recenzja 1 - Wydział Geologii UW

Prof. dr hab. inż. Jan Golonka,
Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki.
Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie
Kraków, wtorek, 28 maja 2013
Ocena
rozprawy habilitacyjnej i dorobku naukowego doktor Anny Żylińskiej w związku z
wszczęciem przewodu habilitacyjnego przez Radę Wydziału Geologii Uniwersytetu
Warszawskiego
Dr Anna Żylińska ukończyła studia geologiczne na Wydziale Geologii
Uniwersytetu Warszawskiego w roku 1992 roku. Uzyskała stopień magistra geologii w
specjalności: geologia stratygraficzno - poszukiwawcza na podstawie pracy „Geologia
zachodniego krańca antykliny łysogórskiej (Góra Wiśniówka)", napisanej pod
kierunkiem prof. dr hab. Stanisławskiego Orłowskiego (Uniwersytet Warszawski).
Stopień doktora Nauk o Ziemi w zakresie geologii uzyskała w 2001 roku w Wydziale
Geologii Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie rozprawy doktorskiej pod tytułem
„.Stratigraphic and biogeographic significance of Late Cambrian trilobites from the
Holy Cross Mountains, Central Poland " którą przygotowała, pod kierunkiem prof. dr
hab. Stanisławskiego Orłowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego. Najważniejsze
wątki rozprawy doktorskiej zostały opublikowane.
Bezpośrednio po zakończeniu studiów dr Anna Żylińska rozpoczęła pracę w
Zakładzie Geologii Historycznej i Regionalnej Instytutu Geologii Podstawowej,
Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1992- 2001 pracowała w
tym Zakładzie na stanowisku asystenta, następnie w latach 2001 - 2012 na
stanowisku adiunkta
a od 2012 do chwili obecnej na stanowisku starszego
wykładowcy.
Badania naukowe dr Anny Żylińskiej dotyczą przede wszystkim trylobitów
kambryjskich
i
biogeograficznych.
ich
zastosowania
Badania
te
dla
obejmują
korelacji
niemal
stratygraficznej
wyłącznie
i
obszar
analiz
Gór
Świętokrzyskich, aczkolwiek habilitantka uczestniczyła również w opracowaniach
regionalnych europejskich i globalnych dotyczących kambru. Dr Anna Żylińska była
aktywnym uczestnikiem grantu celowego zamawiany Komitetu Badań Naukowych i
1
Ministerstwa Środowiska pt. „Paleozoiczna Akrecja Polski”, kierownikiem grantu
Paleontological Society of America i grantu MNiSW
„Analiza biostratygraficzna
utworów z pogranicza kambru dolnego i środkowego w Górach Świętokrzyskich na
podstawie trylobitów i akritarch”. Uzyskała za swoje osiągnięcia wielokrotnie nagrody
Rektora Uniwersytetu Warszawskiego. Jest również laureatką nagrody zbiorowej
Ministra Środowiska.
Przedstawione osiągnięcie naukowe (rozprawa habilitacyjna) pt.: „Kambryjskie
trylobity regionu kieleckiego Gór Świętokrzyskich – rewizja taksonomiczna,
stratygrafia i znaczenie biogeograficzne” odzwierciedla zainteresowania naukowe dr
Anny Żylińskiej. Obejmuje ona 4 publikacje, z tego dwie samodzielne, pozostałe zaś
współautorskie, gdzie dr Anna Żylińska jest pierwszym autorem:
1. Żylińska A., Masiak M. 2007. Cambrian trilobites from Brzechów, Holy Cross
Mountains (Poland) and their significance in stratigraphic correlation and
biogeographic reconstructions. Geological Magazine, 144: 661.686 (ISI 00167568; IF2011 = 1,764).
2. Żylińska A., Szczepanik Z. 2009. Trilobite and acritarch assemblages from the
Lower.Middle Cambrian boundary interval in the Holy Cross Mountains
(Poland). Acta Geologica Polonica, 59: 413.458 (ISI 0001-5709; IF2011 =
0,565).
3. Żylińska A. 2013a. Ewolucja zespołów trylobitowych z drugiego i trzeciego
oddziału kambru Gór Świętokrzyskich i ich znaczenie biogeograficzne.
Przegląd Geologiczny, 61: 30.39 (ISI 0033-2151).
4. Żylińska A. 2013b. The oldest Cambrian trilobites from the Holy Cross
Mountains, Poland: taxonomic, stratigraphic and biogeographic reappraisal.
Acta Geologica Polonica, 63: 57-87 DOI: 10.2478/agp-2013-0002 (ISI 00015709; IF2011 = 0,565).
Zdaniem
habilitantki osiągnięciem
naukowym
jest
„ustalenie
powiązań
biogeograficznych trylobitów z oddziałów drugiego i trzeciego kambru regionu
kieleckiego Gór Świętokrzyskich”. Ocena ta jest nieco subiektywna, gdyż w
przedstawionej monotematycznej serii artykułów fragmenty poświęcone biogeografii
są w wyraźnej mniejszości. Wydaje się, że największym osiągnięciem jest dr Anny
Żylińskiej jest rewizja taksonomiczna trylobitów kambryjskich Gór Świętokrzyskich,
2
analiza biostratygraficzna, powiązanie zespołów faunistycznych z jednostkami
litostratygraficznymi
i korelacja zespołów z Gór Świętokrzyskich z zespołami
znanymi z innych obszarów bogatych w faunę trylobitową.
Ustalenia habilitantki są na temat paleobiogeografii są bardzo ważne, gdyż
położenie paleogeograficzne omawianych obszarów jest wysoce kontrowersyjne i
jest przedmiotem żywej debaty. Habilitantka przedstawia niektóre poglądy, szkoda
jednak, że czyni to wybiórczo. Brak jakiejkolwiek cytacji publikacji recenzenta, który
zagadnieniem globalnej i regionalnej paleogeografii paleozoiku poświęcił wiele prac.
Na przykład mapki wykonane przez recenzenta wspólnie z prof.. Wofgangiem
Kieslingien na potrzeby książki „Kiessling W., Flügel, E. and Golonka J. (eds.).
2002.: Phanerozoic reef patterns. SEPM (Society for Sedimentary Geology) Special
Publication 72, Tulsa” przedstawiają paleoprądy w kambrze i mogłyby być użyteczne
w analizach pądów transportujących larwy trylobitów w tym czasie. Zresztą recenzent
jest w dobrym towarzystwie, gdyż listy publikacji w rozprawie habilitacyjnej nie
zawierają
również
prac
profesora
Marka
Lewandowskiego,
poświęconym
paleogeografii paleozoiku regionu Świętokrzyskiego.
Uderza
w
przedstawionych
publikacjach
brak
jakichkolwiek
map
paleogeograficznych ilustrujących przedstawione tezy. Czytelnik może mieć duże
problemy ze zrozumieniem tekstu, gdyż habilitantka używa wielokrotnie nazwy
palogeograficzne,
takie
jak
zachodnia
Gondwana,
Laurencja,
Iapetus,
Agir,
Panthalassa, Avalonia, czy Baltika (dlaczego nie Bałtyka?, zob. prace recenzenta).
Byłoby znacznie łatwiej czytelnikowi zorientować się w przedstawianych zagadnieniach
paleogeograficznych, gdyby mógł zapoznać się z mapkami przedstawiającymi położenie
płyt dyskutowanych w tekście. Brak nawet na mapkach przedstawianych w
poszczególnych publikacjach habilitantki określenia takich kluczowych dla dyskusji
regionów tektonicznych Polski jak masyw małopolski i strefa szwu transeuropejskiego
(Trans-European Suture Zone – TESZ) .
Jak już zostało wspominane, główną wartością badań przedstawionych w
rozprawie habiltacyjnej jest opracowanie taksonomiczne trylobitów. Dr Anna Żylińska
zbadała około 3000 okazów, pochodzących z kilkunastu kolekcji znajdujących się w
muzeach i instytucjach naukowych w Warszawie, Krakowie, Kielcach i Łodzi,
stosując pomiary parametrów pancerza, będące najważniejszym współczynnikiem
decydującym o nowoczesnej klasyfikacji trylobitów, a także metody retrodeformacji,
usuwające skutki deformacji tektonicznych. Na podstawie tych badań habilitantka
3
przeprowadziła
rewizję
reprezentujące
27
Rozmieszczenie
taksonomiczną,
rodzajów
i
gatunków
chronostratygraficznego
podrodzajów
zostało
systemu
Stratygrafii Kambru. Prace
wyróżniając
te
42
zaliczonych
przedstawione
kambryjskiego
umożliwiły
gatunki
do
na
ośmiu
tle
Międzynarodowej
korelację
trylobitów,
wyróżnionych
rodzin.
podziału
Podkomisji
zespołów
trylobitowych południowej części Gór Świętokrzyskich z
obszarami poza Polską,
gdzie trylobity były znajdywane, w tym Skandynawii,
Maroka, Anglii i Nowej
Fundlandii. Zestawienie datowań opartych na trylobitach z datowaniami bazującymi
na zespołach akritarchowych we współpracy z dr Zbigniewem Szczepanikiem z PIGPIB w Kielcach pozwoliło habilitantce na przeprowadzenie wzajemnej kalibracji
niezależnych od siebie schematów biostratygraficznych.
Przyporządkowanie zespołów trylobitowych występujących w krajach poza
Polską
wczesnopaleozoicznym
–
Bałtyce,
Awalonii
i
Gondwanie
pozwoliło
habilitantce na przeprowadzenie dyskusji na temat położenia paleogeograficznego
południowej części Gór Świętokrzyskich, który został przyporządkowany regonowi
tektonicznemu masyw małopolski. Niewątpliwą zasługą dr Anny Żylińskiej jest
opracowanie i korelacja zespołów trylobitowych, bardzo pomocnych w wykonywaniu
rekonstrukcji paleogeograficznych.
Słuszne jest stwierdzenie habilitantki, że „przewaga trylobitów o powiązaniach
awalońskich i zachodniogondwańskich w kambryjskiej sukcesji regionu kieleckiego
sugeruje, że masyw małopolski należał do obszarów z fauną mieszaną i z wymianą
faun typowych tak dla zachodniej Gondwany jak i Awalonii”. Sama natomiast
dyskusja i wyciągnięte wnioski paleogeograficzne pozostawiają wiele do życzenie.
Stwierdzenie, że „prawoskrętne przemieszczenie masywu małopolskiego
wzdłuż krawędzi TESZ paleokontynentu Baltiki spowodowało, że znalazł się on w
pobliżu paleokontynentu Gondwany” jest nieprawidłowe. Jeżeli to kontrowersyjne
zresztą prawoskrętne przemieszczenie masywu małopolskiego miało rzeczywiście
miejsce, to skutek był dokładnie odwrotny. Pod koniec paleozoiku masyw małopolski
znalazł się w dzisiejszej pozycji w stosunku do Bałtyki, wchodząc w skład
paleokontynentu Laurosji a później superkontynentu Pangei, w znacznej odległości
od ówczesnego paleokontynentu Gondwany. Stwierdzenie że ”w drugiej i trzeciej
epoce kambru krawędź TESZ Baltiki, wzdłuż której znajdował się m.in. masyw
małopolski, musiała być skierowana ku zachodniej Gondwanie i Awalonii. Zatem,
powinny ulec weryfikacji dotychczasowe rekonstrukcje paleogeograficzne (np. Cocks
4
& Torsvik 2005, 2006), w których krawędź TESZ Baltiki była skierowana ku Laurencji
i podlegała działalności prądów w obrębie oceanu Iapetus, a nie cyrkulacji morza Agir
czy oceanu Pantalassy, tak jak Gondwana i Awalonia” jest nie do końca uprawnione.
Jeżeli przemieszczenie masywu małopolskiego wzdłuż krawędzi TESZ miało
miejsce, to w kambrze masyw ten znajdował się w przynajmniej takiej samej
odległości od Laurencji jak i od Gondwany, a pewnie bliżej Gondwany. Nie ma
potrzeby weryfikacji dotychczasowych rekonstrukcji paleogeograficznych. Zresztą
przytoczone wyżej mapki wyraźnie wskazują na możliwość prądów biegnących od
Gondwany do dyskutowanej krawędzi Bałtyki. Widać wyraźnie w pracy habilitacyjnej
brak metodyki rekonstrukcji paleogeograficznej. Wykonanie mapy paleogeograficznej
pozwoliłoby na jaśniejsze uzmysłowienie sobie co było gdzie w kambrze i na
dokładniejsze wyciągnięcie wniosków. Szkoda, że dr Anna Żylińska nie weszła na
etapie pisania rozprawy habilitacyjnej we współpracę z kimś, kto się na
paleogeografii lepiej zna. Pozwoliłoby to na rzeczywistą weryfikacje rekonstrukcji.
Podsumowując, recenzent uważa, że określenie jako głównego osiągnięcia
naukowego ustalenie powiązań biogeograficznych nie pozwala na jednoznacznie
pozytywne ocenę przedłożonej rozprawy habilitacyjnej. Jednocześnie recenzent
docenia
wkład
habilitantki
w
taksonomię
trylobitów
i
biostratygrafię
Gór
Świętokrzyskich. Zresztą recenzent zna gorsze rozprawy habilitacyjne, które
uzyskały ostatecznie pozytywną ocenę. Recenzent stwierdza więc, że rozprawa
habilitacyjna spełnia warunki określone w Ustawie.
Dorobek naukowy dr Anny Żylińskiej, obejmujący pozycje poza wchodzącymi w
skład rozprawy habilitacyjnej, jest
osiągnięcia
naukowe
uzyskane
znaczący. Habilitantka posiada znaczne
po
otrzymaniu
stopnia
doktora.
Tematy
podejmowane przez habilitantkę obejmują takie zagadnienia jak:
Kambryjska fauna nietrylobitowa Gór Świętokrzyskich
Taksonomia,
znaczenie
stratygraficzne
i
biogeograficzne
górnokambryjskich
trylobitów z Gór Świętokrzyskich
Nowe dane dotyczące profilu kambru świętokrzyskiego
Stratygrafia i wykształcenia kambru w Górach Świętokrzyskich na tle profili Polski i
Europy
5
Korelacja datowań na podstawie trylobitów z datowaniami na podstawie zespołów
Akritarchowych
Pozycja paleogeograficzna terranów strefy TESZ w starszym paleozoiku
Paleobiologiczne aspekty skamieniałości śladowych kambru Gór Świętokrzyskich
Egzotyczne trylobity z kambru Szwecji.
Ten ostatni temat świadczy o tym, że dr Anna Żylińska nie ogranicza swoich
zainteresowań do regionu Gór Świętokrzyskich. Inne tematy wykazują, że habiltantka
nie ogranicza się do badań paleontologicznych trylobitów, ale zajmowała się też inną
fauną, w tym miekkoszkieletową fauną typu łupków z Burgess. Ma też znaczace
osiągnięcia w badaniach ichnofauny (skamieniałości śladowych).
Publikacje habilitantki obejmują między innymi prace wykonane w ramach
tematu naukowego Paleozoiczna Akrecja Polski. W pracach
których
dr
Anna
Żylińska
ma
swój
znaczący
wkład
Nawrocki i inni, w
znajdują
się
mapy
paleogeograficzne, których brakuje w rozprawie habilitacyjnej. Chociaż recenzent nie
w pełni zgadza się z przestawionymi rekonstrukcjami paleogeograficznymi, to jednak
docenia wkład ich autorów w poznanie geologii Polski i propagowanie nauki polskiej
za granicą.
Ważnym jest też udział dr Anny Żylińskiej w takich opracowaniach, jak Geology
of Central Europe. Volume 1: Precambrian and Palaeozoic, Global Cambrian trilobite
palaeobiogeography assessed using parsimony analysis of endemicity, jak również
Tabela stratygraficzna Polski.
Dr Anna Żylińska zajmuje się również działalnością popularyzatorską, której
wyrazem jest prezentacja historii geologicznej Gór Świętokrzyskich w przewodnikach
wycieczkowych i sympozjalnych.
Publikacje dr Anny Żylińskiej ukazywały się w czasopismach z tak zwanej listy
filadelfijskie, posiadającymi odpowiedni Impact Factor. Sumaryczny IF (2011)
wszystkich jej publikacji wynosi 18,411. Działalność habilitantki jest rozpoznawana za
granicą i służy dobrze propagowaniu osiągnięć
polskich nauk o Ziemi, o czym
świadczy łączna liczba cytowań wszystkich publikacji według Web of Science
wynosząca 182, natomiast według Scopus 215. Indeks Hirscha dr Anny Żylińskiej
zarówno według Web of Science jak i Scopus wynosi 9 .
6
Wiele publikacji habiltantki to prace zbiorowe. Świadczy to dobrze o aktywności
naukowej i umiejętności współpracy. Jednocześnie indywidualny wkład dr Anny
Żylińskiej w powstanie publikacji jest wyraźnie zaznaczony i łatwy do określenia.
Reasumują, stwierdzam że rozprawa habilitacyjna, dorobek i kwalifikacjie
naukowe dr Anny Żylińskiej wypełniają warunki określone - w art. 16 Ustawy o
stopniach naukowych i tytule naukowym z dnia 14.03.2003 z późniejszymi zmianami.
Dlatego wnioskuję o dopuszczenie dr Anny Żylińskiej do dalszych etapów przewodu
habilitacyjnego.
7