Niepełnosprawność wzrokowa i wzrokowo słuchowa, jako

Niepełnosprawność wzrokowa i wzrokowo słuchowa, jako

Niepełnosprawność wzrokowa i wzrokowosłuchowa, jako przesłanki dyskryminacji
Małgorzata Książek
Tekst opracowany na V seminarium specjalistyczne pt. Niepełnosprawność
wzrokowa i wzrokowo-słuchowa, jako przesłanki dyskryminacji
w ramach Specjalistycznej Szkoły Facylitacji Społecznej na rzecz Przeciwdziałania
Dyskryminacji – poziom zaawansowany
Seminaria odbywają się w ramach projektu Sieć na rzecz promowania równości i
różnorodności w działaniach administracji publicznej „Równość i Różnorodność –
praktycznie” realizowanego przez Fundację Fundusz Współpracy i Towarzystwo
Edukacji Antydyskryminacyjnej
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
OSOBY Z USZKODZENIEM WZROKU
Wzrok dostarcza ok. 75%-80% (wg niektórych 84%-90%) informacji o świecie.

Jest to zmysł dystansowy (odbiera bodźce z dużej odległości);

Poznanie wzrokowe – ma charakter symultaniczny (wzrok rejestruje jednocześnie
wiele cech, zjawisk)

Poznanie wzrokowe - ma charakter mimowolny (do mózgu stale dopływają bodźce
wzrokowe; tu zachodzi ich selekcja)

Zapewnia stałą kontrolę otoczenia (ważne zwłaszcza w op i porusz. się)

Niektóre zjawiska, czy obiekty można poznać wyłącznie wzrokowo (np. chmura,
barwa, budynek).
Wzrok u człowieka odgrywa ogromną rolę w różnych obszarach:

W poznawaniu rzeczywistości; w tym w uczeniu się (odzwierciedla najwierniej
rzeczywistość wokół nas – obserwacja zjawisk, oglądanie filmów, obrazów,
czytanie).

Umożliwia nabywanie koordynacji wzrokowo-ruchowej (pisanie, wykonywanie
różnych czynności, w tym samoobsługowych, z zakresu życia codziennego).

Umożliwia szybką orientację w przestrzeni podczas poruszania się w niej
(precyzyjne lokalizowanie przedmiotów, ludzi, zjawisk, ustalanie kierunku i
odległości, kontrolowanie obranego kierunku, rejestrowanie zjawisk po drodze,
daje – poczucie bezpieczeństwa.)

Umożliwia wykonywanie różnych zawodów (sfera aktywności zawodowej).

Dostęp do z dóbr kultury (film, TV, wystawy; jest źródłem doznań artystycznych).

Umożliwia udział we zajęciach wymagających współdziałania (np. w zajęciach
sportowych, rekreacyjnych).
Jak widzimy?

Wyróżniamy tzw. widzenie centralne (środkowe), które umożliwia widzenie do
bliży, widzenie małych przedmiotów (w tym liter, cyfr) . Sprawność widzenia
centralnego określana jest ostrością wzroku.
2

Oraz – widzenie obwodowe, które umożliwia widzenie dużych przedmiotów,
przedmiotów będących w ruchu, zjawisk, widzenie o zmierzchu i nocą, zapewnia
również orientację w przestrzeni.

Widzenie człowieka jest obuoczne (tzw. stereoskopowe) – umożliwia to widzenie
głębi.

Wzrok ludzki umożliwia widzenie barw, tj. rozróżnianie kolorów.

Normalna ostrość wzroku określana wg tzw. Tablic Snellena wynosi od 1,0 do 0,3
w lepszym oku, po korekcji (o ile jest ona potrzebna).

Normalne pole widzenia każdego oka wynosi w płaszczyźnie poziomej 150 stopni, a
w płaszczyźnie pionowej 120.

Przy częściowym nakładaniu się pól obu oczu pełne pole widzenia człowieka wynosi
w płaszczyźnie poziomej wynosi 200 stopni.
Osoba z uszkodzeniem wzroku
Uszkodzenie wzroku może objąć któryś z wymienionych obszarów powodując:

Uszkodzenie widzenia centralnego (np. w zwyrodnieniu plamki żółtej), wówczas
osoba ma problemy z widzeniem do bliży – czytaniem, pisaniem, etc. Uczy się
patrzeć pozaplamkowo, szukając tym samym odpowiedniej pozycji głowy.

Uszkodzenie widzenia obwodowego (np. w barwnikowym zwyrodnieniu siatkówki Retinitis Pigmentosa), co utrudnia widzenie o zmierzchu, zauważanie przeszkód
nad głową, nisko położonych, znajdujących się po bokach, co znacznie utrudnia
samodzielne, bezpieczne poruszanie się.

Uszkodzenie jednego oka – powoduje widzenie jednooczne i (szczególnie) trudności
z poczuciem głębi; mózg potrzebuje ok. roku, aby sobie z tym poradzić (stąd można
na ok. rok uzyskać tzw. orzeczenie czasowe).

Może wystąpić również zaburzenie widzenia barw – daltonizm czy widzenie w
różnych odcieniach szarości, co znacznie zubaża ilość otrzymywanych informacji i
świat przeżyć.
Uszkodzenie wzroku może być wzrodzone (jeśli nastąpiło przed urodzeniem, w trakcie
porodu lub wkrótce po urodzeniu) lub nabyte.
Podstawowe czynniki powodujące wrodzone uszkodzenie wzroku:

Wrodzone zespoły genetyczne. Aktualnie – jedna z dwóch wiodących przyczyn
uszkodzenia narządu wzroku. (W zespołach tych uszkodzenie wzroku jest tylko
jednym z wielu współwystępujących symptomów.)

Wcześniactwo – obecnie (obok wrodzonych zespołów genetycznych) jedna z dwóch
wiodących przyczyn wrodzonego uszkodzenia wzroku (retinopatia wcześniacza – na
skutek przedawkowania tlenu w inkubatorze).
3
Stąd też wcześniaki powinny być pod szczególną obserwacją w pierwszych latach
rozwoju. (W przypadku słuchu – mamy badania skriningowe w pierwszych dniach po
urodzeniu.)

Schorzenia genetyczne (np. retinoblastoma – nowotwór oka), zaćma (zmętnienie
soczewki, obecnie usuwane przeważnie zabiegowo),etc.

Wrodzone schorzenia wzroku, których przyczyną jest choroba matki w ciąży (np.
wskutek toksoplazmozy u matki, przebytej w pierwszym trymestrze ciąży, CMV –
cytomegalii, czy różyczki). Obecnie – obowiązują szczepienia dziewcząt przeciwko
różyczce. Ochroną przed toksoplazmozą jest unikanie kontaktu z ziemią, z kocimi
odchodami; powierzenie tej opieki innym członkom rodziny, w razie wątpliwości –
zaszczepienie się (podobnie jak w przypadku różyczki – jeśli nie przeszło się
szczepienia), co najmniej 3 mies. przed planowanym zajściem w ciążę. Przed CMV
nie ma ochrony; ¾ społeczeństwa choruje w swoim życiu na CMV – nawet o tym nie
wiedząc.

Czynniki powodujące nabyte uszkodzenie wzroku:

Choroby przebyte w dzieciństwie: zapalenie mózgu/ opon mózgowych.

Urazy głowy, oka/ oczu.

Choroby (schorzenia) narządu wzroku – różnych jego części, np. jaskra, zaćma, etc.

Zmiany starcze zachodzące w oku.
USZKODZENIE WZROKU MOŻE
znacznie częściej.
BYĆ CAŁKOWITE LUB CZEŚCIOWE; takie występuje
Funkcjonalny podział osób z dysfunkcją wzroku
Ze względu na funkcjonowanie wzrokowe można wyróżnić dwie podstawowe grupy osób z
uszkodzeniem wzroku; w praktyce różnorodność jest jednak dalece większa.
1. Osoba niewidoma – osoba, które na skutek znacznego stopnia uszkodzenia narządu
wzroku musi posługiwać się technikami bezwzrokowymi (korzystając z dotyku i
pomocy technicznych, które kompensują uszkodzenie wzroku).
2. Osoba słabowidząca – osoba, która pomimo znacznego uszkodzenia narządu wzroku,
posługuje się wzrokiem, jednak napotyka przy tym określone trudności i
ograniczenia (grupa ta jest bardzo silnie zróżnicowana pod kątem posiadanych
możliwości wzrokowych i umiejętności ich wykorzystywania).
Według Klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wśród osób z uszkodzeniem
wzroku można wyróżnić:
1. Osoby niewidome – są to osoby:

całkowicie niewidome

z poczuciem światła
4

ze szczątkowym widzeniem (ostrość wzroku do 0,05; tj. widzi się z 5 metrów to, co
dobrze widząca osoba widzi ze 100 metrów)

ze znacznym ograniczeniem pola widzenia (do 20 stopni).
2. Osoby słabowidzące – są to osoby:

z obniżeniem ostrości widzenia od 0,06 do 0,3 (tj. od osób, które widzą z 6 metrów
to, co dobrze widząca osoba widzi ze 100 metrów, po osoby, które widzą z 3 m. to
co dobrze widząca osoba - z 10 m. )

z zawężeniem pola widzenia do 30 stopni.
Osoby słabowidzące można różnicować też wg innych kryteriów na:
-
osoby słabowidzące, których słabowzroczność ma charakter ustabilizowany bądź
progresywny.
-
osoby słabowidzące, które mają uszkodzony wzrok od urodzenia/ wczesnego
dzieciństwa bądź później (tzw. ociemniałe).
Najczęstsze funkcjonalne następstwa
nakładają się na siebie:
•
uszkodzenia wzroku (podane poniżej) - często
obniżona ostrość wzroku
•
nadmierna wrażliwość na światło
•
światłowstręt, olśnienia
•
zaburzenia w polu widzenia
•
ślepota zmierzchowa
•
problemy z adaptacją do zmian oświetlenia
•
osłabione poczucie głębi
•
problemy z rozpoznawaniem barw
1.Uszkodzenie widzenia centralnego (1,2-M.Książek)
2.Uszkodzenie widzenia obwodowego (pole lunetowe)
5
Konsekwencje uszkodzenia wzroku

Deprywacja zmysłowa:
„Odcięcie” od dopływu bodźców wzrokowych, bądź fragmentaryczny ich odbiór. Rośnie
rola pozostałych zmysłów: słuchu, dotyku, węchu, smaku. MITEM JEST, że: „osoby
niewidome mają wyostrzony w sposób naturalny słuch, że mają wyjątkowe zdolności
muzyczne – jest to kwestia wyćwiczenia tego zmysłu w zastępstwie wzroku. Słuch –
również telereceptor (odbiera informacje z otoczenia z dużej odległości, podobnie jak
wzrok – mimowolnie i stale). Nigdy jednak nie zastąpi wzroku, choć pomaga kompensować
jego uszkodzenie. Percepcja dotykowa (tak ważna dla osób niewidomych) ma całkiem
odmienny charakter niż wzrokowa: poznanie jest przeważnie celowe, nie – mimowolne,
stopniowe – nie całościowe (symultaniczne), wielu przedmiotów, obiektów nie można
poznać za pomocą dotyku (rozgrzany do czerwoności metal, Pałac Kultury), nie wszystko
jest dostępne dotykowo i nie wszystko da sie objąć dotykiem (np. Pałac Kultury); stąd – u
osób niewidomych powstają tzw. wyobrażenia surogatowe; nie zawsze są one adekwatne
do rzeczywistości.
Utrudnienia w funkcjonowaniu we wszystkich pozostałych sferach:

Sfera poznawcza – maleje ilość, jakość bodźców oraz precyzja i szybkość
poznawania rzeczywistości.

W wykonywaniu czynności życia codziennego.

W orientacji przestrzennej i samodzielnym poruszaniu się.

W sferze aktywności zawodowej.

W dostępie do dóbr kultury (kino, teatr, TV, wystawy).

W sferze aktywności sportowej i rekreacyjnej, zawodowej.
Pomoce w pokonywaniu trudności/ barier — wspomaganie
antydyskryminacyjnych (specjalne techniki, ludzie, sprzęt)

działań
Technika „ręka pod ręką”, w miejsce nadużywanej dotychczas techniki „ręce na
rękach”. Sfera poznawcza. Ważne zwłaszcza w pracy z dziećmi; to dziecko
prowadzi, ono decyduje czemu poświęci więcej uwagi dotykowej; dorosły
towarzyszy mu w tym, podąża za nim. Nie jest dyrektywny; ogląda, robi coś –razem
z dzieckiem.
6
Pomoc w przemieszczaniu się

Przewodnik – idzie ZAWSZE pierwszy (osoba niewidoma trzyma go za ramię),
pomaga też w oglądaniu dotykowym.

Biała laska.

Pies przewodnik (od niedawna – osoba niewidoma ma prawo wstępu z psem
przewodnikiem do budynków użyteczności publicznej)

Pismo brajla (pismo wypukłe, którego podstawą jest tzw. sześciopunkt brajlowski –
każdy punkt ma swój numer; lewa kolumna (od góry) to pkt 1, 2, 3, prawa- 4,5,6.
Tu litera „F”- tworzą ją punkty: 1, 2, 4.

Udźwiękowiona sygnalizacja świetlna; brak jednolitego systemu; co więcej umowne
sygnały – miewają sprzeczne znaczenie!

Oznakowania przestrzeni za pomocą wypukłych faktur i kontrastów.

Oznakowanie odblaskową farbą / taśmą pierwszego i ostatniego stopnia, szklanych
(przeźroczystych) drzwi.
7

Oznakowanie drzwi / przyciski na wysokości wzroku (na szklanej powierzchni –
łatwo o odblaski, co ogranicza widoczność!).

Makiety dotykowe fragmentu miasta (a’la mapa). Oznakowanie brajlem np.
przycisków w windach – jednak niezbyt powszechne. Trudność stanowią coraz
bardziej powszechne panele dotykowe (w windach, domofonach, etc.)

Kontrasty – stanowią ogromne ułatwienie dla osób, które w jakimś stopniu posługują
się wzrokiem (zarówno w przemieszczaniu się, jak i wielu czynnościach dnia
codziennego).
Podstawowe ułatwienia w edukacji

Podręczniki (w brajlu/ powiększonym drukiem) – niestety zaopatrzenie uczniów w
podręczniki jest dalece niedoskonałe, bardzo dużo dzieci (poza szkołami
specjalnymi dla dzieci niewidomych) nie dostaje zamówionego podręcznika na czas.

Mapy (dotykowe/ powiększonym drukiem); również zaopatrzenie szkół
integracyjnych i ogólnodostępnych w pomoce dydaktyczne jest bardzo słabe (w
szkołach specjalnych – dobre). Wygrzewarka do robienia rysunków wypukłych (na
papierze puchnącym).
8

Podstawki pod książki, sprzęt komputerowy, oprogramowanie z mową syntetyczną,
czyli – sztuczną; po zainstalowaniu w komputerze – czyta tekst pokazywany na
ekranie, pocztę mailową, strony internetowe (o ile są dostosowane).

Drukarka brajlowska – często jednak nie ma jej na wyposażeniu szkoły; stąd
problemy z zaopatrzeniem ucznia w niezbędne materiały do pracy na lekcji.
Pomoce optyczne i nieoptyczne – ułatwiające widzenie

Różnego typu lupy (pomoce do bliży) i lornetki (pomoce do dali).

Powiększalniki telewizyjne tekstu. Klawiatury z dużymi literami i kontrastem.
9
Pomoce do czynności dnia codziennego
Wskaźnik poziomu cieczy (zawieszony na szklance piszczy, gdy ciecz dosięgnie metalowych
przewodów), zegar z dużymi cyframi, kontrastem, minutnik z dużymi cyframi,
„portmonetka” na drobne (wg. nominałów), mówiący termometr i telefon z dużymi
cyframi.
Rekreacja
Przykłady: memo (podstawa - kontrasty!) i sudoku. W obu przypadkach – wersje dla osób
słabo widzących (są również dla osób niewidomych).
GDY Z USZKODZENIEM WZROKU WSPÓŁWYSTĘPUJE USZKODZENIE
SŁUCHU – OSOBY GŁUCHONIEWIDOME
Helena Keller
Dziecko z zespołem
wad wrodzonych
Słuch – rola dla człowieka

Poznawanie rzeczywistości: słuch jest źródłem informacji o przedmiotach (np.
dzwoni budzik), osobach i zachodzących wokół zjawiskach (np. burza).
10

Orientacja i poruszanie się w przestrzeni: ostrzega przed niebezpiecznymi
przedmiotami/ zjawiskami, kontroluje otoczenie (daje poczucie bezpieczeństwa).

Komunikacja: umożliwia
naśladownictwo.

Dostarcza wrażeń estetycznych (muzyka, śpiew, recytacje).
odbiór
mowy
dźwiękowej
i
naukę
mowy
przez
Konsekwencje uszkodzenia słuchu
– uszkodzenie słuchu powoduje trudności we
wszystkich wymienionych poprzednio sferach:

W sferze poznawczej oraz w orientacji przestrzennej i podczas poruszania się:
powoduje trudności w odbiorze i rozpoznawaniu różnych dźwięków otoczenia (np.
trudności z usłyszeniem budzika) oraz trudności ze zlokalizowaniem kierunku z
którego dochodzi dźwięk (zwłaszcza, przy asymetrycznych ubytkach słuchu w uchu
prawym i lewym), trudno więc ustalić, z której strony np. nadjeżdża samochód.

W zakresie porozumiewania się z otoczeniem za pomocą mowy dźwiękowej:
utrudnione rozumienie dźwięków mowy (odbiór mowy) oraz słuchowa kontrola
własnej mowy (stąd mowa bywa zniekształcona), wybiórcze słyszenie tylko
wysokich lub tylko niskich tonów (tym samym – niektórych dźwięków).

W zakresie odbioru wrażeń estetycznych – trudności z słuchaniem muzyki, udziałem
w przedstawieniach teatralnych, etc.).
Uszkodzeniu narządu słuchu nierzadko towarzyszą:
- szumy uszne
- zaburzenia równowagi
Rys. M. Książek
Powyższe audiogramy obrazują konsekwencje uszkodzenia słuchu w sferze poznawczej,
komunikacyjnej i estetycznej. Obrazują zmiany obszaru pola słuchowego na skutek
uszkodzenia słuchu.
11
Pierwszy audiogram pokazuje pole słuchowe u osoby dobrze słyszącej (obszar
zakreskowany, poniżej górnej linii, tzw. „krzywej słyszenia”, która ciągnie się ponad
zacieniowanym „bananem”/ „fasolką” (jest to umownie zaznaczony obszar, w którym
słyszane są różne dźwięki mowy); zakreskowany obszar obrazujący pole słuchowe osoby
dobrze słyszącej obejmuje od góry do dołu dźwięki od ledwie słyszalnych, najcichszych, po
dźwięki bardzo głośne, na granicy bólu — rzędu 120 dB., natomiast od lewej do prawej
strony audiogramu, obejmuje dźwięki o różnym natężeniu, tj. o różnej wysokości — od
dźwięków (mowy i otoczenia) od najniższych, po najwyższe.
Natomiast drugi, niżej położony audiogram obrazuje pole słuchowe osoby z uszkodzonym
słuchem (zakreskowany obszar poniżej kreski, wyznaczającej jego górną granicę (tzw.
krzywej słyszenia); na tym rysunku jest ona położona znacznie niżej, a to oznacza w
praktyce, że osoba ta nie słyszy dźwięków cichych i o przeciętnym natężeniu, jedynie
głośniejsze. Krzywa słyszenia leży poniżej „banana”, co oznacza, ze osoba ta bez aparatu
słuchowego nie słyszy, a tym samym nie rozumie dźwięków mowy. Krzywa rozciąga się na
całej długości z lewej do prawej, czyli słyszalne są dźwięki niższe i wyższe (tyle, że
głośne). Często krzywa załamuje się np. w połowie audiogramu; im wcześniej się załamuje
(patrząc od lewej strony) — tym mniejszy zakres dźwięków słyszy dana osoba, a wówczas
nawet ich wzmocnienie („podgłoszenie”) przez aparat słuchowy — nie wystarcza do
rozumienia mowy. Współczesne aparaty słuchowe potrafią jednak już sobie z tym poradzić.
Osoby głuche/ słabosłyszące
Rolę kompensacyjną pełni u nich zmysł wzroku :
-
jest „radarem” (telereceptor), który „wychwytuje” różne informacje z otoczenia
(np. „z lewej strony nadjeżdża auto”)
-
umożliwia odbiór komunikatów z otoczenia (wzrokowo-słuchowy lub wzrokowy
odbiór mowy dźwiękowej, wzrokowy odbiór znaków migowych).
Specyfika osób, u których współwystępuje uszkodzenie wzroku i słuchu —
głuchoniewidomych
W przeciwieństwie od osób z uszkodzonym „tylko” słuchem lub „tylko” wzrokiem, u osób
głuchoniewidomych występuje brak lub ograniczenie (w różnym stopniu) możliwości
KOMPENSACJI (czyli „zastępowania” funkcji uszkodzonego zmysłu przez inny, sprawny),
mówimy więc o braku lub ograniczeniu kompensacji:

uszkodzenia słuchu — sprawnym wzrokiem,

uszkodzenia wzroku — sprawnym słuchem.
Dlatego też mówimy, że głuchoślepota NIE JEST sumą tych dwóch deficytów:
Głuchoślepota JEST wypadkową tych dwóch sprzężonych niepełnosprawności; stanowi
odrębną jakość (podobnie np. jak po zmieszaniu koloru żółtego i niebieskiego uzyskuje się
inny kolor — zielony); choć ma coś wspólnego z jednym i drugim.
12
Osoba głuchoniewidoma — definicje
Terminy „głuchoślepota” czy „osoba głuchoniewidoma” przywodzą na myśl osobę, która
nic nie widzi i nic nie słyszy. W praktyce pojęcie „osoba głuchoniewidoma” jest bardzo
szerokie; obejmuje osoby, u których współwystępuje uszkodzenie słuchu i wzroku.
Wiele z nich jest w stanie korzystać w różnym stopniu z jednego bądź obu tych zmysłów.
Brak jest jednak jednej definicji — jednoznacznej i uniwersalnej. Problem ten podnosi
wiele państw. Przyjęta przez Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomym definicja dotycząca
dorosłych jest (podobnie jak w wielu innych krajach) tzw. definicją funkcjonalną, która
uwypukla m.in. aspekt sprawności danej osoby. Najnowsza (rozbudowana) definicja TPG
(grudzień 2011) oparta na najnowsze definicji Nordic Staff Training Centre for Deafblind
Services (NUD, 2006) mówi, że:
„Osoba głuchoniewidoma to osoba, u której występuje jednocześnie uszkodzenie słuchu
i uszkodzenie wzroku; sprzężenie ich powoduje, że napotyka
ona specyficzne
trudności w codziennym funkcjonowaniu, szczególnie w komunikowaniu się, dostępie
do informacji i przemieszczaniu się. Współwystępowanie dysfunkcji obu tych zmysłów
uniemożliwia lub ogranicza kompensowanie uszkodzenia jednego z nich przez drugi i
powoduje, że skutki uszkodzenia słuchu i uszkodzenia wzroku wzajemnie się potęgują –
nie są więc tym samym, co suma ograniczeń wynikających z każdego z nich oddzielnie.
Do optymalnego funkcjonowania osoba taka wymaga wsparcia ze strony otoczenia poprzez odpowiednie usługi, przystosowanie środowiska zewnętrznego oraz
udostępnienie sprzętu rehabilitacyjnego i adekwatnych technologii.”
Definicja ta (w odróżnieniu od dotychczasowych) wskazuje nie tylko na konsekwencje
uszkodzenia dwóch najważniejszych dla człowieka zmysłów — wzroku i słuchu (przyczyny
ograniczeń tkwiące w osobie głuchoniewidomej), ale też wyraźnie wskazuje na rolę
odpowiedniego wsparcia, jako warunki konieczne dla zapewnienia optymalnego (!!!)
funkcjonowania osobie głuchoniewidomej.
Koresponduje ona z Deklaracją Praw Osób Głuchoniewidomych przyjętą w roku 2004 przez
Parlament Europejski, która,podkreślając odrębność i specyfikę głuchoślepoty, nawołuje
państwa UE do przyjęcia regulacji prawnych, efektem których będzie odpowiednio
dostosowana pomoc dla osób głuchoniewidomych.
Jedną najważniejszych tego typu regulacji jest ratyfikowana przez Prezydenta RP dn. 6.
IX.12r. Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawach Osób Niepełnosprawnych.
13
Klasyfikacje osób głuchoniewidomych
Populacja osób głuchoniewidomych jest niezwykle dychotomiczna. Można dokonać w niej
podziału m.in. ze względu na czas wystąpienia głuchoślepoty, tj. ujawienia się problemów
ze słuchem i wzrokiem, oraz ze względu na stopień uszkodzenia obu zmysłów. Czynniki te
mają zasadniczy wpływ na różnice w funkcjonowaniu osób głuchoniewidomych i dobór
metod pracy z nimi, w tym metod komunikacji.
Biorąc pod uwagę czas, czyli okres życia, w którym wystąpiła głuchoślepota, wyróżnia się
dwie podstawowe grupy osób głuchoniewidomych:

osoby z głuchoślepotą wrodzoną, u których problemy ze słuchem i ze wzrokiem
obecne są od urodzenia lub pojawiają się wkrótce po urodzeniu;

osoby z głuchoślepotą nabytą, u których kombinacja uszkodzenia zmysłów słuchu i
wzroku pojawia się później; są to:

osoby z wrodzonym i manifestującym się od urodzenia uszkodzeniem słuchu oraz
nabytym1 lub ujawnionym2 w późniejszym okresie uszkodzeniem wzroku,

osoby z wrodzonym i manifestującym się od urodzenia uszkodzeniem wzroku oraz
nabytym lub ujawnionym w późniejszym okresie uszkodzeniem słuchu,

osoby z nabytym lub ujawnionym w późniejszym okresie (lecz niekoniecznie
równocześnie) uszkodzeniem słuchu i uszkodzeniem wzroku
Natomiast biorąc pod uwagę stopień uszkodzenia wzroku i słuchu, wyróżnia się wśród
osób głuchoniewidomych następujące grupy:

osoby całkowicie lub praktycznie głuchoniewidome — niesłyszace
niewidome,

osoby głuchoniewidome — niesłyszące i jednocześnie słabowidzące,

osoby głuchoniewidome — niewidome i jednocześnie słabosłyszące,

osoby głuchoniewidome — słabosłyszące i jednocześnie słabowidzące.
jednocześnie
W praktyce istotny jest dla funkcjonowania danej osoby zarówno czas wystąpienia
(ujawnienia się u niej) uszkodzenia wzroku i słuchu, jak i stopień uszkodzenia obu tych
zmysłów. W oparciu o te dwa kryteria można wyróżnić 16 matematycznych kombinacji,
odpowiadającym 16 grupom osób głuchoniewidomych.
Jednak nawet w ramach tej samej kombinacji możliwości słuchowe i/lub wzrokowe mogą
być różne; podobnie jak umiejętność ich wykorzystania. Czasem osoba z mniejszymi
możliwościami wzrokowo-słuchowymi może radzić sobie lepiej niż ta z większymi.
14
Przyczyny głuchoślepoty (deafblindness)
Głuchoślepotę powodują różne czynniki i istnieją różne ich podziały. Tutaj zostały ujęte w
dwie zasadnicze grupy korespondujące z klasyfikacją ze względu na okres życia, w którym
wystąpiła głuchoślepota, a więc ze względu na to, od kiedy osoba funkcjonuje z
podwójnym jednoczesnym uszkodzeniem zmysłu wzroku i słuchu.
Wyróżnia się czynniki, które powodują głuchoślepotę wrodzoną i nabytą. Czynniki
powodujące głuchoślepotę wrodzoną dominują wśród dzieci (powodują przeważnie wiele
dodatkowych uszkodzeń, nie „tylko” w obrębie narządu wzroku
i narządu słuchu), zaś
powodujące głuchoślepotę nabytą dominują
wśród dorosłych (i nie powodują tak
złozonych uszkodzeń jak w pierwsza grupa czynników). Wielu przyczyn jednoczesnego
uszkodzenia wzroku i słuchu nie daje się jednak ustalić.
1. Czynniki, które powodują głuchoślepotę wrodzoną, zmieniają się. W latach 70.
dominowała różyczka matki w okresie ciąży, dziś już nie stanowi ona tak dużego
zagrożenia. Obecnie najczęstsze przyczyny głuchoślepoty wrodzonej to:

zespoły genetyczne (dziedziczne lub nie, m.in. zespoły CHARGE i Alstroma, zespół
Downa i inne, w których nierzadko uszkodzeniu wzroku i słuchu towarzyszą inne,
złożone problemy); nota bene jest to coraz częstsza przyczyna niepełnosprawności, nie
tylko wzrokowo-słuchowej,

wcześniactwo (dzięki postępom medycyny ratowane są dzieci, które dawniej by nie
przeżyły za organizmem matki);
inne czynniki okołoporodowe (niska waga
urodzeniowa, komplikacje przy porodzie, niedotlenienie i zamartwica),

inne czynniki działające podczas ciąży (w tym choroby matki, np. cytomegalia,
różyczka, toksoplazmoza, a także alkoholizm),

choroby ogólne przebyte wkrótce po urodzeniu (zapalenie mózgu, zapalenie opon
mózgowych).
Liczba osób głuchoniewidomych od urodzenia stale rośnie. To skutek postępu medycyny.
Wiele dzieci, które jeszcze nie tak dawno nie miały szans na przeżycie albo miały bardzo
niewielkie szanse (w tym wcześniaki, dzieci z poważnymi wadami wrodzonymi i zespołami
chorobowymi), jest dziś ratowanych. Coraz więcej dzieci głuchoniewidomych obarczonych
wieloma innymi, poważnymi uszkodzeniami (90% dzieci; wiele z nich ma problemy
ruchowe, upośledzenie umysłowe, etc.).
2. Czynniki, które powodują głuchoślepotę nabytą
Najczęściej występujące przyczyny głuchoślepoty nabytej można podzielić na dwie grupy
czynników:
A. U osób z obecnym od urodzenia / wczesnego dzieciństwa uszkodzeniem wzroku lub
słuchu:
- choroby/ urazy narządu słuchu (u osób z uszkodzeniem narządu wzroku)
- choroby/ urazy narządu wzroku (u osób z uszkodzeniem narządu słuchu)
15
- Zespół Ushera (zespół genetyczny, w którym od urodzenia występuje uszkodzenie
słuchu, a uszkodzenie wzroku — progresywne, manifestuje się w późniejszym okresie).
B. U osób wcześniej pełnosprawnych:
- ogólne choroby organizmu (nowotwory)
- poważne urazy głowy
- fizjologiczne zmiany starcze w organizmie.
Liczebność populacji osób głuchoniewidomych w Polsce
Jedyne statystyki na ten temat prowadzi Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomym. Dane
te nie są zweryfikowane i obejmują jedynie osoby, do których udało się nam w jakiś sposób
dotrzeć i które spełniają wyznaczone na nasze potrzeby kryteria. Ewidencja TPG obejmuje
osoby głuchoniewidome z całej Polski. Obecnie znajduje się w niej ok. 2400 osób z
jednoczesnym uszkodzeniem słuchu i wzroku. Daje to średnio ok. 150 osób
głuchoniewidomych na województwo i ok. 6-7 na powiat; to pokazuje jak rzadką
niepełnosprawnością jest głuchoślepota. Bazując na danych statystycznych z innych
krajów, szacujemy, że w Polsce jest znacznie więcej osób głuchoniewidomych, niż liczy
nasza ewidencja; co najmniej 7-8 tys. Oznaczałoby to, że TPG dotarło do zaledwie 30-40
procent z nich (wśród nich 10 proc. to osoby w wieku od 0 do 18 rż., 40 proc. osoby w
wieku miedzy 18 a 60 rż., a 60 proc. osoby powyżej 60 r.ż.). Populacja osób starszych z
głuchoślepotą (nabytą) zdecydowanie i coraz gwałtowniej rośnie w ostatnich latach. Jest
to tendencja ogólnoświatowa.
Konsekwencje współwystępującego uszkodzenia zmysłów słuchu i wzroku
Współwystępujące uszkodzenie obu zmysłów słuchu i wzroku powoduje ograniczenie ilości i
jakości informacji dostarczanych przez oba te zmysły — z reguły tym większe, im
poważniejsze jest ich uszkodzenie. W przypadku całkowitej głuchoślepoty świat jest
ograniczony do zasięgu ręki. Jednak konsekwencje głuchoślepoty nie są (wbrew pozorom)
prostą sumą konsekwencji uszkodzenia słuchu i wzroku! Osoby z uszkodzeniem słuchu,
wspomagają się w ogromnej mierze informacjami z nieuszkodzonego narządu wzroku.
Osoby z problemami wzrokowymi — informacjami z nieuszkodzonego narządu słuchu. Gdy
mamy do czynienia z jednoczesnym uszkodzeniem obu tych zmysłów, jest to możliwe w
ograniczonym zakresie bądź niemożliwe. Oba rodzaje informacji są w jakimś stopniu
zubożone, zniekształcone lub wręcz niedostępne. Brak lub poważne ograniczenie zjawiska
kompensacji jest tym, co w znaczący sposób odróżnia na niekorzyść sytuację osoby
głuchoniewidomej w stosunku do osoby „tylko” niewidomej lub słabowidzącej albo „tylko”
niesłyszącej lub słabosłyszącej i uzasadnia traktowanie głuchoślepoty, jako odrębnej
niepełnosprawności. Niestety, w Polsce głuchoślepota nie jest orzekana.
Szczególnie drastyczne są konsekwencje głuchoślepoty u dzieci dotkniętych nią od
urodzenia czy wkrótce po nim. Bez celowej, specjalistycznej pomocy, opartej na
stosowaniu specyficznych metod wspomagania rozwoju, nie są one w stanie rozwinąć
swoich potencjalnych, często i tak dość drastycznie ograniczonych możliwości.
16
Bardzo ważne jest więc jak najwcześniejsze zdiagnozowanie uszkodzenia wzroku i słuchu,
rozpoczęcie różnego typu specjalistycznych oddziaływań (w zakresie wczesnego
wspomagania rozwoju, mających na celu wszechstronny rozwój dziecka) oraz zaopatrzenie
dziecka (w zależności od potrzeb) w odpowiednio dopasowane pomoce wzrokowe i/lub
słuchowe (okulary, aparaty czy implanty słuchowe), komunikacyjne i inne (np.
wspomagające sferę ruchową).
Głuchoślepota nabyta ma całkiem odmienne konsekwencje; powoduje zmiany w
dotychczasowym funkcjonowaniu danej osoby i stawia ją w niezwykle trudnej sytuacji
psychologicznej — przystoso(wy)wania się do stopniowej bądź nagłej utraty wzroku i/lub
słuchu. Stanowi to ogromne wyzwanie dla osób, które dotychczas widziały/ i lub słyszały.
Im wolniejszy proces zmian, tym więcej czasu na przystosowanie się.
Rola pozostałych zmysłów u osób głuchoniewiodmych
Jeżeli wyobrazimy sobie nasze pięć głównych zmysłów jako (nieco jajowaty) tort, to wzrok
stanowi ponad ¾ (czy też 8/10) całości, słuch trochę ponad 1/10, a pozostałe zmysły
(dotyk, smak, węch) pozostały, najmniejszy kawałek. Obniżenie sprawności działania obu
zmysłów dystansowych (wzroku i słuchu) podnosi konieczność korzystania w procesach
poznawczych, w orientacji przestrzennej i samodzielnym przemieszczaniu się oraz w
trakcie wykonywania szeregu czynności dnia codziennego oraz w wielu innych sferach życia
z pozostałych zmysłów; zmysłów, które odbierają bodźce ze znacznie mniejszej odległości
(węch) czy wręcz w bezpośrednim kontakcie z ich źródłem (dotyk, smak), oraz ze zmysłów
dostarczających informacji z wnętrza ciała (zmysł kinestetyczny, prioprioceptywny).
Im większe jest uszkodzenie słuchu i wzroku, tym bardziej dana osoba polegać musi na
informacjach z pozostałych zmysłów; szczególnie rolę wśród nich odgrywa zmysł dotyku.
Dla niektórych osób staje się on głównym źródłem zdobywania wiedzy o świecie. Jednak
żaden z tych zmysłów, ani wszystkie razem nie są w stanie zastąpić w pełni wzroku;
przekazać takiej ilości i tego rodzaju całościowej informacji, jak wzrok.
17
Informacje uzyskane za ich pośrednictwem są pozyskiwane w sposób bardziej celowy i
bardziej fragmentaryczny. Stąd też rośnie również rola procesów umysłowych — uwagi,
myślenia, pamięci. W konsekwencji zdobywanie informacji, przemieszczanie się, etc.
wymaga znacznie większych nakładów energii ze strony osoby z jednoczesnym
uszkodzeniem wzroku i słuchu. Warto o tym pamiętać.
Należy wspomnieć o tym, że również możliwości w zakresie korzystania z pozostałych
zmysłów są niekiedy ograniczone, dotyczy to zwłaszcza osób z wrodzoną głuchoślepotą; w
niektórych zespołach (np. CHARGE), często brak poczucia węchu. Wiele dzieci nie potrafi
wykorzystywać sposób celowy dotyku i czerpać z niego wartościowych informacji, wiele ma
też ogromne problemy z integrowaniem w mózgu tych wrażeń sensorycznych, które do
niego dochodzą.
Trzy w jednym — jak to możliwe?
U niektórych osób głuchoniewidomych, stopień korzystania z posiadanych przez nie
możliwości wzrokowych i słuchowych zależy od warunków, w jakich funkcjonują, a także
od rodzaju podejmowanej przez nie aktywności. Klasycznym przykładem są tu stanowiące
wg. niektórych autorów połowę populacji osób głuchoniewidomych osoby z zespołem
Ushera.
Od urodzenia mają one problemy ze słuchem (są głuche lub słabo słyszące), później
ujawnia się u nich barwnikowe zwyrodnienie siatkówki (RP), stopniowo zawęża się pole
widzenia. Osoby, które mają wąskie pole widzenia i (zazwyczaj początkowo) dobrą ostrość
wzroku, w zależności od rodzaju aktywności i warunków zewnętrznych funkcjonują pod
względem wzrokowym jednocześnie na trzech poziomach: poruszając się, zazwyczaj
korzystają z technik dla osób niewidomych, porozumiewając się, wymagają odpowiednich
warunków wzrokowych, jak osoby słabowidzące, a wykonując precyzyjne czynności z
bliskiej odległości (np. czytanie, szycie) radzą sobie równie dobrze jak osoby widzące.
Wszystko to dezorientuje otoczenie; postrzega ono daną osobę w pewnych sytuacjach jako
niewidomą (poruszającą się z białą laską), w innej jako widzącą (która np. siedząc w
tramwaju ze złożoną białą laską czyta swobodnie książkę pisaną drobnym drukiem); może
to budzić mieszane uczucia. Warto wiedzieć, że to jest możliwe!
Komunikacja osób głuchoniewidomych
Osoby głuchoniewidome korzystają z różnych metod komunikacji; ich wybór zależy od:
-
Momentu wystąpienia głuchoślepoty (współwystępowania uszkodzenia wzorku i
słuchu): przed/ po opanowani formalnego języka (!)
-
Posiadanych możliwości wzorkowych i słuchowych (odbiór słuchowy / wzrokowy /
dotykowy)
Wiele z nich używa innej metody/ innych metod do przekazu komunikatów, a innych – do
ich odbioru.
18
1.
Metody
komunikacji
najpowszechniej
wykorzystywane
głuchoniewidomych od urodzenia (tj. przed opanowaniem języka)
wśród
osób
Wokalizacje
Ruchy całego ciała
Wskazywanie wzrokiem, palcem
Mimika twarzy
Realne przedmioty (dobrze kojarzone przez dziecko z konkretną czynnością)
Proste, naturalne gesty
Symbole przedmiotowe (3D)
Zdjęcia (dobrej jakości - kontrastowe)
Obrazki (odręczne/ komercyjne, np. PCS, czy czarno-białe PIC); pojedyncze lub w formie
tablic komunikacyjnych (ogólnych bądź tematycznych), czy słowników. Również w
komunikatorach z wgrywanymi przez osobę mówiącą komunikatami.
19
2. Metody najpowszechniej stosowane przez osoby, które opanowały system językowy
przed wystąpieniem głuchoślepoty
Są to osoby z głuchoślepotą nabytą (3 podgrupy). Przekazując komunikaty otoczeniu,
większość z nich opiera się na wcześniej opanowanych metodach porozumiewania się.
Poważniejszy problem stanowi dla nich odbiór komunikatów .
Korzystają w tym celu z różnych form komunikacji, w zależności od tego z jakiego
środowiska się wywodzą (niesłyszących/ słyszących) oraz zależnie od ich aktualnych
możliwości wzrokowo-słuchowych.
A. Metody oparte na mowie (głównie osoby, które wcześniej się nią porozumiewały)

Mowa foniczna odbierana słuchowo-wzrokowo/ wzrokowo-słuchowo

Mowa dźwiękowa — odbierana dotykowo

Mowa foniczna odbierana dotykowo, metoda Tadoma (Tad+Oma)

Pismo powiększone (odbiór wzrokowy)

Pismo brajla (odbiór dotykowy)

Pisanie / czytanie na komunikatorze (odbiór dotykowy — ekran brajlowski)

Litery czarno drukowe kreślone / pisane na dłoni
20
Daktylografia — odbiór wzrokowy
Daktylografia (pisanie na dłoni); odbiór dotykowy (może być też wzrokowy)
Alfabet Lorma (system, w którym określonym punktom i pociągnięciom na dłoni odpowiada
określona litera / głoska).
B. Metody oparte na znakach migowych (głównie, ale nie tylko dla osób, które
wcześniej się porozumiewały z wykorzystaniem znaków migowych))

Polski Język Migowy (naturalny) – PJM, System Językowo-Migowy (sztuczny) - SJM

Język migowy – odbierany wzrokowo (odpowiednie warunki w otoczeniu)

Język migowy - odbierany wzrokowo i dotykowo

Język migany – odbierany dotykowo
adaptacjami)
(z
pewnymi mniejszymi lub większymi
! Metody komunikacji osoby głuchoniewidomej mogą się zmieniać w zależności od
warunków (dzień, wieczór, tunel, rozmowa w hałasie, etc.), a także od
progresywności uszkodzenia słuchu/ wzroku).
21
Pomoce
w
(dotykowe)
pokonywaniu
barier — wzrokowe, słuchowe, wibracyjne

Pomoce dla osób niewidomych/ słabowidzących, w tym w wersji wibracyjnej (np.
budziki wibracyjne, wibracyjne czujniki cieczy)

Pomoce słuchowe: aparaty słuchowe / implanty słuchowe
– system FM (pozwala na zwiększenie
mówi)
odległości z jakiej się
– pętla indukcyjna (umożliwia mówienie do grupy osób z
uszkodzeniem słuchu)
Warto jednak pamiętać, że korzystanie ze sprzętu przeznaczonego dla osób, które mają
sprawny wzrok czy słuch, wymaga ze strony osób z jednoczesnym uszkodzeniem tych
zmysłów znacznie więcej dodatkowego wysiłku, ponieważ nie zawsze wychodzi w pełni
naprzeciw ich specyficznym potrzebom, wynikającym z ograniczeń w zakresie kompensacji
zmysłów. W efekcie osoby głuchoniewidome muszą nierzadko korzystać zarówno ze sprzętu
dedykowanego osobom z uszkodzeniem wzroku, jak i dedykowanego osobom z
uszkodzeniem słuchu.

Pomoc (poza sprzętowa) w pokonywaniu bariery komunikacyjnej i przemieszczaniu
się: tłumacze-przewodnicy (TP).
Usługi tłumaczy-przewodników prowadzi TPG (nie państwo !). Wprowadzona niedawno
ustawa o Języku Migowym i Innych Środkach Komunikowania Się, nakłada m.in. obowiązek
na urzędy zapewnienia wsparcia tłumacza jęz. migowego, a w przypadku osób
głuchoniewidomych — tłumacza znającego
metody komunikowania się osób
głuchoniewidomych.)
Rehabilitacja
Nie mniej istotną rolę, jak wyposażenie w odpowiedni sprzęt odgrywa rehabilitacja.
Przyjmuje ona różne formy: indywidualną lub grupową, w miejscu zamieszkania lub w
ramach turnusów.
Obejmuje naukę korzystania ze sprzętu (optycznego, słuchowego, komputerowego, sprzętu
niezbędnego przy wykonywaniu codziennych czynności), usprawnianie (pod okiem
specjalistów) możliwości wzrokowych i/lub słuchowych, naukę metod poznawania i
eksplorowania otoczenia, naukę orientacji, techniki poruszania się z przewodnikiem i
samodzielnie, z biała laską (niekiedy zmodyfikowane pod kątem osób głuchoniewidomych),
adekwatne dla danej osoby metody porozumiewania się, etc. Podniesienie sprawności
funkcjonowania osoby głuchoniewidomej nawet w jednej sferze wpływa pozytywnie na
inne sfery.
Izolacja
Pomimo istnienia wielu różnych pomocy w pokonywaniu konsekwencji uszkodzenia wzroku
i słuchu wiele pozostaje jeszcze do zrobienia w kwestii ich włączania w nurt życia.
22
Osoby głuchoniewidome pomimo, że są w pewnym zakresie powiązane ze światem głuchych
i słabosłyszących, ze światem niewidomych i słabowidzących, często podkreślają ogromne
poczucie izolacji. Badania (np. australijskie) wskazują na wysoką liczbę osób
głuchoniewidomych z depresją, zwłaszcza tam, gdzie nie ma dla nich klubów
integracyjnych, czy innych form integracji. Choć wielu z nich (osoby z głuchoślepotą
nabytą) początkowo funkcjonowało w społeczności osób z uszkodzeniem słuchu czy
wzroku, gdy dołącza się drugie poważne uszkodzenie zmysłu, często tracą poczucie więzi
ze środowiskiem, z którego się wywodzą. Wymagają bowiem więcej cierpliwości w
komunikowaniu się, więcej czasu, specjalnych dostosowań, a czasem zastosowania
odmiennego sposobu komunikowania się; jednym słowem — wymagają znacznie więcej
czasu.
Osoby głuchoniewidome czują się więc WYIZOLOWANE nie tylko wśród osób
pełnosprawnych, ale często, również w środowisku osób niepełnosprawnych — głównie
ze względu na utrudnienia w nawiązaniu kontaktu (zauważenie kogoś, podejście do danej
osoby i rozpoczęcie rozmowy) i trudności w procesie komunikowaniu się („jest z nimi
więcej kłopotów”) . Spychani są więc do swojego świata, świata osób głuchoniewidomych,
ale i w nim, na skutek wielu różnorodnych problemów we wzajemnym komunikowaniu się,
samodzielnym przemieszczaniu oraz małej liczebności tej populacji (średnio po kilka osób
na powiat) — czują się nader często osamotnieni, wyizolowani, poza nurtem życia,
oddzieleni od tego, co ich otacza. O ile nie otrzymają adekwatnego wsparcia od otoczenia.
Edukacja
Edukacja dzieci niewidomych i głuchoniewidomych przebiega w Polsce w różnego typu
placówkach: szkołach ogólnodostępnych, klasach/ szkołach integracyjnych, klasach/
szkołach/ oddziałach specjalnych (dla dzieci z różnego rodzaju niepełnosprawnościami, w
tym często z niepełnosprawnością intelektualną czy złożoną) oraz w oddziałach dla dzieci
głuchoniewidomych, mieszczących się w szkołach specjalnych, a utworzonych specjalnie
dla nich. W Polsce są dwa takie oddziały, oba mieszczą się w szkołach dla dzieci
niewidomych i słabowidzących; jeden w Laskach pod Warszawą, a drugi w Bydgoszczy.
Coraz bardziej popularna jest w Polsce idea nauczania włączającego („inclusion”), zgodnie
z którą dziecko powinno mieć możliwość kształcenia się w miejscu najbliższym jego
miejscu zamieszkania i w jak najmniej restrykcyjnym dla niego środowisku. W istocie
jednak, na dzień dzisiejszy brak u nas spójnego systemu różnorodnych działań,
odpowiedniego zaplecza dla realizowania tej idei (brak odpowiedniego przygotowania
nauczycieli ogólnych, również wspomagających, brak zaopatrzenia we właściwym terminie
w odpowiednie podręczniki w brajlu dzieci w szkołach masowych, etc.).
Na obecnym etapie akty prawne znacznie wyprzedzają praktykę, która pozostawia bardzo
wiele do życzenia. Jedną z podstawowych przeszkód jest brak wiedzy nt. dzieci
niepełnosprawnych, w tym wiedzy na temat konkretnego ucznia i brak nawyku
respektowania zaleceń dotyczących metod i form pracy z nim. Często obserwuje się brak
właściwych postaw otoczenia. Dzieci i rodzice często nadrabiają te niedostatki własną
wytężoną pracą, okupują poczuciem izolacji.
23
Rodzice postrzegani bywają jako „rozczeniowi”. Polski system kształcenia, dając
możliwość kształcenia dziecka niepełnosprawnego w miejscu zamieszkania, pozostawia
rodzicom możliwość ostatecznego wyboru typu placówki. Podobnie jest w wielu innych
krajach; jedynie we Włoszech oraz w Portugalii zlikwidowano placówki integracyjne i
specjalne.
Podsumowanie
Kluczową sprawą wydaje się to, aby informacja o głuchoślepocie, jej konsekwencjach
dotarła do jak najszerszych kręgów społeczeństwa, szczególnie do tych, którzy z racji
swojej pracy albo działalności społecznej mogą zetknąć się z osobami głuchoniewidomymi.
Istotne jest, aby ta sprzężoną niepełnosprawność słuchowo-wzrokowa, uznana została jako
odrębna kategoria niepełnosprawności.
Ważne jest też, aby otoczenie głuchoniewidomych miało świadomość, że „pomimo czasem
bardzo dużego ubytku wzroku i słuchu, człowiek nadal pozostaje człowiekiem ze
wszystkimi atrybutami człowieczeństwa, że ma pełne, niezbywalne prawo do korzystania z
tego wszystkiego, z czego korzystają ludzie bez dysfunkcji, że ma pełne prawo realizować
swoje aspiracje i pragnienia w każdej dziedzinie życia. Mają prawo do dobrej jakości
edukacji, podnoszenia kwalifikacji, posiadania rodziny, wykonywania pracy, rekreacji i
zaspokajania potrzeb wyższego rzędu”(Grzegorz Kozłowski, przewodniczący Towarzystwa
Pomocy Głuchoniewidomym, osoba głuchoniewidoma).
Ważne jest również zrozumienie, że problemy i ograniczenia, które są udziałem osób
głuchoniewidomych, nie są jedynie wynikiem dysfunkcji ich zmysłów, lecz również
niewłaściwej postawy otoczenia (częściej wynikającej z niewiedzy niż ze złej woli),
wadliwego systemu prawa, wadliwej dystrybucji zasobów finansowych i organizacyjnych
państwa na różnych poziomach jego działania.
Literatura:
1. Hepp P., „Świat w moich Dłoniach. Życie bez słuchu i wzroku.”, Wydawnictwo
Credo, Katowice, 2009
2. Jezierska E. „Obserwacje nad rozwojem głucho ciemnej Krystyny Hryszkiewicz”,
PWN, Warszawa, 1963,
3. Kaczyńska A., Helena Keller. Powieść biograficzna, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdańsk 1998, seria: Literackie Portrety Niezwykłych Kobiet.
4. Kossakowski. Cz, Zaorska M. (red.) „Edukacja i rehabilitacja osób
głuchoniewidomych, (modelowe rozwiązania)”, Wydawnictwo Uniwersytetu
Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn, 2002
5. Książek M., ”Dziecko Głuchoniewidome od Urodzenia”, Towarzystwo Pomocy
Głuchoniewidomym, Warszawa, 2003
6. Majewski T., ”Pedagogika Dzieci Głuchoniewidomych”, w: W. Dykcik (red.),
„Pedagogika Specjalna”, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań,1997
24
7. Majewski T., „Edukacja i Rehabilitacja Osób Głuchoniewidomych”, Przedsiębiorstwo
Wydawnicze Związku Niewidomych „Print 6”, Sp. z o.o., Lublin,, 1995
8. Majewski T., „Czy umiem pracować z Głuchoniewidomym”, Warszawa, 2002
9. Małymi Krokami do wielkich celów”, Wydawnictwa PZN, Warszawa, 2009
10. Mieszczeriakow A., „Dzieci głuchoniewidome. Kształtowanie zachowania, a
rozwój”, PWN, 1978
11. Orkan-Łęcka M., „Wczesne wspomaganie rozwoju komunikacji u dzieci niewidomych
i słabowidzacych ze złożoną niepełnosprawnością – model programu edukacyjnego”,
w:”Rewalidacja” 2 (6)/1999
12. Rothschild J., „Głuchoniewidomi”, w: ”Praktyka psychologiczna w rehabilitacji
inwalidów”, pod red. Garret J.F., Levine F.S., Państwowy Zakład Wydawnictw
Lekarskich, Warszawa, 1972
13. Wiśniewska J. „Dziecko głuchoniewidome i co dalej”, Wydawnictwa PZN,
Warszawa, 2011
14. Zaorska M., „Głuchoniewidomi w Polsce, specjalna pomoc, edukacja i
rehabilitacja”, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn, 2002
15. Zaorska M.” Wiodące koncepcje w rehabilitacji i edukacji głuchoniewidomych
dzieci”, Oficyna Wydawnicza „Kastalia”, Olsztyn, 2002
16. Zaorska M. „Epidemiologia głuchoślepoty w Polsce grupa wiekowa 14-18 lat, raport
z badań”, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn, 2002
17. „Zespół Ushera”, Materiały Tyflologiczne nr 9, Polski Związek Niewidomych, Zarząd
Główny, Warszawa,1997
https://www.google.pl/search?q=dyskryminacja
Dyskryminacja osób niepełnosprawnych (łac. discriminatio - 'rozróżnianie') jest to forma
wykluczenia społecznego, polegająca na nieuzasadnionym różnicowaniu praw oraz
nierównym traktowaniu osób niepełnosprawnych. Praktyki dyskryminacyjne osób
niepełnosprawnych naruszają zasadę równego traktowania, a także zasadę przyrodzonej
godności i wartości osoby ludzkiej.
Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych – święto obchodzone w Europie
corocznie 5 maja. Celem obchodów jest sprzeciw wobec dyskryminacji osób
niepełnosprawnych w pracy, w urzędzie oraz w życiu codziennym.
25
W ramach obchodów Dnia w Polsce organizowany jest Marsz Godności Osób
Niepełnosprawnych.
Inicjatorem
jest
Stowarzyszenie
Wspierania
Aktywności
Niepełnosprawnych Intelektualnie "Aktywni" w Białymstoku.
Czarna księga
dyskryminacji (opracowanie Fundusz Rozwoju
http://www.firr.org.pl/uploads/PUB/Czarna_ksiega_www.pdf
Regionalnego):
Irena Lipowicz (Rzecznik Praw Obywatelskich): „Dokonane przez nas kontrole wskazują,
że strony urzędów są niedostępne dla osób niewidomych, nie są dostosowane, że ciągle
jeszcze traktuje się jako fanaberię to, by dla osób z różnymi ograniczeniami zdrowotnymi
była dostępna komunikacja czy strona internetowa" (wypowiedź z dn. 16.05.2011).
Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomym jest jedną z 12 organizacji współpracujących
z RPO w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji osób niepełnosprawnych.
Do najważniejszych dokumentów mówiących
niepełnosprawnych należą:
o równych szansach dla osób

Standardowe Zasady Wyrównywania Szans (1993)

Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
(1997)

Dyrektywa Rady Unii Europejskiej (2000)

Plan Działań RE w Celu Promocji Praw Osób Niepełnosprawnych (2006)

Europejska Strategia w Sprawie Niepełnosprawności (2010)
Do najważniejszych międzynarodowych dokumentów mówiących m.in. o różnych
szansach dla osób niepełnosprawnych, zwłaszcza w edukacji należą:

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948)

Konwencja Praw Dziecka (1989)

Światowa Deklaracja Edukacji dla Wszystkich (1990)

Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (1993)

Deklaracja z Salamanki - Wytyczne dla Działań w zakresie Specjalnych Potrzeb
Edukacyjnych (1994)

Deklaracja Madrycka (2002)

Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawach Osób Niepełnosprawnych (2006)
 Deklaracja Praw Osób Głuchoniewidomych (2006).
26