Czernica i okolice dla aktywnych

Przewodnik turystyczny dla korzystających
z
HBO Czernica
Charakterystyka HBO
Czernica
H
Rozdział 1.
1
arcerska Baza Obozowa w Czernicy położona jest na
południowy zachód od miasta Brusy przy trasie Kościerzyna –
Chojnice nad północnym brzegiem połączonych jezior Kosobudno –
Dybrzyk , przez które płynie nurt rzeki Brdy. Założona został dzięki
inicjatywie komendy hufca ZHP Gdynia oraz Rady Przyjaciół
Harcerstwa Gdyni w roku 1964? na terenie lasów państwowych
podległym nadleśnictwu Przymuszewo, bezpośrednio podległych
leśnictwu Czernica, od nazwy tej leśniczówki HBO przyjęła swoją
nazwę.
Teren HBO tworzy leśna
polana z stojącymi wolno
domkami campingowymi
przeznaczonymi dla organizacji
wypoczynku zuchów,oraz
wyznaczony teren leśny nad
skrajem jeziora, gdzie
lokowane są obozy żeglarskie i
harcerskie.
Brama wjazdowa HBO Czernica
Teren wyznaczony pod HBO
jest terenem na ogół równinnym, bezpośrednie dojście do jeziora w
niektórych miejscach jest łagodne i płaskie,niektóre miejsca obozowe
położone są na stoku równinnym o wyniosłości terenu od 5 – 10 m
nad poziom jeziora.
Obozy żeglarskie zazwyczaj rozbijane są w kotlinie pomiędzy
stołówką a hangarem w pobliżu jeziora, stwarza to dobre warunki dla
uczestników obozów żeglarskich ich szybkiego dostępu do sprzętu
pływającego.
Obozy harcerskie rozlokowane są na wyznaczonym terenie leśnym
ograniczonym brzegiem jeziora z jednej strony a drogą leśną w
kierunku Drzewicz-Czernica ( potocznie nazwana przez harcerzy
3
Świętojańską na cześć reprezentatywnej ulicy Gdyni).Tereny wokół
rozbijanych obozów są o poszyciu trawiasto-mchowym, drzewa
rosną w znacznych odległościach od siebie, co stwarza dobre warunki
do rozbicia obozu harcerskiego. Wokół terenów obozowych
występuje dużo krzaków jagodowych,poziomkowych oraz borówek
co w okresie letnim daje dodatkowe atrakcje zbierania „darów
lasów”, w miesiącu sierpniu tereny wokół ośrodka obfitują w liczne
gatunki grzybów jadalnych.
HBO Czernica ulokowana jest na terenie Zaborskiego Parku
Krajobrazowego który utworzony został w 1990 roku i liczy obecnie
34 026 ha. Park położony jest w północno-zachodniej części Borów
Tucholskich na Równinie Charzykowskiej, na południowo4
Rozdział 1.
Charakterystyka HBO Czernica
zachodnim skraju województwa pomorskiego. W jego granicach
znajdują się grunty administrowane przez gminy Chojnice i Brusy, a
na terenach leśnych gospodarują Nadleśnictwa Rytel i Przymuszewo.
Baza znajduje się w otulinie utworzonego w 1996 r. Parku
Narodowego„Bory Tucholskie”. Ze względu na walory przyrodnicze
został powołany tzw. Harcerski Patrol Przyrodniczy którego
zadaniem jest propagowanie ochrony przyrody wśród harcerzy
odpoczywających na bazie oraz oprowadzanie chętnych po PN „Bory
Tucholskie.
Jezioro Dybrzyk leży w urozmaiconym krajobrazie
utworzonym przez przesuwające się około 10. tyś przed naszą erą
lodowce . Wody topniejących lodowców żłobiąc powierzchnie ziemi
utworzyły charakterystyczne dla tego okresu długie wąskie jeziora
rynnowe lub tzw .oczka a także strugi i rzeczki o wysokich często
stromych brzegach.
Jezioro Dybrzyk –Kosobudno leży na bardzo uczęszczanym
szlaku wodnym ciągnącym się jeziorami : Charzykowskie –DługieKarsińskie- Widoczno-Brda- Płęsno- Łącki-Dybrzyk –Kosobudno –
Brda, szlak ten uważany jest za najpiękniejszy szlak wodny w
środkowej Europie zaś rzeka Brda stanowi znany w Europie szlak
turystyki wodnej
Klimat okolicy jest suchy i ostry a przeciętna temperatura roczna
wynosi + 7°C ,temperatury średnie w m-cach lipiec-sierpień
kształtują się średnio w granicach 16-17 °C , maksymalne
temperatury występujące w tym okresie kształtują się w granicach
34-35°C minimalne 5°C .
Silne wiatry wiejące przeważnie w dolinach jezior i rzek stanowią
sprzyjające warunki dla żeglarzy .
Średnie opady atmosferyczne wynoszą : w lipcu 107 mm, w
sierpniu 77 mm.
Mapka sytuacyjna HBO Czernica
Legenda:
1. Magazyn ,2 .Świetlica , 3.Szpitalik , 4 Domek Gospodarza
5. Komendantura, 6.Mała Kolonia Zuchowa,7.Duża Kolonia
Zuchowa ,plac apelowy 8.Hydrofor,9.Prysznice, 10 Kuchnia,
11. Hangar żeglarski
5
6
Rozdział 2.
Szlaki
wokół Czernicy
2
Jeżdżąc do Czernicy jako instruktor często słyszałem od harcerzy z
Gdyni „Druhu znowu do Czernicy , tyle razy tam byliśmy już
wszystko znamy „
A ja będąc w Czernicy poznaje zawsze coś nowego i to mnie zawsze
zachwyca i zadziwia
Naszą pierwszą wędrówkę
proponuje właśnie do Czernicy.
Po przekroczeniu bramy HBO
skręcamy w prawo i drogą leśna
potocznie nazwaną Świętojańska
Kapliczka Harcerska
kierujemy się do Czernicy .
Po przejściu około 800 m mijamy kapliczkę wybudowaną przez
harcerzy. To tutaj odbywają się msze święte w czasie trwania
Harcerskiej Akcji Letniej. Wchodzimy na asfalt i skręcam w prawo
Jeszcze parę metrów i wchodzimy do Czernicy.
Czernica-Pierwsze informacje pochodzą z 1648 roku i wzmiankują
o działającym tu młynie w dobrach królewskich naKapliczka Papieska
niewielkim dopływie Brdy – strudze Czernicki Rów . W XIX
wieku istniał tu nieduży majątek
ziemski. Został wykupiony przez Skarb
Państwa i zalesiony. Wówczas powstało
Leśnictwo Czernica .Od lat 70 Czernica
to znane miejsce letniskowe w tej części
Borów Tucholskich.
Młyn Tartaczny
Mijamy tablice Czernica i po prawej stronie widzimy młyn tartaczny
7
wybudowany w 1906 rok stojący na miejscu starego młyna .Sam
Młyn jest nieczynny do niedawna znajdowały się w nim maszyny .
Pozostał jeszcze
w miarę dobrze zachowany jaz wodny który tworzy na
strudze Czernicki Rów malownicze rozlewisko po lewej stronie
mijanego przez nas młyna .
Wracamy na szlak i po paru metrach mijamy kapliczkę
upamiętniającą pobyt w 1953 roku i w 1966 roku na tej ziemi papieża
Jana Pawła II podczas spływu kajakowego Brdą
„Chętnie wracam pamięcią do tego czasu. kiedy miałem okazje podziwiać piękno tej ziemi, a
zwłaszcza podczas spływów kajakowych na Brdzie. Słyszę, że ten czas utrwaliliście w polnej
kapliczce parafii Brusy - Bóg wam za to zapłać..."
( Ojciec Święty Jan Paweł II 6 czerwca 1999 r. podczas mszy świętej w
Pelplinie)
Przy kaplice wchodzimy w las i po
paru metrach dochodzimy do
zapomnianego cmentarza który
według podań ludności miejscowej
został założony przez wojska
napoleońskie które ciągnęły tędy w
czasie
kampanii Rosyjskiej 1812 roku . Z
tym cmentarzem jest związana legenda .
Lasy nad Brdą pomiędzy Laską a Męcikałem były dawniej prywatne .Posiadało je
dwóch braci , którzy właścicielami ich stali się w sposób bezprawny . Szybko
jednak za karę spotkała ich za to śmierć, a zmarli tego
samego dnia i o tej samej porze. Ich trumny opasano
żelaznymi sztabami i zamurowano w rodzinnym
grobowcu. W trzecią noc po pochówku przyszły tam
trzy diabły. zburzyły wejście do grobowca , rozbiły
trumny i zabrały ciała owych braci. dwa z nich wcieliły
się w ich postacie i do dzisiaj dokonują obchodów
Cmentarz napoleoński
lasów
Idąc dalej natrafiamy na leśniczówkę Czernica . To tutaj mieści się
siedziba Leśnictwa Czernica .Koło leśniczówki skręcamy w prawo i
szutrową drogą dochodzimy do skrzyżowania dróg skręcając w lewo
8
Szlaki wokół Czernicy
Rozdział 2.
możemy wejść na ścieżkę dydaktyczno – przyrodniczo – leśną
„Czernica” stworzona przez Nadleśnictwo Przymuszewo . Na terenie
ścieżki znajduje się 18 przystanków ,które przedstawiają szeroki
zakres zagadnień związanych z gospodarką leśną odzwierciedlonych
w terenie i jednocześnie ukazują urozmaiconą rzeźbę terenu
leśnictwa . Przebieg
trasy z pewnością daje możliwość refleksji nad pięknem przyrody, a
polana wypoczynkowa daje możliwość umiejscowiona w połowie
trasy – odpoczynku.
więcej informacji na temat ścieżki uzyskacie od harcerzy pełniących
służbę w harcerskim Patrolu Przyrodniczym w bazie.
Na tym samym skrzyżowaniu możemy skręcić w prawo i
dotrzeć do szosy
długości rzeki, duże możliwości retencji ( Brda przepływa przez 72
większe jeziora), zostały wykorzystane do celów
hydroenergetycznych. Efektem tego jest zbiornik zaporowy i
elektrownia wodna w Koronowie. Rzeka Brda wraz z niektórymi
dopływami posiada wyjątkowe walory krajobrazowe. Szczególnie
interesujący jest odcinek do ujścia Bielskiej Strugi do miejscowości
Piła Młynn. Rzeka płynie tu w pięknej dolinie, obramowanej
wysokopiennym starodrzewem lasów liściastych. Liczne bystrza i
meandry podnoszą atrakcyjność turystyczną rzeki. Podobne walory
Męcikał – Wielkie Chełmy którą przed chwilą
opuściliśmy. Skręcamy w kierunku Męcikału i
docieramy do Ośrodka SzkolnoWypoczynkowego Akademii Marynarki
Wojennej "CYRANKA" . I na tym kończy się
nasz spotkanie z małą osadą Czernica
wracamy do bazy .
OW.Cyranka
Spływ Kajakowy
Na terenie bazy dział Harcerski Ośrodek Wodny który jest
umieszczony
w hangarze na cyplu. ( na mapce HBO nr 11). U Kapitana HOW
wypożyczamy kajaki i możemy zorganizować spływ w dół rzeki
Brdy.
RZEKA BRDA jest źródłem wody pitnej dla mieszkańców
aglomeracji bydgoskiej, międzynarodowym kajakowym szlakiem
turystycznym, źródłem niewykorzystanych w pełni zasobów
energetycznych, jak również źródłem do nawodnień rolniczych.
Walory hydrograficzne Brdy, takie jak duży obszar dorzecza (4718
km2), znaczny spadek wynoszący średnio 0,65 m na kilometr
9
krajobrazowe posiada Zbrzyca wraz z Kłoniecznicą, Kulawą i Młosienicą.
Interesujący jest zwłaszcza odcinek szlaku wodnego, na którym Zbrzyca przepływa
przez dziewięć malowniczo położonych jezior.
0 km Odbijając od pomostu jesteśmy na akwenie jeziora
Dybrzyk . Razem z jeziorem Kosobudno tworzą jeden obszar wodny
o pow. 254 ha i głęb. 16 m. Nad cieśniną
łączącą oba jeziora istniał ongiś most, przez
który przechodziły oddziały armii
Napoleona. Wpływając na Kosobudno
mijamy OW „Cyranka”. W jeziorze
Kosobudno woda nieomal stoi , nurt jest
Jeż. Kosobudno
zupełnie niewyczuwalny Przy końcu
jeziora po lewej stronie leśne pole biwakowe, ze źródłem doskonałej
wody do picia. Mijamy most kolejowy dopływamy do Męcikału
Męcikał. Malowniczo położona wieś, znana już w Xllw. Wieś
powstała w miejscu średniowiecznej karczmy, położonej przy
rzecznym brodzie. Ta kaszubska wieś zasłynęła w przeszłości z walki
o polskość. W grudniu 1898 r. zebrani na uroczystości szkolnej
chłopi na znak protestu przeciwko germanizacji urządzili pochód
przez wieś na czele z nauczycielami Polakami, którzy nieśli flagę
narodową. W kilka dni później władze pruskie zwolniły z posady i
uwięziły nauczyciela Hamerskiego z Mecikału, jako podejrzanego
inicjatora demonstracji. 21 III 1944 r. pod Męcikałem miała miejsce
potyczka z oddziałami niemieckimi okrążonego oddziału
samoobrony Tajnej Organizacji Wojskowej “Gryf Pomorski”, pod
dowództwem Henryka Grabosza, broniącego dostępu do bunkra
10
Szlaki wokół Czernicy
Komendy Powiatowej “Zielony Pałac”.
W wyniku walki zginęło 13, a rannych zostało kilku hitlerowców.
Spośród kilkudziesięciu partyzantów, biorących udział w walce, z
okrążenia udało się wydostać trzem. Przy szosie Chojnice-Brusy
znajduje się pomnik ku czci poległych partyzantów. We wsi
zachowały się dwie drewniane chałupy konstrukcji zrębowej i
sumikowo-łątkowej z drugiej połowy XVIII w. Wieś stanowi punkt
etapowy spływów wodnych Brdą oraz ośrodek letniskowy. Jest też
dobrym punktem wypadowym dla pieszych wędrówek po Borach
Tucholskich.
5 km Rozpoczyna się spiętrzenie rzeki. Teraz przypominającym
rzekę jeziorem Zapora ,mijamy wsie Duża Klonia po lewej
(zachowane drewniane zabudowy) oraz Mała Klonia po prawej .
Wreszcie docieramy do Mylofu
12km Mylof. Osada położona w lasach. Pole biwakowe Zapora
spiętrzająca wody Brdy (turbina o mocy 1,8 M z przepustem
wodnym w formie schodów i pochylnią przeznaczoną dawniej do
spuszczania tratew (spadek 12 m, szybkość wody 22 m sek.). Tu
bierze początek liczący 21 km Wielki
Kanał Brdy, nawadniający łąki w rejonie
Legbąda. W odległości około 15 km od
Mylofu, w rejonie kolonii Fajutowo,
wody kanału - liczącym 75 m długości,
płyną
malowniczym akweduktem krzyżującą
się z nim
Czerska Strugą. w Mylofie znajduje się
Zapora Mylof
największy w kraju zakład hodowli
pstrąga tęczowego.
O ile dysponujemy jeszcze siłami możemy tą samą trasą powrócić
lub przenocować na polu biwakowym Gajówka Zapora
Po powrocie następnego dnia możemy pokusić się na drugi spływ
kajakowy tym razem w górę rzeki
0 km Po odbiciu od pomostu mijamy cypel i kierujemy się do
Drzewicza . Tym razem musimy bardziej popracować wiosłami
ponieważ płyniemy pod prąd nurtu rzeki
3 km dopływamy do Drzewicza przepływamy pod mostem PTTK
Drzewicz Tel. (52) 39 81 218 i wpływamy na jezioro Łąckie tam
odbijamy w prawo od szlaku rzecznego Brdy ,przepływając pod
drewnianym mostkiem, którym wiedzie zielony pieszy szlak
wpłyniemy na jezioro Płesno.
7km Jezioro Płesno w słoneczne dni akwen mieni się zielonkawo –
niebieską ,mleczna barwą, dno muliste, brzegi strome
O ile dysponujemy jeszcze siłami możemy tą samą trasą
powrócić lub przenocować na polu biwakowym Leśnictwo Młynek
Leśnictwo Młynek 89-608 Swornegacie,M.Pozorski tel.(52)39812 29
Po przygodach związanych z turystyką wodną chwila odpoczynku i
możemy ruszać w trasę tym razem do Narodowego Parku „Bory
Tucholskie”. Zanim ruszymy musimy skontaktować się z Harcerskim
Patrolem Przyrodniczym który zapozna nas z regulaminem
przebywania w parku oraz przydzieli nam członka patrolu który
będzie naszym przewodnikiem. Zaczynamy tradycyjnie od bramy
tym razem kierujemy się w stronę Drzewicza czyli skręcamy w lewo
po przejściu około 3km jesteśmy na znanym już nam moście w
Drzewiczu .
Mijamy po lewej stronie OW.Stocznia
Gdańska i odnajdujemy czarny szlak skręcam w
lewo i wkraczamy na teren Narodowego Parku.
Powierzchnia, jaką obecnie zajmuje wynosi
4798,23 ha, a jego
12
11
Szlaki wokół Czernicy
Rozdział 2.
otulina 12980,52 ha. Park znajduje się w granicach województwa
pomorskiego, powiatu Chojnickiego, gminy Chojnice i Brusy.
Rzeźba terenu została ukształtowana w czasie ostatniego
zlodowacenia bałtyckiego. Dlatego dominują tu równiny sandrowe.
Urozmaicone poprzez liczne wzniesienia, rynny i wytopiska. Park
jest największym skupiskiem wydm śródlądowych w Borach
Tucholskich. Spotykamy je na starych pasach przeciwpożarowych.
Największa i najładniejsza znajduje się w zachodniej części parku.
Bardzo charakterystycznym elementem krajobrazu sandrowego są
również rynny polodowcowe o przebiegu południkowym. Jedną z
większych rynien, nie tylko w rejonie Borów Tucholskich, ale i na
całym niżu - jest Rynna Jeziora Charzykowskiego (wzdłuż
zachodniej granicy PNBT), o długości prawie 18 km i szerokości
miejscami dochodzącej do 2,5 km.
Rozpoczyna się w Drzewiczu przy przystanku PKS (0,0 km).
Dodatkową atrakcją krajobrazu są wytopiska, powstałe w skutek
wytopienia się brył martwego lodu, o kształcie lejków, kotłów i
innych obniżeń często o nieregularnych kształtach.
Wody powierzchniowe PNBT zajmują obszar 530,06 ha (czyli 11,05
% ogólnej powierzchni parku). Znajduje się tu 21 jezior. Są one
różnej wielkości od kilku do przeszło 200 ha (powierzchnia Jeziora
Ostrowitego - największego w parku - wynosi 280,7 ha) i różnej
głębokości ( najgłębsze jest również Jezioro Ostrowite bo aż 43 m).
Osiem z nich łączy się ze sobą tworząc kompleks o powierzchni
435,28 ha zwany Strugą Siedmiu Jezior. Jeziora w Parku reprezentują
wszystkie formy troficzne, charakterystyczne dla zbiorników
wodnych niżu polskiego. Cztery jeziora - Wielkie i Małe Gacno,
Nierybno i Głuche reprezentują jeziora lobeliowe.
Czarnym szlakiem podążamy na południe
Szlak Łącznikowy czarny pieszy w całości przebiega przez teren
Parku Narodowego “Bory Tucholskie”.
13
Jego trasa biegnie wzdłuż Czarnej Drogi wraz z niebieskim szlakiem
rowerowym oraz częściowo z czarnym szlakiem
rowerowym.
Wyruszając z Drzewicza przechodzimy przez
aleję brzóz. Dalej po prawej stronie mijamy
jezioro lobeliowe Nierybno, a następnie
dochodzimy do miejsca dawnego wydobywania
torfu (tzw. pętli Lipnickiego).
Szlak kończy się (5,0 km) w miejscu przecięcia
Krzyż Legionistów
z zielonym szlakiem “Strugi Siedmiu Jezior”
oraz z czerwonym Kaszubskim szlakiem im. Juliana Rydzkowskiego
i tu mamy dwie możliwości możemy skręcić w prawo dojść wzdłuż
jeziora Płesno ok. 2 km do dębu „Bartuś” liczący sobie ponad 600 lat
.W tym miejscu istniała kiedyś osada o nazwie Stara Piła .Idąc dalej
dochodzimy do miejscowości Bachorze .Nazwa osady wywodzi się
od rzeczownika bachorze, co oznacza moczar lub starosłowiańskie
bagno. Po raz pierwszy pojawiła się w dokumentach z 1772 r. jako
“Bachors”. W centrum wsi postawiono w 1977 r. krzyż drewniany z
nacięciami na ramionach i wykonaną z blachy figurą Chrystusa.
Figurę przeniesiono z poprzedniego krzyża, postawionego w 1811 r.
przez legionistów polskich udających się z armią napoleońską pod
Moskwę. W 1979 r. leśniczy Egon Raszke wykonał wierną kopię
krzyża legionowego i postawił go w pobliżu leśniczówki. Udając się
dalej dochodzimy do Harcerskiego Centrum Edukacji
EkologicznejFunka89-606 Charzykowytel/fax: (052) 39 88 001, 39
88 00 gdzie możemy przenocować i następnego dnia powrócić do
HBO „Czernica”
Na skrzyżowaniu szlaków możemy również skręcić w lewo i
podążając czerwonym szlakiem dojść do Męcikału koło jeziora Jeleń
. Po drodze pomiędzy jeziorami Bułczak i Jeleń znajdowała się
kiedyś osada Nowy Młyn .Jeśli dobrze się przyjrzymy można
zauważyć pozostałości po murach. Znajduje się tu również grób.
Szlaki wokół Czernicy
Niestety nie udało się dotychczas ustalić pochodzenia mogiły.
Wiadomo , że w okresie II Wojny światowej w pobliżu tego miejsca
znajdowały się ziemianki , w których stacjonowali partyzanci. Po
drodze musimy uważać ponieważ czerwony szlak częściowo zanika i
możemy zgubić drogę (stan z maja 2006 r) Z Męcikału kierujemy się
do Czernicy w HBO kończymy naszą wyprawę
Wyprawa do Leśna
3
Wśród Borów Tucholskich kryje się mała miejscowość Leśno do
której chce was tym razem zaprowadzić. Tym razem jest to wyprawa
na dwa dni
Zaczynamy od starej znajomej czyli od bramy HBO Czernica
skręcamy w lewo i szutrową drogą przechodzimy 800 m dochodzimy
do skrzyżowania dróg przed ośrodkiem wypoczynkowym państwa
Szymańskich skręcamy w prawo i kierujemy się drogą polną do
drogi asfaltowej Czernica –Laska Na asfaltówce skręcamy w lewo i
po paru metrach wchodzimy na drogę polną która prowadzi nas do
wsi Krownia . Droga prowadzi nas dalej do wsi Wielkie Chełmy
15
Wielkie Chełmy Od końca XIX wieku władała nimi rodzina
Sikorskich, których mauzoleum znajduje się koło kościoła w
Brusach. W latach 1852-53 rodzina zbudowała dworek w stylu
neogotyckim, w którym przebywali politycy i działacze gospodarczy.
Na początku XX wieku został on rozbudowany. Wielkie Chełmy
gościły prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Stanisława
Wojciechowskiego, ponadto bywali tam profesor Kazimierz Nitsch,
kompozytor Feliks Nowowiejski oraz generał Józef Haller i Roman
Dmowski. W czasie II wojny światowej wielkie Chełmy zajęli
Niemcy - tam usadowiła się S i Jagdkomando. Wokół dworku
rozciąga się park, założony w XVIII wieku z licznymi pomnikami
przyrody. Rosną tam lipy, jesiony, wiązy, klony, dęby. W 1945 roku
w wyniku reformy rolnej majątek rozparcelowano a w dworku
usytuowano szkołę podstawową. 1 września 1999 roku szkole nadano
imię Stanisława Sikorskiego, pierwszego starosty powiatu
chojnickiego II Rzeczypospolitej, szambelana papieskiego,
kaszubskiego ziemianina, realizatora pracy organicznej na Pomorzu .
Stanisław Sikorski - kaszubski ziemianin, działacz narodowy, poseł
do sejmu pruskiego, realizator idei pracy organicznej na Pomorzu.
16
Wyprawa do Leśna
Rozdział 2.
urodził się dziewiątego lutego 1855 roku w Wielkich Chełmach jako
syn właścicieli dóbr wielkochełmskich oraz innych majątków. Po
ukończeniu gimnazjum w Chojnicach odbył studia politechniczne
uzyskując specjalność
budowniczego mostów.
W roku 1883 przejął
zarządz dóbr Wielkie
Chełmy, które później
stały się jego
własnością.
Kontynuował w nich
nowoczesną
gospodarkę. Dochody z
folwarków rolnych
umożliwiły mu zakup
Pałac Sikorskich
dalszych majątków.
Dysponując ogromnym majątkiem ziemskim lokował swój kapitał
także w przemyśle i handlu. Był udziałowcem spółki w Czersku, w
której piastował funkcję wiceprezesa rady nadzorczej. W 1883 roku
został prezesem Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Brusach. W
1898 roku Stanisław Sikorski wspólnie z ks. Boltem zorganizował
masową spółkę Kupiec, w 1904 roku spółkę Bazar, a w 1913 roku
założyli spółkę Ceres, która przejęła z rąk prywatnych młyn parowy z
piekarnią i przedsiębiorstwo handlu zbożem. Sikorski był też
członkiem powstałego w 1900 roku Związku Ziemian. Brał udział we
wszystkich poczynaniach społeczeństwa polskiego. Był założycielem
i prezesem Polsko-Katolickiego Towarzystwa Ludowego w Brusach.
Będąc kasjerem Towarzystwa Przyjaciół Nauk na parafię Brusy i
Leśno przyciągnął do tej organizacji liczną grupę chłopów. Pozycja
majątkowa i autorytet Sikorskiego w społeczeństwie spowodowały,
iż znalazł się w orbicie działań politycznych. W 1908 roku został
posłem do sejmu pruskiego okręgu lubawskiego. Powierzenie mu
wielu funkcji honorowych świadczyło o jego dużym autorytecie. W
sprawach kościelnych współpracował m.in. z księdzem Drapiewskim
ze Swornychgaci. W 1913 roku za zasługi dla Kościoła otrzymał
tytuł szambelana honorowego papieża Piusa X. Od 1919 roku był
komisarycznym starostą. Jego sekretarką była znana pisarka
kaszubska Anna Łajming.
W Wielkich Chełmach skręcamy w lewo przy krzyżu w
drogę polną która zawiedzie nas do Czapiewic. W Czapiewicach
skręcamy w lewo wchodzimy na drogę asfaltową w kierunku Leśna
po 2 km dochodzimy do skrzyżowania i skręcamy w prawo w
kierunku rezerwatu przyrodniczo –archeologicznego
Docieramy tam po ok. 10 min znajdujemy się na terenie rezerwatu.
Rezerwat przyrodniczo- archeologiczny jest w środowisku
archeologów z Polski i zagranicy bardzo znanym stanowiskiem
archeologicznym. Przez ponad ćwierć wieku archeolodzy odkrywali
przeszłość leśnieńskiej ziemi, której walory dostrzegli już 3000 lat
temu pierwsi mieszkańcy Leśna ludność kultury łużyckiej. Później,
liczne dowody swego pobytu
pozostawiła tutaj ludność kultury
pomorskiej, a najbardziej wpisała się
w krajobraz kulturowy tej ziemi,
ludność kultury wielbarskiej,
utożsamiana przez archeologów ze
skandynawskimi Gotami.
Najciekawszymi zachowanymi
zabytkami są: cmentarzysko z kręgami
kamiennymi, położone w lesie na
południe od jeziora Leśno Dolne oraz badana osada umiejscowiona
pomiędzy tym jeziorem i drogą z Leśna do Brus. Na jej terenie
okryto tzw. długi dom, jedno z niewielu tego typu znalezisk w
Europie. Pierwszym i największym na cmentarzysku kurhanem o 26metrowej średnicy jest ten z kręgiem kamiennym i stelą o cechach
antropomorficznych, ustawioną na jego szczycie. Ustawienie co
najmniej jednej steli w centrum kręgu oznaczało miejsce dla
naczelnika plemienia lub czarownika. Być może pochówek tego
drugiego odkryli archeolodzy, kiedy w trakcie badań w Leśnie
17
18
Rozdział 3.
Wyprawa do Leśna
natrafili na nietypowe i rzadko spotykane na Pomorzu wyposażenie
grobu, składające się z bogato dekorowanego pasa, rogów do picia,
uchodzących za naczynia o charakterze obrzędowym, żelaznego
sztyletu w pochwie, osełki, kamienia do krzesania ognia i maleńkiej
esowatej klamerki . Kręgi, wieńce i wielkie kamienne stele
Ludność gocka stosowała przede wszystkim pochówki w formie
kurhanu z nasypem ziemnym otoczonym obstawą kamienną lub
kurhanu bez dodatkowych konstrukcji oraz wieńce kamienne.
Prawdopodobnie ludność gocka budowała kręgi dla uczczenia
ważnych dla wspólnoty świąt i obrzędów. Umieszczanie wieńców
kamiennych dookoła kurhanów mogło przedstawiać wyraz silnej
więzi duchowej społeczności ze zmarłymi przodkami, którzy w ten
sposób byli zawsze obecni w życiu wspólnoty.Po zwiedzeni kręgów i
kurhanów podążamy do Leśna oddalonego ok. 3km
były prawdopodobnie kręgami sędziowskimi, w których rozsądzano
zwykłe, codzienne zatargi i spory. Mogły być miejscami "tingów",
wieców ludności, omawiającej ważne dla plemienia kwestie,
np.relacje zwiadowców „exploratori" poszukujących dróg do
wędrówki lub miejsc do osiedlenia. Docierali oni nieraz do bardzo
odległych stron, o czym świadczą zabytki z jednego z leśnieńskich
grobów: srebrna moneta celtycka z terenu Słowacji i amulet w
kształcie skarabeusza znad Morza śródziemnego Kolebką Gotów
była południowa Skandynawia, którą opuścili w I w. n.e.,
rozpoczynając wielką wędrówkę ku południowej Europie. Jej trasa
wiodła od wybrzeży Bałtyku do Morza Czarnego, a następnie przez
Italię aż na Półwysep Iberyjski. Prawdopodobnie jedno z
wędrujących plemion gockich osiedliło się w Leśnie. Osadnicy ci
przynieśli ze sobą odmienne
zwyczaje, obrzędy i wierzenia,
których widocznym do dzisiaj w
terenie śladem pozostało
cmentarzysko kurhanowe oraz
kręgi i wieńce kamienne. W
kręgach kamiennych mogły być
składane w czasie „tingów" ofiary,
zarówno ze zwierząt, jak i z ludzi. O składaniu ofiar tak pisał w VI
wieku n.e., podkreślający swe gockie pochodzenie, kronikarz
Jordanes: „O łaski Marsa zaś Gotowie zawsze zabiegali, uciekając się
do straszliwych obrzędów. Składali mu bowiem w ofierze jeńców, w
przeświadczeniu, że naczelnika wojen wypada pozyskiwać przelaną
krwią ludzką". Dyskusyjne są próby interpretacji kręgów jako
obserwatoriów astronomicznych, mających wyznaczać położenie
słońca w dniach letniego i zimowego przesilenia.
19
Kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża świętego w Leśnie
należy do najlepiej zachowanych i najbardziej oryginalnych
drewnianych kościołów kaszubskich.
Istnienie kościoła i parafii w Leśnie
potwierdzają dopiero źródła z 1534 roku. W
tym roku kościół w Leśnie zostaje
wymieniony w inwentarzu dóbr biskupa
włocławskiego. Wtedy był to kościół pw.
świętej Katarzyny. W okresie reformacji,
pod koniec XVI wieku, utracił on status
kościoła parafialnego, był filią kościoła w
Brusach. Nowy kościół wzniesiono w latach
1634-1687. Rok 1687, był rokiem kolejnej
wizytacji biskupiej. W tym samym czasie nastąpiła zmiana wezwania
kościoła. Według Kroniki Parafialnej fundatorką nowego XVII wiecznego kościoła była królowa Maria Ludwika Gonzaga. Obecna
architektura kościoła jest wynikiem kilku faz budowlanych, stanowi
szczególny przypadek budowy sakralnej na Kaszubach. Istotnym
wyróżnikiem w bryle architektonicznej jest wieża, która zwęża się ku
górze oraz posiada charakterystyczną raczej dla południowej Polski
izbicę. Odmienność potęguje wysokie spiczaste zwieńczenie.
Zarówno ściany wieży, jak zwieńczenie pokryte są gontem.
Szczególnym elementem, będącym efektem przebudowy, jest
należący do rzadkości w niewielkich wiejskich kościołach,
trójnawowy korpus.
Rozdział 3.
Wyprawa do Leśna
Po tej wyprawie należy znaleźć nocleg . Proponuję Szkołę
Podstawową w Leśnie Schronisko Szkolne tel. 398 17 87
89-633 Leśno ilość miejsc: 50 lub bardziej swojsko u gospodarzy w
stodole Teresa Wojciechowska Czapiewice 17 tel 052 398-32-20
gdzie jest możliwość rozpalenia ognia i nocnego zwiedzania
kurhanów
murowanym kościołem pochodzi z tamtego okresu. Po odzyskaniu
przez Polskę niepodległości w 1918 roku Brusy były znaczącym
ośrodkiem przetwórstwa leśnego i drzewnego i trzecią pod względem
liczby ludności miejscowością w utworzonym powiecie chojnickim.
W 1926 roku uruchomiono tu włoską suszarnię grzybów "Dominate"
eksportującą całość produkcji za granicę. W styczniu 1988 roku
Brusy otrzymały prawa miejskie. Obecnie cała gmina liczy 13 249
mieszkańców. Zaboracy są dumni ze swej małej ojczyzny, tradycji
kulturowych i własnej tożsamości. Wyrazem tego jest istnienie
jedynego w Polsce Kaszubskiego Liceum Ogólnokształcącego,
działalność Młodzieżowego Domu Kultury i słynnego nie tylko w
regionie, Kaszubskiego Zespołu Folklorystycznego Krëbane, który
jest organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Folkloru. Gmina
Brusy na znacznym obszarze graniczy z Parkiem Narodowym Bory
Tucholskie, a jej północną część obejmuje Zaborski Park
Krajobrazowy - kraina ptaków, lasów i czystych jezior, wymarzone
miejsce dla poszukujących ciszy i spokoju.
Po przespaniu nocy proponuje powrót na bazę przez miasto gminne
Brusy
Nazwa miejscowości Brusy pochodzi od słowa "brus" - kamień
młyński. Przeprowadzone badania wykopaliskowe pozwalają się
domyślać się istnienia tu skupiska ludzkiego już w epoce żelaza i
brązu. Historia Brus rozpoczyna się w 1351 roku, kiedy to otrzymały
one przywilej osadniczy, wystawiony w Tucholi przez tamtejszego
komtura Konrada Vullekopa w obecności braci zakonnych, wójta i
przedstawicieli rycerstwa. Przez długie lata Brusy pełniły funkcję
służebną wobec sąsiednich Kosobud, siedziby wójtostwa za czasów
krzyżackich. Awans cywilizacyjny Brus w drugiej połowie XIX
wieku uzasadniony jest wybudowaniem w 1856 roku drogi bitej oraz
linii kolejowej Chojnice - Brusy w 1902 roku. Wieś nabrała
charakteru miejskiego
i stała się siedziba
licznych spółek
gospodarczych. Chór
i miejscowa
biblioteka utwierdzały
rodzimą kulturę.
Dziewiętnaste stulecie
to dla Brus również
okres rozbudzania
świadomości
narodowej i
intensywnych działań
lokalnych patriotów, przeciwdziałających germanizacji. Centrum
miasta z secesyjnymi budynkami i największym na Pomorzu
Na ścianie Bruskiego Liceum jest umieszczona tablica ku czci
pomordowanych przez hitlerowskiego okupanta harcerzy z drużyny
im T. Kościuszki.
Z Brus wracamy przez Żabno do Bazy
Rozdział 4
Miejscowości które, warto
odwiedzić
4
Chojnice - miasto na pograniczu Równiny Charzykowskiej i
Wysoczyzny Krajeńskiej, od 1 stycznia 1999 roku wraz z całym
powiatem chojnickim (gminy: Chojnice, Brusy, Czersk, Konarzyny)
należy do województwa pomorskiego; nazwa Chojnice pochodzi od
nazwy drzewa iglastego "choina" , charakterystycznego dla
otaczającej miasto puszczy. Chojnice ze względu na dogodne
położenie (ważny węzeł komunikacyjny, kolejowy i autobusowy)
stanowią centrum subregionu gospodarczego i kulturalnego. Warto w
Chojnicach zwiedzić: kościół parafialny pod wezwaniem ścięcia św.
Jana Chrzciciela (obecnie ma godność bazyliki mniejszej), kościół
pojezuicki pod wezwaniem Zwiastowania Najświetszej Marii Panny,
kolegium pojezuickie, budynek auli, konwikt, mury miejskie, Bramę
Człuchowską, Basztę Wronia, Basztę Wiezienną, Basztę "Kurza
Stopa", Basztę "Dom Szewski", spichlerze, ratusz, zespół szpitala,
siedzibę starostwa.
Kosobudy - miejscowość leżąca na południowy wschód od Brus,
przy trasie do Czerska, oddalona od miasta Brusy o 3 km. Liczba
mieszkańców - około 1000. Lokację wsi datuje się na 1324 rok.
Bitwa ze Szwedami 2 września 1659 roku
Szwedzkie wojska zgrupowały się pomiędzy Kosobudami a Brodą,
aby dokonać uderzenia na Kosobudy - dużą wieś królewską oraz inne
wsie należące do tzw. klucza kosobudzkiego. Tutaj w sąsiedztwie
obecnego kościoła rzymsko-katolickiego mieściła się administracja i
zarząd, podlegający władzy starostwa tucholskiego. W lesie za wsią
Kosobudy niedaleko Brody miało miejsce wielkie starcie z najeźdźcą
szwedzkim. Hetman Czarniecki dowodzący wojskami I
Rzeczypospolitej zaskoczył śpiących Szwedów, kiedy dżyżdżało, jak
mówi po kaszubsku Józef Chełmowski, tj. kiedy noc przechodziła w
dzień. Stacjonujące pod Kosobudami siły zbrojne Szwecji zostały
wycięte przez polski oręż. Wiele lat później , podczas II wojny
światowej w trakcie przygotowywania nasypu pod przyszłą trasę
Berlin - Królewiec, przypadkiem natrafiono w miejscu bitwy na
około 200 szkieletów ludzkich. Skrupulatność nakazała władzom
niemieckim przesłać znaleziska do Berlina w celu sprawdzenia z
jakiego okresu pochodzą. Podejrzenia Polaków, że kości są
pozostałościami z czasów I wojny światowej okazały się błędne.
Odnaleziono bowiem szkielety żołnierzy szwedzkich z początku II
połowy XVII wieku. Legenda głosi, że walka pomiędzy wojskami
byłą szczególnie krwawa. Ziemia w tym miejscu miała tak bardzo
przesiąknąć krwią, że zmieniła barwę na czerwonawą. 26 lipca 1998
roku dokonano poświęcenia krzyża dla upamiętnienia bitwy w
puszczy pod Kosobudami. Przemysł dworski w Kosobudach
reprezentowało kilka zakładów: młyn notowany już w XIV wieku,
browar i cegielnia z XVIII wieku oraz huta szklana powstała w
ostatnich latach przed rozbiorami. W 1772 roku była notowana jako
Kossadudsche Glasshütte, odległa od Kosobud o 5 km. W latach
osiemdziesiątych XX wieku jeden z rolników zamieszkałych we wsi
Huta wyorał podczas prac polnych odłamki szklanych naczyń.
Przeprowadzone badania archeologiczne, pozwoliły stwierdzić
jednoznacznie, że owe przedmioty zostały tam wykonane. Nad wsią
góruje figura świętego Jana Nepomucena wykonana w 1925 roku
jako wotum wdzięczności ocalałych z pożogi I wojny światowej
mieszkańców . według legendy każdego kto uszkodzi figurę lub ją
zniszczy czeka kara.
Kaszuba-Jest niewielką wsią położoną na skraju Zaborów,
uroczym zakątkiem, gdzie króluje dziewicza przyroda i piaszczysta
okolica z dworkiem rodziny Kossak-Główczewskich, wybudowanym
w 1912 roku oraz młynem nad rzeką Zbrzycą. W początkach
zaborów w 1772 roku Kaszuba figuruje jako własność królewska
obok sąsiednich
Rozdział 4
miejscowości - Peplina, Rolbika, Warszyna, Widna, Windorpu i
Lamka. Pod koniec I połowy XIX wieku Kaszuba stanowiła
własność dwóch spokrewnionych rodzin Główczewskich - na
początku braci Michała i Jana potem ich dziedziców. W dawnym
dworze do 1965 roku istniała jednoklasowa szkoła, w której mieszkał
nauczyciel i rodzina Główczewskich. Dziś to własność administracji
lasów państwowych.
Wysoka Zaborska-To naturalny skansen, gdzie każdy z
jedenastu domów to zabytek. Przed wjazdem do wsi znajduje się
polna kapliczka z 1900 roku otoczona brzozami. Wioska jest
położona w niewielkiej dolinie - korycie rzeki Włosienicy
Widno – Niewielka miejscowość, w której można zobaczyć
starosłowiański piec chlebowy, przy którym na przełomie lipca i
sierpnia odbywa się festyn i wtedy można spróbować chleba i
bułeczek wypiekanych zgodnie z lokalną tradycją. W okolicach
Widna można spotkać żródliska, w których temperatura wody nawet
zima nie spada poniżej 7 stopni C.