- terminy:

OPRACOWANIE dział V, kl. I
terminy:
Kurhan- ziemne kopce przykrywające groby
kamienne kręgi- budowle wzniesione przez Gotów, prawdopodobnie o znaczeniu religijnym.
kultura archeologiczna- nazwa nadawana przez archeologów nieznanym z nazwy plemionom zamieszkującym
tereny Europy.
kultura oryniacka- najstarsza kultura archeologiczna w Europie, obejmowała większą część Europy, w tym
Śląsk i Małopolskę. Trwała od 40 do 20 tys. lat temu.
kultura pucharów lejkowatych- jedna z kultur występująca w Europie między 3700 – 1900 p.n.e., na terenach
Jutlandii, Szwecji, Niemiec, Holandii, Polski oraz części Wołynia i Podola.
kultura ceramiki sznurowej- archeologiczna kultura epoki neolitu datowana na III tysiąclecie p.n.e.
kultura unietycka- to kultura archeologiczna wczesnej epoki brązu. Przypada na lata 2300 - 1600 l. p.n.e.
kultura łużycka- kultura archeologiczna środkowej i młodszej epoki brązu oraz wczesnej epoki żelaza,
występująca głównie na ziemiach polskich oraz przyległych do nich obszarów w innych państwach,
najsłynniejsza budowla tej kultury to Biskupin. Trwała od 1350/1300 lat p.n.e. do około 500/400 lat p.n.e
kultura przeworska- kultura archeologiczna epoki żelaza rozwijająca się między III w. p.n.e. a V w. n.e. na
terenach obecnej Polski oraz Zakarpacia. Istniała wtedy gdy nad morzem Śródziemnym istniało Imperium
Rzymskie.
dymarka- piec hutniczy, w którym wytapiano żelazo.
dendrochronologia- naukowa metoda datowania zjawisk przyrodniczych, zabytków i znalezisk
archeologicznych zawierających drewno. Polega na analizie wzoru przyrostów rocznych słojów drzew i
pozwala określić wiek z próbek drewna z dokładnością do roku.
„Geograf Bawarski”- tekst z IX w. stworzony przez mnichów z Ratyzbony, zawierający opis krain ówczesnej
Europy.
drużyna książęca- wojsko w państwie Mieszka rozlokowane na terenie całego państwa, do ich obowiązków
należała obrona jak i służba porządkowa na terenie państwa..
woj.- wojownik drużyny książęcej.
szyszak- hełm
kolczuga- zbroja wykonana z tysięcy małych kółeczek żelaznych.
danina- przymusowe świadczenie składane na rzecz władcy przez poddanych.
Dagome iudex- dokument stworzony z rozkazu Mieszka I, najstarsze polskie źródło pisane. Opisuje tereny
państwa Mieszka, które władca oddaje pod opiekę papieżowi.
Kmieć- wolny chłop, najliczniejsza warstwa społeczna państwa, płacili daninę i utrzymywali księcia i drużynę
podczas podróży po kraju.
ludność służebna- w zamian za nie płacenie daniny musieli wykonywać usługi dla dworu książęcego lub
wytwarzać niezbędne towary.
kasztelan- w państwie Piastów urzędnik sprawujący, w imieniu władcy władzę nad terytorium zwanym
kasztelanią.
relikwie- szczątki ciał osób uznanych za święte lub przedmioty związane z ich życiem. Posiadanie relikwii
świadczyło o wysokiej pozycji osady, miasta lub państwa.
czynszownik- osoba zobowiązana do płacenia daniny.
metropolia- arcybiskupstwo, prowincja kościelna składająca się z kilku biskupstw- diecezji.
kanonizacja-uznanie przez kościół katolicki osoby zmarłej za świętą.
włócznia św. Maurycego-oznaka władzy królów i cesarzy niemieckich.
gród- osada obronna otoczona wałem lub ostrokołem.
Grody Czerwieńskie- nazwa ziem stanowiących w X i XI wieku przedmiot rywalizacji polsko-ruskiej,
przyłączone do państwa polskiego przez Bolesława Chrobrego.
Trybut- danina płacona przez jednego władcę innemu.
Denar- dawna moneta srebrna, pierwszą polską monetą był srebrny denar wybity za rządów Bolesława
Chrobrego
Wojewoda- inaczej komes, palatyn, w średniowiecznej Polsce jeden z najwyższych urzędników państwowych.
Statut- dokument regulujący zasadę dziedziczenia tronu.
Seniorat- zasada ,według której władzę zwierzchnią nad całością terytorium państwa sprawuje najstarszy z
Piastów –senior.
Senior- najstarszy Książe z rodu Piastów.
dzielnica senioralna- dzielnica państwa polskiego będąca pod bezpośrednim panowaniem seniora,
przebiegająca przez środek państwa granicząca z wszystkimi pozostałymi dzielnicami.
princeps- książę zwierzchni.
wydarzenia związane z datami:
120 tys. lat p.n.e.- pierwsze ślady osadnictwa neandertalskiego na terenach dzisiejszej Polski.
VIII w p.n.e.- powstanie osady w Biskupinie
1933 r.- odkrycie pozostałości Biskupina
IX w.- powstanie dwóch państw plemiennych Polan i Wiślan.
960 r.- początek panowania Mieszka I
965 r.- Mieszko I poślubia księżniczkę czeską Dobrawę.
966 r.- chrzest Polski
972 r.- bitwa pod Cedynią
991 r.- stworzenie „Dagome Iudex”
992 r.- śmierć Mieszka I
997 r.- śmierć św. Wojciecha
1000 r.- zjazd Gnieźnieński
1002–1018 r.- wojna z Cesarstwem Niemieckim.
1025 r.- Koronacja Bolesława Chrobrego
1025 r.- śmierć Bolesława Chrobrego koronacja Mieszka II
1031 r.- najazd na Polskę cesarza Konrada II wraz z Jarosławem Mądrym, ucieczka Mieszka II z Polski.
1034 r.-śmierć Mieszka II władzę przejmuje Kazimierz Odnowiciel.
1039 r.- najazd księcia czeskiego Brzetysława, spustoszenie Polski.
1047 r.- powtórne przyłączenie Mazowsza do Polski.
1069 r.- odzyskanie grodów czerwieńskich przez Bolesława Śmiałego.
1076 r.- koronacja Bolesława Śmiałego.
1079 r.-śmierć biskupa Stanisława.
1097 r.- podział polski na trzy dzielnice przez Władysława Hermana. Bolesław Krzywousty, Zbigniew i
Władysław Hermann.
1102 r.- śmierć Władysława Hermana
1108 r.- pokonanie Zbigniewa przez Bolesława Krzywoustego
1109 r.- najazd niemiecki na Polskę , Obrona Głogowa.
1116 r.-Przyłączenie do Polski Pomorza Gdańskiego przez Krzywoustego
1124 r.- Przyłączenie do Polski Pomorza Zachodniego przez Krzywoustego
1138 r.- Statut – testament Krzywoustego, śmierć Bolesława Krzywoustego
dokonania postaci:
Walenty Szwajcer- nauczyciel z Biskupina odkrywca osady z VIII w. p.n.e.
Józef Kostrzewski- profesor który rozpoczął wykopaliska w Biskupinie
Mieszko I- Książe Polan, pierwszy historyczny władca Polski
Dobrawa- księżniczka Mieszka czeska, żona Mieszka I od 965 r.
Ibrahim ibn Jakub- kupiec żydowski z Kordoby, pozostawił opis państwa Mieszka I
Jordan- pierwszy biskup polski poznański.
Bolesław Chrobry- syn Mieszka I i Dobrawy, władca Polski 992 – 1025 pierwszy król Polski koronowany w
1025r.
Oda- Druga żona Mieszka I
biskup Wojciech- biskup praski, misjonarz, zginął w 997 podczas próby chrystianizacji Prusów.
Otton III- Cesarz Niemiecki, twórca idei Cesarstwa Uniwersalnego
Radzim Gaudenty- pierwszy arcybiskup gnieźnieński, brat św. Wojciecha.
Gall Anonim- autor pierwszej kroniki polskiej, benedyktyn przebywający na dworze Bolesława Krzywoustego
Thietmar- kronikarz niemiecki żyjący w czasach Bolesława Chrobrego, niechętny Słowianom.
Henryk II- cesarz Niemiecki, następca Ottona III
Świętopełk- Książe kijowski zięć Bolesława Chrobrego.
Mieszko II- syn Bolesława Chrobrego, koronowany w 1025 r. wygnany z kraju przez brata Bezpryma w 1031,
powrócił do kraju w 1032 r. zmarł w 1034r.
Bezprym- Przyrodni brat Mieszka II, wygnany przez brata w 1025, powrócił do kraju i przejął władzę podczas
najazdu Konrada II i Jarosława Mądrego w 1031 r. Zamordowany rok później.
Konrad II- Cesarz Niemiecki następca Henryka II, najechał z Jarosławem Mądrym państwo Mieszka II w
1031r.
Jarosław Mądry- Wielki Książe Kijowski, młodszy brat Świętopełka, najechał Polskę razem z cesarzem
Konradem II w 1031r.
Kazimierz Odnowiciel- Syn Mieszka II, objął rządy w 1034 r., w wyniku buntu w 1037 musiał uciekać na
Węgry. Po najeździe Brzetysława w 1039 r. przy pomocy cesarza niemieckiego powrócił do kraju i ponownie
scalił poszczególne dzielnice Polski.
Miecław- możnowładca Kazimierza Odnowiciela, po najeździe Brzetysława w 1039 r. ogłosił się władcą
Mazowsza. Pokonany przez Kazimierza Odnowiciela w 1047r.
Brzetysław- Książe czeski wykorzystując osłabienie Polski po wygnaniu Kazimierza Odnowiciela spustoszył
Śląsk i Wielkopolskę.
Bolesław Śmiały- syn Kazimierza Odnowiciela, Prowadził politykę zmierzającą do wzmocnienia pozycji
państwa na arenie międzynarodowej i uniezależnienia od cesarstwa. Ingerował w wewnętrzne sprawy sąsiadów
(Czech, Węgier i Rusi). W wielkim sporze o inwestyturę dołączył do obozu papieskiego, co umożliwiło mu w
1076 koronację królewską. W 1079 skazał na śmierć biskupa krakowskiego Stanisława, czym wywołał bunt
możnych i musiał uchodzić z kraju. Zmarł na Węgrzech w 1081 lub 1082.
biskup Stanisław ze Szczepanowa- wybrany na biskupa krakowskiego w 1071 r. przez Bolesława Śmiałego,
podczas wyprawy króla na Ruś przewodził buntowi przeciwko królowi za co został przez niego skazany na
śmierć. Według relacji kronikarzy został zabity w kościele podczas mszy. Kanonizowany w 1253 r.
Władysław Herman – młodszy brat Bolesława Śmiałego. Zmienił kierunek polskiej polityki: zawarł sojusz z
Czechami i wznowił uległość wobec cesarstwa, wyrażoną odrzuceniem starań o koronę królewską. Dążył, wraz
z wojewodą Sieciechem, do wzmocnienia autorytetu monarchy. Wkrótce jednak w ręce Sieciecha przeszła
faktyczna władza w państwie. Wobec sprzeciwu możnych, wrogo nastawionych do wszechwładzy Sieciecha,
został zmuszony do jego oddalenia i podziału państwa między synów: Zbigniewa i Bolesława w 1097 roku.
Herman do śmierci (1102) zachował jedynie Mazowsze i władzę zwierzchnią.
Bolesław Krzywousty- młodszy syn Władysława Hermana, od 1097 władał Śląskiem i Małopolską. Po śmierci
ojca dążył do obalenia władzy brata Zbigniewa i zjednoczenia państwa. Zjednawszy rycerstwo wypędził w
1108r. brata z kraju. Rok później odparł najazd króla niemieckiego, a później rozpoczął podbój Pomorza, które
opanował w 1124r. Zmarł w 1138 r. W swoim testamencie władca podzielił ziemie polskie pomiędzy czterech
synów.
Zbigniew- starszy brat Bolesława Krzywoustego, wygnany z Polski w 1108 r. otrzymał pomoc od króla
niemieckiego Henryka V. i w 1109 wyruszył z wojskami niemieckimi do Polski. Najazd został odparty zaś w
1110 roku Krzywousty zgodził się na powrót brata, jedna po kolejnych sporach został Zbigniew pojmany i
oślepiony, zmarł niedługo potem.
Sieciech- Palatyn Władysława Hermana, w latach 1080-1100, dążył do jawnego przejęcia władzy w Polsce.
Henryk V- W 1109 zorganizował wyprawę przeciwko Polsce popierając Zbigniewa, aby wymusić podział tego
kraju. Poniósł klęskę w oblężeniu Głogowa, Bytomia i Wrocławia. W rok później podpisano porozumienie w
wyniku którego Zbigniew wrócił do Polski.
Warcisław- Książe zachodniopomorski pokonany przez Krzywoustego w 1124 r.
Bernard Hiszpan- misjonarz wysłany na tereny Pomorza Zachodniego w latach dwudziestych XII w.
Otton z Bambergu- biskup chrystianizujący Pomorze Zachodnie w latach dwudziestych XII w.
Władysław Wygnaniec – najstarszy syn Bolesława Krzywoustego, pierwszy senior władał dzielnicą senioralną
( Ziemia Krakowska , Pomorze Zachodnie i Gdańskie) i Śląskiem.
Bolesław Kędzierzawy- syn Bolesława Krzywoustego, władał Mazowszem i częścią Kujaw.
Mieszko Stary- syn Bolesława Krzywoustego, władał Wielkopolską.
Henryk Sandomierski - syn Bolesława Krzywoustego, władał ziemią Sandomierską.
Kazimierz Sprawiedliwy- - najmłodszy syn Bolesława Krzywoustego, pogrobowiec, razem z matką Salomeą
mieszkał w wydzielonej z dzielnicy senioralnej ziemi łęczyckiej.
Salomea- Żona Bolesława Krzywoustego, matka Władysława Wygnańca, Bolesława Kędzierzawego, Mieszka
Starego, Henryka Sandomierskiego i Kazimierza Sprawiedliwego.
Wincenty Kadłubek- biskup krakowski (w l. 1208-1218), związany z kancelarią księcia Kazimierza
Sprawiedliwego. Autor Kroniki polskiej, drugiej kroniki w dziejach Polski.
Kosmas- kronikarz czeski, autor kroniki Kosmasa opisującej dzieje narodu i państwa czeskiego od czasów
bajecznych aż do roku 1125.
Nestor- autor jednego z najstarszych ruskich latopisów - kroniki, pt. „Powieść minionych lat”. Nestor opisał
historię Rusi od IX do XII wieku. Jego latopis zawiera także wiele wiadomości o początkach innych państw,
m.in. Polski.
- określić ramy chronologiczne istnienia kultur archeologicznych na ziemiach polskich
- wymienić nazwy plemion słowiańskich zamieszkujących ziemie polskie
- wskazać na mapie: siedziby plemion słowiańskich zamieszkujących ziemie polskie w IX w., główne grody w
państwie Mieszka I, tereny podbite przez Mieszka I, terytoria podbite przez Bolesława Chrobrego, terytoria
podbite przez Bolesława Krzywoustego, grody oblegane przez Niemców za panowania Bolesława
Krzywoustego, dzielnicę senioralną oraz ziemie przyznane poszczególnym synom i wdowie po Bolesławie
Krzywoustym