obliczania wska nika ryzyka według metody
Risk Score nale y do wska nikowych metod
jako ciowych szacowania ryzyka. Metoda ta
obejmuje oszacowanie strat oraz przypadki,
których skutki nosz znamiona katastrofy.
52
Do oszacowania ryzyka zawodowego
przyjmuje si zmodyfikowany sposób
obliczania
wska nika
ryzyka
przyjmuj c, e wska nik ryzyka „W"
obliczany jest według wzoru:
W=CxExP
53
gdzie:
C - stopie ci ko ci potencjalnych
nast pstw zagro enia,
E - ekspozycja (czas nara enia
pracownika na zagro enie),
P - prawdopodobie stwo urazu lub
utraty zdrowia.
54
Poni sze tabele przedstawiaj sposób
szacowania poszczególnych parametrów
55
Ocena parametru C - stopie ci ko ci
potencjalnych nast pstw zagro enia
Warto
Ci ko
Opis
15
Bardzo du a
Ofiara (lub ofiary)
7
Du a
Ci kie
3
rednia
Absencja w pracy
1
Mała
Np. udzielenie
pierwszej pomocy
56
Ocena parametru E – ekspozycja.
Warto
10
6
3
2
1
0,5
Opis
Stała ekspozycja (8h)
Cz sta (kilka razy dziennie)
Sporadyczna (raz na
tydzie )
Okazjonalna (raz na
miesi c)
Minimalna (kilka razy
rocznie)
Znikoma (raz w roku)
57
Ocena parametru P - prawdopodobie stwo
urazu lub utraty zdrowia
Warto
Opis
10
Wysoce prawdopodobne
6
Prawdopodobne
3
Mało prawdopodobne
1
Tylko sporadycznie mo liwe
0,5
Tylko sporadycznie mo liwe
0,2
Teoretycznie mo liwe
58
Ko cowy wynik oceny ryzyka jest
iloczynem trzech powy szych wyników
oszacowa .
Przy zastosowaniu zmodyfikowanej
metody Risk Score nale y tak e skorzysta
poni szej tabeli, która zwiera informacje
jak nale y interpretowa wynik oceny i
kiedy podj działania zmierzaj ce do
zmniejszenia ryzyka.
59
Ustalanie kategorii ryzyka zawodowego w
zmodyfikowanej metodzie Risk Score
Kategoria ryzyka
Pomijalne małe
Małe
Warto ryzyka
WR
Działania profilaktyczne
do 20
Nie jest konieczne
podejmowanie działa
21 - 70
Utrzyma ryzyko na tym
samym poziomie lub d y
do jego zmniejszenia
60
Kategoria
ryzyka
Warto
ryzyka W R
rednie
71-200
Du e
201-400
Bardzo du e
ponad 401
Działania profilaktyczne
Zaleca si zaplanowanie i podj cie
działa , których celem jest
zmniejszenie ryzyka
Podj natychmiastowe dzia-łania
w celu zmniejszenia ryzyka do
poziomu akceptowalnego.
Planowana praca nie mo e by
rozpocz ta do czasu zmniejszenia
ryzyka zawodowego
Praca nie mo e by rozpocz ta ani
kontynuowana do czasu obni enia
poziomu ryzyka
61
Metoda Risk Score jest cz sto
stosowana w praktyce
przemysłowej ze wzgl du na
mo liwo ró nicowania wyników
oceny ryzyka zawodowego mi dzy
poszczególnymi stanowiskami
pracy
62
LITERATURA
Red. Zawieska W.M.: Ocena ryzyka zawodowego, Podstawy
metodyczne, wyd. III, CIOP, Warszawa 2004.
Borysiewicz M., Kazprzyk W., urek J.: Zintegrowane oceny
ryzyka i zarz dzania zagro eniami w obszarach
przemysłowych, CIOP, Warszawa 2001.
63