SKARBY MAZUR ZACHODNICH

SKARBY MAZUR ZACHODNICH
Treasures of Western Mazury
Schätze von Westmasuren
Wydanie III
Biuro Promocji Powiatu
Starostwo Powiatowe w Ostródzie
3rd edition
Promotion Bureau
County Administrative Office in Ostróda
3 Ausgabe
Das Büro der Promotion des Kreises
Landratsamt in Ostróda
SKARBY MAZUR ZACHODNICH
wydanie trzecie
Wydano na zlecenie Starostwa Powiatowego w Ostródzie
Koncepcja i redakcja
Henryk Kropidłowski
Biuro Promocji Powiatu
Źródła
Małgorzata Jackiewicz-Garniec
Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Studio ARTA,
Mirosław Garniec Olsztyn 2001;
Janusz B. Kozłowski
Dawna Ostróda, Obrazy z życia wschodniopruskiego miasta,
RETMAN Dąbrówno - Warszawa 2006;
Aldona i Janusz B. Kozłowscy
Przewodnik po okolicach Ostródy,
Oficyna Wydawnicza Kucharski Wielka Nieszawka 2006;
Walter Westphal
Osterode Ostpr. In alten Ansichten, Kreisgemeinschaft Osterode Ostpr.,
Osterode am Harz 1995;
Walter Westphal
In alten Ansichtskarten Gilgenburg - Hohenstein - Liebemühl im Kreis Osterode Ostpr.,
Kreisgemeinschaft Osterode Ostpr., Osterode am Harz 1995;
Praca zbiorowa
Der Kreis Osterode Ostpreußen in Bildern II, Kreisgemeinschaft Osterode Ostpr.,
Osterode am Harz 1987
Foto
Dawid Szczygielski, Adam Antolak, Helmut Kowaczek,
Henryk Kropidłowski, Zbigniew Rochowicz, Ryszard Bogucki oraz archiwum
Tłumaczenia
Joanna Górzyńska
Maciej Pawłowski
Olga Żmijewska
Wydawca
Opracowanie techniczne i przygotowanie do druku
Agencja Reklamowo Wydawnicza „Flesz”
85-087 Bydgoszcz, ul. Gajowa 34
tel. 52 345 30 31, tel./fax 52 328 40 77
e-mail: [email protected]
Copyright © 2011
Dziękujemy wszystkim, którzy przyczynili się do wydania niniejszej publikacji.
ISBN 978-83-89552-71-6
Z DZIEJÓW
POWIATU OSTRÓDZKIEGO
FROM HISTORY OF OSTRÓDA
COUNTY
AUS DEN GeschichteN
des Kreises Ostróda
Rys historyczny
History in brief
Historischer Abriss
W czasach przedchrześcijańskich tere­ny
obecnego powiatu ostródzkiego zamiesz­
kiwały pruskie plemiona. Na początku XII
w., wskutek krwawych wypraw Bolesława
Krzywoustego, poniosły one dotkliwe stra­
ty. Jednak do ich całkowitego wyginięcia
przyczynił się Zakon Najświętszej Marii
Panny. W 1274 r., po stłumieniu ostatniego
­­po­wstania pruskiego, rozpoczęła się mi­gra­
cja ludności - Pomezan i Słowian z Zie­
mi Chełmińskiej. W 1329 r. komtur Luter
z Brun­szwiku nadał osadzie prawo loka­
cyjne. Tak powstała Ostróda, która od tego
momentu zaczęła ro­zwijać się jako ośrodek
handlu i rzemiosła. W latach 1349-70 zbu­
dowany został zamek z kamienia i cegły.
Prussian tribes inhabited the area a­round
Ostróda before Christianity came to the re­
gion. In the early 12th c., because of the
invasion of Bolesław Krzywousty, the tribes
were almost wiped out. However, it was the
Teutonic Knights’ Order who ­actu­ally con­
quered the land and completely annihilated
its people. In 1274, after the last wars against
the Prussian tribes, the migration of Slavs
and Pomezanie people from the Land of
Chełmno occurred. In 1329 the local Order
commander, Luter of Brunswick, granted
the village the location act, thus founding
Ostróda that started at once developing as
a centre of commerce and handicraft. In
1349-70 a castle of stone and brick was built.
In der Zeit vor dem Christentum wur­
de die Gegend des heutigen Kreises von
preußischen Stämmen bewohnt. Anfang
des 12. Jh. erlitten sie infolge der bluti­
gen Aufmärsche des polnischen Königs
Bolesław Krzywousty bedeutende Men­
schenverluste. Jedoch zu ihrer völligen
Vernichtung trug der Orden der Heiligen
Maria bei. Im Jahre 1274 begann nach der
Unter­drückung des letzten preußischen
Aufstands die Völkerwanderung - Pomeza­
ner und Slaven - von Ziemia Chełmińska
(Kulmischer Boden). 1329 verlieh der
Komtur Luther von Braunschweig der
Siedlung das Lokationsvorrecht. Auf die­
se Weise entstand die Stadt Ostróda, die
sich seit diesem Moment als Handels- und
Handwerkszentrum entwickelte. In den
Jahren 1349-70 wurde das Schloss aus
Stein und Ziegel errichtet.
Die Stadt Morąg tut sich auf etwas län­
gere Tradition zugute. Das Gebiet in der
Gegend von der heutigen Stadt wurde Poge­
zania und Pomezania genannt. Bis zum 12.
Jh. wurde diese Gegend von dem altpreu­
ßischen Stamm bewohnt. Die Stadt Morąg
(ehemals Morung, Moring, Mohrungen)
entwickelte sich aus der in Vorburg des
Deutschritterordens gegründeten Siedlung
und erhielt 1327 das Stadtprivileg.
Die heutige Stadt und Gemeinde Mi­
łakowo liegt auch auf dem Gebiet von ehe­
maliger Pogezania. Miłakowo wurde im
Jahre 1302 als Vorburg des Deutschritter­
ordens gegründet. Aus bewahrten Quellen
folgt, dass sie spätestens 1315 das Stadt­
recht besaß.
Drei Jahre vor Ostróda bekam Dą­
brówno das Stadtrecht. Dąbrówno ist
der Sitz der am weitesten nach Norden
liegenden Gemeinde des Kreises. Bevor
1326 Luther von Braunschweig das Lo­
kationsvorrecht verlieh, wurde von dem
Kreuzritterorden die erste Burg errichtet.
Er nutzte die natürlichen Bedingungen
aus - Dąbrówno liegt zwischen zwei Seen
- Dąbrowa Mała und Dąbrowa Wielka.
Die Stadt Miłomlyn wurde zum ers­
ten Mal um das Jahr 1315 erwähnt. Das
Stadt­recht verlieh der Siedlung im Jahre
1335 der Komtur des Deutschritterordens
- Hartung von Sonnenborn. Ursprünglich
wurde hier das Schloss und die Mühle
aufgebaut, und später entstand die Markt­
siedlung Liwemühle, Liebemühle, von der
der Name Miłomłyn stammte.
Der Name Lukta stammt vom altpreu­
ßischen Wort „Lukta” ab, welches das Schilf
bedeutet. Diese Pflanze war ursprünglich
das Wappenzeichen. 1939 wurde das Schilf
durch fünf Blütenähren ersetzt, welche die
fünf nach Lukta führenden Wege sym­
bolisieren.
Aus den bewahrten Dokumenten geht
hervor, dass die Ortschaft Małdyty wahr­
scheinlich um 1350 gegründet wurde.
Małdyty gehörte ursprünglich der preu­
ßischen Gutsbesitzern an. Der Ortsname
Graficzna rekonstrukcja średniowiecznego zamku w Ostródzie
Graphic reconstruction of the medieval castle in Ostróda
Graphische Rekonstruktion des mittelalterlichen Schlosses in Ostróda
Nieco dłuższą historią może poszczycić
się Morąg. Ziemie położone w okolicach
tego miasta nazywano Pogezanią i Pomez­
anią. Do XII w. zamieszkiwały tu staro­
pruskie plemiona. Miasto Morąg (dawniej
Morung, Moring, Mohrungen) rozwinęło
się z osady założonej u podnóża zamku
krzyżackiego, otrzymując w 1327 r. przy­
wilej miejski.
Również dzisiejsze miasto i gmina Mi­­
ła­kowo leży na terenach dawnej Pogeza­
nii. Miłakowo zostało założone w 1302 r.
jako pod­grodzie zamku krzyżackiego. Z za­­­­­­
cho­­­­­­wa­nych źródeł wynika, że najpóźniej
w 1315 r. posiadało już prawa miejskie.
Trzy lata wcześniej od Ostródy prawa
miejskie otrzyma­­ło Dąbrówno, siedziba
najbar­­dziej na południe wysuniętej gminy
w obecnym powiecie ostródzkim. Zanim
w 1326 r. Luter z Brunszwiku dokonał
aktu lokacji, Krzyżacy pobudowali pierwszy
gród, wykorzystując sprzyjające warunki
naturalne - Dąbrówno powstało bowiem na
niewielkim przesmyku między jeziorami
Dąbrowa Mała i Dąbrowa Wielka.
Morąg takes pride of its even longer
heritage. Historically, the land surrounding
the town was referred to as Pogezania and
Pomezania. Until the 12th c. it was inhabited
by Old-Prussian tribes. The town of Morąg
(formerly Morung, Moring, Mohrungen)
originated as a hamlet set up at the foot
of the Teutonic Knights’ castle. It received
civic rights in 1327.
The present town and commune Mi­
łakowo is also located within the limits of
former Pogezania region. Miłakowo was
founded in 1302 as a village at the foot of
the Teutonic Knights’ castle and, according
to some written sources, held civic rights
already in 1315.
Dąbrówno, the seat of the southernmost
commune of the present county of Ostróda,
received its municipal rights from Luter of
Brunswick three years earlier than Ostróda
itself. Even before, the Order had built the
first castle in Dąbrówno taking advantage of
its advantageous location on a narrow pass
between lakes Dąbrowa Mała and Dąbrowa
Wielka.
3
Pierwsze wzmianki o miejscowości Mi­
łomłyn pochodzą już z 1315 r. Prawa miej­
skie, w 1335 r., nadał ­o­sa­dzie komtur dzierz­
goński Zakonu Krzyżackiego - Hartung
von Sonnenborn. Pierwotnie zbudowano tu
zamek i młyn, a później powstało osiedle
targowe Liwemühle, późniejsze Liebemühle,
od którego nazwę wywodzi Miłomłyn.
Nazwa Łukta pochodzi od staropruskie­
go słowa „lucte” oznaczającego sitowie. Po­
czątkowo w herbie znajdowała się ta właśnie
roślina. W 1939 r. sitowie zostało zastąpione
przez pięć pałek trzcin wodnych, symbolizu­
jących pięć dróg wiodących do Łukty.
Z zachowanych dokumentów wynika, że
Małdyty zostały założone około 1350 r., będąc
początkowo osadą ziemianina pruskiego.
Nazwa miejscowości pochodzi od imie­nia
„Mandyc” lub rośliny - cykuty (w jęz. litew­
skim „maunda”).
Miejscem znanym z podręczników szkol­
nych jest miejscowość Grunwald (siedziba
gminy w Gierzwałdzie). To właśnie na polach
grunwaldzkich, 15 lipca 1410 r., doszło do
Miłomłyn was for the first time chroni­
cled already in 1315. It received civic rights
from the commander of Dzieżgoń castle,
Hartung von Sonnenhurn in 1335. Origi­
nally, a castle and a mill were built on the
spot; later, a market colony Liwemühle, later
Liebemühle arose the name of which gave
rise to the present name of Miłomłyn.
The name Łukta derives from an Old
Prus­sian word „lucte” meaning bulrush. Origi­
nally the bulrush was also in the city crest but
in 1939 it was replaced by five water clubs
symbolizing five roads leading to Łukta.
According to preserved documents Mał­
dyty was founded around 1350. In the begin­
ning it was a property of a Prussian land­
owner. Its name originated from the first
name „Mandyc” or from the name of a plant
(poison hemlock) which in Lithuanian sounds
„maunda”.
Grunwald (within the commune with its
seat in Gierzwałd) is very a famous place as
it was on Grunwald fields where, on the 15
July 1410, the decisive battle was fought by
Pola grunwaldzkie w 1909 r., (fotografia obrazu)
Grunwald fields in 1909 (photo of a painting)
Die Grunwald-Felder im Jahre 1909 (Gemäldephotographie)
decydującej bitwy między wojskami polsko­
-litewskimi dowodzonymi przez Władysława
Jagiełłę a armią krzyżacką.
Tereny dzisiejszego powiatu ostródzkie­
go wielokrotnie były miejscem, które pu­
stoszyły wojska walczących ze sobą armii
(m.in. XVII w. - wojna polsko-szwedzka,
XVIII w. - wojna północna, XIX w. - wojna
napoleońska, XX w. - I i II wojna świato­
wa). Największe spustoszenie spowodowało
przejście wojsk radzieckich. W styczniu 1945
r. całkowitej zagładzie uległa najstarsza za­
budowa Ostródy. Spalona została najstarsza
część Morąga, w tym pozostałości po zamku
krzyżackim z XIII w.
Wskutek zniszczeń, w 1945 r. prawa
miejskie utraciły: Dąbrówno, Miłomłyn
i Mi­­łakowo. Z tego grona Dąbrówno do
dziś nie doczekało się przywrócenia statusu
miasta. Wojna nie ominęła nawet mniej­
szych ośrodków. W Małdytach został zrujno­
wany najbardziej okazały pałac, pochodzący
z końca XVII w.
II wojna światowa przyniosła głębokie
zmiany demograficzne. Większość Mazurów
wysiedlono i już w pierwszych miesiącach
1945 r. zaczęli napływać osadnicy z Kur­piów
i Mazowsza. Natomiast w latach 1947-48,
w ramach akcji „Wisła”, na tereny Warmii
i Mazur przywieziono tysiące rodzin Ukra­
ińców i Łemków.
Teutonic Knights and the Polish-Lithuanian
army led by king Władysław Jagiełło.
Grounds of the present Ostróda County
were many times a battlefield devastated by
armies in, e.g. the 17th c. - the war between
Poland and Sweden, the 18th c. - the north­
ern war, the 19th c. - the Napoleon war,
the 20th c. - World War I and II. Marches
of Soviet troops resulted, however, in the
most extensive damage. In January 1945 the
oldest architectural development of Ostróda
was completely annihilated, the oldest part
of Morąg burnt together with ruins of the
13th-century Teutonic Knights’ castle.
As a result of the damage Dąbrówno,
Miłomłyn and Miłakowo lost their city
rights. Out of the three only Dąbrówno
has not regained the municipal status yet.
War reached also smaller centres, e.g. in
Małdyty the most impressive palace from
the end of the 17th c. was ruined.
World War II brought about deep de­
mographic changes. The native popu­lation
of the land, Mazurzy, were displaced and,
already in the first months of 1945, settlers
from the regions of Kurpie and Mazovia
started flowing into the land. In 1947-1948,
within the framework of the „Wisła” action,
thousands of Ukrainian and Łemek fami­
lies were brought to Warmia and Mazury
regions.
4
kommt von dem Vornamen „Mandyc” oder
von der Pflanze - Schierling (im Litauni­
schen „maunda”).
Bekannt aus den Schulbüchern ist
die Gemeinde Grunwald mit dem Sitz in
Gierzwald. Auf den Grunwald-Feldern (am
15. Juli 1410) kam es zur entscheidenden
Schlacht zwischen dem Kreuzritterheer
und den litauisch-polnischen Truppen
unter Befehl des Königs Władysław
Jagiełło. Die Gebiete des jetzigen Kreises
wurden mehrmals durch die gegenüber
kämpfenden Heeren verwüstet (u.a. 17.
Jh. - der Polnisch-Schwedische Krieg, 18.
Jh. - der Nordkrieg, 19. Jh. - der Napole­
onische Krieg, 20. Jh. - der 2. Weltkrieg).
Die größte Verheerung wurde durch den
Durchmarschzug von russischen Truppen
verursacht. Im Januar 1945 wurde das äl­
teste Gebäude von Ostróda völlig zerstört.
Der älteste Teil von Morąg wurde nieder­
gebrannt samt Überreste der Burg des
Deutschritterordens aus dem 13. Jh.
Infolge der Zerstörungen verlieren
1945 die folgenden Städte ihre Stadtrech­
te: Dąbrówno, Miłomłyn und Miłakowo.
Dąbrówno, als eine dieser drei Ortschaften,
bekam bis heute die Stadtrechte nicht zu­
rück. Die kleineren Zentren wurden auch
von dem Krieg befallen. In Małdyty wurde
das prächtigste Schloss, das aus dem Ende
des 17. Jh. stammte, völlig zerstört.
Der zweite Weltkrieg brachte die bedeu­
tenden demographischen Veränderungen
mit sich. Die ursprünglichen Masuren-Ein­
wohner wurden ausgesiedelt und Anfang
1945 strömten die Ansiedler von Kurpie
und Mazowsze heran. In den Jahren 1947-48
wurden infolge der „Wisła”-Aktion auf die
Gebiete von Warmia und Mazury (Ermland
und Masuren) die Familien der Ukrai­ner
und Lemkower hergebracht.
Fragment pomnika grunwaldzkiego
w Krakowie z 1910 r.
A fragment of Grunwald monument
in Krakow from 1910
Fragment des Grunwald-Denkmals
in Kraków von 1910
Henryk Kropidłowski
Powiat Ostródzki
na przestrzeni wieków
Ostróda County
over the ages
Kreis Ostróda im Laufe
der Jahrhunderte
Starosta (łac. capitaneus) jako urzędnik
królewski pojawił się w Polsce na prze­
łomie XIII i XIV stulecia. Powiat powstał
w dru­giej połowie XIV wieku, w związku
z organizacją sądów ziemskich i likwidacją
podziału na kasztelanie. Z czasem starosta
przeobraził się w starostę generalnego, któ­
rego pełnia władzy państwowej, oprócz wy­
dawania przywilejów, rozciągała się na całą
dzielnicę lub województwo. Był też starosta
grodowy zarządzający zamkiem królewskim
i przy­legającymi doń dobrami ziemskimi
oraz sprawujący w imieniu króla władzę
wykonawczą i sądowniczą w grodzie i po­
wiecie. Starostą „niegrodowym” zwano także
dzierżawcę albo innego użytkownika dóbr
królewskich. Taki szlachcic nie był urzęd­
nikiem i sądzić mógł wyłącznie poddanych.
W Prusach Królewskich (woj. pomor­
skie, chełmińskie i malborskie) starostów
grodowych nie było, a ich obowiązki wy­
pełniali wojewodowie. Inny był natomiast
po­dział administracyjny w Prusach Ksią­
żęcych, gdzie zgodnie z ordynacją krajową
z gru­dnia 1525 roku książę Albrecht von
Hohenzollern, ustanowił trzy okręgi admi­
nistracyjne: Sambię, Natangię i Oberland
(Prusy Górne), które z kolei dzieliły się na
39 starostw zwykłych i dziedzicznych.
Prusy Górne obejmowały 12 starostw
zwykłych: Pasłęk, Morąg, Miłakowo, Prze­
zmark, Miłomłyn, Ostróda, Olsztynek, Kwi­
dzyn, Prabuty, Nidzica, Działdowo, Szczytno
oraz trzy dziedziczne: Susz, Iława i Dąbrów­
no. Według Leksykonu Polactwa w Niem­
czech Prusy Górne dzieliły się na „Polnisch
Oberland” z powiatami Nibork (Nidzica),
Ostróda i Szczytno oraz „Deutsch Ober­
land”, czyli terytorium na zachód i północ
od Ostródy.
Odkąd Ostróda przestała być komtur­
stwem na zamku zaczął urzędować przedsta­
wiciel księcia - starosta (niem. Amtshaupt­
mann, Hauptmann). Pierwszym starostą
w latach 1525 - 1531 był ostatni komtur
- Quirin Schlick. Starosta sprawował nad­
zór nad dobrami ziemskimi, sprawami ze­
wnętrznymi kościoła i szkolnictwem. Pod­
legało mu sądownictwo pierwszej instancji
i administracja. Odpowiadał także za obro­
nę swojego terytorium, a w szczególności
zamku. Starosta miał duże uprawnienia,
zwłaszcza w stosunku do poddanych chło­
pów, mógł bowiem zakuwać ich w „hisz­
pański płaszcz” albo w dyby, za niepłacenie
narzuconej daniny.
W latach 1547 - 1575 funkcję starosty
pełnił Wolf von Kreytzen, który słynął z bo­
gactwa, pożyczał bowiem duże sumy pie­
niędzy nawet samemu księciu pruskiemu.
Godzi się także wspomnieć, iż w latach
1633 - 43 ostródzkie starostwo znajdowało
się jako zastaw w ręku rodziny książąt le­
gnicko - brzeskich, której przedstawiciel Jan
Chrystian - Piast linii śląskiej - przebywał
w Ostródzie od 4 października 1636 r. do
dnia swojej śmierci - 25 grudnia 1639 r.
Na przełomie XVI i XVII wieku w staro­
stwie ostródzkim dobra książęce stanowiły
22 % własności ziemskiej. Obejmowały one
oprócz miasta Ostródy 12 wsi, wśród któ­
The office of starost (Lat. capitaneus) as
a royal official appeared in Poland at the
turn of the 14th c. A county was established
in the 2nd half of the 14th c. as a result of
the organisation of district courts and abol­
ishing the division into castellanies. With
time the office became a general starost
with the scope of competencies including
issuing privileges and administration over
the whole district or province. There also
was a municipal starost managing a royal
castle with the adjoining lands and hold­
ing the executive and judiciary power on
behalf of the king within the borough and
the county. The expression „non-municipal”
starost referred to a tenant or other kind
of user of royal estates. Such a nobleman
was not an official and could act as a judge
only for his own subjects.
In Royal Prussia (Pomeranian province,
provinces of Chełmno and Malbork) there
were no municipal starosts, and province
governors (voivodes) held the same res­
pon­sibilities in the area. However, the ad­
ministrative division of Ducal Prussia was
different as, in the national electoral regula­
tion of December 1525, duke Albrecht von
Hohenzollern established three administra­
tive districts: Sambia, Natangia and Oberland
(Upper Prussia) that were in turn divided
into 39 regular and hereditary starosties.
Upper Prussia comprised 12 regular
starosties: Pasłęk, Morąg, Miłakowo, Przez­
mark, Miłomłyn, Ostróda, Olsztynek, Kwi­
dzyn, Prabuty, Nidzica, Działdowo, Szczytno,
and three hereditary ones: Susz, Iława and
Dąbrówno. According to the Dictionary of
Polish Custom in Germany the region of Up­
per Prussia divided into „Polnisch Oberland”,
including counties of Nibork (Nidzica), Os­
tróda and Szczytno, and „Deutsch Oberland”
i.e. the territory west and north of Ostróda.
When Ostróda lost its status of a district
within the country of the Teutonic Order,
its castle became a residence of a ducal
re­presentative, i.e. a starost (German: Amt­
shauptmann, Hauptmann). The first starost,
in 1525-1531, was the last local Teutonic
Order Commander, Quirin Schlick. The
starost supervised landed property, exte­
rior affairs of the church and the system
of education. He was in charge of the courts
of first instance and admi­nistration. He was
also held re­sponsible for the defence of
his district and particularly, of the castle.
His powers were far-reaching, especially in
relation to his own subject peasants as he
was entitled to use such tools of torture as
„the Spanish cloak” or he could put them
in the stocks if they failed to pay the levy
imposed upon them.
In 1547-1575 the office of a starost was
held by Wolf von Kreytzen famous of his
wealth as he used to lend large sums of
money even to the Duke of Prussia himself.
In 1633-1643 the starosty of Ostróda was
pawned to the family of Dukes of Legnica
and Brzezie a representative of which, Jan
Chrystian, a Piast of the Silesian lineage,
stayed in Ostróda since 4 October 1636 until
his death on 25 December 1639.
Der Landrat (Lat. Capitaneus), als Beam­
ter des Königs, ist in Polen um die Wende
des 13. und 14. Jh. erschienen. Der Kreis
entstand in der zweiten Hälfte des 14. Jh.
in Zusammenhang mit der Gründung von
Landgerichten und Aufhebung der Eintei­
lung in Kastellaneien. Mit der Zeit wurde
der Landrat zum Generallandrat, dessen Fül­
le staatlicher Macht, außer Privileg­erteilung
sich über die Bezirke oder Woiwodschaft
erstreckte. Es gab auch einen Burglandrat,
der die königliche Burg und die dazugehö­
rigen Gutshöfe verwaltete und im Namen
des Königs die Exekutive und gerichtliche
Gewalt in der Burg und im Kreis ausüb­
te. Als den „nichtbürgerlichen” Landrat
bezeichnete man auch den Pächter oder
sonstigen Nutzer von königlichen Gütern.
So ein Adliger war kein Beamter und konn­
te ausschließlich über Untertanen urteilen.
Im Königspreußen (Województwo po­
morskie [Woiewodschaft Pommern], cheł­
mińskie [Kulm] und malborskie [Marien­
burg] gab es die Burglandräte nicht, und
ihre Pflichten wurden von den Woiwoden
gepflegt. Die administrative Teilung des
Herzogtums Preußen verlief anders. Gemäß
der Landesverordnung vom Dezember 1525
hat der Herzog Albrecht von Hohenzollern
drei administrative Bezirke festgesetzt: Sam­
bie, Natangie und Oberland (Oberpreußen),
die wiederum in 39 einfache und erbbare
Hauptmannschaften eingeteilt waren.
Oberpreußen umfasste 12 einfache
Hauptmannschaften: Pasłęk, Morąg, Mi­ła­
kowo, Przezmark, Miłomłyn, Ostróda, Olsz­
tynek, Kwidzyn, Prabuty, Nidzica, Działdowo,
Szczytno und drei erbbare: Susz, Iława und
Dąbrówno. Laut Lexikon des Polentums in
Deutschland bestand Oberpreußen aus „Pol­
nisch Oberland” mit den Kreisen Nibork
(Nidzica), Ostróda und Szczytno sowie aus
„Deutsch Oberland”, d.h. dem Gebiet west­
lich und nördlich von Ostróda.
Seitdem Ostróda nicht mehr Komtu­
rei bildete, kam auf die Burg der Vertreter
des Herzogs, der Landrat (Amtshauptmann,
Hauptmann) um sein Amt zu bekleiden. Der
erste Landrat in den Jahren 1525-1531 war
der letzte Komtur - Quirin Schlick. Der
Landrat hatte die Aufsicht über die Land­
güter, Außenangelegenheiten der Kirche
und der Schule zu führen. Es unterlag ihm
das Gerichtswesen erster Instanz sowie die
Verwaltung. Ferner war er für die Ver­
teidigung seines Gebietes verantwortlich,
insbesondere der Burg. Der Landrat ver­
fügte über umfangreiche Berechtigungen,
vor allem gegenüber leibeigenen Bauern.
Er konnte sie nämlich in sog. „Spanischen
Mantel” schlagen oder in den Stock legen
lassen, falls sie die auferlegten Abgaben
nicht bezahlten.
In den Jahren 1547-1575 bekleidete das
Landratsamt Wolf von Kreytzen, der durch
seinen Reichtum berühmt wurde. Er lieh
hohe Geldsummen, selbst dem preußischen
Herzog.
Es muss an dieser Stelle auch erwähnt
werden, dass sich die Hauptmannschaft
Ostróda in den Jahren 1633-43, als Pfand,
5
Medal Jana Chrystiana - Starosty Ostródzkiego z linii śląskiej z 1639 r.
Medal of Jan Chrystian - Starost of Ostróda from 1639
Jan-Chrystian-Medaille - des Landrats von Ostróda aus der schlesischen Linie von 1639
rych było 5 folwarków. W tych ostatnich
uprawiano owies (ok. 50 % zasiewów), żyto
oraz jęczmień - na potrzeby browarnic­
twa. Starostwo osiągało znaczące dochody
pieniężne z rybołówstwa (od 20 do 40 %),
propinacji (browarnictwa), sprzedaży drew­
na oraz młynarstwa.
W 1723 roku zlikwidowano administra­
cję stanową (starostwa książęce) i utworzo­
no Kamery Wojenno-Skarbowe. Od tego
czasu Ostróda wraz z Pasłękiem, Miłomły­
nem, Miłakowem i Młynarami podlegała
okręgowi w Morągu.
Kolejna zmiana sposobu zarządzania kra­
jem nastąpiła w związku z reformą sądow­
nictwa (1752 r.), kiedy to w Prusach, utworzo­
no 7 powiatów ziemskich (składających się
z kilku dawnych starostw), na których czele
stanęli landraci. W wyniku nowego podziału
administracyjnego Ostródę i Olsztynek włą­
czono do powiatu morąskiego.
Od 1777 roku landratem tzw. dużego
powiatu morąskiego był Andreas Leonhard
Koehne-Jaski (1743 - 1813), właściciel ma­
jątku w Durągu (od 1780) i w Wigwałdzie
(od 1785), który zorganizował w Morągu
Stowarzyszenie Przyrodniczo-Ekonomiczne
(1792) i uruchomił pierwszą w Prusach
gorzelnię spirytusu ziemniaczanego (1802).
W 1800 r. starostwo Ostróda obejmowa­
ło 18 wsi, w tym 1 wieś królewską (Morliny)
oraz 3 majątki szlacheckie (Grabin, Worniny
i Warlity).
Cztery lata później rozwiązano starostwo
Miłomłyn i większą jego część przyłączono
do Ostródy. W 1809 r. zlikwidowano ad­
ministrację stworzoną w 1752 r., a w roku
1815 r. obszar (włącznie z Ostródą) podległy
Rejencji w Królewcu podzielono na 20 po­
wiatów (landratur). Ostatecznie podział na
nowe powiaty zakończono w 1818 r.
W skład powiatu ostródzkiego weszły
cztery miasta, tj. Ostróda, Miłomłyn, Dąbrów­
no i Olsztynek. Powierzchnia tego okręgu
administracyjnego ulegała niewielkim zmia­
nom, i tak np. w 1831 roku wynosiła 1531,93
km2, natomiast w 1939 roku - 1536,26 km2.
Liczba ludności w tym samym okresie wzro­
sła ponad dwukrotnie z 32 436 osób 1831 r.
do 78 053 (nie licząc wojska) w 1939 r.
W 1900 roku ostródzki powiat liczył 149
At the turn of the 16th and 17th c. ducal
estates constituted 22% of all landed prop­
erty and comprised the town of Ostróda
and 12 villages, including 5 granges where
oats (approx. 50% crops), rye and barley (for
needs of the local brewing industry) were
grown. The starosty obtained a remarkable
income from fishing (20-40%), propination
(brewing), wood trade and milling industry.
In 1723 the state administration was
substituted by newly established War and
Treasury Chambers. Since then Ostróda,
Pasłęk, Miłomłyn, Miłakowo and Młynary
were subject to the district in Morąg.
Another change to the way of country
administration occurred in connection with
the judiciary reform (1752) when in Prussia
7 landed counties were established headed
by „landrat” officials. As a result of the new
administrative division Ostróda and Olsz­
tynek were incorporated into the county
of Morąg.
Until 1777 the „landrat” of the so called
„great” Morąg county was Andreas Leonhard
Koehne-Jaski (1743 - 1813), owner of an es­
tate in Durąg (since 1780) and in Wigwałd
(since 1785), who organised the Natural and
Economic Society in Morąg (1792) and es­
tablished the first in Prussia potato spirit
distillery in 1802.
In 1800 the starosty of Ostróda com­
prised 18 villages including 1 royal (Mor­
liny) and 3 nobility estates (Grabin, Worniny
and Warlity).
Four years later the starosty Miłomłyn
was dissolved and its majority was incorpo­
rated into Ostróda. In 1809 the administra­
tion established in 1752 was terminated
and in 1815 the area (including Ostróda)
supervised by „Rejencja” in Królewiec was
divided into 20 counties (landratura). The
introduction of the new division was com­
pleted in 1818.
The county of Ostróda included four
towns, i.e. Ostróda, Miłomłyn, Dąbrówno and
Olsztynek. The area was subject to minor
changes, e.g. in 1831 it totalled 1531.93 km2,
while in 1939 - 1536.26 km2. The population
number over the same period increased
more than twofold, i.e. from 32,436 in 1831
to 78,053 (excluding armed troops) in 1939.
6
in den Händen des Geschlechts der Herzöge
von Liegnitz und Brieg [Legnica und Brzeg]
befand. Ihr Vertreter, Jan Chrystian, Piast
der Schlesienlinie - verweilte in Ostróda seit
4. Oktober 1636 bis zu seinem Todes­tag - 25.
Dezember 1639.
Um die Wende des 16. und 17. Jh. stell­
ten die Herzogsgüter 22% des Grundbesitz­
es dar. Es gehörten dazu, außer der Stadt
Ostróda, 12 Dörfer, unter denen es 5 Vor­
werke gab. In den letzterwähnten baute
man Hafer (ca. 50% der Saat), Roggen und
Gerste - für das Brauwesen an. Die Haupt­
mannschaft erzielte beträchtliche Erträge
von der Fischerei (von 20 bis 40%), Propina­
tion (Brauerei), Holzverkauf und Müllerei.
1723 löste man die Verwaltung der Stände
(herzogliche Hauptmannschaften) auf. Es
wurden die Kriegs- und Schatzkammer
gegründet. Seit dieser Zeit befindet sich
Ostróda zusammen mit Pasłęk, Miłomłyn,
Miłakowo und Młynary unter Verwaltung
des Bezirks in Morąg.
Die nächste Änderung der Art der Staats­
regierung kam mit der Reform des Gerichts­
wesens (1752), als in Preußen 7 Landkreise
(aus ehemaligen Hauptmannschaften be­
stehend) errichtet wurden, an deren Spitze
die Landräte standen. Infolge einer neuen
Verwaltungseinteilung wurden Ostróda und
Olsztynek dem Kreis Morąg angeschloss­en.
Seit 1777 war Andreas Leonhard Koeh­
ne-Jaski (1743-1813) der Landrat von sog.
großem Kreis Morąg. Er war der Besit­
zer des Landgutes Durąg (seit 1780) und
in Wigwałd (seit 1785), der in Morąg die
Natur-Wirtschaftliche Genossenschaft (1792)
und die erste Spiritusbrennerei in Preußen
(1802) gründete.
1800 umfasste die Hauptmannschaft
Ostróda 18 Dörfer, darunter 1 königliches
(Morliny) und 3 adlige Landgüter (Grabin,
Worniny und Warlity).
Vier Jahre später wurde die Haupt­mann­
schaft Miłomłyn aufgelöst und sein größe­
rer Teil Ostróda angeschlossen. Im Jahre
1809 wurde die 1752 errichtete Verwaltung
aufgehoben, und 1815 die von dem Regie­
rungsbezirk in Królewiec abhängige Region
(inklusive Ostróda) in 20 Kreise (Landra­
turen) eingeteilt. Schließlich endete die
Einteilung in neue Kreise im Jahre 1818.
Den Kreis Ostróda bildeten vier Städte.
Es waren Ostróda, Miłomłyn, Dąbrówno
und Olsztynek. Die Fläche dieses Verwal­
tungsbezirks veränderte sich im Laufe der
Zeit ein wenig, und so z. B. 1831 betrug sie
1531,93 km2, und 1939 - 1536,26 km2. Zu­
gleich ist die Bevölkerungszahl fast um das
Zweifache gestiegen - von 32.436 Personen
im Jahre 1831 bis auf 78.053 (ausgenommen
Heer) im Jahre 1939.
Im Jahre 1900 zählte der Kreis Ostróda
149 Gemeinden und im Jahre 1939 - 167.
Die meist bevölkerten Gemeinden waren:
Kajkowo und Ostrowin - entsprechend 1330
und 1268 Einwohner im Jahre 1939. Auf
dem Kreisgebiet gab es 133 Seen mit der
Gesamtfläche von 7100 ha. Ackerfelder nah­
men 62%, und die Wälder 25% des Kreis­
gebietes ein. Unter den Bauerngütern, vor
dem 2. Weltkrieg, gab es 45 große (über
500 ha) Landgüter. Man baute vor allem
Roggen und Kartoffel an.
gmin, zaś w 1939 r. - 167. Najbardziej zalud­
nionymi gminami były Kajkowo i Ostrowin
- odpowiednio 1330 i 1268 mieszkańców
w 1939 roku. Na terenie powiatu znajdowa­
ły się 133 jeziora o łącznej powierzchni
wód 7100 ha. Grunty orne stanowiły 62 %
terytorium powiatu, a lasy 25 %. Wśród
gospodarstw rolnych, przed II wojną świa­
tową, było 45 dużych (ponad 500 ha) ma­
jątków ziemskich. Uprawiano głównie żyto
i kartofle.
W granicach powiatu znajdowało się
wiele mleczarni i gorzelni. Spora część
ludności zajmowała się wyrębem lasów,
przy których zlokalizowano liczne tartaki.
Rozwijał się handel drewnem. Z innych
zajęć ówczesnych mieszkańców wymienić
można rybactwo i pszczelarstwo.
Herb powiatu ustanowiono dopiero
w la­tach trzydziestych ubiegłego stulecia.
Pieczęć herbowa powiatu sprzed 1945 r.
Stamp with the coat of arms of the county
before 1945
Wappensiegel des Kreises vor 1945
Zgodnie z uchwałą Komisji Powiatowej
z 5 gru­dnia 1934 roku wygląda on nastę­
pująco: na tarczy pośrodku, na czerwonym
wzgórzu zielona jodła; na lewo na białym
polu czarny krzyż, a po przeciwnej stronie
niebieski klucz; na tle wzgórza srebrna lilia.
Jodła na wzgórzu pochodzi z herbu wsi Stę­
bark (Tannenberg) ustanowionego w lutym
1916 roku. Klucz - atrybut św. Piotra wzięto
z herbu Olsztynka. Lilia była i jest znakiem
rozpoznawczym Dąbrówna. Natomiast krzyż
zakonu krzyżackiego stanowi element wy­
różniający Ostródę. Projekt herbu i pieczęci
powiatowej opracował prof. Otto Hupp.
Jako ciekawostkę historyczną można po­
dać, że niemieckiej pieczęci z herbem powia­
tu używali do sygnowania pism urzę­dowych
w latach 1945 - 1946 polscy burmistrzowie:
Stefan Uciński i Szczepan Słojewski. Na za­
chowanych dokumentach z tamtego okresu
widać, że część napisu z pieczęci usunięto,
a nazwę miasta przerobiono na „Ostród”. Nie­
stety owa pieczęć nie zachowała się do dzisiaj.
Po zajęciu bez większych walk Ostródy
przez 10 Korpus Pancerny Gwardii (Ar­
mii Czerwonej), 21 stycznia 1945 roku,
zgodnie z porozumieniem z dnia 26 lipca
1944 r. dotyczącym stosunków między Na­
czelnym Dowództwem Armii Czerwonej
a administra­cją polską na terytorium RP,
władzę w zdo­bytym mieście i powiecie ob­
jęła radziecka komendantura wojenna. Do­
piero 26 maja 1945 roku starosta ostródzki
Stefan Cendrowski przejął władzę cywilną
od płk. Iwana Stiepanowicza Konstantinowa
In 1900 the county of Ostróda consisted
of 149 communes, while in 1939 - 167. The
communes with the highest population
number were Kajkowo and Ostrowin - 1330
and 1268 inhabitants respectively in 1939.
Over the whole county area there were
lakes with the total water surface area of
7100 ha. Arable grounds covered 62% of
the county area, forests - 25%. Before WWII
there were 45 large (over 500 ha) landed
properties. Rye and potatoes were the main
crops.
Within the county there were many
dairies and distilleries. A considerable part
of the local population worked on felling
forests and in numerous sawmills.
Wood trade was developing. Other types
of livelihood included fishing and bee keep­
ing.
The county coat of arms was established
only in the 1930s and described in the reso­
lution of the County Committee of 5 De­
cember 1934 as: a green fir on a red hill in
the middle of the escutcheon; a black cross
on the left, against the white back­ground,
and a blue key on the left. In front of the
hill there is a silver lily. The fir tree on the
hill was derived from the crest of the village
called Stębark (Tannenberg) established in
February 1916. The key, St Peter’s attribute,
was taken from the coat of arms of Olsz­
tynek. A lily has always been the symbol of
Dąbrówno, while the cross of the Teutonic
Order is an element referring to Ostróda.
Both the coat of arms and the county stamp
were designed by profesor Otto Hupp.
The German seal with the county coat
of arms was used on official documents in
1945-1946 by Polish mayors Stefan Uciński
and Szczepan Słojewski. Preserved docu­
ments from the period show that a part
of the inscription was removed and the
name of the town was changed into „Os­
tród”. The stamp itself however has not been
preserved.
When Ostróda was seized without major
fight by the 10th Armed Corps of the Guard
(of the Soviet Army), on 21 January 1945,
the authority over the town and county was
in the hands of the Soviet war headquarters
what followed from the agreement of 26
July 1944 concerning relations between the
Headquarters of the Red Army and the Pol­
ish administration within the limits of the
Republic of Poland. Only on 26 May 1945
the starost of Ostróda Stefan Cen­drowski
took over the civil authority from colonel
Iwan Stiepanowicz Konstan­tinow, the war
commander. The curfew was abolished then
and people coming to the county did not
have to register at the head­quarters.
The County National Council in Ostróda
comprising 33 councillors met for the first
time on 6 March 1946.
After 21 January 1945 the borders of the
county were nearly the same as the pre-war
ones. Major changes occurred only in 1958
when the group Rusykowo was incorporated
into the county of Działdowo and the group
Waplewo to the county of Nidzica. In 1960
the county covered 1376 sq km and had a
population of 60 579. Two years later the
county lost the group Kurki included into
the county of Nidzica. In 1973, as a result of
7
In den Kreisgrenzen befanden sich zahl­
reiche Molkereien und Spiritusbrennereien.
Ein beträchtlicher Teil der Bevölkerung be­
schäftigte sich mit dem Waldaus­hieb, wobei
man zahlreiche Sägewerke schuf.
Es entwickelte sich der Holzhandel.
Außerdem beschäftigten sich die Einwoh­
ner dieser Region mit Fischerei und Im­
kerei.
Das Kreiswappen wurde erst in den
dreißiger Jahren des vorigen Jahrhunderts
festgelegt. Gemäß dem Beschluss der Kreis­
kommission vom 5. Dezember 1934 sieht
es folgenderweise aus: in der Mitte einer
Scheibe, auf einem roten Hügel befindet
sich eine grüne Tanne; links auf einem
weißen Feld gibt es ein schwarzes Kreuz,
und auf der gegenüber liegenden Seite ei­
nen blauen Schlüssel; auf dem Hintergrund
eines Berges ist eine silberne Lilie zu sehen.
Die Tanne auf dem Hügel kommt aus dem
Wappen des Dorfes Stebark (Tannenberg),
das im Februar 1916 festgelegt wurde. Der
Schlüssel - ein Attribut des Hei­ligen Peters,
nahm man von dem Wappen von Olszty­
nek. Die Lilie war und ist immer noch ein
Erkennungszeichen von Dąbrówno. Dage­
gen das Kreuz des Kreuzritterordens ist ein
Element, das Ostróda kennzeichnet. Der
Entwurf des Wappens und des Kreissiegels
wurde von Prof. Otto Hupp erstellt. Als his­
torische Neuigkeit könnte man anführen,
dass das deutsche Siegel mit dem Kreis­
wappen zum Signieren der behördlichen
Schriften in den Jahren 1945-1946 von den
polnischen Bürgermeistern: Stefan Uciński
und Szczepan Słojewski benutzt wurde. Aus
den erhaltenen Dokumenten dieser Zeit ist
es zu sehen, dass ein Teil der Aufschrift von
dem Siegel entfernt wurde, und der Name
der Stadt in „Ostród” geändert wurde. Leider
konnte dieses Siegel nicht bewahrt werden.
Nachdem Ostróda ohne größere Kämpfe
durch das 10. Panzerkorps der Garde (Rote
Armee) besetzt wurde, hat die Gewalt in
der eroberten Stadt und Kreis am 21. April
1945, gemäß der Vereinbarung vom 26. Juli
1944 über die Verhältnisse zwischen dem
Ober­kommando der Roten Armee und der
polnischen Verwaltung auf dem Gebiet Po­
lens, die sowjetische Kriegskommandantur
übernommen. Erst am 26. Mai 1945 hat der
Landrat von Ostróda, Stefan Cendrowski die
zivile Macht vom Oberst Iwan Stiepanowicz
Konstantinow - dem Kriegskommandanten
übernommen. In der Stadt wurde die Po­
lizeistunde aufgehoben, und die Personen,
die in den Kreis gekommen sind, mussten
sich nicht mehr in der Kommandantur
anmelden.
Die erste Sitzung des Kreis-Nationalrates
in Ostróda hat am 6. März 1946 stattge­
funden. An der Sitzung nahmen 33 Rats­
mitglieder teil.
Nach 21. Januar 1945 haben sich die
Grenzen des Kreises Ostróda fast mit de­
nen vor dem Krieg gedeckt. Größere Ver­
änderungen kamen 1958, als die Gemeinde
Ruszkowo dem Kreis Działdowo, und die
Gemeinde Waplewo dem Kreis Nidzica über­
tragen wurden. 1960 betrug die Kreisfläche
1376 km2, und die Region wurde von 60.579
Menschen bewohnt. Zwei Jahre später wurde
der Kreis Ostróda um die Gemeinde Kurki
- komendanta wojennego. W mieście znie­
siono godzinę policyjną, a osoby przybywa­
jące do powiatu nie musiały już meldować
się w komendanturze.
Pierwsze posiedzenie Powiatowej Rady
Narodowej w Ostródzie odbyło się 6 marca
1946 r. i wzięło w nim udział 33 radnych.
Granice powiatu ostródzkiego po 21
stycznia 1945 r. prawie pokrywały się z gra­
nicami przedwojennymi. Większe zmia­
ny nastąpiły w 1958 r., kiedy to gromadę
Ruszkowo przekazano powiatowi działdow­
skiemu, a gromadę Waplewo powiatowi
nidzickiemu. W 1960 roku powierzchnia
powiatu wynosiła 1376 km2, a obszar ten
zamieszkiwało 60579 osób. Dwa lata później
terytorium powiatu ostródzkiego zmniejszy­
ło się o gromadę Kurki, którą włączono do
powiatu nidzickiego. W 1973 roku nastąpiły
kolejne korekty i miasto Olsztynek wraz
z okolicznymi wsiami włączono do powiatu
olsztyńskiego. Dwa lata później zlikwido­
wano powiaty wprowadzając dwustopniowy
podział administracyjno - terytorialny na
gminy i województwa.
Starosta w latach 1945 - 1950, był pod­
ległym wojewodzie kierownikiem admini­
stracji ogólnej na terenie powiatu. Jedno­
cześnie poddany był społecznej kontroli rad
narodowych - organów uchwałodawczych
sa­m orządu terytorialnego, utworzonych
ustawą z 11 września 1944 r., nawiązują­
cych do instytucji sowieckich i do 1954 nie
pochodzących z wyboru.
W 1950 roku zniesiono organy admi­
nistracji rządowej (wojewodowie i staro­
stowie) oraz samorząd terytorialny, przeka­
zując ich zadania radom narodowym i ich
prezydiom.
1 stycznia 1999 r. weszła w życie refor­
ma samorządu terytorialnego polegająca na
wprowadzeniu dwóch jego nowych szczebli:
powiatowego i wojewódzkiego. Po latach
przywrócono stanowisko starosty i powiat
ostródzki (pow. 1 766 km2, ponad 100 tys.
mieszkańców), w skład którego weszło 9
gmin (Ostróda - miejska, 5 wiejskich: Ostró­
da, Dąbrówno, Grunwald, Małdyty i Łukta
oraz 3 miejsko-wiejskie: Miłomłyn, Morąg
i Miłakowo). Nowy powiat stracił terytorium
gminy Olsztynek, a zyskał znaczną część
dawnego terytorium powiatu morąskiego.
Wspólne wybory do samorządów gmin­
nych, powiatowych i wojewódzkich odbyły
się 11 października 1998 roku. Pierwszą
sesję Rady Powiatu Ostródzkiego zwołano
na 6 listopada tego roku. Przewodniczącym
rady został Bogusław Fijas. Na stanowisko
starosty wybrano Jana Antochowskiego.
W latach 2001–2003 radzie przewodniczył
Cezary Wawrzyński, od 2003 r. – Jerzy Grub­
ba, od 2006 r. – Bogdan Purzycki, a od
listopada 2010 r. – Wanda Łaszkowska.
W ciągu kolejnych lat starostami byli: od
października 2001 r. - Aleksander Gawryluk,
od listopada 2002 r. - Cezary Pec, od czerwca
2003 r. - Janusz Lipski, od marca 2005 r. po­
nownie Aleksander Gawryluk, a od listopada
2006 r. - Włodzimierz Brodiuk.
Obecnie starosta jest przewodniczącym
zarządu powiatu, a także kierownikiem sta­
rostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem
jednostek organizacyjnych powiatu i powia­
towych służb, inspekcji i straży.
subsequent changes, the town of Olsztynek
with adjoining villages were incorporated
into the county of Olsztynek. Two years later
the two-level administrative division into
communes and provinces was introduced.
In 1945-1950 a starost was subordinate
to the governor and functioned as a general
administrator within the county. At the same
time the office was also subject to public
control of national councils, i.e. the reso­
lution-issuing local government, established
by the law of 11 September 1944, referring
to Soviet institutions and until 1954, not
elected but appointed.
In 1950 the government administra­
tion bodies (governors and starosts) and
the local government were abolished and
their re­spon­sibilities were taken over by
national councils.
On 1 January 1999 a reform of the lo­
cal government introducing two new lev­
els of authority: county and province, was
intro­duced. The office of a starost and the
county of Ostróda were re-established (area
1 766 km2, over 100,000 people), including 9
com­munes (Ostróda - municipal com­mune,
5 ru­ral communes: Ostróda, Dąbrówno,
Grunwald, Małdyty and Łukta and 3 mu­
nicipal-rural ones: Miłomłyn, Morąg and
Miłakowo). The new county lost the area
of Olsztynek commune but acquired a sub­
stantial part of the former Morąg county.
The joint elections to the commune,
county and province authorities were held
on 11 October 1998. The first session of
the Council of Ostróda County was held
on 6 No­vember that year. Bogusław Fijas
was elected chair of the council, while Jan
Antochowski was chosen starost. In 20012003 the chair of the council was Cezary
Wawrzyński, since 2003 – Jerzy Grubba,
since 2006 Bogdan Purzycki and since No­
vember 2010 - Wanda Łaszkowska presided
over it.
Over the next years the office of sta­
rost has been held by: Aleksander Gawryluk
- since October 2001, Cezary Pec - since
November 2002, Janusz Lipski - since June
2003, and, reelected in March 2005, Ale­ksan­
der Gawryluk and Włodzimierz Brodiuk since November 2006.
At present a starost (head of the county)
is the president of the county management
board, head of the county office and the
supervisor of county organisational units,
county services, inspections and guards.
8
reduziert, die dem Kreis Nidzica zukamen.
Im Jahre 1973 erfolgten weitere Revisionen
und so kam die Stadt Olsztynek samt be­
nachbarter Dörfer unter die Verwaltung des
Kreises Olsztyn. Zwei Jahre danach hat man
die Kreise aufgelöst, indem eine zweistufige
administrativ-territoriale Einteilung in Ge­
meinden und Woiwodschaften eingeführt
wurde.
In den Jahren 1945-1950 war der Land­
rat, als Leiter der Allgemeinen Verwaltung
im Kreis, von dem Woiewoden abhängig.
Zugleich musste er sich der Prüfung von
Nationalraten - gesetzgebenden Organen
der territorialen Selbstverwaltungsbehörden
unterziehen, die Kraft des Gesetzes vom 11.
September 1944 ins Leben gerufen wurden,
und welche den sowjetischen Institutionen
ähnlich waren und bis 1954 nicht in freien
Wahlen gewählt wurden.
1950 wurden die Organe der Regierungs­
verwaltung (Woiewoden und Land­räte) sowie
die Selbstverwaltung aufgehoben, und ihre
Aufgaben den Nationalraten und ihren Prä­
sidien übergegeben.
Am 1. Januar 1999 wurde die Reform der
territorialen Selbstverwaltung durchgeführt,
die auf der Einführung von zwei neuen Ebe­
nen beruhte. Es handelte sich hierbei um
die Kreisebene und Woiwodschaftsebene.
Der Landrat sowie der Kreis Ostróda (mit
der Fläche von 1766 km2, über 100 Tsd. Ein­
wohner) wurden wieder ins Leben gerufen.
Den Kreis bildeten 9 Gemeinden (Ostróda
- städtische Gemeinde, 5 Dorfgemeinden:
Ostróda, Dąbrówno, Grunwald, Małdyty und
Łukta, sowie 3 Stadt- und Dorfgemeinden:
Miłomłyn, Morąg und Miłakowo). Der neue
Kreis hat das Gebiet der Gemeinde Olsztynek
verloren und den beträchtlichen Teil vom
ehemaligen Kreis Morąg dazugewonnen.
Gemeinsame Wahlen zu den Selbstver­
waltungen (Gemeinden, Kreise, Woiwod­
schaften) haben am 11. Oktober 1998 statt­
gefunden. Die erste Sitzung des Kreisrates
von Ostróda wurde am 6. November 1998
berufen. Zum Vorsitzenden des Rates wurde
Bogusław Fijas gewählt. Zum Landrat wurde
Jan Antochowski gewählt. In der Jahren
2001 – 2003 führte den Vorsitz des Rates
Cezary Wawrzyński, seit 2003 Jerzy Grubba,
seit 2006 Bogdan Purzycki und seit Novem­
ber 2010 - Wanda Łaszkowska.
Die Landräte im Laufe der weiteren Jah­
re waren: seit Oktober 2001 - Aleksander
Gawryluk, seit November 2002 - Cezary Pec,
seit Juni 2003 - Janusz Lipski, und wieder
mal, seit März 2005 - Aleksander Gawry­
luk und seit November 2006 - Włodzimierz
Brodiuk.
Der Landrat ist momentan der Kreisvor­
sitzende, und auch Leiter des Landratsamtes
und Amtsvorsteher von organisatorischen
Einheiten des Kreises sowie Kreis-Dienst­
stellen und Inspektionen.
Ryszard Kowalski
Na starej fotografii
In the old photographs
Auf alter Photographie
9
2. Ostróda - obraz olejny Heinz Richard Hübner (w prawym dolnym rogu „ślimacza góra”)
1. Ostróda. Zatoka Jeziora Drwęckiego, foto z ok. 1930 r.
3. Idzbark, fotografia lotnicza wsi z ok. 1930 r.
4. Wzgórza Dylewskie, zdjęcie wykonane przed 1945 rokiem
5. Dąbrówno. Zdjęcie lotnicze – widoczny rynek miasta z ratuszem
oraz jez. Dąbrowa Wielka. Foto z ok. 1930 r.
7. Ostróda. Widok od strony Jeziora Drwęckiego, foto z okresu
międzywojennego
6. Zdjęcie lotnicze Miłomłyna z ok. 1930 r.
8. Ostróda, widok na miasto z Jeziora Drwęckiego i na molo,
foto z okresu międzywojennego
10
9. Kajkowo, widok na wieś od strony kąpieliska miejskiego, foto sprzed 1945 r.
10. Ostróda, wieża Bismarcka z 1902 r., foto sprzed 1920 r.
12. Ostróda. Budynek starego Ratusza, foto sprzed 1916 r.
11. Ostróda. Były ratusz, fotografia z początku lat 40-tych XX w.
13. Ostróda. Budynek Gimnazjum, obecnie LO, foto około 1907 r.
14. Ostróda. Budynki tzw. Białych Koszar, foto z 1917 r.
16. Ostróda. Kompleks koszar wojskowych tzw. „białych”
z lat 30-tych XX w.
15. Ostróda. Kolumna Trzech Cesarzy, obecnie Pomnik Jedności Europejskiej, foto z 1907 r.
11
18. Kościół pw. NP NMP, neogotycki, zbudowany w latach 1856-57, wieżę dobudowano w latach 1911-13, foto z 1905 r.
17. Ostróda, gotycka wieża, zdjęcie zniszczeń z II wojny światowej, obecnie wieża kościoła św. Do­mi­nika Savio
19. Ostróda. Kościół ewangelicki z 1909 r., istnieje do dziś, foto z 1910 r.
21. Ostróda. Widok na stare miasto z kościołem św. Dominika Savio w głębi, foto z 1920 r.
20. Ostróda. Kościół ewangelicki z XIV w., obecnie katolicki, św. Dominika Savio, foto sprzed 1930 r.
22. Ostróda. Widok na stare miasto z kościołem św. Dominika Savio, foto z 1910 r.
12
24. O
stróda. Brama wjazdowa na dziedziniec zamkowy,
foto sprzed 1945 r.
23. Ostróda. Widok na budynek zamku od strony Jeziora Drwęckiego, foto z lat 30-tych XX w.
25. Klonowo. Pałac neorenesansowy z elementami neogotyku z 1873 r., obecnie pensjonat, foto sprzed 1945 r.
26. Kraplewo. Dwór z drugiej połowy XIX w., obecnie pensjonat, foto z lat 30-tych XX w.
27. Naprom. Dwór, obecnie budynek szkoły, foto sprzed 1945 r.
28. Mielno. Dwór, stan budynku i foto sprzed 1945 r., obecnie nie istnieje
29. Ostrowin. Dwór, obecnie ruiny, foto z lat międzywojennych
30. Zajączkowo. Dwór, obecnie nie istnieje, foto z lat międzywojennych
13
31. Szyldak. Pałac eklektyczny z końca XIX w.,
foto z lat 30-tych XX w.
32. Morliny. Budynek majątku ziemskiego, foto sprzed 1945 r.
33. Glądy. Dwór - stan i foto z okresu międzywojennego
34. Grabin. Pałac Weissermelów, późnoklasycystyczny z 1879 r.,
foto sprzed 1945 r.
36. Pacółtowo. Pałac Volprechtów, neobarokowy, zbudowany
w 1913 r. na pozostałościach murów z 1794 r., zdjęcie
z okresu międzywojennego
35. Lubajny. Dwór klasycystyczny z drugiej połowy XIX w.,
obecnie ruiny, foto z okresu międzywojennego
37. S tare Jabłonki. Willa Anders, letnia
rezydencja pruskiego przemysłowca,
obecnie hotel, foto z okresu
międzywojennego
14
38. M
iłomłyn. Neogotycki kościół ewangelicki, z lat
1898-1901, obecnie katolicki - św. Bartłomieja,
dzwonnica gotycka, pierwotnie wieża rozebranego
kościoła z 1. poł. XIV w., foto sprzed 1945 r.
39. Pietrzwałd. Kaplica barokowa, drewniana,
zbudowana na przełomie XVI/XVII w.,
restaurowana w 1844 i 1980 r. Istnieje do dziś,
foto sprzed 1945 r.
40. Łukta. Kościół gotycki, ceglany, z XIV w., gruntownie
przebudowany w XVI w., przekształcany m.in. w latach 1816, 1852
i 1879, foto sprzed 1945 r.
41. Dylewo. Kościół z XIV w. pw. NMP., foto sprzed 1945 r.
43. Gierzwałd. Kościół ewangelicki zbudowany w 1780 roku,
częściowo rozbudowany w 1873 roku, foto z okresu
międzywojennego
42. Glaznoty. Kościół pw. Narodzenia NMP z XIV wieku, foto
z okresu międzywojennego. Odbudowany na początku XXI w.
15
45. Frygnowo. Budynek gospody, foto sprzed 1945 r.
44. Łukta. Oberża, foto sprzed 1945 r.
46. Kajkowo. Budynek restauracji i sklepu, foto sprzed 1945 r.
47. Zwierzewo. Budynek karczmy, foto z okresu miedzywojennego
48. Mostkowo. Budynek gospody, foto sprzed 1945 r.
16
50. Kołodziejki. Budynek straży granicznej, foto sprzed
1945 r.
49. Samborowo. Dworzec kolejowy, foto sprzed 1918 r.
51. Marwałd. Dworzec kolejowy, foto sprzed 1945 r.
52. Ornowo. Wiatrak typu holenderskiego, obecnie
nie istnieje
53. Ostróda. Budynek dworca kolejowego, foto sprzed 1914 r.
54. Ostróda. Dworzec kolejowy, foto sprzed 1945 r.
55. Ostróda. Hangar lotniska, które funk­­­cjonowało pod Ostródą do
1919 r. na terenie obecnego
Osiedla Plebiscytowego, foto
z okresu I wojny światowej
17
56. Dąbrówno. Budynek szkoły, obecnie również szkoła, foto
sprzed 1945 r.
57. Dąg. Budynek szkoły, foto sprzed 1945 r.
59. Bogaczewo. Dom podcieniowy, foto sprzed 1945 r.
58. Dylewo. Budynek szkoły gminnej, foto sprzed 1945 r.
61. Ostróda. Fragment ul. Drwęckiej z pierwszym
kinem „Luisen Theater”, foto z 1913 r.
60. Łukta. Budynek szkoły, foto sprzed 1945 r.
63. Kraplewo. Plebania kościoła ewangelickiego,
do dziś pełni tę samą funkcję, foto sprzed 1945 r.
62. Tarda. Zabudowania leśniczówki, foto sprzed 1945 r.
18
65. Elgnówko. Widok na wiatrak, foto sprzed 1930 r.
64. Góra Dylewska. Stok narciarski, foto z około 1930 r.
66. Wygoda. Narciarze na stoku narciarskim na Wzgórzach Dylewskich,
foto około 1930 r.
67
(67)69. Statek na jednej z pochylni Kanału Oberlandzkiego, (dziś
Ostródzko-Elbląskiego), foto około 1930 r.
68. Miłomłyn. Statek Konrad na Śluzie, foto sprzed
1945 r.
70/71. Stębark. Mauzoleum Hinderburga wzniesione
w latach 1924-27, opodal pola bitwy grunwaldzkiej
na cześć zwycięstwa nad rosyjską armią generała
Samsonowa w sierpniu 1914 roku
19
73. Morąg – panorama Morąga od strony rozlewiska i ogrodów
działkowych przy ul. Pomorskiej (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
72. Morąg - panorama (fotografia lotnicza sprzed 1945 r.
- ze zbiorów A. Rodziewicza)
74. Miłakowo - panorama (fotografia lotnicza sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
77. Morąg - ratusz miejski i otaczający go rynek (XIV w.), mimo przebudowy zachował średniowieczny charakter. Kilkakrotnie niszczony pożarami i odbudowywany (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
76. Morąg – Pałac Dohnów, widok od strony wjazdowej (foto sprzed 1945 r. ze zbiorów A. Rodziewicza)
78. Morąg – widok na wieżę kościoła ewangelickiego, obecnie katolickiego pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, budowany od początku XIV do pocz. XVI wieku (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
75. Miłakowo – dzisiejsza ul. Świerczewskiego (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
79. Morąg – wnętrze kościoła ewangelickiego do 1945 r., obecnie katolickiego, pw. św. Apostołów Piotra i Pawła (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów
A. Rodziewicza)
20
80. Morąg – widok na kościół (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
81. Morąg – widok na kościół, obecnie ul.
Herdera (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
82. Morąg – kościół katolicki do 1945 roku, obecnie nie istnieje (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów
A. Rodziewicza)
83. Morąg – widok na ratusz od strony wjazdu z Olsztyna (foto sprzed 1945 r.
- ze zbiorów A. Rodziewicza)
84. Morąg – Pałac Dohnów, w czasie ostatniej wojny całkowicie zniszczony, odbudowany
w latach siedemdziesiątych XX wieku,
(foto sprzed 1945 r. – ze zbiorów
A. Rodziewicza)
85. Morąg – wieża ciśnień na Zatorzu, wybudowana w latach dwudziestych XX wieku,
(foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów
A. Rodziewicza)
21
87. Morąg – widok na szkołę miejską, obecnie - Szkoła Podstawowa nr 1 (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów
A. Rodziewicza)
86. Morąg – kamieniczki wokół ratusza lata trzydzieste XX w.,
(foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
89. Morąg – Liceum im. L. Kruczkowskiego dawniej Herdera, Herderschule (wybudowane w 1927 r.)
(foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
88. Morąg – pierwotny wygląd hali sportowej przy obecnym Liceum im. Leona Kruczkowskiego (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
91. Morąg – jednostka wojskowa (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
90. Morąg – przedwojenny dworzec kolejowy zbudowany w 1910 r. (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
92. Morąg – widok na wieżę ciśnień, obecnie ul. Dąbrowskiego (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów
A. Rodziewicza)
93. Morąg – szpital miejski, pierwotna bryła budynku szpitala
z 1913 r. (foto sprzed 1945 r. - ze zbiorów A. Rodziewicza)
22
In the old photographs
Auf alter Photographie
1. Bay of Lake Drwęckie, about 1930
2. Oil painting by Heinz Richard Hubner (in bottom right corner „the snail mountain”)
3. Aerial photo from approx. 1930.
4. Dylewskie Heights. Photo taken before 1945
5. Aerial photo - town square with the town hall and Lake Dąbrowa Wielka, about 1930
6. Aerial photo of Miłomłyn from about 1930
7;8.View from lake Drwęckie to the town and the pier. Between world wars.
9. View from the municipal beach, before 1945
10. Bismarck’s tower from 1902, before 1920
11. Former town hall, beginning of 1940s
12. Old town hall before 1916
13. Middle school building, today Grammar School, approx. 1907
14. Buildings of the so called White Barracks, from 1917
15. Column of Three Emperors, today Monument of European Unity, 1907
16. Complex of the so called White Barracks, 1930s
17.Gothic tower today classicist St. Dominic Savio’s church from 1798-1802, damages from
WWII
18. Neo-Gothic Virgin Mary’s church built in 1856-1857, the tower added in 1911-1913; photo
from 1905
19. Evangelical church from 1909 standing till today, photo from 1910
20.Evangelical church from 14th c. Today Catholic St. Dominic Savio’s church; photo from
1930
21. View to the Old Town with St. Dominic Savio’s church in the background, 1920
22. View to the Old Town with St. Dominic Savio’s church in the background, 1910
23. View to the castle from lake Drwęckie, 1930s
24. Gate to the castle yard, taken before 1945
25.Neo-Renaissance palace with neo-Gothic elements from 1873. At present a guesthouse;
taken before 1945
26. Mansion from 2nd half of 19th c. At present a guesthouse; taken in 1930s
27. Mansion, today a school, before 1945
28. Mansion, conditions of the building and the photo from before 1945; doesn’t exist.
29. Manor house; photo taken between world wars; at present in ruin
30. Manor house; photo taken between world wars; doesn’t exist
31. Eclectic-style palace from the end of the 19th c.; taken in 1930s
32. Manor building, before 1945
33. Mansion - condition and the photo from between world wars
34. The Weissermels’ palace, late classicist, from 1879, taken before 1945
35. Classicist mansion from 2nd half of 19th c., today in ruin, taken between world wars
36.The Volprechts’ palace, Neo-Baroque, built in 1913 on rests of walls from 1794, taken
between world wars
37. Anders villa, summer residence of a Prussian industrialist, today a hotel, taken between world wars
38.Neo-Gothic Evangelical church from 1898-1901, today Catholic St. Bartholomew’s; Gothic belfry - originally a tower of the pulled down church from 1st half of 14th c.; taken before
1945
39.Preserved till today Baroque wooden chapel built in 16th/17th c., restored in 1844 and
1980; taken before 1945
40.14th-c. Gothic brick church thoroughly rebuilt in 16th c., altered in 1816, 1852, 1879;
taken before 1945
41. 14th-c. Virgin Mary’s church; taken before 1945
42.14th-c. church of the Birth of Virgin Mary rebuilt at the beginning of 21st c.; taken
between world wars
43. Evangelical church built in 1780, extended in 1873; taken between world wars
44. Inn; taken before 1945
45. Inn building; taken before 1945
46. Restaurant and shop building; taken before 1945
47. Inn; taken between world wars
48. Inn; taken before 1945
49. Railway station; taken before 1918
50. Border guard station; taken before 1945
51. Railway station; taken before 1945
52. Dutch windmill; not preserved
53. Railway station; taken before 1914
54. Railway station; taken before 1945
55. Hangar at the airport functioning in Ostróda until 1919, now within Plebiscytowe District;
taken during WWI
56. School building, today school as well; taken before 1945
57. School; taken before 1945
58. Commune school; taken before 1945
1. Die Bucht des Drwęckie Sees, Photo um 1930.
2. Ölgemälde, Heinz Richard Hübner (unten rechts „Schneckenberg”)
3. Luftaufnahme des Dorfes, um 1930
4. Dylewskie Höhen, Photo vor 1945.
5. Luftaufnahme - Stadtmarkt mit Rathaus und dem Dąbrowa Wielka See, um 1930.
6. Luftaufnahme von Miłomłyn, um 1930.
7,8. Blick auf die Stadt und die Mole vom Drwęckie See. Photo aus der Zwischenkriegszeit.
9. Blick auf das Dorf vom städtischen Strandbad, vor 1945.
10. Bismarckturm aus dem Jahre 1902, Photo vor 1920.
11. Ehemaliges Rathaus, Photo von Anfang 30er Jahren des 20 Jh.
12. Altes Rathaus, Photo vor 1916.
13. Gymnasiumsgebäude, gegenwärtig ein Lyzeum, Photo um 1907.
14. Sog. Weiße Kaserne, Photo vom 1917.
15. Die Dreikaiserbrunnen, heute das Denkmal der Europäischen Einigkeit, 1907
16. Kasernenkomplex, sog. „Weiße Kaserne” aus den 30er Jahren des 20. Jh.
17.Gotischer Turm (früher Gotteshaus von 1330-50), heute klassizistische St. Dominik-SavioKirche von 1798-1802, Photo mit Zerstörungen des 2. Weltkrieges
18. Die neugotische katholische Kirche, erbaut 1856-57, der Turm wurde 1911-13 angebaut,
Photo von 1905.
19. Evangelische Kirche von 1909, existiert bis heute, Photo nach 1910
20.Evangelische Stadtkirche (Landkirche nach 1910) aus dem 14. Jh. Gegenwärtig
katholische
St. Dominik-Savio-Kirche, Photo vor 1930.
21. Blick auf die Altstadt mit Stadtkirche (Landkirche nach 1910) im Hintergrund, 1920.
22. Blick auf die Altstadt mit der Stadtkirche, um 1910.
23. Blick auf das Schlossgebäude vom Drwęckie See, 30er Jahre des 20. Jh.
24. Einfahrtstor zum Schlosshof, Photo vor 1945.
25.Neurenaissance Schloss mit neugotischen Elementen von 1873. Heute eine Pension.
Photo vor 1945.
26. Herrenhaus aus der zweiten Hälfte des 19. Jh. Heute eine Pension. Photo aus den 30er Jahren des 20. Jh.
27. Herrenhaus, heute ein Schulgebäude, Photo vor 1945.
28. Herrenhaus, Zustand des Gebäudes und das Photo vor 1945. Heute existiert nicht mehr.
29. Herrenhaus, heutzutage existiert nicht mehr. Photo aus der Zwischenkriegszeit.
30. Herrenhaus, heutzutage existiert nicht mehr. Photo aus der Zwischenkriegszeit.
31. Eklektisches Palais aus dem Ende des 19. Jh.; Photo aus den 30er Jahren des 20. Jh.
32. Gutshof, Photo vor 1945.
33. Herrenhaus - Zustand und Photo aus Zwischenkriegszeit.
34. Spätklassizistisches Palais der Familie Weissermel von 1879. Photo vor 1945.
35. Klassizistisches Herrenhaus aus der zweiten Hälfte des 19. Jh. Heute Ruinen. Photo aus
der Zwischenkriegszeit.
36. Neubarockes Palais der Familie Volprecht, erbaut 1913, auf Mauerresten von 1794,
heutzutage existiert nicht mehr. Photo - Zwischenkriegszeit.
37.Stare Jabłonki. Villa Anders, Sommerresidenz eines preußischen Industriellen, heute
Hotel, Photo - Zwischenkriegszeit.
38.Neugotische evangelische Kirche, 1898-1901, heute katholische St. Bartolomäus-Kirche,
gotischer Glockenturm, urspr. Turm einer abgebauten Kirche aus der 1. Hälfte des 14.
Jh., Photo vor 1945.
39. Hölzerne, barocke Kapelle, erbaut um die Wende des 16. und 17. Jh., 1844 und 1980
restauriert, bis heute aufrechterhalten, Photo vor 1945.
40.Gotische Kirche aus Ziegeln, 14. Jh., im 16. Jh. gründlich umgebaut, umgeformt u.a.
1816, 1852 und 1879. Photo vor 1945.
41. Die St. Mutter-Maria-Kirche. Photo vor 1945.
42.Die Mariä-Geburt-Kirche aus dem 14. Jh. Photo aus der Zwischenkriegszeit.
Wiederaufgebaut am Anfang des 21. Jh.
43. Evangelische Kirche, erbaut 1780, 1873 teilweise ausgebaut, Photo aus der
Zwischenkriegszeit.
44. Gasthaus, Photo vor 1945.
45. Wirtshaus, Photo vor 1945.
46. Gasthaus - und Geschäftsgebäude, Photo vor 1945.
47. Gasthaus, Photo aus der Zwischenkriegszeit.
48. Wirtshaus, Photo vor 1945.
49. Bahnhof, Photo vor 1918.
50. Grenzwache, Photo vor 1945.
51. Bahnhof, Photo vor 1945.
52. Windmühle niederländischen Typs, existiert nicht mehr.
53. Bahnhofsgebäude, Photo vor 1914.
54. Bahnhof, Photo vor 1945.
23
59. Arcaded house; taken before 1945
60. School; taken before 1945
61. Part of Drwęcka Street with first cinema „Luisen Theater”; taken in 1913
62. Forester’s house; taken before 1945
63. Parsonage of Evangelical church used as such also today; taken before 1945
64. Mount Dylewska; a skiing slope about 1930
65. View of a windmill; taken before 1930
66. Skiers on slope in Dylewskie Heights; taken about 1930
67;69. Boat on one of slipways of Oberland Canal (today Ostróda-Elbląg Canal); taken
about 1930
68. Konrad boat in a lock; taken before 1945
70;71. Hinderburg’s mausoleum built in 1924-1927 nearby Grunwald battlefield to mark
victory over general Samsonow’s army in August 1914
72. Morąg - panorama (aerial view dated before 1945, from the collection
of Mr. A. Rodziewicz)
73. Morąg – panorama view from the allotment on ulica Pomorska (photo dated before
1945, from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
74. Miłakowo - panorama (aerial view dated before 1945, from the collection
of Mr. A. Rodziewicz)
75. Miłakowo – today’s ulica Świerczewskiego (photo dated before 1945, from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
76. Morąg – the Dohna Palace, view from the drive-up (photo dated before 1945,
from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
77. Morąg - town hall and the market surrounding it (14th century). Despite several
modifications
it preserved its medieval look. It burnt down and was rebuilt several times (photo dated
before 1945, from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
78. Morąg – view onto to steeple of the former evangelic and today’s Peter and Paul catholic
church, erected in the 14th and the 15th century (photo dated before 1945, from the
collection of Mr. A. Rodziewicz).
79. Morąg – interior of the former evangelic church before 1945, today’s Peter and Paul
catholic church (photo dated before 1945, from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
80. Morąg – view onto the church (photo dated before 1945, from the collection
of Mr. A. Rodziewicz)
81. Morąg – view onto the church and today’s ulica Herdera (photo dated before 1945, from
the collection of Mr. A. Rodziewicz)
82. Morąg – catholic church before 1945, nowadays inexistent (photo dated before 1945,
from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
83. Morąg – view onto the town hall from the road leading to Olsztyn (photo dated before
1945, from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
84. Morąg – the Dohna Palace, totally destroyed during WW II and re-erected in the
seventies in the 20th century (photo dated before 1945, from the collection
of Mr. A. Rodziewicz)
85. Morąg – water tower, built in the twenties (photo dated before 1945, from the collection
of Mr. A. Rodziewicz)
86. Morąg – houses surrounding the town hall in the thirties (photo dated before 1945, from
the collection of Mr. A. Rodziewicz)
87. Morąg – view onto the school, today’s Primary School nr 1 (photo dated before 1945,
from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
88. Morąg – original form of the gymnasium belonging to today’s Leon Kruczkowski
Secondary School (photo dated before 1945, from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
89. Morąg – former Herder Secondary School, today’s Leon Kruczkowski Secondary School
named the Herder School before WWII (photo dated before 1945, from the collection
of Mr. A. Rodziewicz)
90. Morąg – pre-war railway station built in 1910 (photo dated before 1945, from the
collection of Mr. A. Rodziewicz)
91. Morąg – barracks (photo dated before 1945, from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
92. Morąg – view onto the water tower and today’s ulica Dąbrowskiego, (photo dated before
1945, from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
93. Morąg – original form of the municipal hospital dated 1913 (photo dated before 1945,
from the collection of Mr. A. Rodziewicz)
55. Flugzeughalle des Flughafens, der nahe an Ostróda bis 1919 funktionierte. Heute eine
Wohnsiedlung „Osiedle Plebiscytowe”. Photo aus dem Zeitraum des 1. Weltkrieges.
56. Schulgebäude, heute auch eine Schule, Photo vor 1945.
57. Schulgebäude, Photo vor 1945.
58. Gebäude einer Gemeindeschule, Photo vor 1945.
59. Fachwerkhaus. Photo vor 1945.
60. Schulgebäude, Photo vor 1945.
61. Ein Fragment der Strasse - ul. Drwęcka - mit dem ersten Kino „Luisen Theater”,
Photo von 1913.
62. Forsthausgebäude, Photo vor 1945.
63. Pfarrhaus einer evangelischen Kirche, bis heute pflegt es dieselbe Funktion, Photo vor 1945.
64. Dylewska Berg. Schipiste; Photo um 1930.
65. Blick auf die Windmühle, Photo vor 1930.
66. Schifahrer auf der Piste von Dylewskie Höhen, Photo um 1930.
68. Das Schiff „Konrad” in der Schleuse, Photo vor 1945.
67; 69 . Ein Schiff auf einer der Ebenen des Oberländischen Kanals (heute des ElbingOsterode-Kanals), Photo um 1930.
70; 71. Das Tannenberg-Denkmal. Mausoleum Hindenburgs, erbaut 1924-27, nahe des
Schlachtfeldes um Tannenberg, errichtet, um den Sieg über die russische Armee von
Gen. Samsonow vom August 1914 ehren.
72. Panorama der Stadt Morąg (Mohrungen, Luftbild aus der Zeit vor 1945, aus der
Sammlung von A. Rodziewicz).
73. Panorama der Stadt Morąg (Mohrungen), Blick von den Schrebergärten an der ulica
Pomorska, (Bild aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
74. Panorama der Stadt Miłakowo (Liebstadt, Luftbild aus der Zeit vor 1945, aus der
Sammlung von A. Rodziewicz).
75. Miłakowo (Liebstadt) – die heutige ulica Świerczewskiego (Bild aus der Zeit vor 1945, aus
der Sammlung von A. Rodziewicz).
76. Morąg (Mohrungen) – das Dohnasche Schloss, Blick von der Auffahrt (Bild aus der Zeit
vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
77. Morąg (Mohrungen) - das Rathaus am Markt (14. Jh.) behielt trotz einiger Umbauarbeiten
seinen mittelalterlichen Charakter. Es wurde mehrmals von Bränden zerstört und wieder
aufgebaut (Bild aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
78. Morąg (Mohrungen) – Blick auf den Turm der ehemals evangelischen und heute
katholischen Peter und Paul Kirche, errichtet zwischen Anfang 14. Jh. und Anfang 16.
Jh. (Bild aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
79. Morąg (Mohrungen) – Innenansicht der ehemals evangelischen und heute katholischen
Peter und Paul Kirche (Bild aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
80. Morąg (Mohrungen) – Blick auf die Kirche (Bild aus der Zeit vor 1945, aus der
Sammlung von A. Rodziewicz).
81. Morąg (Mohrungen) – Blick auf die Kirche und die heutige ulica Herdera (Bild aus der
Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
82. Morąg (Mohrungen) – katholische Kirche vor 1945, heute nicht mehr vorhanden (Bild
aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
83. Morąg (Mohrungen) – Blick auf das Rathaus von der Einfahrt aus Olsztyn (Allenstein,
Bild aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
84. Morąg (Mohrungen) – das Dohnasche Schloss, während des letzten Krieges vollkommen
zerstört, in den siebziger Jahren des 20. Jahrhundert wieder aufgebaut (Bild aus der Zeit
vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
85. Morąg (Mohrungen) – Wasserturm aus den zwanziger Jahren (Bild aus der Zeit vor
1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
86. Morąg (Mohrungen) – Bürgerhäuser am Rathaus, dreißiger Jahre (Bild aus der Zeit vor
1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
87. Morąg (Mohrungen) – Blick auf die Stadtschule, die heutige Grundschule Nr. 1 (Bild aus
der Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
88. Morąg (Mohrungen) – ursprüngliche Form der Sporthalle am heutigen Leon
Kruczkowski Lyzeum (Bild aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A.
Rodziewicz).
89. Morąg (Mohrungen) – das heutige Leon Kruczkowski- und frühere Herder Lyzeum,
vor dem 2. Weltkrieg die Herderschule (Bild aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung
von A. Rodziewicz).
90. Morąg (Mohrungen) – der 1910 errichtete Bahnhof (Bild aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
91. Morąg (Mohrungen) – Kaserne (Bild aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung
von A. Rodziewicz).
92. Morąg (Mohrungen) – Blick auf den Wasserturm an der heutigen ulica Dąbrowskiego,
(Bild aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
93. Morąg (Mohrungen) – das städtische Krankenhaus in seiner ursprünglichen Form aus
dem Jahre 1913 (Bild aus der Zeit vor 1945, aus der Sammlung von A. Rodziewicz).
24
Skarby architektury
Treasures of architecture
Schätze der Architektur
Teren powiatu, jak i całych Mazur Zachodnich, usiany jest śladami starej i nowszej historii. Najczęściej napotkać tu
można stare pałace i dwory z parkami. Wiele z nich odzyskało swą dawną świetność, niektóre są w trakcie restauracji,
a sporo z nich czeka jeszcze na dobrych gospodarzy. Te już odzyskane pełnią najczęściej funkcje turystyczne, jak choćby: Hotel Anders, Hotel Zamek Karnity, Dwór Bieniasze, Pałac Wojciechy, Dwór Kraplewo, Pałac Klonowo, czy Dworek
Sople. Nie mniej cennym bogactwem powiatu są bardzo liczne zabytki architektury sakralnej (świątynie ewangelickie,
katolickie, ka­plice, kapliczki, dzwonnice i cmentarze). Większość z nich jest w dobrym stanie i z powodzeniem spełnia swe pierwotne funkcje. Wiele jest tu mniej okazałych i często niezauważalnych świadków historii schowanych pod
war­stwą ziemi. To głównie grodziska, kurhany i stare cmentarze. Największym i jednym z najstarszych zabytkowych
obiektów jest pokrzyżacki, XIV-wieczny zamek w Ostródzie, leżący na turystycznym szlaku Polskich Zamków Gotyckich. Nasze zabytki nie są martwymi muzeami, lecz żywymi świadectwami historii i kultury tych ziem.
The county and West Mazury region abound in traces of our history. Most often these are old palaces and mansions
with parks. Many of them have already regained its original glamour, some are being restored and other still await
their future hosts. Those already restored most often are used as tourist objects, e.g. Anders Hotel, Karnity Castle Hotel,
Bieniasze mansion, Wojciechy Palace, Kraplewo Mansion, Klonowo Palace or Sople Manor House. Majority of monuments of religious architecture (Evangelical and catholic churches, chapels, wayside shrines, belfries, cemeteries) have
been preserved in good condition and are still used. There are many more not so impressive mementos of the past,
those buried underground as remainders of early-medieval settlements, tumuli and old graveyards. The biggest and
oldest historical object ids the 14th-century Teutonic Knights’ castle in Ostróda located en route of the Trail of Polish
Gothic Castles. Our monuments are not desolate museums but living witnesses of the history and culture of our land.
Das Gebiet des Landkreises und von ganzen Westmasuren ist mit zahlreichen Spuren alter und neuerer Geschichte besät. Am häufigsten treten hier alte Palais und Herrenhäuser mit Parkanlagen auf. Viele von ihnen gewannen
ihren alten Glanz wieder, manche werden restauriert, und viele warten noch auf ihre guten Hausherren. Die schon
rückgewonnenen haben am häufigsten touristische Funktion, wie Hotel Anders, Hotel Schloss Karnity, Herrenhaus
Bieniasze, Schloss Wojciechy, Herrenhaus Kraplewo, Schloss Klonowo oder Herrenhaus Sople. Den ebenso großen
Reichtum des Landkreises machen zahlreiche Denkmäler sakraler Architektur aus (evangelische und katholische
Gotteshäuser, Kapellen, Glockentürme, Friedhöfe). Die meisten von ihnen sind gut erhalten und pflegen ihre Funktionen bis heute. Zu finden sind hier auch viele weniger imposante, meist unbemerkbare, Zeugen der Geschichte, die
sich unter den Bodenschichten versteckten. Gemeint werden hierbei vorwiegend Burgruinen, Grabhügel und alte
Friedhöfe. Das größte Objekt, das zu den ältesten Seh-enswürdigkeiten zählt ist die alte Kreuzritterburg in Ostróda
aus dem 14. Jh., die auf der touristischen Strecke der Polnischen Gotischen Burgen liegt. Unsere Sehenswürdigkeiten
sind keine abgestorbenen Museen, sondern lebende Zeugnisse der Geschichte und der Kultur dieses Bodens.
25
1. Ostróda, gotycki zamek pokrzyżacki, zbudowany na początku XIV wieku, w miejscu dawnej fortecy z końca XIII w. Najpierw
drewniany, w połowie XIV wieku przebudowany, ufortyfikowany - od 1393 r. murowany z cegły. Na przestrzeni wieków
wielokrotnie niszczony i przebudowywany. Ostatnia restauracja na przełomie XX i XXI w. Obecnie siedziba centrum kultury,
biblioteki, muzeum, stylowej restauracji i bractwa rycerskiego
26
2. Karnity - neogotycki pałac z XIX wieku, wnętrze pałacu ozdabiają neogotyckie kominki i stropy belkowe, obecnie kompleks
hotelowo-wypoczynkowy
27
3. Dobrocin - pałac z końca XVIII wieku, dawna siedziba rodu Domhardów
4. Małdyty - obiekt z XIX wieku, będący budynkiem administracyjnym dawnego zespołu pałacowo-parkowego - obecnie zajazd
28
5. Grabin - pałac z 1879 roku - obecnie siedziba ANR
29
6. Rychnowo - pałac z początku XIX wieku - obecnie budynek klasztorny
7. Morąg - barokowy pałac, dawniej rezydencja rodu Dohnów, obecnie oddział olsztyńskiego Muzeum Warmii i Mazur
30
8. Klonowo - pałac z początku XIX wieku, otoczony rozległym parkiem, obecnie komleks wypoczynkowy
9. Szyldak - dwór z 1910 roku otoczony parkiem krajobrazowym
31
10. Sople - dawny dwór folwarczny. Odbudowany w 2 połowie lat dwudziestych XX wieku, obecnie - obiekt wypoczynkowy
32
11. Kraplewo – XIX- wieczny zabytkowy dworek, obecnie - pensjonat
33
12. Wojciechy - dwór z XIX wieku, rozbudowany na początku XX wieku, po wojnie zniszczony, w późniejszym czasie odbudowany,
obecnie pensjonat
34
13. Bieniasze - zrekonstruowany budynek dworu folwarcznego z XVIII wieku, obecnie pensjonat
35
14. Hotel „Anders”. Była letnia rezydencja pruskiego przemysłowca Andersa w Starych Jabłonkach
36
15. Dąbrówno, odrestaurowany ratusz z 1925 r., obecnie budynek Urzędu Gminy
16. Ostróda, budynek z 1878 r., - siedziba władz powiatu, obecnie - Urzędu Miejskiego
37
17. Morąg, ratusz gotycki z końca XIV wieku, odrestaurowany w 1843 roku,
odbudowany po zniszczeniach wojennych w latach 1948-1953
19. Dąbrówno, wieża ciśnień z XVIII wieku
18. Dąbrówno, rynek, zrekonstruowana zabytkowa studnia
38
20. Ostróda, dawna Kolumna Trzech Cesarzy, obecnie Pomnik Jedności Europejskiej
21. Ostróda, wieża Bismarcka z 1902 r.
22. Ostróda, malownicze kamieniczki - nowe centrum Ostródy
39
23. Ostróda - kościół ewangelicki z 1907 r.
40
24a. Pieta nieznanego artysty – z XIV wieku
24. Ostróda - neogotycki kościół katolicki pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, zbudowany w latach 1856-57,
rozbudowany w latach 1911-13
25. Ostróda - kościół ewangelicki z XIV wieku, obecnie katolicki św. Dominika Savio
41
26. Miłakowo - kościół pw. św. Elżbiety Turyńskiej z XIV wieku
27. Miłakowo - kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z XIX wieku
42
28. Miłomłyn - neogotycki kościół pw. św. Bartłomieja z XIX w. z wieżą dzwonniczą z XIV w.
28a. Ambona z XVIII w.
i gotycka chrzcielnica
z XIV w.
43
29. Marwałd - kościół barokowy, zbudowany przed 1694 r., z wykorzystaniem murów gotyckich z XV w., przebudowany
w 1876 i 1905 r.
30. Morąg - gotycki kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła z 1303-1331 roku, przebudowany na przełomie XV-XVI wieku
44
31. Łukta - gotycki kościół z 1407 r., z wieżą podwyższoną w 1816 r., nakrytą cebulastym hełmem, odrestaurowany
w latach 1878-1879
31a. Późnorenesansowy ołtarz w formie tryptyku szafiastego z 1601 r.
45
32. Rychnowo - poewangelicki, drewniany kościół o konstrukcji zrębowej, zbudowany w latach 1714-18, na rzucie ośmioboku,
z polichromowanym stropem z XVIII w.
46
33. P
ietrzwałd - kaplica barokowa, drewniana o konstrukcji zrębowej, zbudowana na rzucie wydłużonego ośmioboku, na przełomie XVI/XVII w., restaurowana w 1844 i 1980 r.
47
34. Dąbrówno - neogotycki kościół ewangelicki, z XIV w., odbudowany ok. 1600 r., rozbudowany o kaplicę grobową Finckensteinów
w 1687 r. i o nawy boczne z emporami w 1724 r., z neogotycką fasadą z 1842 r.
35. Dąbrówno - neogotycki kościół katolicki pw. św. Jana
Nepomucena, wzniesiony w 1865 r.
48
36. Kraplewo - kościół ewangelicki o konstrukcji szachulcowej,
zbudowany w 1848 r.
37. Wilamowo - kościół
Matki Boskiej
Częstochowskiej
z XVIII i XIX wieku,
pierwotnie ewangelicki
49
38. Durąg - barokowy kościół zbudowany w 1713 r.
39. Glaznoty - kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, zbudowany ok. 1903 r., rozbudowany w latach 1919-20
50
41. Glaznoty - kościół ewangelicki z 1400 r., przebudowany
w XVIII wieku, a odrestaurowany w 1899 roku. W latach 90-tych
XX wieku obiekt uległ katastrofie budowlanej, ponownie
odrestaurowany w latach 2004-06
40. Szymonowo - kościół pw. Jana Chrzciciela z 1804 r.,
przebudowany w 1874 r.
43. Gierzwałd - kościół ewangelicki z 1780 roku, częściowo
rozbudowany w 1873 roku
42. Glaznoty - zabytkowa drewniana dzwonnica kościoła
katolickiego
44. Morąg - ruiny zamku
51
Treasures of architecture
Architektonische Schätze
1. Gothic Teutonic Knights’ castle built at the beginning of the 14th c. on site of a former
fortress from the end of the 13th c. Originally wooden , in the middle of the 14th c.
rebuilt of brick and fortified since 1393. Over centuries many times damaged and altered.
The last restoration in 20th/21st c. Today houses a culture centre, library, museum, stylish
restaurant and seat of a knightly brotherhood.
2.19th-century Neo-Gothic palace; inside Neo-Gothic fireplaces and beam-framed floors;
today a hotel and recreational complex
3. Palace from the end of the 18th c., former residence of the Domhard family
4.19th-century administration building of the former palace and park complex,
today an inn
5. Palace from 1879 - today housing ANR
6. Palace from beginning of the 19th c. - today a monastery
7.Baroque palace, former residence of the Dohn family; today a branch of Olsztyn Museum
of Warmia and Mazury
8. Palace from beginning of the 19th c., in a vast park, today a recreational complex
9. Mansion from 1910 in a landscape park
10.Former grange mansion rebuilt in 2nd half of 1920s after a fire; today a holiday centre
11.19th-cenury manor house, today a guesthouse
12.19th-century mansion expanded at the beginning of the 20th c.; after war damaged and
rebuilt only towards the end of the 20th c.; today a guesthouse
13.Restored manor house building from the 18th c., today a holiday centre
14.Anders hotel. Former summer residence of Prussian industrialist Anders in Stare
Jabłonki
15.Restored town hall from 1925, today Commune Office
16.County office building from 1878, today Town Office
17.Gothic town hall from the end of the 14th c., restored in 1843, rebuilt after war damage
in 1948-1953
18.Reconstructed well in the town square
19.18th-century water tower
20.Former Column of Three Emperors, today Monument of European Unity
21.Bismarck’s tower from 1902
22.Picturesque tenements - the new centre of Ostróda
23.Evangelical church from 1907
24.Neo-Gothic Catholic church of the Virgin Mary’s Immaculate Conception, built in 18561857, expanded in 1911-1913
24a.14th-century Pieta by unknown artist
25.14th-century Evangelical church, today Catholic St Dominic Savio’s church
26.14th-century St Elisabeth of Turin church
27.19th-century church of the Elevation of the Holy Cross
28.19th-century Neo-Gothic St Bartholomew’s church with 14th-century belfry
28a. 18th-century pulpit and 14th-century font
29.Baroque church built before 1694 on 15th-century Gothic walls, rebuilt in 1876 and 1905
30.Gothic church of St Peter and Paul the Apostles from 1303-1331, rebuilt in 15th/16th c.
31.Gothic church from 1407, a tower with onion-shaped cupola heightened in 1816, the
church restored in 1878-1879
31a. Late-Renaissance altar triptych from 1601
32.Former Evangelical wooden church (framework construction) built in 1714-1718,
octagonal, with 18th-century polychrome ceiling
33.Baroque wooden chapel (framework construction), with elongated octagonal plan, built in
16th/17th c., restored in 1844 and 1980
34.14th-century Neo-Gothic Evangelical church, rebuilt about 1600, tomb chapel of the
Finckensteins added in 1687, side naves with inner galleries in 1724, its Neo-Gothic façade
dates to 1842
35.Neo-Gothic Catholic church of St John Nepomucene Neumann built in 1865
36.Evangelical church of half-timbered construction built in 1848
37.Originally Evangelical Church of the Virgin Mary of Częstochowa from 18th and 19th c.
38.Baroque church built in 1713
39.Church of the Virgin Mary’s Birth, built about 1903, expanded in 1919-1920
40.St John the Baptist’s church from 1804, rebuilt in 1874
41.Evangelical church from 1400, rebuilt in 18th c. and restored in 1899. In 1990s damaged
in a building catastrophe, restored in 2004-2006
42.Timber belfry of a Catholic church
43.Evangelical church from 1780, expanded in 1873
44.Castle ruins
1.Ehemalige gotische kreuzritterliche Burg, erbaut zu Anfang des 14. Jh. auf der Stelle
einstiger Festung aus dem Ende des 13. Jh. Anfangs aus Holz, Mitte des 14. Jh. umgebaut,
gefestigt - seit 1393 aus Ziegel. Im Laufe der Jahrhunderte wurde sie mehrmals zerstört
und umgebaut. Die letzte Restaurierung fand um die Wende des 20. und 21. Jh. Heute Sitz
des Kulturzentrums, der Bibliothek, des Museums, eines stillvollen Restaurants und des
Ritterverbandes.
2.Neugotisches Schloss aus dem 19. Jh. Die Innenräume werden durch neugotische Kamine
und Balkendecken geschmückt. Heute ein Hotel - und Erholungskomplex.
3. Schloss aus dem Ende des 18. Jh. Ehemaliger Sitz der Familie Domhard.
4.Objekt aus dem 19. Jh. Das Verwaltungsgebäude des ehemaligen Schloss- und
Parkkomplexes, heute ein Gasthaus.
5. Schloss von 1879 - Heute Sitz von Agentur für Agrarimmobilien
6. Schloss vom Anfang des 19. Jh. - heute das Klostergebäude.
7.Barockes Schloss, einstmals Residenz der Familie Dohn. Heute Abteilung des Museums
von Ermland und Masuren
8. Schloss vom Anfang des 19. Jh., umgeben von weitem Parkgelände, heute ein
Erholungskomplex.
9. Eklektisches Schloss von 1910, umgeben mit Landschaftspark.
10.Ehemaliger Vorwerkshof von 19. Jh. Wiederaufgebaut nach einem Brand in der 2. Hälfte
der 20er Jahre des 20. Jh. Heute ein Erholungsobjekt.
11.Altes Herrenhaus aus der 2. Hälfte des 19. Jh. Heute eine Pension.
12.Ausgebaut Anfangs des 20. Jh, zerstört nach dem 2. Weltkrieg und Ende des 20. Jh.
wiederaufgebaut. Heute eine Pension.
13.Rekonstruiertes Gebäude des Vorwerkshofes aus dem 18. Jh., heute eine Pension.
14.Hotel „Anders”. Ehemalige Sommerresidenz eines preußischen Industriellen, Anders, in
Stare Jabłonki.
15.Restauriertes Rathaus von 1925. Heute das Gebäude des Gemeindeamtes.
16.Gebäude von 1878, Sitz der Landkreisbehörden, heute des Stadtamtes.
17.Gotisches Rathaus vom Ende des 14. Jh., restauriert 1843, in den Jahren 1948-1953
wiederaufgebaut nach Kriegszerstörungen.
18.Rekonstruktion des alten Brunnens auf dem Markt.
19.Wasserturm aus dem 18. Jh.
20.Ehemalige Dreikaiserbrunnen, heute das Denkmal Europäischer Einigkeit.
21.Bismarckturm von 1902.
22.Malerische Bürgerhäuser - neues Zentrum von Ostróda.
23.Evangelische Kirche von 1909.
24.Neugotische katholische Unbefleckte Empfängnis der Jungfrau Mariä Kirche, erbaut in
den Jahren 1856-57, ausgebaut 1911-13.
24a. Ferse eines unbekannten künstlers aus dem 15. Jh.
25.Evangelische Stadtkirche (Landkirche nach 1910) aus dem 14. Jh. Gegenwärtig
katholische St. Dominik-Savio-Kirche
26.Heilige Elisabeth aus Turin Kirche aus dem 14. Jh.
27.Kreuzerhebungskirche aus dem 19. Jh.
28.Neugotische St. Bartolomäus Kirche aus dem 19. Jh. mit gotischem Glockenturm
aus dem 14. Jh.
28a. Kanzel aus dem 18. Jh. und ein gotisches Taufbecken aus dem 14. Jh.
29.Barocke Kirche, erbaut vor 1694 mit Nutzung gotisches Mauerwerkes aus dem 15. Jh.,
umgebaut 1876 und 1905.
30.Gotische Kirche der heiligen Apostel Petrus und Paulus von 1303-1331, umgebaut um die
Wende des 15. und 16. Jh.
31.Gotische Kirche von 1407 mit dem 1816 erhobenem Turm, gekrönt durch einen
zwiebelförmigen Helm, restauriert 1878-1879.
31a. Spätrenaissance Altar in Form eines Triptiks von 1601.
32.Ehemals evangelische, hölzerne Kirche mit einer Kammkonstruktion, erbaut in den
Jahren 1714-18, achteckig, mit polychromer Decke aus dem 18. Jh.
33.Barocke, hölzerne Kapelle mit einer Kammkonstruktion, erbaut auf einem verlängerten
achteckigen Grundriss um die Wende des 16. Jh. Und 17. Jh., restauriert 1844 und 1980.
34.Neugotische evangelische Kirche aus dem 14. Jh., wiederaufgebaut um 1600, 1687
wurde sie um eine Grabkapelle der Familie Finckenstein und 1724 um Seitenschiffe mit
Emporen erweitert, mit neugotischer Fassade von 1842.
35.Neugotische katholische Kirche des heiligen Johannes von Nepomuk, erbaut 1865.
36.Evangelische Kirche mit Fachwerkkonstruktion, erbaut 1848.
37.Die Sankt Maria von Czenstochau Kirche aus dem 18. und 19. Jh., ursprünglich
evangelisch.
38.Barocke Kirche, erbaut 1713.
39.Die St. Mariä Geburt Kirche, erbaut um 1903, ausgebaut in den Jahren 1919-20.
40.Johannes der Täufer Kirche von 1804. Umgebaut 1874.
41.Evangelische Kirche von 1400. Umgebaut im 18. Jh., und restauriert 1899. In den 90er
Jahren des 20. Jh. kam es zur Baukatastrophe; wieder restauriert in den Jahren 2004-06.
42.Alter hölzerner Glockenturm der katholischen Kirche.
43.Evangelische Kirche von 1780, teilweise ausgebaut 1873.
44.Ruinen einer mittelalterlichen Burg
52
Cztery pory roku
FOUR SEASONS
Vier jahreszeiten
Bezspornie największe skarby Mazur Zachodnich tkwią w naturalnej przyrodzie i niepowtarzalnych krajobrazach. Ze względu na
wyjątkowe walory krajobrazowe oraz występowanie nietypowych dla Polski północnej okazów flory i fauny (górskie i podgórskie
gatunki roślin i zwierząt, m.in. muflon) utworzono na tym terenie Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich i kilka rezerwatów. Piękno
tego krajobrazu dostrzegali zarówno dawni mieszkańcy nazywając ten obszar „Oberlandem” (Prusy Górne), jak i obecni napływowi
przesiedleńcy. Niektórzy nawet widzą w krajobrazie Mazur Zachodnich pewne podobieństwa do malowniczej Toskanii. Wszyscy zaś,
bez względu na to, czy tu mieszkają, czy są jedynie gośćmi nie są w stanie oprzeć się ich urokowi. Państwo Aldona i Janusz Kozłowscy,
w „Przewodniku po okolicach Ostródy” tak zdefiniowali tę krainę: „...Ostródzkie to ani Mazury – kraina „ciemnych lasów i głębokich
jezior” – ani typowa „blondwłosa siostra Mazur” - Oberland. Sądząc po krajobrazie, nasza okolica jest czymś niepowtarzalnym, mieszanką mazurskiej tajemnicy i oberlandzkiego światła, ...”
Nature and unique landscapes are undoubtedly the greatest treasures of West Mazury region. To protect its outstanding scenic values
and rare in Poland fauna and flora specimens (mountain and piedmont plant and animal species, e.g. the mouflon) the Scenic Park of
the Dylewskie Heights and a few nature reserves were established. The beauty has always been appreciated by its native inhabitants
calling their the land „Oberland” (upper Prussia) and by immigrants settling down in the region. Some people even compare it to the
picturesque Tuscany, but every person, whether living there or only visiting, cannot resist its charm. Aldona and Janusz Kozłowski
described the country in their „Guidebook to Ostróda surroundings”: „…Ostróda land is actually neither Mazury - the country of dark
forests and deep lakes, nor Oberland - „the fair-haired sister of Mazury”. Because of the landscape one has to define it as something
unique, a mixture of mysterious Mazury and bright Oberland…”
Die größten Schätze von Mazury Zachodnie (Westmasuren) stecken unbezweifelt in der Natur und den einzigartigen Landschaften.
Aufgrund besonderen Landschaftsvorzügen und für Polen eher untypischer Vertreter der Tier- und Pflanzenwelt (Gattungen der Gebirgs- Pflanzen und Tiere, u.a. Mufflons), gründete man auf diesem Gebiet den Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich (DylewskieHöhen-Landschaftspark) und einige Naturschutzgebiete. Die Pracht dieser Gegend wussten schon sowohl die alten Einwohner, die diese
Region als „Oberland” bezeichneten (Oberpreußen), als auch die jetzigen Umsiedler zu schätzen. Manche von ihnen vergleichen die
Landschaft von Mazury Zachodnie mit dem malerischen Toskana. Jedoch alle, egal ob die hiesigen Einwohner oder nur Gäste dieser
Gegend, können diesem Zauber nicht wiederstehen. Aldona und Janusz Kozłowscy, haben in „Führer durch die Umgebung von Osterode” („Przewodnik po okolicach Ostródy”) diese Gebiete so gekennzeichnet: „...der Landkreis Ostróda, das ist weder Masuren - ein Land
„dunklen Wäldern und kristall’ nen Seen” - noch typische „blonde Schwester von Masuren” - Oberland. Betrachtet man die Landschaft,
sieht man es an, diese Gegend ist einmalig, sie ist die Bewohnerin des masurischen Geheimnisses und des oberländischen Lichts, ...”
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
Trzy skarby Mazur Zachodnich
Three treasures of West Mazury region
Drei Schätze von Westmasuren
Kanał Ostróda – Elbląg
Grunwald
Wzgórza Dylewskie
Ostróda – Elbląg Canal
Grunwald
Dylewskie Heights
Der OstródA – ElbląG–Kanal
(Oberländische – Kanal, Osterode – Elbing)
Grunwald (Grünfelde)
Dylewskie (Döhlauer) Höhen
63
Kanał Ostróda – Elbląg
Kanał Ostróda – Elbląg, zwany w mapach i przewodnikach turystycznych także - „Elbląskim”. Próżno by szukać w Eur­opie,
a może i na świecie - podobnych rozwiązań technicznych - maszynerii napędzanych kołami wodnymi - wciągających kilkudziesięcioosobowe statki na stumetrową górę po suchym lądzie. Choć urządzenia te budowano przed ponad 150 laty dla celów
transportu gospodarczego - funkcjonują z powodzeniem do dziś służąc turystom i wodniakom. Ten XIX-wieczny cud techniki
to pięć pochylni służących pokonaniu niemal 100-metrowej różnicy poziomów wód między mazurskim Jeziorem Pniewo,
a żuławskim - Drużno. Pochylnie są atrakcją głównego szlaku kanału i leżą na pograniczu dwóch gmin Powiatu Elbląskiego Pasłęka i Rychlik. Armatorem białej floty, pływającej po tym zabytkowym szlaku jest Żegluga Ostródzko-Elbląska z Ostródy.
Kanał posiada również swoje lokalne odgałęzienia: z Ostródy do Starych Jabłonek i z Mił­om
­ łyna do Iławy. Temu ostatniemu
nadano w 2000 r. nazwę Szlaku Jana Pawła II. Na terenie powiatu znajdują się wszystkie 4 śluzy należące do systemu: „Ostróda”,
„Ruś” (gm. Ostróda), „Zielona” i „Miłomłyn” (gm. Miłomłyn). Służą one również pokonywaniu różnic poziomów wody. Główny
projektant i budowniczy tego systemu kanałów, Holender G. J. Steenke wypróbował tu jeszcze jeden sposób pokonania różnicy poziomów wody poprzez usypanie w poprzek Jeziora Karnickiego grobli, a w niej - przekopanie kanału. W ten sposób
lustro wody kanału znajduje się o dwa metry wyżej od poziomu w je­zio­rze. Umożliwiło to żeglugę na odcinku Miłomłyn
- Iława. W sierpniu 2010 roku kanał obchodził jubileusz 150 lat funkcjonowania a w 2011 został uznany za pomnik historii.
64
Ostróda – Elbląg Canal
The greatest treasure of West Mazury region and of the bordering region of Żuławy is undoubtedly the Ostróda-Elbląg Canal
named on the maps and in tourist-guides as the Elbląg Canal. No wonder, as one could not find in Europe and maybe in the
whole world a similar technical system of the machinery driven by water wheels and pulling ships with dozens of passengers
up a one hundred metre high slope. Even though the devices were constructed 150 years ago for the purpose of commercial
transportation of goods - they still function for the success and benefit of tourists and water sports enthusiasts. This wonder of
the 19th-century technology includes five slipways that enable covering the nearly 100-metre difference of levels between Lake
Pniewo in Mazury and Lake Drużno in Żuławy. The slipways are the main attraction on the main canal route and are situated
along the border of two communes in Elbląg County - Pasłęk and Rychliki. The boats cruising on this historical route remain
in the management of Ostróda-Elbląg Fleet of Ostróda. The canal also has branches off in Ostróda to Stare Jabłonki and in
Miłomłyn to Iława. The latter section was named after Pope John Paul II in 2000. Within the county area there are all four
water locks of the system: „Ostróda”, „Ruś” (Ostróda commune), „Zielona” and „Miłomłyn” (Miłomłyn commune) used also to
level the difference in water surface levels. G. J. Steenke, a Dutchman and the principal designer and constructor of this canal,
tried one more way of overcoming the differences in water levels by heaping up a dam across Lake Karnickie and digging
a canal into it. In this way the water level of the canal is 2 m above the water level of the lake. This enabled navigation on the
Miłomłyn-Iława stretch. In August 2010 the canal celebrated a jubilee of 150 years of functioning and in 2011 it was regarded
as history monument.
Der Ostróda – Elbląg Kanal (Oberländische – Kanal, Osterode – Elbing)
Der größte Schatz des Kreises und benachbarten Żuławy ist unumstritten der Osterode-Elbing Kanal, der auf Landkarten
und Reiseführern als „Elbląski” (Elbinger) bezeichnet wird. Vergebens wäre es in Europa oder vielleicht in der ganzen Welt
ähnliche technischen Lösungen zu suchen, nämlich einer mit Wasserrädern bewegener Anlage, welche die Passagierschiffe
mit einige zehn Personen auf einen hundert Meter hohen Berg, über trockenem Boden befördern. Obwohl diese Anlagen
vor 150 Jahren zu Gütertransportzwecken errichtet wurden, funktionieren mit Erfolg bis heute und dienen den Touristen und
Wassersportlern. Dieser aus dem 19. Jh. stammende Wunder der Technik bilden 5 geneigten Ebenen, deren Aufgabe es ist,
die Schiffe über einen Wasserhöhenunterschied von 100 Meter zwischen dem masurischen See Pniewo und dem Marschsee
Drużno zu befördern. Die schiefen Ebenen sind die Attraktion der Hauptstrecke des Kanals und befinden sich an der Grenze
zwischen zwei Gemeinden des Elbinger Kreises - Pasłęk und Rychliki. Der Reeder, welcher auf dieser altertümlichen Strecke
fährt, ist die Ostróda-Elbląg-Reederei aus Ostróda. Der Kanal verfügt über seine Lokalschiffahrts­arme: von Ostróda nach
Stare Jabłonki und von Miłomłyn nach Iława. Die letzterwähnte bekam im Jahr 2000 den Namen „Die Strecke von Johannes
Paul II” („Szlak Jana Pawła II”). Auf dem Gebiet der Gemeinde befinden sich alle 4 Schleusen, die dem System: „Ostróda”, „Ruś”
(Gemeinde Ostróda), „Zielona” und „Miłomłyn” (Gemeinde Miłomłyn) angehören. Sie dienen auch zur Überwindung des Wasserhöhenunterschieds. Der Hauptdesigner und Bauleiter dieses Kanalsystems, der Holländer G. J. Steenke versuchte hier eine
andere Lösung zu finden, die Wasserhöhenunterschiede zu überwinden. Er ließ quer zum Karnickie See einen Deich bauen,
und in ihm einen Kanal graben. Somit befindet sich der Wasserstand im Kanal zwei Meter höher als im See. Dies ermöglichte
die Schifffahrt auf der Strecke Miłomłyn-Iława. Im August 2010 feierte der Kanal sein 150. Jubiläum, und im Jahre 2011 wurde
er als historisches Denkmal eingestuft.
65
66
67
68
Grunwald
Drugim skarbem Powiatu Ostródzkiego i Mazur Zachodnich, w sąsiedztwie Wzgórz Dylewskich, są historyczne pola Grunwaldzkie, gdzie w 1410 r., stoczono historyczną bitwę, w której wojska polsko-litewskie pod wodzą króla Władysława Jagiełły
pokonały armię krzyżacką. Obecnie znajduje się tam muzeum bitwy i strzelisty pomnik. Świadectwem jednego z największych zwycięstw polskiego oręża są ruiny kaplicy na polach grunwaldzkich postawionej „na pobojowisku” wkrótce po bitwie.
Na polu, w każdą rocznicę batalii (ok. 15 lipca) organizowane są ogromne widowiska batalistyczno-kostiumowe z udziałem
licznych bractw rycerskich oraz koncerty w wykonaniu gwiazd estrady. Spektaklom tym towarzyszą dziesiątki tysięcy widzów,
głównie turystów. Szczególne, jubileuszowe uroczystości przypadły w lipcu 2010 roku, 600 lat po historycznej batalii.
69
Grunwald
Another wonder of Ostróda county is the battlefield of Grunwald where in 1410 a historic battle was held between the Teutonic Knights’ troops and the victorious Polish and Lithuanian army led by king Władysław Jagiełło. The victory is commemorated by the towering over the fields monument at which there is also a museum of the battle. Ruins of the chapel erected
on Grunwald fields soon after the battle are a memorial of one of the greatest victories of the Polish armies. On every battle
anniversary (about 15 July) knightly brotherhoods perform an impressive battle reenactment followed pop music concerts,
all attracting thousands of spectators, mainly tourists. Special jubilee celebrations coincided in July 2010, 600 years after the
historic battle.
Grunwald (Grünfelde)
Den zweiten Schatz von Kreis Ostróda und Westmasuren, in der Nachbarschaft von Wzgórza Dylewskie (Döhlauer Höhen),
machen die historischen Grunwald-Felder aus, wo sich 1410 eine historische Schlacht abspielte, in der das Heer Polens und
Litauens unter Befehl des Königs Władysław Jagiełło über Kreuzritter gewann. Gegenwärtig befindet sich dort das Schlachtmuseum und das emporsteigende Siegesdenkmal. Von einem der größten Siege der polnischen Truppen zeugen Überreste
der Kapelle, die auf den Schlachtfeldern in der Nähe von Grunwald (Grünfelde) errichtet wurde. Zu jedem Jahrestag der
Schlacht bei Grunwald (am 15. Juli) finden auf den Schlachtfeldern interessante Kostümvorstellungen statt, an denen die zeitgenössischen Ritter aus den zahlreichen Ritterverbänden teilnehmen. Man organisiert auch Konzerte mit Schlagerstars, bei
denen Zehntausende Zuschauer, hauptsächlich Touristen anwesend sind. Besondere Jubiläumsfeierlichkeiten fiel im Juli 2010,
600 Jahre nach der historischen Schlacht.
70
71
72
73
74
75
Góra Dylewska
Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich wyróżnia się w skali całych Mazur osobliwą rzeźbą terenu. Jest on częścią polodowcowego łańcucha zwanego Garbem Lubawskim. Największa część parku wraz z najwyższym na całym Pojezierzu Mazurskim
wzniesieniem - Górą Dylewską (312 m n.p.m.) znajduje się w gminie Ostróda. Spora część górskiego krajobrazu rozciąga się
w gminie Grunwald i Dąbrówno. Nieopodal szczytu, w pobliżu wsi Wygoda znajduje się góra Czubatka z wyciągiem i stokiem
narciarskim. W tej okolicy powstała jedna z największych inwestycji turystycznych w powiecie i regionie - ośrodek odnowy
biologicznej z kompleksem hotelowo-gastronomicznym i rekreacyjnym – Hotel SPA dr Irena Eris „Wzgórza Dylewskie”.
Mount Dylewska
The Scenic Nature Park of the Dylewskie Hills distinguishes itself from the whole of Mazury by very special topographic
features. It is part of the post-glacial Lubawski Hummock Chain. The largest part of this park together with the highest peak
in all of the Mazury Lake District - Góra Dylewska (312 m above the sea) is situated in Ostróda Commune. Nearby the peak,
in the neighbourhood of Wygoda village, there is mount Czubatka with a ski lift and a ski slope. In the neighbourhood there
is also one of the biggest tourist investments launched in the county and the region, namely doctor Irena Eris’ SPA centre
with a hotel, catering and recreational complex „Wzgórza Dylewskie”.
Dylewskie (Döhlauer) Höhen
Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich (Landschaftspark von Dylewskie Höhen) unterscheidet sich von den restlichen
Gebieten der Westmasuren durch eigenartige Geländebeschaffenheit. Er stellt einen Teil der postglazialen Hügelkette,
genannt Garb Lubawski dar. Der größte Teil des Parks zusammen mit der größten Erhebung im gesamten Gebiet von
Pojezierze Mazurskie (Masurische Seenplatte) - Góra Dylewska (Döhlauer Berg) (312 m ü.M.) befindet sich in der Gemeinde
Ostróda. Der bedeutende Teil der Hügellandschaft zieht sich in der Gemeinde Grunwald und Dąbrówno. In der nächsten
Nachbarschaft des Berges, in der Nähe des Dorfes Wygoda befindet sich der Berg Czubatka mit Schilift und Schipiste. In
dieser Gegend entstand eine der größten Touristikinvestitionen des Kreises - nämlich das SPA-Zentrum mit einem Hotel-,
Gastronomie- und Erholungskomplex von Dr. Irena Eris.
76
77
78
79
80
81
82
83
84