Kiedy Poznan był grodem gimn PRZED

Materiały dla nauczyciela pozwalające przygotować
uczniów do zajęć „Kiedy Poznań był grodem w
poszukiwaniu śladów średniowiecza” odbywających się
w Bramie Poznania
Co powinni wiedzieć uczniowie przed przyjazdem na zajęcia?
- znać i rozumieć pojęcia: Ostrów Tumski, katedra, gród, podgrodzie, zabytek, archeologia,
archeolog, biskup, style w sztuce, nagrobek, palatium
- krótko scharakteryzować najważniejsze postaci historyczne: Mieszko I, Bolesław Chrobry,
Dobrawa, bp Jordan. Określić wiek historyczny i epokę, w jakiej żyły te osoby
- wymienić najważniejsze grody z początków istnienia państwa polskiego
- chronologicznie wymienić epoki historyczne
- wskazać na mapie Polski najważniejsze grody w X wieku
- znać rolę grodu w państwie; scharakteryzować, czym zajmowały się poszczególne osoby
mieszkające w grodzie (grupy wojów, grupy ludności służebnej) itd.
- wymienić najważniejsze źródła historyczne mówiące o początkach państwa polskiego (Gall
Anonim, Thietmar, Ibrahim ibn Jakub, Dagome iudex, itd.)
Materiały, które można wykorzystać do przygotowania uczniów do zajęć
Historia grodu na Ostrowie Tumskim:
http://www.poznan.pl/mim/przewodnik/przewodnik.html?id_obiektu=44258&co
=object&pr_id=22&lhs=przewodnik_object
„Tu się Polska zaczęła”. Zeszyt 1. Trakt Królewsko-Cesarski, Poznań 2006.
- Hanna Kóčka-Krenz: Najstarsze dzieje Poznania.
- Zofia Hilczer-Kurnatowska: Początki chrześcijaństwa w Polsce.
- Janusz Pazder: Najstarsza polska relikwia, miecz św. Piotra z katedry poznańskiej.
http://www.poznan.pl/mim/trakt/czy-poznan-mieszka-i-mogl-olsnicdobrawe,p,14030,21987,22768.html
Artykuł o Złotej kaplicy
http://www.poznan.pl/mim/trakt/ile-zlota-jest-w-zlotej-kaplicy,p,14030,21987,23769.html
Chrzest Polski
- Jerzy Dowiat. Chrzest Polski. Wiedza Powszechna. Warszawa 1997
- http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/823062,Chrzest-Polski-Mieszko-I-nie-mialwyjscia
- http://www.muzhp.pl/kalendarium/1139/chrzest-polski-wywiad-966-4-14.html
- http://www.poznan.pl/mim/trakt/chrzest-mieszka-i-dobra-wola-czy-koniecznywarunek,p,14030,21987,22211.html
Przykłady zadań, jakie mogą wykonać uczniowie i metod,
jakie może zastosować nauczyciel
Rozmowa: skąd czerpiemy informacje na temat przeszłości (kroniki, wykopaliska
archeologiczne, dzieła sztuki, teksty naukowe).
Uczniowie pracują z różnymi źródłami (np. wyżej wskazane teksty, fragmenty kronik). Na ich
podstawie tworzą plakat charakteryzujący Mieszka I oraz jego małżonkę Dobrawę.
Czy wyciąganie wniosków z wykopalisk archeologicznych jest trudne? Mogą się o tym
przekonać uczniowie, próbując określić i opisać wykopaliska archeologiczne znalezione na
Ostrowie Tumskim. Zdjęcia wykopalisk poniżej. Uczniowie jednak nie mogą wcześniej
wiedzieć, co to są za przedmioty, powinni najpierw uruchomić wyobraźnię. Dla ułatwienia
pracy można również skonstruować kilka pytań, na które powinni odpowiedzieć, oglądając
zdjęcie wykopaliska.
Autor: Magdalena Zgórska-Bartkowiak
Właściciel praw autorskich: CTK TRAKT
www.bramapoznania.pl
Teksty źródłowe:
Gall Anonim. Kronika (fragment odnoszący się do Mieszka I i jego żony Dobrawy)
„Mieszko objąwszy księstwo zaczął dawać dowody zdolności umysłu i sił cielesnych i coraz częściej
napastować ludy (sąsiednie) dookoła. Dotychczas jednak w takich pogrążony był błędach pogaństwa, że
wedle swego zwyczaju siedmiu żon zażywał. W końcu zażądał w małżeństwo jednej bardzo dobrej
chrześcijanki z Czech, imieniem Dobrawa. Lecz ona odmówiła poślubienia go, jeśli nie zarzuci owego
zdrożnego obyczaju i nie przyrzeknie zostać chrześcijaninem. Gdy zaś on (na to) przystał, że porzuci ów
zwyczaj pogański i przyjmie sakramenta wiary chrześcijańskiej, pani owa przybyła do Polski z wielkim
orszakiem (dostojników) świeckich i duchownych, ale nie pierwej podzieliła z nim łoże małżeńskie,
aż powoli, a pilnie zaznajamiając się z obyczajem chrześcijańskim i prawami kościelnymi, wyrzekł się
błędów pogaństwa i przeszedł na łono matki-Kościoła”
Thietmar o przyjęciu chrześcijaństwa przez Mieszka I
„Przedstawię resztę czynów znakomitego księcia Polan, Mieszka, o którym pisałem szeroko
w poprzednich księgach. W czeskiej krainie pojął on za żonę szlachetną siostrę Bolesława Starszego, która
okazała się w rzeczywistości taką, jak brzmiało jej imię. Nazywała się bowiem po słowiańsku Dobrawa, co
w języku niemieckim wykłada się: dobra. Owa wierna wyznawczyni Chrystusa, widząc swego małżonka
pogrążonego w wielorakich błędach pogańskich, zastanawiała się usilnie nad tym, w jaki sposób mogłaby
go pozyskać dla swej wiary. Starała się go zjednać na wszelkie sposoby, nie dla zaspokojenia trzech żądz
tego zepsutego świata, lecz dla korzyści wynikających z owej chwalebnej i przez wszystkich wiernych
pożądanej nagrody w życiu przyszłym.
Umyślnie postępowała ona przez jakiś czas zdrożnie, aby później móc długo działać dobrze. Kiedy
mianowicie po zawarciu wspomnianego małżeństwa nadszedł okres wielkiego postu
i Dobrawa starała się złożyć Bogu dobrowolną ofiarę przez wstrzymywanie się od jedzenia mięsa
i umartwianie swego ciała, jej małżonek namawiał ją słodkimi obietnicami do złamania postanowienia.
Ona zaś zgodziła się na to w tym celu, by z kolei móc łatwiej zyskać u niego posłuch w innych sprawach.
Jedni twierdzą, iż jadła ona mięso w okresie jednego wielkiego postu, inni zaś, że w trzech takich okresach.
Dowiedziałeś się, czytelniku, o jej przewinie, zważ teraz tylko, jaki owoc wydała jej zdrożna intencja.
Pracowała więc nad nawróceniem swego małżonka i wysłuchał jej miłościwy Stwórca. Jego nieskończona
łaska sprawiła, iż ten, który tak srodze prześladował, pokajał się i pozbył na ustawiczne namowy swej
ukochanej małżonki jadu przyrodzonego pogaństwa, chrztem świętym zmywając plamę grzechu
pierworodnego.
I natychmiast w ślad za głową i swoim umiłowanym władcą poszły ułomne dotąd członki spośród ludu
i w szatę godową przyodziane, w poczet synów Chrystusowych zostały zaliczone. Ich pierwszy biskup
Jordan ciężką miał z nimi pracę, zanim niezmordowany w wysiłkach nakłonił ich słowem i czynem do
uprawiania winnicy Pańskiej”.
Thietmar, Kronika, przełożył i przypisami opatrzył M. Z. Jedlicki
Ibrahim ibn Jakub
„Słowianie budują w ten sposób część swoich grodów. Udają się umyślnie na łąki obfitujące
w wodę i zarośla, po czym kreślą tam kolistą lub czworoboczną linię, w miarę tego, jaki chcą
mieć kształt grodu i obszar jego powierzchni, kopią dookoła rów i piętrzą wykopaną ziemię,
umocniwszy ją balami i drzewem na podobieństwo szańców, aż taki wał osiągnie wymiar,
jakiego pragną. I odmierzają w nim bramę, z której strony pragną, a wchodzi się do niej
po pomoście z drzewa”.
Wykopaliska archeologiczne na Ostrowie Tumskim:
Grzechotka gliniana
XII/XIII – pocz. XIII w., glina, szkliwienie. Grzechotka jajowata z guzkami.
Od spodu niewielki otwór, przez który do wnętrza wprowadzono małe
kamyczki. Następnie osadzano przedmiot na patyczku.
Figura szachowa
XVIII-XIX w., kamień. Wieża wykonana z czarnego kamienia.
Łyżwy
XI w., kość. Łyżwa dorosłego. Od spodu widoczne ślady mocnego starcia
i wybłyszczenia powstałego przez intensywne użytkowanie.
W średniowieczu łyżwy wykonywane były z kości długich zwierząt (najczęściej
bydła). Przód łyżwy zaostrzano i podcinano od dołu, podobnie jak tył. Łyżwę
mocowano do buta za pomocą rzemieni. Niektóre okazy mają zachowane
otwory do ich doczepiania. Za pomocą łyżew poruszano się po lodzie, urządzano
gonitwy, wyścigi, lub grano w rodzaj „hokeja” za pomocą kija i kamienia/bryły
lodu. Omawiany okaz ze względu na wielkość mógł należeć do dziecka. Od
spodu łyżwa nosi ślady starcia w wyniku poruszania się po lodzie.
Figurka konika
XI-XII w., brąz. Figurka stojącego konika (tylne nogi lekko
uszkodzone). Konik ma zaznaczoną grzywę, ogon i siodło (?).
Znaleziony przy północno-zachodnim narożu pałacu
książęcego. Być może zabawka książęca, choć najczęściej
konikom przypisuje się funkcje magiczne. Znaleziska figurek
koników i pochówki szkieletów koni często interpretuje się
jako związane z kultem boga Światowida.
Fajka
XVIII w., glinka. Główka fajki jednorodnej z białej glinki, zdobiona
żeberkami wykonanymi za pomocą formy. Ślady używania.
Zawieszka dzwoneczkowata/janczar
XI-XIII w., brąz. Mała zawieszka o kształcie dzwoneczka-janczara.
W miejscu styku (spajania) dwóch półkul występuje zdobienie
w postaci trzech żeberek. We wnętrz dzwoneczka znajduje się
kamyczek. Element ozdobny noszony przy ubraniach (na paskach,
przy rękawach, na szyi), doczepiany do grzechotek i uprzęży końskiej.
W średniowieczu obok funkcji ozdoby, instrumentu-zabawki,
janczary pełniły również funkcje amuletu, który miał chronić przed
złymi duchami.
Pierścionek
2. poł. XII-XIII w., szkło. Obrączka szklana wykonana z czarnego
szkła, zdobiona liniami falistymi z żółtego szkła. Nieznacznie
uszkodzona.
Kostki mozaikowe
początek XI w., szkło, złoto, kamień/szkło(?), sześciany/
prostopadłościany, długości boków od 0,5 do 1,2 cm.
Kostki te wydobyto przede wszystkim z warstw po północno
wschodniej stronie palatium. Jest to zapewne destrukt po
mozaikowej dekoracji kaplicy. Stosownie do wezwania kaplicy
można się spodziewać, że ułożono z nich wizerunek Maryi.