e rr145.qxd

Transkrypt

e rr145.qxd

BIULETYN
MIESIĘCZNY
NR 2 (146)
ISSN 0867-8545
R YNEK
ROLNY
Notowania, oceny, tendencje
LUTY 2003
Spis
I.
II.
III.
IV.
V.
Wstęp – Koniunktura w rolnictwie
Jadwiga Seremak-Bulge
Rynek podstawowych
produktów rolnych
Zygmunt Smoleński
Elżbieta Tkaczyk
8
Rynek produktów ogrodniczych
Grażyna Stępka
Tomasz Smoleński
15
Aldon Zalewski
Wiesław Dzwonkowski
Albin Klementowski
Lucyna Mieszkowska
22
Roman Urban
Mira Kobuszyńska
32
Roman Urban
35
Rynek środków produkcji
i usług dla rolnictwa
Rynek żywnościowy
Przemysł spożywczy w 2002 roku
str. 1
VI. Sytuacja na rynku owoców w 2002 roku
i prognoza na rok 2003
Świetlik Jan
VII.
42
Zmiany u podstaw systemu podatkowego Włodzimierz Wójcicki
RYNEK ROLNY
Skład redakcji: Lech Goraj, Bożena Nosecka,
Jadwiga Seremak-Bulge (redaktor naczelny), Zygmunt Smoleński,
Roman Urban (z-ca redaktora naczelnego), Aldon Zalewski,
Krystyna Mirkowska (skład i łamanie).
Adres redakcji: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
ul. Świętokrzyska 20, skryt. poczt. 984, 00-950 Warszawa
.
tel.: (0 prefiks.22) 826 50 31, faks: (0.prefiks.22) 827 19 60, http://www.ierigz.waw.pl
Prenumerata tel. (0.prefiks.22) 826 50 31 wew. 685
Druk: Dział Wydawnictw IERiGŻ
Nakład: 570 egz.
48
1
WSTĘP
146 numer biuletynu „Rynek Rolny” zawiera:
– bieżącą informację o krajowym rynku podstawowych produktów rolnych, produktów
ogrodniczych, środków produkcji i żywności,
– informację o sytuacji w przemyśle rolno-spożywczym w 2002 roku,
– ocenę kosztów i opłacalności produkcji ogrodniczej w 2002 roku,
– omówienie zmian leżących u podstaw systemu podatkowego.
Podstawowymi źródłami informacji są:
1. Biuletyn Statystyczny GUS,
2. Tygodniowe biuletyny informacyjne o cenach rolniczych Departamentu Przetwórstwa i Rynków Rolnych MRiRW (KRIR) sporządzane przy współpracy Głównego
Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (GIJHAR-S) oraz
IERiGŻ,
3. Miesięczna informacja o zmianach cen w gospodarce narodowej GUS,
4. Miesięczne raporty o sytuacji na światowych rynkach zbóż i roślin oleistych, mięsa,
drobiu i jaj oraz mleka Zespołu Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych
(FAMMU/FAPA),
5. Boss Rolnictwo,
6. Rzeczpospolita,
7. Badania własne IERiGŻ,
8. Informacja Statystyczna GUS – Handel Zagraniczny,
9. Oil World, ISTA Mielke GmbH,
10. Grain Market Report, IGC,
11. Food Outlook, FAO,
12. Rynki Zagraniczne,
13. Źródła notowań: Niemcy – ZMP Marktbericht Schlachtvieh,
14. Notowania Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ na podstawie
informacji ze spółdzielni ogrodniczych,
informacji z zakładów przetwórczych i chłodni,
cenników wybranych rynków hurtowych.
2
Analiza rynku wskazuje, że:
1. Rok 2002 dla polskiego rolnictwa był bardzo niekorzystny pod względem rynkowych
uwarunkowań produkcji, podobnie jak w większości krajów Unii Europejskiej. Ceny skupu wszystkich podstawowych surowców rolniczych zmalały w porównaniu z grudniem
2000 roku. Skumulowany wskaźnik zmian cen skupu1 liczony w okresie od grudnia 2001
do grudnia 2002 wyniósł zaledwie 85,1% wobec 97,3 w roku poprzednim (tab. W.2). Bezwzględny spadek cen skupu większości surowców rolniczych nastąpił przy wskaźniku inflacji wynoszącym 100,7, zatem indeks realnych cen skupu wyniósł zaledwie 84,5 punktu. Z równie niskimi indeksami realnych cen skupu surowców rolniczych mieliśmy do czynienia na początku lat dziewięćdziesiątych w okresie poszukiwania nowego poziomu równowagi w rolnictwie oraz w 1998 roku. Skumulowany wskaźnik wzrostu cen środków do
produkcji rolniczej wyniósł w analizowanym roku 100,8. W konsekwencji wskaźnik nożyc cen otrzymywanych przez rolników do płaconych przez nich wyniósł zaledwie 84,4.
Niekorzystnym zmianom cen towarzyszył spadek produkcji globalnej rolnictwa, która
zmalała w porównaniu z rokiem poprzednim o 1,9%. Przy braku możliwości zmniejszenia zatrudnienia w rolnictwie jest to równoznaczne ze znacznym spadkiem dochodów rolniczych, podczas gdy wzrost wynagrodzeń poza rolnictwem wyniósł nominalnie 102,4%,
a realnie 101,7%. Pogłębiona została więc niewydolność dochodowa gospodarstw rolniczych. Znaczny spadek cen wszystkich bez wyjątku surowców rolniczych, przy spadku
produkcji globalnej rolnictwa może sygnalizować pogłębienie się bariery popytu na skutek ograniczania popytu wewnętrznego i rosnących trudności z eksportem nadwyżek żywności.
2. Mimo zdecydowanie większej niż w latach poprzednich interwencji, zmiany cen
w 2002 roku deprecjonowały rolnictwo równie wyraźnie jak w bardzo niekorzystnym dla
rolnictwa 1998 roku. W konsekwencji indeks realnych cen skupu w 4-leciu 1999-2002,
mimo wzrostu cen w latach 1999-2000 roku wyniósł zaledwie 83,2 punktu. Musi to skutkować ograniczaniem możliwości samofinansowania rozwoju gospodarstw rolnych.
3. Wysoka podaż produktów rolnictwa przy utrzymującej się barierze popytu wywołanej rosnącym bezrobociem i rozwarstwieniem społeczeństwa spowodowały, że żywność
potaniała w 2002 roku nie tylko realnie (o 3,3%), ale również nominalnie (o 2,6%). Był to
kolejny rok relatywnego tanienia żywności, której indeks realnych cen w 4-leciu 19992002 wyniósł zaledwie 91,6 punktu. Spadkowej tendencji cen żywności od lat towarzyszą
rosnące (chociaż coraz wolniej) ceny produkcji przemysłowej i usług. Nie stanowi to dobrej perspektywy dla wzrostu cen surowców rolniczych w przyszłości.
1 Wskaźnik zmian cen skupu liczony jest jako średnia arytmetyczna ważona dla koszyka produktów notowanych
co miesiąc przez GUS i publikowanych w biuletynach statystycznych GUS. Są to zboża ogółem w tym , pszenica
i żyto, ziemniaki, żywiec ogółem w tym żywiec wołowy, wieprzowy, i drób, oraz mleko
3
4. Wyraźnie zmalało tempo wzrostu cen środków do produkcji rolniczej. Skumulowany wskaźnik wzrostu cen detalicznych środków do produkcji rolniczej wyniósł w 2002 roku zaledwie 100,8% wobec 104,7 przed rokiem, a od września mieliśmy do czynienia po
raz pierwszy od wielu lat z bezwzględnym spadkiem ich cen.
5. Spośród produktów rolniczych w 2002 roku najsilniej staniała trzoda chlewna
(o 27,9%) oraz ziemniaki (o 21%). Pozostałe podstawowe surowce rolnicze potaniały
znacznie mniej, bo o 6,2% (bydło) do 10,4% (mleko). Głęboki spadek cen skupu trzody
chlewnej jest reakcją na szybki wzrost produkcji żywca wieprzowego wywołany rosnącą
opłacalnością chowu trzody chlewnej, której ceny, po głębokim załamaniu cen w IV kwartale 1998 roku systematycznie rosły przez kolejne 3 lata, przy malejących cenach zbóż.
Duży wpływ na taki stan rzeczy miała interwencja na rynku żywca wieprzowego i zbóż –
dążąca do podtrzymywania dochodów rolniczych za pomocą cen bez uwzględniania zmian
zachodzących w otoczeniu i słabo skoordynowana wewnętrznie. Ostatecznie indeks realnych cen żywca wieprzowego w latach 1999-2002 wyniósł 96,5 i obok mleka należał do
najwyższych. Oznacza to, że relatywna opłacalność produkcji żywca wieprzowego poprawiła się w tym okresie zwłaszcza w stosunku do drobiu, ale także w relacji do zbóż i żywca wołowego.
6. Mimo braku nadwyżki zbóż – przy dobrych zbiorach (26,7 mln t) i wyższym zapotrzebowaniu krajowym (27,7 mln t) ceny zbóż zmalały w 2002 roku o około 10% w porównaniu z rokiem poprzednim. Zmiany cen zbóż miały swoje przyczyny nie tyle w zachwianiu równowagi popytowo-podażowej, co w sposobie interwencji na rynku zbóż i obniżce cen interwencyjnych. Interwencja nie sprzyja stabilizacji rynku zbóż zwłaszcza
w segmencie zbóż paszowych, oraz sferze hurtu – decydującego o sprawności funkcjonowania rynku zbóż jako całości. Nie ma także dużego wpływu na obniżkę kosztów pasz i poprawę konkurencyjności produkcji trzody chlewnej i drobiu, co ogranicza możliwości
wzrostu popytu i eksportu. Rosnący zakres interwencji i coraz wyższe koszty ponoszone
przez budżet nie tyle służą stabilizacji rynku zbóż i podtrzymaniu dochodów rolniczych,
co są dyskontowane przez wąską grupę (około 50 tys. gospodarstw) największych producentów zbóż. Indeks realnych cen pszenicy w 4-leciu 1999-2002 wyniósł zaledwie 81,3%,
a żyta 93,1%, mimo że zakres interwencji jest znacznie większy na rynku pszenicy niż na
rynku żyta.
7. Wysoki wzrost produkcji drobiu, mimo trwającej od wielu lat spadkowej tendencji
cen spowodował, że również w 2002 roku drób staniał. Skumulowany wskaźnik zmian cen
drobiu wyniósł w 2002 roku 90,3%, a w 4-leciu 1999-2002 zaledwie 70,3%. Znacznie
głębszy spadek cen drobiu niż pozostałych surowców rolniczych sprawia, że opłacalność
produkcji drobiu zdecydowanie zmalała zarówno w relacji do zbóż jak i innych produktów zwierzęcych. Może to wskazywać na znacznie większy niż w innych branżach wzrost
efektywności produkcji. Może jednak także być zapowiedzią załamania rynku drobiu
w najbliższej przyszłości.
4
8. Rosnąca podaż mleka przy malejącym popycie krajowym oraz dekoniunkturze na
światowym rynku mleka w proszku spowodowały, że spadkowe tendencje cen w 2002 roku zostały pogłębione. Skumulowany wskaźnik zmian cen skupu mleka wyniósł zaledwie
90,2%, a indeks cen realnych spadł poniżej 90%. Stosunkowo wysokie wzrosty cen jakie
miały miejsce w latach 1999-2000 spowodowały jednak, że spadek cen realnych mleka
w 4 -leciu 1999-2002 należał do najniższych i wyniósł zaledwie 3%. Ryzyko ekonomiczne związane z produkcją mleka wydaje się mniejsze niż innych podstawowych kierunków
produkcji rolniczej.
9. Niski popyt krajowy na wołowinę sprawił, że pomimo głębokiego spadku produkcji,
ceny skupu żywca wołowego po raz kolejny zmalały. Skumulowany wskaźnik cen w 2002
roku wyniósł 93,1% i był wyższy niż innych surowców rolniczych. Znaczne spadki cen
w latach poprzednich wywołane reakcją na epidemię BSE spowodowały, że w 4-leciu
1999-2002 wyniósł on zaledwie 82,8%, co wskazuje na pogorszenie relatywnej opłacalności produkcji żywca wołowego, zwłaszcza w porównaniu z mlekiem oraz żywcem wieprzowym.
10. Skumulowany wskaźnik zmian cen skupu ziemniaków w 2002 roku wyniósł zaledwie 79%, mimo spadku zbiorów. Wskazuje to, że większy wpływ na poziom cen ziemniaków miały zmiany w popycie niż ich podaż, co prawdopodobnie wynika z faktu że dotychczas produkcja ziemniaków znacznie przekracza zapotrzebowanie rynku. Bardzo wysoki
wzrost cen ziemniaków w latach niskich zbiorów oraz stosunkowo małe spadki cen w latach urodzajnych sprawiły jednak, że mimo wszystko ziemniaki były w 4-leciu 1999-2002
jedyną rośliną, której ceny realnie wzrosły (o 26%). Prawdopodobnie wpływ na to miał
rozwój nowoczesnego przetwórstwa ziemniaków na cele spożywcze, co radykalnie podniosło jakość i ceny ziemniaków skupowanych przez przemysł.
11. Wzrostowe tendencje cen skupu surowców rolniczych w końcu roku 2002, przy
spadku cen środków produkcji spowodowały niewielką poprawę bieżącej koniunktury
w rolnictwie. Syntetyczny wskaźnik koniunktury w rolnictwie (SWKR) w styczniu 2003
roku poprawił się o 0,2 punktu procentowego i wyniósł 101,4 punktu. Przekroczył on poziom z początku 2002 roku o 0,7 punktu procentowego. Wpłynęła na to poprawa wskaźnika nożyc cen, która nastąpiła pod wpływem wzrostu cen skupu większości surowców
rolniczych, jakie miały miejsce w grudniu. Po raz pierwszy od kilkunastu miesięcy wyrównany wskaźnik nożyc cen w styczniu 2003 roku wzrósł do 100 punktów. Zadecydowało o tym przede wszystkim zahamowanie spadkowej tendencji cen skupu oraz potanienie
środków do produkcji rolniczej. Nie uległ zmianie wyrównany wskaźnik potencjalnego
popytu. Sezonowy spadek indeksu produkcji przemysłu spożywczego w końcu 2002 roku
był znacznie mniejszy niż przed rokiem, co spowodowało że w styczniu 2003 roku był on
o 0,4 punktu wyższy niż w analogicznym okresie 2002 roku.
5
TABELA W.1. WSKAŹNIKI
ZMIAN CEN I WYNAGRODZEŃ
(grudzień roku poprzedniego = 100)
1999-2002
Ceny
Towary i usługi konsumpcyjne
Żywność
Środki produkcji1)
Nożyce cen
Koszyk produktów rolnych
w tym: pszenica
żyto
ziemniaki
bydło
trzoda chlewna
drób
mleko
2002
2001
2000
1999
100,7
97,4
100,8
84,8
85,1
90,8
91,6
79,0
93,8
72,1
91,3
90,2
103,6
101,6
104,7
92,9
97,3
85,0
85,9
91,6
96,0
111,4
89,0
96,8
108,6
108,6
110,2
103,3
113,8
119,7
121,1
91,2
115,3
126,6
114,6
118,2
109,8
106,0
107,3
102,4
109,9
109,5
121,5
237,6
99,2
118,1
93,9
116,9
XII 98=100 indeks cen
realnych
124,2
113,9
124,8
83,0
103,6
101,2
115,8
156,8
103,0
120,1
84,4
120,6
100,0
91,6
100,3
83,2
81,3
93,1
126,0
82,8
96,5
70,3
97,0
1) bez usług
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS
TABELA W.2. WSKAŹNIKI OBRAZUJĄCE ZMIANY KONIUNKTURY W ROLNICTWIE
Wyszczególnienie
Syntetyczny wskaźnik koniunktury w rolnictwie (SKWR)
Potencjalny popyt
Wyrównany wskaźnik nożyc cen
Wyrównany wskaźnik zmian cen skupu*
Wyrównany wskaźnik zmian cen środków produkcji
Wyrównany indeks inflacji i zmian cen żywności
Wyrównany indeks zmian wynagrodzeń i cen żywności
Wyrównany indeks produkcji przemysłu spożywczego
I 2003 XII 2002 XI 2002 X 2002
101,4
102,9
100,0
99,8
99,8
100,4
102,6
99,8
101,2
102,9
99,5
99,3
99,8
100,6
101,4
100,0
101,1
103,2
99,0
98,7
99,7
100,7
101,1
102,2
100,3
101,9
98,6
98,4
99,8
100,8
101,3
99,9
IX 2002
100,6
103,0
98,3
98,5
100,2
100,8
101,5
103,1
VIII 2002 I 2002
100,7
103,3
98,0
98,3
100,3
100,7
101,5
103,0
100,7
101,8
99,7
99,7
100,0
100,3
102,7
99,4
* wskaźnik zmian cen skupu liczony jest jako średnia arytmetyczna ważona dla koszyka produktów notowanych co miesiąc przez GUS i publikowanych co miesiąc w biuletynach statystycznych GUS. Są to zboża ogółem w tym: pszenica i żyto, ziemniaki, żywiec ogółem w tym: żywiec wołowy, wieprzowy, i drób oraz mleko.
6
Rys.W.1
Rys. W.2
7
Rys. W.3
Rys. W.4
8
I.
RYNEK PODSTAWOWYCH PRODUKTÓW
ROLNYCH
1.1. Na rynku podstawowych produktów rolnych w 2002 roku, w wyniku utrzymującej
się presji podaży, przeważały spadkowe tendencje cen. Notowano wahania cen artykułów
rolno-spożywczych z wyraźną tendencją spadkową. Najsilniej wzrastała przewaga podaży nad popytem na rynku żywca i mięsa, szczególnie wieprzowego, artykułów mleczarskich oraz ziemniaków.
1.2. Na rynku zbożowym przewaga podaży ziarna utrzymywała się przez cały rok, powodując stałą tendencję spadkową cen płaconych producentom rolnym, notowanych na
giełdach towarowych, a także w obrocie targowiskowym.
Ceny skupu pszenicy płacone przez przemysł zbożowo-młynarski obniżyły się z 48-50
zł/dt w pierwszym kwartale 2002 roku do ok. 46 zł/dt w okresie przednówka. Po żniwach
ceny zmalały poniżej 43 zł/dt i przez całą jesień do końca roku utrzymywały się na zbliżonym poziomie. Podobny spadek cen skupu dotyczył ziarna konsumpcyjnego żyta, które staniało z 38-39 zł/dt na początku minionego roku, do 35-36 zł/dt przed żniwami oraz
do 32-33 zł/dt po żniwach.
Taniało także ziarno paszowe. Ceny pszenicy paszowej obniżyły się z ok. 47 zł/dt
w styczniu-marcu ub.r. do ok. 45 zł/dt przed żniwami i około 41 zł/dt po żniwach. Ziarno
paszowe żyta staniało z 37-38 zł/dt w okresie zimowym do 35 zł/dt w lipcu i 31-32 zł/dt
w końcu 2002 roku. Pszenżyto staniało w ciągu 2002 roku z nieco ponad 41 zł/dt w styczniu do ok. 31 zł/dt w grudniu, ceny ziarna paszowego jęczmienia obniżyły się z ok. 43 zł/dt
do 37 zł/dt, a kukurydzy paszowej z ok. 45 zł/dt do 41 zł/dt.
Podobne tendencje notowano na giełdach towarowych. Najmniej staniało ziarno pszenicy konsumpcyjnej z 480-570 zł/t na początku 2002 roku do 430-550 zł/t w grudniu. Ceny żyta konsumpcyjnego obniżyły się odpowiednio 400-470 zł/t do 350-400 zł/t. W większym stopniu staniało ziarno konsumpcyjne jęczmienia, bo z 450-475 zł/t do ok. 365 zł/t.
Ceny ziarna paszowego pszenicy utrzymywały się przez cały rok na podobnym poziomie
360-500 zł/t. Pozostałe rodzaje ziarna taniały umiarkowanie, ale najbardziej staniało ziarno kukurydzy paszowej z 400-460 zł/t w styczniu ub.r. do 310-400 zł/t w końcu roku.
W styczniu 2003 roku sytuacja na rynku zbożowym poprawiła się nieznacznie. Ceny
skupu pszenicy konsumpcyjnej wzrosły do 44,5 zł/dt, a żyta przekroczyły 35 zł/dt, za ziarno paszowe pszenicy płacono ponad 33 zł/dt, a za żyto ok. 36 zł/dt.
9
1.3. Na rynku ziemniaków notowano duże, sezonowe wahania cen. Na targowiskach
w ciągu pierwszego półrocza 2002 roku średnie ceny ziemniaków systematycznie wzrastały od 52 zł/dt do 61 zł/dt, ale od lipca ub.r. notowano stopniowe ich obniżanie się, mimo głębokiego spadku zbiorów. Najniższe przeciętne ceny zanotowano we wrześniu, które do końca roku nie przekroczyły 38 zł/dt. Dopiero w styczniu 2003 roku zanotowano ich
nieznaczny wzrost (do 39 zł/dt). Ceny giełdowe ziemniaków w 2002 roku wzrosły z 0,500,60 zł/kg w styczniu do 0,53-0,66 zł/kg w czerwcu, następnie w okresie wykopków wyraźnie obniżyły się do 0,26-0,40 zł/kg, aby ponownie wzrosnąć do 0,35-0,43 zł/kg. W skali roku również na rynku ziemniaków zanotowano spadkowe tendencje cen.
1.4. W 2002 roku na rynku żywca w ciągu pierwszych sześciu miesięcy obserwowano
systematyczny spadek wielkości skupu (z wyjątkiem okresu przed Wielkanocą). O ile
w styczniu ub.r. przeciętny skup dzienny wynosił 1703 ton żywca, to w czerwcu 1432
t/dzień. Począwszy od sierpnia nastąpiło ożywienie skupu od 1584 t/dzień do 2085 t/dzień
w pierwszej połowie grudnia.
Ceny skupu żywca wykazywały tendencje spadkowe. W okresie pierwszych czterech
miesięcy ub.r. średnia ważona cena skupu żywca wieprzowego kl. I wahała się przeciętnie
w granicach 3,96-4,56 zł/kg, w ciągu następnych 4. miesięcy odpowiednio 3,28-3,56 zł/kg,
natomiast począwszy od września – kiedy płacono 3,30 zł/kg, notowano przyśpieszone obniżanie się cen do 3,08 zł/kg w październiku, 2,87 zł/kg w listopadzie oraz 2,97 zł/kg
w grudniu.
Podobnie malały ceny mięsa na giełdach towarowych. Półtusze wieprzowe świeże
w ciągu roku staniały z 5,50-6,20 zł/kg w styczniu-lutym do 4,50-5,50 zł/kg w połowie roku i 4,40-4,80 zł/kg w grudniu. Półtusze mrożone staniały z 6,00 zł/kg w styczniu-lutym
do 4,50 zł/kg w maju i 3,70-4,70 zł/kg w końcu roku.
Spadek cen na giełdach, mimo postępującego ograniczania produkcji, objął również
mięso wołowe. O ile za ćwierćtusze wołowe „J” na początku roku płacono 5,40-6,90 zł/kg,
to w czerwcu 5,30-5,90 zł/kg, a w listopadzie-grudniu 5,20-6,10 zł/kg. Ceny ćwierćtusz
„D” obniżyły się odpowiednio z 4,50-5,10 zł/kg do 3,90-4,50 zł/kg w czerwcu i 3,40-3,70
zł/kg w końcu roku.
Systematyczny spadek cen żywca i mięsa wieprzowego znalazł wyraz w systematycznym spadku średnich cen prosiąt notowanych na targowiskach. W okresie od stycznia do
grudnia cena ta obniżyła się z 259 zł/para do 162 zł/para, a w styczniu br. poniżej 150
zł/para.
1.5. Na rynku mleczarskim utrzymywała się przewaga podaży nad popytem, powodująca spadek cen. Szczególnie szybko malały przeciętne ceny skupu mleka w pierwszym półroczu 2002 roku, od 81,2 zł/100 l w styczniu do 68,41 zł/100 l w czerwcu. W lipcu-sierpniu
płacono 66,53 zł/100 l, a w następnych miesiącach ceny skupu nieznacznie rosły i w grudniu 2002 roku wynosiły 73,63 zł/100 l, a więc znacznie poniżej cen roku poprzedniego.
Także ceny zbytu produktów przemysłu mleczarskiego w pierwszej połowie 2002 roku
wykazywały tendencje spadkowe. Ceny zbytu masła obniżyły się z ponad 8,60 zł/kg
10
w styczniu-lutym do poniżej 7 zł/kg w sezonie letnim, a pod koniec roku sezonowo wzrosły i wynosiły 8,40 zł/kg. Przed rokiem w grudniu 2001 roku masło kosztowało ok. 8,90
zł/kg. Jeszcze głębiej obniżyły się ceny zbytu mleka odtłuszczonego w proszku z 7,51
zł/kg, w styczniu ub.r. do 5,12 zł/kg w sierpniu i 5,02 zł/kg w listopadzie, aby w grudniu
wzrosnąć do 5,36 zł/kg. Podobnie zachowywały się ceny serów twardych. Sery typu Gouda staniały z ok. 12 zł/kg w I kwartale ub.r. do poniżej 10 zł/kg w sierpniu i październiku,
a następnie nieznacznie zdrożały do ok. 10,7 zł/kg w dwóch ostatnich miesiącach ubiegłego roku.
Tendencje spadkowe cen przetworów mleczarskich utrzymywały się także w styczniu
2003 roku. Masło w blokach staniało do 8,30 zł/kg, a sery twarde poniżej 10 zł/kg. Jedynie mleko odtłuszczone w proszku nieznacznie zdrożało do 5,54 zł/kg.
1.6. Najmniejsze wahania cen w 2002 roku występowały na rynku drobiarskim, na którym dominowały spadki cen. Kontynuowane były zniżkowe tendencje cen giełdowych
drobiu. Kurczak świeży staniał z 5,20-5,80 zł/kg w styczniu ub.r. do 4,20-4,60 zł/kg
w grudniu. Ceny ćwiartek kurczaka staniały z 4,50-6,12 zł/kg w I kwartale ub.r. do 4,254,80 zł/kg w grudniu. Podobnie obniżyły się również ceny udźca indyczego, który staniał
z 8,64-9,30 zł/kg do 7,10-8,70 zł/kg w grudniu. Tendencje spadkowe cen drobiu utrzymały się również w styczniu 2003 roku. Kurczak świeży staniał do 3,60-4,20 zł/kg. Ceny kurczaka mrożonego utrzymywały się na poziomie 3,50-4,40 zł/kg. Ćwiartki kurczaka w dalszym ciągu taniały do 2,22-4,20 zł/kg. Podobnie obniżyły się ceny udźca indyczego bez
kości do zaledwie 6,40-7,90 zł/kg. Jedynie ceny jaj na giełdach towarowych prze cały rok
utrzymywały się na zbliżonym poziomie. W ciągu pierwszych 5. miesięcy notowano ceny 0,28-0,32 zł/szt., a następnie do końca roku 0,27-0,29 zł/szt.
3,50-3,88
2,98-3,60
2,53-2,57
3,68-3,99
3,48-3,50
Brojler kurzy
Brojler indyczy
indyki
indyczki
Źródło: (2)
1) minimalne
2) notowania
3) notowania
4) notowania
2,35-2,59
36,9-47,9
27,0-37,1
32,5-43,3
32,0-45,0
37,0-52,5
Pszenica
Żyto
Pszenżyto
Jęczmień
Kukurydza
13.01
43,2-45,0
34,1-36,0
39,5-60,0
28,0-48,0
43,2-44,1
37,3
40,0-41,2
38,2-41,4
39,5-41,5
3,63-3,84
3,47-3,60
2,35-2,58
3,53-3,88
2,98-3,53
2,52-2,59
Brojlery (zł/kg)4)
42,3-43,8
33,8
40,0-42,5
38,9-40,8
39,0-42,4
Zboża paszowe (zł/dt)3)
42,0-70,0
27,4-46,4
Zboża na targowiskach (zł/dt)
43,6-44,5
35,0
Zboża konsumpcyjne (zł/dt)2)
06.01
styczeń 2003 r.
i maksymalne ceny z tygodniowych notowań w miesiącu
obejmują przedsiębiorstwa PZZ i byłych PZZ
obejmują zakłady produkcji pasz
obejmują przedsiębiorstwa w całym kraju
42,3-44,3
33,8-37,3
40,0-42,5
38,2-43,6
39,0-42,4
39,5-70,0
27,4-50,0
35,0-60,0
30,0-44,0
Pszenica
Żyto
43,2-45,6
34,1-37,7
min.-maks.1)
37,0-51,4
31,9-37,1
grudzień1)
2002 r.
SKUPU PODSTAWOWYCH PRODUKTÓW ROLNYCH
Pszenica
Żyto
Produkty
TABELA 1.1. CENY
3,50-3,73
3,39-3,55
2,49-2,56
43,4-43,8
37,2
40,1-41,6
40,5-42,9
39,8-42,0
40,0-60,0
28,0-48,0
43,9-44,7
35,9-37,7
20.01
3,73-3,82
3,40-3,56
2,49-2,59
43,7-44,3
35,8
40,2-41,6
39,8-43,6
39,9-41,4
40,0-60,0
29,0-50,0
44,1-45,6
35,1-35,7
27.01
11
1603
ceny: -średnie
Źródło: (1,2)
1670
1518
16 zachodniopomorskie
-maksymalne
1670
15 wielkopolskie
1515
1516
-minimalne
1515
14 warmińsko-mazurskie
1637
9 podkarpackie
13 świętokrzyskie
1665
8 opolskie
1646
1659
7 mazowieckie
12 śląskie
1615
6 małopolskie
1521
1653
5 łódzkie
11 pomorskie
1609
4 lubuskie
1640
1603
3 lubelskie
10 podlaskie
1570
2 kujawsko-pomorskie
2001
1624
1390
1523
1512
1576
1489
1390
1624
1425
1546
1531
1601
1477
1506
1507
1609
1484
1493
1595
XII
2002
krowa dojna na chów
1 sztuka
1603
województwo
128,17
108,82
119,81
108,82
123,33
122,16
120,96
120,59
117,84
128,17
116,07
109,65
125,76
124,10
123,20
123,15
116,62
125,28
111,20
2001
91,07
92,33
83,54
83,81
92,23
2002
101,18
79,30
90,48
89,53
86,64
100,35
90,42
97,45
79,30
83,65
96,90
91,72
87,58
101,18
XII
prosię na chów
1 sztuka
NOTOWANIA CEN TARGOWISKOWYCH w złotych
1 dolnośląskie
lp
TABELA 1.2.
54,73
33,24
43,98
39,46
40,16
42,42
44,11
54,73
45,89
33,24
48,04
50,16
36,03
52,87
42,67
45,68
38,18
41,34
48,66
43,86
31,16
37,00
38,22
37,37
38,05
32,53
40,13
36,37
33,62
36,15
41,15
31,16
37,11
34,64
43,86
32,07
36,85
42,68
XII
2001
2002
ziemniaki
za 1 dt
12
13
Rys. 1.1
Rys. 1.2
Rys. 1.3
14
Rys. 1.4
Rys. 1.5
15
II.
RYNEK PRODUKTÓW OGRODNICZYCH
2.1. Ogólna powierzchnia uprawy warzyw w 2002 roku obniżyła się o 29% w stosunku
do 2001 roku i wynosiła 170 tys. ha. Z tego powodu spadły zbiory warzyw gruntowych
o 23%. Mimo niższej podaży, ceny skupu większości gatunków warzyw były niższe niż
w roku poprzednim, natomiast ceny ich w przetwórstwie – z uwagi na utrudnienia ze skupem warzyw dobrej jakości (długotrwała susza powodowała drobnienie) – były wyższe niż
w 2001 roku. Mniej niż rok temu oferowano za warzywa kwaszone i ziemniaki.
Według GUS zbiory owoców z drzew były o 10% niższe i wynosiły 2610 tys. t., w tym
jabłek o 11,9% niższe (2169 tys. t) w stosunku do rekordowego 2001 roku. Letnia susza
i wysokie temperatury spowodowały ograniczenie przyrostu masy owoców. Największy
spadek produkcji owoców z drzew odnotowano w przypadku śliw, których zbiory, ze
względu na obniżenie powierzchni uprawy i gorsze plonowanie, wynosiły 105 tys. t (spadek o 21%). Miało to odzwierciedlenie w znacznym wzroście poziomu cen skupu. Wyjątkiem wśród owoców z drzew były gruszki, których produkcja w 2002 roku była o 21%
wyższa niż w roku poprzednim. W porównaniu z 2001 rokiem niższa o 20% była także
produkcja owoców jagodowych. Produkcja truskawek zmalała z 242 tys. t w 2001 roku do
155 tys. t w 2002 roku. W wyniku mniejszej ilości dobrego surowca (deszcze przyczyniły się do porażenia plantacji szarą pleśnią) przetwórstwo oferowało nawet dwukrotnie
wyższą cenę za truskawkę odszypułkowaną niż w 2001 roku.
W styczniu br. ceny skupu większości warzyw wzrastały w stosunku do grudnia 2002
roku. Wzrost cen warzyw z rezerw zimowych nie przekraczał z reguły 9%. Wyjątek stanowiły pory, za które w spółdzielniach ogrodniczych płacono o 30% więcej niż miesiąc temu. Obniżyły się średnie ceny skupu jabłek deserowych, np. odmiany Jonagold i Lobo.
Nie zmieniła się cena skupu jabłek przemysłowych. Wiele zakładów przetwórczych
i chłodni zakończyło skup i przerób warzyw.
2.2. Ceny skupu w spółdzielniach ogrodniczych
Według wynikowego szacunku zbiorów ziemiopłodów rolniczych i ogrodniczych GUS
zbiory warzyw gruntowych w 2002 roku wyniosły 4000 tys. t, tj. o 23% mniej niż w 2001
roku. W ubiegłym roku najbardziej obniżyły się zbiory buraków ćwikłowych (o 27% do
338 tys.t), kapust (o 27 % do 1243 tys.t) i marchwi (o 27% do 672tys.t). Spadek zbiorów
warzyw był spowodowany po części suszą panującą w okresie letnimi i wiosennym na
przeważającym obszarze Polski, jak i zmianą sposobu liczenia wielkości areału zasiewów
16
warzyw przez GUS. Rok 2002 był pierwszym, kiedy na podstawie Spisu Powszechnego,
GUS dokonał „urealnienia” wielkości zasiewów, (a tym samym zbiorów) większości gatunków warzyw. Dotychczas szacunki były dokonywane na podstawie spisów reprezentatywnych.
Cena skupu kapusty białej w okresie głównych zbiorów w 2002 roku (wrzesień-listopad) wyniosła 0,35 zł/kg, tj. o 3% mniej niż w rekordowo wysokim cenowo 2001 roku.
Cena skupu marchwi obcinanej w skupie kształtowała się na poziomie 0,46 zł/kg, tj. o 6%
mniej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Ceny skupu cebuli w spółdzielniach
ogrodniczych w głównym okresie zbiorów (wrzesień-listopad) wyniosła 0,49 zł/kg, tj.
o 21% mniej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Bardzo dobre ceny skupu
w 2002 roku otrzymywali producenci buraków ćwikłowych. W głównym okresie zbiorów
(wrzesień-listopad) otrzymywali średnio 0,40 zł/kg, tj. o 3% więcej niż w analogicznym
okresie roku poprzedniego. Cena skupu porów w okresie IX-XI 2002 roku wzrosła o 2%
w porównaniu z analogicznym okresem 2001 roku. W sezonie 2002 roku, w porównaniu
z sezonem poprzednim, ceny skupu truskawek z szypułką wzrosły o 28%, malin o 40%,
porzeczek kolorowych o 29%, wiśni o 50% i śliwek o 78%. W tym samym okresie obniżyły się ceny skupu porzeczek czarnych o 27% i czereśni o 5%. Bardzo duży wzrost cen
skupu zanotowano na rynku jabłek przemysłowych. Przyrost cen skupu tych owoców
w okresie IX-XI 2002 roku, w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego, wyniósł 36%. Obniżyły się natomiast ceny skupu jabłek deserowych o 9% i gruszek o 24%.
W styczniu br., w porównaniu z grudniem ub r., wzrosły ceny skupu cebuli o 6%, kapusty białej o 9%, marchwi o 8%, buraków ćwikłowych o 7%, pietruszki o 5%, porów o 30%,
selerów o 6%, fasoli białej jednolitej o 1%, fasoli Jasia karłowego o 8%, sałaty o 121%,
natki pietruszki o 32%, kapusty kwaszonej o 14%, ogórków kwaszonych o 12%, gruszek
o 11%, pieczarek o 4% i ziemniaków o 10%. Ustabilizowała się cena skupu jabłek deserowych odmiany Szampion, a obniżyły się ceny skupu kapusty czerwonej o 13%, fasoli
Jasia tycznego o 1%, czosnku o 9%, ogółem jabłek deserowych o 4%, jabłek deserowych
odm. Jonagold o 8% i odm. Lobo o 6%.
2.3. Ceny skupu w zakładach przetwórczych
W 2002 roku w głównym okresie zbiorów podstawowych gatunków warzyw gruntowych, tj. od września do listopada, obniżyły się ceny skupu: cebuli obieranej o 21% (do
0,59 zł/kg), kapusty białej o 3% (do 0,28 zł/kg), pietruszki o 16% (do 0,66 zł/kg) oraz selerów o 17% (do 0,63 zł/kg). Natomiast trudności ze skupem dobrej jakości takich warzyw,
jak: marchew, buraki i pory wpłynęły na wzrost ich cen odpowiednio o: 14% (0,24 zł/kg),
5% (0,22 zł/kg) i 13% (0,54 zł/kg). Wśród warzyw zdrożała brukselka (z 1,33 zł/kg w 2001
r. do 1,44 zł/kg w 2002 r.). O 12% niższe ceny oferował przemysł za kalafiory różyczkowane. Cena tych warzyw w całym sezonie 2002 roku wynosiła 0,91 zł/kg, podczas, gdy
rok wcześniej 1,04 zł/kg. Podobnie o 7% tańsze były brokuły różyczkowane (1,38 zł/kg),
o 28% pomidory do mrożenia (0,55 zł/kg), o 30% ogórki do konserwowania ((0,66 zł/kg)
i o 23% fasola szparagowa (0,73 zł/kg). Za owoce – w odróżnieniu do warzyw – oferowano w większości ceny wyższe. Na przykład za truskawki odszypułkowane zakłady płaci-
17
ły średnio w sezonie 2,07 zł/kg (w 2001 r. 0,98 zł/kg), za maliny 2,80 zł/kg (odpowiednio
2,03 zł/kg), za porzeczki kolorowe 1,72 zł/kg (1,34 zł/kg), agrest 2,52 zł/kg (1,16 zł/kg),
wiśnie do mrożenia 1,87 zł/kg (0,90 zł/kg), a za śliwki 0,77 zł/kg (0,52 zł/kg). Niższe ceny skupu otrzymali producenci porzeczek czarnych (1,69 zł/kg w 2002 r. wobec 2,01 zł/kg
w 2001 r.) oraz aronii (0,57 zł/kg wobec 0,66 zł/kg). Niższe zbiory jabłek w 2002 roku miały odzwierciedlenie we wzroście cen skupu jabłek do przetwórstwa. Średnio w okresie
wrzesień-listopad 2002 roku płacono za nie 0,17 zł/kg, tj. o 31% więcej niż w 2001 roku.
Dla wielu zakładów przetwórczych w styczniu 2003 roku skończył się sezon skupu
i przerobu warzyw i jabłek przemysłowych. W zakładach, w których jeszcze trwa sezon
przerobowy, obniżyła się o 1 grosz średnia cena skupu jabłek przemysłowych (0,27 zł/kg),
o 4 grosze cebuli obieranej (0,62 zł/kg) o 2 grosze marchwi (0,28 zł/kg) i o 11 groszy porów (0,57 zł/kg). Natomiast podniosły się ceny takich warzyw, jak: cebula obierana (o
3 grosze do 0,38 zł/kg), buraki (o 3 grosze do 0,27 zł/kg), selery (o 23 grosze do 0,90 zł/kg)
i kapusta biała (o 2 grosze do 0,30 zł/kg).
2.4. Ceny na wybranych rynkach hurtowych
W pierwszej połowie 2002 roku ceny krajowej cebuli białej obcinanej ze zbiorów 2001
roku były 2-3-krotnie, kapusty białej 5-6-krotnie, buraków ćwikłowych 2-4-krotnie wyższe w porównaniu z cenami roku poprzedniego. W maju ub.r. rozpoczęła się sprzedaż krajowych truskawek spod osłon w cenie 6,00-10,00 zł/kg. Handel gruntowymi owocami jagodowymi rozpoczął się o 2-3 tygodnie wcześniej niż w 2001 roku. Pierwsze truskawki
gruntowe pojawiły się w handlu pod koniec maja ub.r. w cenie 1,00-3,10 zł/kg. Pod koniec
czerwca ub.r. ceny truskawek gruntowych wynosiły 1,50-5,50 zł/kg. Ceny tych owoców
były wyższe niż roku poprzednim, kiedy nie przekraczały 3,50 zł/kg. Ceny czereśni były
natomiast na poziomie 2001r. i wynosiły 2,00-8,50 zł/kg. Pod koniec czerwca ub.r. rozpoczęła się sprzedaż takich owoców jagodowych, jak: maliny po 5,00-8,00 zł/kg, porzeczki
czarne po 2,50-3,00 zł/kg, porzeczki czerwone po 3,00-4,00 zł/kg, agrest po 2,50-3,00
zł/kg i jagody czarne po 2,50-6,00 zł/kg. Wyższe niż w 2001 roku były ceny malin, porzeczek czerwonych i agrestu, a niższe porzeczek czarnych. Główny wysyp malin spowodował natomiast spadek cen hurtowych z 6,00-15,00 zł/kg w czerwcu ub.r. do 5,00-10,00
zł/kg w lipcu ub.r. Duże zapotrzebowanie ze strony odbiorców krajowych i zagranicznych
na wiśnie wpłynęły na zwyżki cen wiśni w sprzedaży hurtowej, które w lipcu ub.r. kształtowały się w zakresie 1,50-3,00 zł/kg. Dla porównania w analogicznym okresie 2001 roku ceny te były na poziomie 1,35-2,50 zł/kg. Bardzo wzrosła maksymalna cena jagód leśnych (borówek czarnych) do 7,00 zł/kg.
W głównym okresie zbiorów utrzymywały się niskie ceny ogórków i pomidorów gruntowych. W lipcu i sierpniu ub.r. ceny ogórków gruntowych mieściły się w granicach 0,301,50 zł/kg (dla porównania w analogicznych miesiącach 2001 roku – 0,30-2,80 zł/kg). Rok
2002 można nazwać „sezonem pomidorowym” ze względu na bardzo korzystne warunki
wegetacji dla pomidorów (wysokie temperatury i duże nasłonecznienie). Niskie były również ceny ogórków małosolnych wahając się w zakresie 1,55-4,00 zł/kg. Niższe były ceny hurtowe fasoli szparagowej, osiągając w głównym okresie zbiorów (sierpień-wrzesień
18
2002 r.) poziom cenowy 1,00-2,50 zł/kg (w odpowiednim okresie 2001 r. – 0,70-3,15
zł/kg). Susza oraz mała powierzchnia plantacji deszczowanych warzyw kapustnych miała
decydujące znaczenie na zwyżkowanie cen tych warzyw. Ceny kapusty białej wczesnej
w lipcu ub.r. wynosiła 0,20-1,00 zł/szt. (w lipcu 2001 r. 0,30-1,40 zł/szt.), w sierpniu 0,501,60 zł/szt. (odpowiednio 0,30-1,40 zł/szt.). Zwiększona ilość opadów w drugiej połowie
września ub.r. wpłynęła jednak na obniżkę cen kapusty białej w tym miesiącu do 0,30-1,50
zł/szt. (we wrześniu 2001 r. 0,28-2,00 zł/kg). Wysokie ceny osiągnęła kapusta czerwona
(0,80-2,30 zł/kg. Od sierpnia ub.r. ceny buraków zaczęły zwyżkować do poziomu 0,301,20 zł/kg (w sierpniu 2001r. – 0,30-1,00 zł/kg). Wysokie ceny marchwi obcinanej pozostawały w lipcu ub.r. (0,50-2,00 zł/kg) i zaczęły zniżkować w okresie sierpień-wrzesień
2002r. (okres wzmożonej podaży) do 0,40-1,21 zł/kg.
Handel wczesnymi odmianami deserowymi jabłek rozpoczął się na początku sierpnia
ub.r. na poziomie 0,67-1,67 zł/kg. Maksymalne ceny tych odmian były blisko o 40% niższe niż w sierpniu 2001 roku. We wrześniu ub.r. wraz z niższą podażą, niż w 2001 roku
późniejszych odmian jabłek deserowych ceny tych owoców kształtowały się na poziomie
0,60-1,86 zł/kg (we wrześniu 2001 r. 0,46-1,67 zł/kg), a w październiku ub.r. były na poziomie roku poprzedniego (0,40-1,66 zł/kg). W listopadzie i grudniu ub.r. maksymalne ceny były na poziomie 2001 roku (1,67 zł/kg), a minimalne o 33% wyższe. Niższe zbiory śliwek w naszym kraju spowodowały zwyżkę cen tych owoców do 0,70-3,00 zł/kg w sierpniu ub.r. (w sierpniu 2001 r. – 0,30-3,00 zł/kg) i do 0,70-3,50 zł/kg we wrześniu ub.r. (odpowiednio 0,50-2,00 zł/kg). W przypadku gruszek, których zbiory są na wyższe niż w 2001
roku, nastąpił spadek cen do poziomu 0,60-2,00 zł/kg (w 2001 r. 0,80-4,00 zł/kg). W sierpniu 2002 roku – w głównym okresie podaży borówki amerykańskiej, ceny tych owoców
kształtowały się na poziomie 10,00-20,00 zł/kg i były niższe niż w sierpniu 2001 roku
(12,00-22,00 zł/kg).
W styczniu 2003 roku, w porównaniu z grudniem 2002 roku, wzrosły minimalne i maksymalne ceny porów o 54% i 46%, sałaty krajowej o 3% i 83%, gruszek o 50% i 29%, pomarańczy o 14% i 5% i winogron białych importowanych o 67% i 100%. Ustabilizowały
się ceny marchwi, pieczarek, jabłek deserowych odmiany Lobo.
19
Rys. 2.1
Rys. 2.2
Rys. 2.3
20
TABELA 2.1. CENY
SKUPU WARZYW I OWOCÓW W SPÓŁDZIELNIACH
OGRODNICZYCH I PRZEMYŚLE PRZETWÓRCZYM (zł/kg)
Wyszczególnienie
2002 r.
styczeń1)
styczeń 2003 r.
2002 r.
grudzień1)
cena średnia1)
6 I
13 I
20 I
27 I
spółdzielnie ogrodnicze
Cebula
0,78
0,51
0,54
0,52
0,57
0,55
0,53
Kapusta biała
0,61
0,35
0,38
0,31
0,38
0,40
0,43
Kapusta czerwona
0,76
0,68
0,59
0,55
0,59
0,61
0,61
Marchew
0,57
0,50
0,54
0,51
0,55
0,56
0,54
Buraki
0,66
0,41
0,44
0,42
0,45
0,44
0,44
Pietruszka
1,29
1,25
1,31
1,30
1,29
1,32
1,33
Pory
1,82
1,56
2,03
1,79
2,03
2,15
2,13
Selery
1,22
1,09
1,16
1,16
1,16
1,16
1,15
Fasola biała jednolita
2,49
2,52
2,56
2,58
2,54
2,54
2,56
Fasola Jaś tyczny
4,72
5,32
5,25
5,25
5,25
5,25
5,25
Fasola Jaś karłowy
3,30
2,70
2,91
2,80
2,94
2,94
2,95
Sałata2)
1,86
0,79
1,75
1,38
1,55
2,03
2,03
Czosnek
4,20
4,50
4,10
4,10
4,10
4,08
4,10
pietruszki3)
0,85
0,57
0,75
0,68
0,69
0,82
0,82
Kapusta kwaszona
1,18
0,94
1,07
1,07
1,07
1,07
1,07
Ogórki kwaszone
2,42
1,74
1,95
1,93
1,83
2,00
2,03
Jabłka deserowe
0,81
0,79
0,76
0,75
0,76
0,77
0,75
odm. Jonagold
1,04
0,88
0,81
0,81
0,84
0,81
0,79
odm. Szampion
1,00
0,85
0,85
0,83
0,87
0,87
0,83
odm. Lobo
0,87
0,67
0,63
0,69
0,64
0,60
0,59
Jabłka przemysłowe
0,16
0,20
0,20
0,19
0,20
0,20
0,20
Gruszki
2,13
1,70
1,88
1,74
1,75
1,94
2,09
Pieczarki
4,03
4,50
4,66
4,85
4,61
4,52
4,66
Ziemniaki
0,50
0,25
0,28
0,26
0,28
0,27
0,29
Natka
zakłady przetwórcze
Cebula obierana
Cebula nieobierana
0,83
0,66
0,62
-
0,59
0,64
0,64
-
0,35
0,38
-
0,35
0,40
0,40
Marchew
0,28
0,30
0,28
-
0,25
0,30
0,30
Buraki
0,33
0,24
0,27
-
0,25
0,29
0,27
-
0,68
0,57
-
0,57
0,57
-
Selery
0,63
0,67
0,9
-
0,90
-
-
Kapusta biała
0,55
0,28
0,30
-
0,30
0,30
0,30
Pieczarki
2,91
3,55
4,25
-
-
4,25
4,25
Jabłka Idared > 7 cm
0,40
0,40
0,40
-
0,40
0,40
0,40
-
0,28
0,27
-
0,28
0,27
0,26
Pory
1) średnie arytmetyczne z tygodniowych notowań danego miesiąca w spółdzielniach ogrodniczych
2) cena za sztukę, 3) cena za pęczek
Źródło: (14) i (15)
0,33-0,48
0,40-1,00
0,60-1,40
0,40-1,20
0,40-1,60
1,10-2,60
1,60-3,00
0,60-2,00
Kapusta biała
Kapusta czerwona
Marchew obcinana
Buraki obcinane
Pietruszka obcinana
Pory
Selery
3,00-7,00
1,96-3,33
0,30-1,40
1,00-1,66
1,00-3,00
2,00-3,80
2,11-4,80
2,86-5,00
2,50-5,00
odm.Lobo
odm.Jonagold
Gruszki
Pomarańcze
Cytryny
Grapefruity
Mandarynki
Winogrona białe imp. 5,33-14,89
Banany
2,50-6,00
2,60-3,80
2,20-4,00
1,00-2,80
0,40-1,33
0,40-1,20
0,40-1,67
2,00-3,05
5,00-14,00
3,00-5,20
3,00-6,00
2,80-3,80
2,50-4,20
1,50-3,61
0,73-1,33
0,40-1,20
0,35-2,00
0,20-0,45
3,00-5,50
1,00-2,75
3,00-6,00
5,00-10,00
0,60-1,80
2,00-3,50
1,00-2,00
0,40-1,00
0,30-1,20
0,40-1,00
0,28-0,60
0,50-1,20
min.-maks.1)
2,39-2,89
5,00-5,71
3,40-5,20
3,00-5,57
2,80-3,80
3,20-4,20
-
1,00-1,33
0,80-1,20
0,53-1,67
0,33-0,40
3,20-4,50
1,20-2,25
-
5,50-10,00
1,20-1,60
2,00-3,00
1,40-1,80
0,50-0,66
0,60-1,20
0,70-0,80
0,40-0,50
0,54-0,66
Poznań
2,66-2,80
7,50-14,00
3,80-4,50
3,20-4,00
3,30-3,50
2,50-3,30
2,00-2,50
-
-
0,60-1,33
0,35-0,40
3,50-5,50
1,00-2,50
3,30-6,00
-
1,40-1,60
-
1,80
0,70-1,00
0,70-1,00
0,60-0,80
0,56-0,60
0,70-1,20
Rzeszów
Źródło: (16)
-
7,58
3,92
3,50
3,30
3,84
-
0,85-0,96
0,74-0,96
0,63-1,07
0,39
4,71
-
-
-
1,35
-
1,65
0,51-0,74
0,56-0,74
0,45
0,44
0,74
Tarnów
3,00-5,00
-
1,50-1,80
2,00-3,50
1,80-2,00
0,50-0,80
0,66-1,20
0,60-0,90
0,45-0,60
0,50-0,85
Bronisze
2,50-3,05
10,00-13,00
3,00-5,00
2,80-4,80
2,80-3,50
2,50-3,80
1,80-3,61
0,75-1,20
0,66-0,80
0,55-2,00
0,30-0,45
3,40-4,00
1,90-2,75
styczeń 2003 r.
1) minimalne i maksymalne ceny z tygodniowych notowań na wybranych rynkach hurtowych
2) cena za 1 sztukę,
2,11-2,88
2,80-6,50
0,30-1,67
Jabłka deserowe
0,20-0,43
0,30-0,80
3,00-5,50
0,97-1,50
Ziemniaki
1,41-3,60
2,50-6,00
3,00-6,50
Sałata
2,00-7,50
4,80-10,00
1,20-1,80
1,30-2,40
1,00-2,30
0,40-0,80
0,30-1,20
Pieczarki
krajowa2)
Pomidory spod osłon
Ogórki spod osłon
3,91-11,00
0,50-0,80
Cebula biała obcinana 0,62-1,30
0,45-1,00
grudzień1)
styczeń1)
Wyszczególnienie
2002 r.
2,90
-
3,40
3,80
3,30
3,00
-
-
-
1,50
0,4
4,50
2,20
-
-
1,40
-
1,60
0,70
1,00
-
-
0,70
2,00
6,50-7,00
3,50-3,80
4,00-6,00
3,50
2,50-3,00
1,50-1,70
0,73-0,80
0,40-0,50
0,35-0,80
0,20-0,27
3,00-3,50
1,00-1,10
5,00-6,00
5,00
0,60-1,20
-
1,00
0,40-0,55
0,30-0,45
0,40-1,00
0,28-0,45
0,50-0,55
Zielona Góra Sandomierz
MINIMALNE I MAKSYMALNE CENY SKUPU WARZYW I OWOCÓW NA WYBRANYCH
RYNKACH HURTOWYCH (zł/kg)
2002 r.
TABELA 2.2.
21
22
III.
RYNEK ŚRODKÓW PRODUKCJI I USŁUG
DLA ROLNICTWA
3.1. W 2002 roku rynek środków produkcji funkcjonował kolejny rok w warunkach pogarszającej się koniunktury w rolnictwie. Rozwieranie się „nożyc cen” nastąpiło w wyniku spadku cen produktów rolnych o ok. 8%, przy wzroście cen środków do produkcji rolnej o ok. 2,0%. Wpłynęło to w poważnym stopniu na obniżenie dochodów z produkcji rolnej, a ograniczone możliwości finansowe rolników nie pozwoliły na niezbędne inwestycje
odtworzeniowe i modernizacyjne. Zmniejszyła się liczba gospodarstw zaciągających kredyty, głównie inwestycyjne. Na poziomie zbliżonym do roku ubiegłego utrzymała się ilość
zaciąganych preferencyjnych kredytów obrotowych na zakup rzeczowych środków do
produkcji rolnej. Brak skłonności do zaciągania kredytów inwestycyjnych jest spowodowany zagrożeniem utraty płynności finansowej i pogorszeniem opłacalności inwestycji finansowanych przez drogi kredyt. Konsekwencją tego jest spadek popytu na środki do produkcji, co powoduje trudności finansowe w przemyśle wytwórczym.
3.2. Zużycie nawozów mineralnych pod zbiory 2002 roku zmalało o 2,3 kg w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych i wyniosło 88,5 kg NPK. Spadek zużycia w sektorze prywatnym wyniósł 2,2 kg NPK/ha, a w sektorze publicznym 4,4 kg NPK/ha. Utrzymało się znaczne zróżnicowanie poziomu nawożenia między województwami i wynosiło od 49,4 kg
NPK/ha w woj. podkarpackim do 131,7 kg NPK/ha w woj. opolskim. W ogólnym zużyciu
nawozów mineralnych w przeliczeniu na czysty składnik azot stanowił 54,7%, fosfor 20,3%
i potas 25%. Proporcje te nieco się poprawiły w porównaniu z rokiem poprzednim.
Średnio w 2002 roku zużycie nawozów wapniowych wynosiło 89,4 kg CaO na 1 ha
użytków rolnych, w tym w sektorze publicznym 44,5 kg, a w prywatnym 92 kg CaO. Zużycie nawozów wapniowych zmniejszyło się o 4,8 kg CaO na 1 ha. Zróżnicowanie poziomu wapnowania gleb wahało się od 24,3 kg CaO na 1 ha użytków rolnych w woj. lubuskim do 183,6 kg CaO w woj. opolskim. Zrównał się poziom nawożenia mineralnego z poziomem wapnowania gleb w kraju, gdzie ok. 50% gleb wykazuje wysoki poziom zakwaszenia musi niepokoić.
W 2002 roku spadek zużycia nawozów mineralnych wpłynął na obniżkę cen większości
nawozów. Ceny spadły średnio o 2,1%, przy czym ceny nawozów wapniowych obniżyły
się o 9,9%. Relacja cen nawozów do cen zbóż pogorszyła się. Na zakup 1 kg NPK należało w 2002 r. wydatkować równowartość 3,9 kg pszenicy, podczas gdy w 2001 roku 3,6 kg.
23
3.2. Na rynku pestycydów w 2002 roku nieco wzrosły obroty. Zużycie substancji biologicznie czynnej na 1 ha gruntów ornych i sadów wynosiło ok. 0,64 kg i było ok. 4,5 razy
niższe niż w krajach Unii Europejskiej. Podstawą zaopatrzenia w preparaty ochrony roślin
była produkcja krajowa, przy coraz większym udziale importu. W strukturze podaży dominowały środki chwastobójcze, głównie do odchwaszczania zbóż, rzepaku i buraków cukrowych oraz grzybobójcze do ochrony upraw zbóż, ziemniaków, warzyw i sadów.
Zmiany cen środków ochrony roślin były zróżnicowane, bowiem wystąpiły zarówno
znaczne obniżki i podwyżki cen. Największe obniżki cen wystąpiły na Roundup (o 7,2%)
i Ditkane M45 (o 3,3%), a największe podwyżki na Fusilade Super (o 16,3%) i Zolone 350
EC (o 5,1%). Średni wzrost cen pestycydów był wyższy od wskaźnika inflacji i wynosił 3,2%.
3.4. W 2002 roku rynek nośników energii charakteryzował się znaczną przewagą podaży nad popytem oraz znaczną dynamiką cen. Na rynku energii postępuje racjonalizacja zużycia poszczególnych paliw. Zwiększa się zużycie paliw ciekłych i gazowych ze względów ekonomicznych i ekologicznych, zastępują one węgiel i koks. Najwyższą dynamikę
wzrostu zużycia wykazują paliwa gazowe, jednakże ich udział w strukturze ogólnego zużycia energii w rolnictwie wynosi zaledwie 1,2%. Systematycznie rośnie zużycie oleju napędowego w rolnictwie, co związane jest zarówno z postępującą motoryzacją oraz zmianami technologii produkcji. Obecnie paliwa ciekłe, w tym olej napędowy i opałowy dostarczają ponad 50% energii zużywanej w rolnictwie. Zmniejsza się zużycie energii elektrycznej pod wpływem racjonalizacji zużycia wymuszonego wysokim wzrostem cen
w ostatnich latach.
Średni wzrost cen nośników energii w 2002 roku wynosił 3,5% i był prawie dwukrotnie wyższy od inflacji, był więc najbardziej inflacjogennym czynnikiem w rolnictwie.
Benzyny bezołowiowe podrożały o 6,9%, olej napędowy o 4,0%, jedynie koks opałowy
staniał o 2,3%. W konsekwencji podwyżek cen na nośniki energii znacznie pogorszyły się
relacje ich cen do cen surowców w rolniczych.
3.5. Na rynku materiałów budowlanych w 2002 roku po raz kolejny odnotowano spadek obrotów szacowany na około 15%. Spadła sprzedaż materiałów podstawowych takich
jaj: cement, wapno, cegła, pustaki, materiały zbrojeniowe i ocieplające.
Oferta podaży i asortyment materiałów jest bardzo bogaty. Poszukiwane są przede
wszystkim materiały oszczędzające energię, przyjazne dla środowiska, bardziej ekonomiczne w eksploatacji, a przede wszystkim estetyczne. Dużym popytem cieszą się zarówno materiały luksusowe, przeważnie importowane, jak stosunkowo tanie krajowe, spełniające
wszelkie wymogi zdrowotne i ekologiczne. Obecnie, z racji wejścia do Unii Europejskiej,
polski rynek materiałów budowlanych zobowiązany jest do przyjęcia odpowiednich specyfikacji technicznych, czyli zbiorów norm i aprobat, na podstawie których wyrób jest dopuszczony do obrotu i stosowania w Polsce. W UE polskie towary będą mogły być na
wspólnym rynku, jeśli będą miały znak CE. Materiały z Certyfikatem Europejskim spełniają Europejską Normę Zharmonizowaną lub posiadają Europejską Aprobatę Techniczną.
24
Średni wzrost cen w 2002 roku był umiarkowany i wynosił 1,5%, co plasuje go poniżej
ogólnego wskaźnika inflacji.
3.6. Na rynku maszyn rolniczych w 2002 roku nastąpił dalszy spadek obrotów. Obniżył
się popyt na wiele maszyn podstawowych, a jeszcze bardziej na fabrycznie nowe, najdroższe środki mechanizacji rolnictwa. Stopa odnowienia szczególnie kombajnów i ciągników
pogarsza się z roku na rok, np. zwiększa się średni wiek eksploatacji ciągników, który
w 2002 roku wynosił około 21 lat, co znacznie przewyższa okres przewidywany przez producentów. Ceny maszyn rolniczych są bardzo wysokie i stale maleją możliwości zakupu
tych maszyn przez rolników. W minionym roku podrożały: kombajn do ziemniaków
o 8,7%, rozsiewacz do nawozów o 5,9%, dmuchawa do słomy i siana o 14,8% oraz ciągniki rolnicze o 5,3%. Obniżki cen zanotowano na: pługi ciągnikowe o 4,8%, sadzarki do
ziemniaków o 3,1% i roztrząsacz do obornika o 1,5%. Ceny maszyn rolniczych wzrosły
w ub.r. średnio o 3,1%, a duży spadek popytu na nie pogorszył sytuację finansową wielu
producentów maszyn w Polsce.
3.7. Ceny pasz przemysłowych są stabilne, względnie obniżyły się o 1-3% w porównaniu z końcem roku. Jest to konsekwencją niskich cen zbóż paszowych i surowców białkowych. Ponadto utrzymuje się trudna sytuacja producentów trzody i drobiu, gdyż systematycznie pogarsza się opłacalność produkcji zwierzęcej. W tej sytuacji również zakłady paszowe pod wpływem presji „drobiarzy” i producentów trzody obniżają ceny produkowanych pasz.
W ostatnim okresie obserwuje się wzrost popytu na zboża paszowe. Ocenia się, że główną przyczyną jest rosnące pogłowie trzody chlewnej. Duży popyt jest także na otręby paszowe, ale poszukiwany jest tylko tani towar, bo hodowcy chcą zmniejszyć koszty produkcji. W transakcjach cena otrąb nie przekracza 350zł/tonę. W ofertach giełdowych pojawiają się także otręby importowane z Czech i Słowacji. Za tonę pszenicy paszowej czy kukurydzy kontrahenci płacą średnio ok. 410 zł/t. Podobnie kształtuje się cena jęczmienia paszowego.
Obniżają się ceny pasz pochodzenia zwierzęcego. Malejący od sierpnia ubiegłego roku
popyt na mączki mięsno-kostne wpłynął na znaczny spadek ich cen. W porównaniu
z wrześniem różnice sięgają nawet 200-250 zł za tonę. W ciągu ostatniego miesiąca ceny
obniżyły się o 30-50 zł/t. Za mączkę Daka produkowaną według technologii duńskiej trzeba zapłacić ok. 1100 zł za tonę, a mączki mięsno-kostne luzem produkowane według polskiej technologii kosztują w całym kraju poniżej 1000 zł za tonę. Ceny komponentów białkowych pochodzenia roślinnego kolejny już miesiąc kształtują się na niskim poziomie..
Obecnie za śrutę sojową o zawartości białka 46% trzeba zapłacić ok. 930-950 zł/tonę. Śruta sojowa o zawartości białka 42-43% jest do kupienia w cenie ok. 900 zł/tonę. Importowana śruta słonecznikowa, w zależności od dostawcy i zawartości białka, jest do kupienia
w cenie 400-460 zł/t.
25
3.8. Utrzymuje się niski popyt na usługi dla rolnictwa wobec utrwalania się złej sytuacji
ekonomicznej rolników, spowodowanej dużym rozwarciem „nożyc cen” sprzedawanych
produktów oraz nabywanych towarów i usług produkcyjnych. W okresie od grudnia 2001
roku do grudnia 2002 roku ceny skupu siedmiu ważniejszych rodzajów produktów zmalały średnio o 13,1% (zaś między grudniem 2000 r. i grudniem ub.r. nawet o 18,9%), a równocześnie ceny 28 rodzajów usług dla rolnictwa wzrosły w tym czasie o 2,5% (o 1,7 p.p.
powyżej wskaźnika inflacji). W efekcie ceny wybranych rodzajów usług (tab. 3.5), wyrażone w ekwiwalentnej cenowo masie produktów rolnych, były w grudniu ub.r. średnio
droższe o 14,3% w porównaniu z grudniem 2001 roku i aż o 36,8% wyższe wobec grudnia 2000 roku. Podobna tendencja wystąpiła w ciągu całego roku 2002 w porównaniu
z 2001 rokiem. Ceny 39 rodzajów usług dla rolnictwa wzrosły średnio w roku przeciętnie
o 3,9% (o 2 p.p. powyżej inflacji), a ceny głównych produktów rolnych obniżyły się w tym
czasie o około 8%.
W okresie od grudnia 2001 roku do grudnia 2002 roku niższy był średni wzrost cen
usług okołorolniczych (o 2,1%) niż ściśle rolniczych (o 5,3%), wśród których sezonowo
przeważały usługi związane z produkcją zwierzęcą. Ceny tych usług wzrosły średnio o 7%,
w tym inseminacyjnych o 11,1%, a weterynaryjnych o 4,9%. Znaczny był wzrost cen usług
handlowych i budowlanych (o 3% i 2,9%), a także młynarskich (o 2,5%) i ubezpieczeniowych (2%), zaś średnie ceny usług naprawczych obniżyły się o 0,4%. Ceny pakietu głównych rodzajów usług dla rolnictwa wzrosły w tym czasie przeciętnie o 3,8%, analogicznie
jak w listopadzie 2002 roku.
Według wstępnych danych GUS ceny usług niekonsumpcyjnych wzrosły w 2002 roku
w porównaniu z 2001 rokiem o 2,0%, gdy ceny towarów niekonsumpcyjnych zdrożały
w tym czasie o 0,9%. Ceny usług związanych z prowadzeniem działalności rolniczej wzrosły analogicznie o 4,1%, w tym obsługa maszynowa produkcji rolniczej i ogrodniczej
o 3,9%, obsługa produkcji zwierzęcej o 5,4% (kopulacja i inseminacja zwierząt o 10,5%,
a usługi sanitarno-weterynaryjne o 4,2%), a o 3,8% usługi naprawcze, związane z maszynami i przyczepami rolniczymi oraz samochodami ciężarowymi. Ceny usług transportowych zwiększyły się o 1,4%, usług przemysłu spożywczego o 3,2%, budowlano-remontowych o 2,7%. Ceny usług finansowych zmalały o 4,7%, w tym usług bankowych o 8,9%,
zaś usługi ubezpieczeniowe wzrosły o 0,8% (z tego ubezpieczenia upraw i zwierząt obniżyły się o 0,2 i 0,1%. Wzrosły także ubezpieczenia budynków i mienia ruchomego (o
0,7%), ubezpieczenia komunikacyjne (o 1,9%) i ubezpieczenia rolników od odpowiedzialności cywilnej (o 6,2%).
Na skutek pogarszania się relacji cen produktów sprzedawanych i usług nabywanych
przez rolników w grudniu 2002 roku, na tle analogicznych miesięcy lat poprzednich, nastąpiło dalsze zmniejszenie opłacalności zakupu wszystkich rodzajów usług. Cena usługi
sztucznego unasienienia krowy w grudniu 2002 roku była równoważna cenie aż 52 litrów
mleka, podczas gdy w tym samym miesiącu lat 1999, 2000, 2001, kształtowała się na poziomie 36, 35 i 42 litrów mleka. Podobnie cena klinicznego badania krowy była równoważnikiem 20 l (1999 r.), 19 l (2000 r.), 21 l (2001 r.) i 24 litrów mleka w grudniu 2002 roku. Usługa śrutowania 100 kg zboża na paszę stanowiła odpowiednio równoważnik 18 kg,
26
17 kg, 21 kg i 24 kg żyta. Analogicznie 1 godzina pracy mechanika przy naprawie maszyn
rolniczych kosztowała 45, 41, 50 i 59 kg pszenicy, a jeden dzień pracy murarza – 111, 101,
125 i aż 141 kg pszenicy. Składka roczna ubezpieczenia OC ciągnika równała się wartości 201 kg (1999 r.), 192 kg (2000 r.) oraz 227 kg (2001 r.) i 250 kg pszenicy (2002 r.),
a opłata znormalizowanej usługi transportowej wynosiła równoważnie 228, 203, 240 i 266
kg pszenicy. Usługowy rozsiew nawozów sztucznych (na obszarze 1 ha) był równoważny
cenie 96 kg (2000 r.), 116 kg (2001 r.) i 128 kg pszenicy w grudniu 2002 roku. Cena pakietu usług wymienionych w tab. 3.5 wzrosła w grudniu 2002 roku, w porównaniu z miesiącem poprzednim, przeciętnie o 0,2%; natomiast, wyrażona w ekwiwalentnej masie produktów rolnych zmalała relatywnie o 1,7%.
"
"
19%P2O5
Superf.potr.gran. 46%P205
18%N i 46%P205
8%N,24%P205,24%K2
57%K2O
60%CaO
Superf.pylisty
Fosf.amonu
Polifoska
Sól potasowa
Wapno tlenkowe
"
kg
Chwastox Extra
Reglone
Źródło: (2,3,4,5)
"
litr
"
"
"
"
Roundup
Zolone 35 EC
"
46%N
Mocznik
"
33-34.5%N
Saletra amonowa
tona
28%N
Saletrzak
PESTYCYDY
NAWOZY
Jedn.
miary
77,76
10,50
33,69
59,98
203,9
528,6
832,0
1021,0
852,8
354,0
531,8
413,2
420,6
1999
XII
81,17
11,45
32,45
61,46
344,6
584,0
901,4
1038,2
902,2
356,4
596,2
473,4
464,6
2000
XII
2002
XII
1999
XII
84,13
12,59
30,04
64,50
395,8
594,8
951,2
1053,8
955,8
394,8
694,2
549,0
547,8
83,03
12,95
27,88
67,66
Pestycydy
356,5
584,0
960,4
1019,4
922,6
398,4
668,0
537,6
529,4
166,5
22,5
72,2
128,5
0,7
2,0
3,2
3,4
4,0
4,0
2,5
2,6
3,2
145,3
20,5
58,1
110,0
1,0
1,8
2,9
2,9
3,5
3,4
2,3
2,5
3,0
2000
XII
177,2
26,5
63,3
135,8
1,4
2,2
3,6
3,5
4,4
4,4
3,2
3,4
4,1
2001
XII
192,6
30,1
64,7
157,0
1,4
2,4
4,0
3,7
5,0
4,9
3,4
3,7
4,4
2002
XII
Relacje cen nawozów
w przeliczeniu na czysty
składnik do cen pszenicy
Nawozy mineralne
2001
XII
Cena w zł
za jednostkę
DETALICZNE NAWOZÓW MINERALNYCH I ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
ORAZ ICH RELACJE DO CEN PSZENICY
TABELA 3.1. CENY
27
"
"
"
"
"
"
"
Roztrząsacz obornika 1-osiowy N-219
Siewnik zbożowy ciągn. zawieszony
Kosiarka ciągn. rotacyjna Z-036
Sadzarka 2-rzęd. do ziemn. S-208
Kopaczka ciągn. Z-609
Pług ciągn.dwuskib. U-021
Kultywator ciągn.zawiesz. U-418
Źródło: (2,3,4,5)
"
szt.
Blacha dachowa
Rozsiewacz nawozów ciągn. N-012
50kg
Wapno hydratyzowane (worki)
"
szt.
Cegła bud. pełna kl.150
Brona polowa ciągn. U-272
tona
Cement portlandzki "350"
"
litr
Olej napędowy LS
Ciągnik "Ursus 2812"
tona
Węgiel kamienny kl.1
Wyszczególnienie
Jedn.
miary
29,39
14,03
0,66
244,80
2,78
428,21
2000
XII
1000,03
1101,00
5298,78
1399,15
3200,15
5693,50
7273,04
911,53
736,77
1019,30
1107,28
5270,34
1327,73
3244,44
6230,57
8310,33
925,49
792,25
32802,14 36478,86
29,00
13,13
0,61
218,20
2,25
393,04
1999
XII
914,74
1099,27
5820,28
1361,99
3463,19
7176,63
8939,70
1104,78
865,27
39789,06
26,65
15,40
0,64
289,00
2,53
444,57
2001
XII
Cena w zł
za jednostkę
917,10
1046,89
6205,67
1320,05
3611,46
7316,78
8803,43
1169,78
884,28
41862,59
26,46
15,65
0,64
305,20
2,63
459,61
2002
XII
2,14
2,36
11,35
2,00
6,85
12,19
15,58
1,95
1,58
70,26
0,68
0,28
1,31
4,67
4,82
0,84
1999
XII
1,82
1,98
9,43
2,38
5,81
11,15
14,87
1,66
1,42
65,28
0,53
0,25
1,18
4,38
4,97
0,77
2000
XII
1,93
2,31
12,26
2,87
7,29
15,11
18,82
2,33
1,82
83,78
0,56
0,32
1,35
6,09
5,33
0,94
2001
XII
2,13
2,43
14,40
3,06
8,38
16,98
20,43
2,71
2,05
97,13
0,61
0,36
1,49
7,08
6,10
1,07
2002
XII
Relacje cen środków produkcji
do cen pszenicy
DETALICZNE PALIW, MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH I MASZYN
ORAZ ICH RELACJE DO CEN PSZENICY
TABELA 3.2. CENY
28
Mieszanka "B"
368,51
Otręby pszenne
Źródło:(2,3,4,5)
288,82
125,12
85,67
94,51
67,37
81,30
74,70
64,42
Otręby żytnie
sypki dla trzody
Koncentrat "Prowit"
dla kur niosek
Mieszanka "DJ-1"
sypka dla kurcząt
Mieszanka "DKA-Starter"
sypka dla tuczników
Mieszanka "T2"
sypka dla prosiąt
Mieszanka "P"
sypka dla loch
Mieszanka "L"
sypka dla bydła dorosłego
1999
XII
2002
XII
1999
XII
2000
XII
145,52
99,25
109,30
81,28
97,24
86,88
76,11
160,05
97,13
109,23
78,14
132,08
87,85
75,44
0,39
0,27
0,30
0,21
0,25
0,23
0,20
0,34
0,24
0,26
0,20
0,23
0,21
0,18
Ceny detaliczne – średnie krajowe
2001
XII
456,44
377,10
415,39
329,04
392,45
305,33
1,15
0,90
1,13
0,93
0,92
0,73
0,32
0,22
0,24
0,18
0,22
0,19
0,17
2001
XII
1,21
0,94
0,49
0,30
0,34
0,24
0,41
0,27
0,23
2002
XII
i koncentratów do cen żywca
Relacja cen mieszanek
Ceny hurtowe za tonę – Giełda ROLPASZ
137,98
94,64
105,37
79,80
94,89
85,51
74,25
2000
XII
Cena w zł za 100 kg
CENY DETALICZNE MIESZANEK PASZ TREŚCIWYCH I KONCENTRATÓW
ORAZ ICH RELACJE DO CEN ŻYWCA
Wyszczególnienie
TABELA 3.3.
29
Mieszanka PT-2
629
1415
1190
Mączka mięsna krajowa 55%
Śruta sojowa
1000
1350
1840
840
1820
920
1480
694
XII 2001
1050
1250
1730
794
1630
855
1400
660
IX 2002
XII 2002
620
1660
740
1550
800
1340
970
1180
960
1130
Surowce wysokobiałkowe
1680
760
1580
820
1360
640
Pasze przemysłowe
XI 2002
-1,0
-4,2
-1,2
-2,6
-1,9
-2,4
-1,5
-3,1
mies.
-8,6
-9,6
-2,9
-4,3
-3,1
-4,1
-2,9
-3,0
kwart.
-8,1
-7,8
roczna
-4,0
-16,3
-8,7
-9,5
-13,2
-10,9
% zmiana cen
Źródło: Ceny pasz – badania w 6 przedsiębiorstwach przemysłu paszowego uczestniczących w monitorowaniu cen
Ceny śruty sojowej – dane Rolpaszu, notowania giełdy Rol-Petrol
Ceny mączek mięsnych – dane firmy AGROMEC
1532
Konc. niosek 10%
763
1542
Konc. brojler 10%
Mieszanka DJ-1
857
1205
Mieszanka Grower
Prowit T
XII 2000
Cena zbytu w zł za 1 tonę
PASZ PRZEMYSŁOWYCH I SUROWCÓW WYSOKOBIAŁKOWYCH
Wyszczególnienie
TABELA 3.4. CENY
30
Źródło: Dane GUS i obliczenia własne
i rozładunku)
luzem (na odległość 20 km bez załadunku
Opłata za przewóz samochodem 10 ton cegły
wykwalifikowanego przy pracach murarskich
Opłata za 1 dzień pracy (8-10 godz.) robotnika
maszyn rolniczych (za 1 godz.)
Praca mechanika przy naprawie (pogwarancyjnej)
"Ursus" 2812 (nowego)
Składka roczna ubezpieczenia OC ciągnika
Rozsiew nawozów sztucznych (na obszarze 1 ha)
106,50
51,94
20,96
94,04
.
6,50
14,49
Badanie kliniczne krowy
Śrutowanie ziarna zbóż na paszę (100 kg)
25,79
113,23
56,50
22,35
107,36
53,79
7,15
15,99
29,63
XII
XII
(nasieniem buhaja rasy mięsnej)
2000
1999
114,10
59,28
23,95
1 07,94
55,00
7,59
7,11
34,22
XII
2001
55,23
7,93
17,89
37,87
XI
2002
114,60
60,64
25,48
107,79
Cena w zł
CENY USŁUG DLA ROLNICTWA I ICH DYNAMIKA
Unasienienie sztuczne krowy
Usługi
TABELA 3.5.
114,49
60,80
25,59
107,60
55,11
7,95
17,97
38,01
XII
2002
106,3
108,8
106,6
114,2
.
110,0
110,3
114,9
1999 XII
2000 XII
100,8
104,9
107,2
100,5
102,2
106,2
107,0
115,5
2000 XII
2001 XII
100,3
102,6
106,8
99,7
100,2
104,7
105,0
111,1
2001 XII
2002 XII
Dynamika cen
31
32
I V.
RYNEK ŻYWNOŚCIOWY
4.1. W 2002 roku rynek żywnościowy pozostawał pod wpływem wysokiej podaży produktów rolnych i żywnościowych, przewyższającej popyt krajowy i zagraniczny. Według
danych GUS wartość przemysłowej produkcji żywności w minionym roku realnie przewyższyła produkcję z roku 2001 o 3,3%. Wyższe były też dostawy na rynek krajowy większości podstawowych artykułów żywnościowych. W trzech kwartałach 2002 roku znacząco zwiększyły się, w relacji do analogicznego okresu roku poprzedniego, dostawy do krajowej sieci detalicznej: mięsa drobiowego (25%), mięsa czerwonego (13%), dżemów owocowych (10%) oraz serów (6,7%), w tym głównie serów podpuszczkowych (10,4%). Przyrost dostaw odnotowano też na rynku przetworów zbożowych: mąki pszennej (5,1%), makaronów (2,4%) i kasz (2,1%), z wyjątkiem mąki żytniej, której dostawy obniżyły się o 15,4%. Na rynku tłuszczów jadalnych rosły dostawy masła (4,9%), malały – margaryny (1,3%). Tylko na rynku przetworów cukierniczych dostawy do detalu obniżyły się (cukierki -1%, czekolada -2%).
4.2. Nadwyżka podaży nad popytem w 2002 roku spowodowała deflację na rynku żywnościowym. Ceny żywności były o 2,7% niższe niż w roku poprzednim. Równocześnie
przyrost cen na rynku wszystkich towarów i usług konsumpcyjnych był wyższy o 3,7
punktów procentowych. Najsilniej obniżyły się ceny na rynku mięsnym (-6,8%), co spowodowane było utrzymującą się dużą nadwyżką podażową mięsa drobiowego i równocześnie, wskutek zwyżkowej fazy cyklu świńskiego rosnącą podażą wieprzowiny. Ceny wieprzowiny obniżyły się o 9,7% oraz drobiu o 9,4%. Taniały także cukier (-6,6%), pieczywo
i produkty zbożowe (-0,2%), w tym mąka (-4,8%). Mniej niż przed rokiem kosztowały
w detalu warzywa (-3,9%) oraz artykuły nabiałowe (-2,7%), głównie z powodu silnej spadkowej tendencji cen jaj. W minionym roku podrożały tylko tłuszcze jadalne o 0,7%, w tym
oleje o 7,5%. Najsilniej wzrosły ceny owoców (o 2,7%)
4.3. Relacje cen na rynku rolno-spożywczym w 2002 roku (od stycznia do grudnia) pogorszyły się wyraźnie na niekorzyść rolnictwa. Średnie ceny skupu w minionym roku obniżyły się o 7,7%, ceny detaliczne żywności o 0,7%, a ceny zbytu przemysłu spożywczego o 1,3%. Oznacza to, że udział rolnika w cenie żywności obniżył się o 1/15. Zjawisko to
wystąpiło na prawie wszystkich rynkach głównych produktów rolno-spożywczych. Najgłębiej spadek udziału rolnika w cenie produktów przetwórstwa wystąpił na rynku mleczarskim, przetworów zbożowych, tłuszczów roślinnych i mięsa wołowego. Natomiast
33
poprawę tej relacji zanotowano na rynku cukru, produktów przetwórstwa żyta oraz mięsa
drobiowego.
4.4. Dalsze zmniejszanie udziału rolnika w cenie żywności notuje się w styczniu 2003
roku Dotyczy to przede wszystkim produktów przetwórstwa zbóż, a w mniejszym stopniu
także relacji cen na rynku drobiu, cukru, tłuszczów roślinnych i mleka. Tylko na rynku
mięsa czerwonego spadek cen zbytu tusz był większy od obniżki cen skupu trzody. Zwiększył się udział rolnika w cenie tych tusz, ale nastąpiło to w sytuacji niskich cen skupu.
TABELA 4.1. NOTOWANIA
CEN ŻYWNOŚCI
2000
Towar
I
2001
VI
I
2002
VI
I
XII
2003
I
0,68
0,70
0,98
5,53
6,87
6,07
4,28
6,26
0,61
0,60
0,85
4,42
7,47
6,08
4,31
5,95
4,60
5,74
3,48
4,35
5,75
3,60
Ceny zbytu (zł/kg)
Mąka żytnia piekarska 720
Mąka pszenna piekarska 850
Mąka pszenna rynkowa 550
Tusze wieprzowe
Tusze wołowe - zady
Tusze wołowe - przody
Kurczaki 65%
Indyki 73%
0,69
0,72
1,08
5,20
6,63
5,73
-
0,82
1,08
1,33
5,68
6,68
6,08
-
0,85
0,98
1,30
6,72
7,36
6,59
-
0,84
0,87
1,21
6,89
6,97
6,18
-
0,79
0,83
1,11
6,90
6,70
5,90
4,00
7,50
Ceny giełdowe (zł/kg)
Tusze wieprzowe
Tusze wołowe - zady
Kurczak cały świeży
4,90
5,30
-
5,25
5,70
-
5,80
6,30
-
6,20
6,30
-
6,00
6,20
-
Źródło:(2,5)
TABELA 4.2.
UDZIAŁ CEN SKUPU W CENIE PRODUKTÓW
ŻYWNOŚCIOWYCH W %
Lp Produkty
I
2000
VII
I
2001
XII
I
2002
XII
2003
I
w cenie zbytu
1
2
3
4
Tusza wieprzowa
Tusza wołowa
Przemiału żyta
Przemiału pszenicy
88,3
81,8
67,0
78,1
88,0
80,4
57,8
65,5
89,8
79,9
67,8
67,7
93,5
82,5
58,3
68,2
90,1
80,0
60,6
66,8
93,4
79,3
60,5
69,2
93,8
80,4
58,2
64,2
47,3
13,5
38,3
42,5
87,4
64,3
28,8
45,8
13,6
38,1
41,7
84,4
64,0
28,7
w cenie detalicznej
1
2
3
4
5
6
7
Mąka poznańska
Chleb mieszany
Cukier
Olej rzepakowy
Kurczęta
Masło
Twaróg tłusty
Źródło: Obliczenia własne.
55,8
18,5
31,3
33,6
72,9
48,6
31,7
53,3
17,2
22,6
42,1
74,5
56,1
31,2
49,9
17,6
29,8
41,3
71,1
63,5
32,8
49,0
15,0
34,2
43,6
84,9
69,6
32,0
48,2
15,3
33,6
43,2
85,2
68,3
31,7
Produkty
a) nabiał wraz z jajami
Źródło: (1)
przedsiębiorstw
brutto w sektorze
III Średnia płaca nominalna
konsumpcyjnych
II Ceny towarów i usług
i wyroby cukiernicze
0,4
0,1
-0,1
-0,4
5 Warzywa i owoce
6 Cukier, dżemy, miód
-0,2
0,2
-0,3
0,0
-0,2
VII-VI
2001/2002
4 Nabiał a)
3 Tłuszcze jadalne
2 Mięso
1 Pieczywo i produkty zboż.
w tym:
I Średnio żywność
Lp
(miesiąc poprzedni = 100)
2,9
0,2
0,0
3,5
-0,1
-0,1
-0,5
0,1
0,5
III
-1,1
0,5
0,0
5,0
-0,4
-0,1
-0,2
0,0
0,6
IV
1,3
-0,2
0,0
-1,7
-0,9
-0,5
0,6
0,1
-1,0
V
-1,0
-0,4
-1,2
-7,8
-1,1
-0,4
-0,4
0,0
-1,5
VI
2,5
-0,5
-0,1
-11,1
-0,8
-0,3
-0,7
0,0
-3,2
VII
-0,4
-0,1
0,1
-0,1
-1,5
VIII
-1,6
-0,4
-0,3
-10,0
2002
2,2
0,3
-0,3
7,4
-0,3
0,0
0,2
-0,2
0,8
IX
-1,7
0,3
0,6
7,3
0,2
0,4
-0,4
0,0
1,1
X
TABELA 4.3. WSKAŹNIK WZROSTU CEN TOWARÓW ŻYWNOŚCIOWYCH I ŚREDNIEJ PŁACY W %
3,5
-0,1
0,9
-0,4
0,4
0,4
-1,8
-0,1
-0,4
XI
8,1
0,1
0,1
5,6
0,4
0,5
-1,5
-0,1
0,4
XII
34
35
V.
PRZEMYSŁ SPOŻYWCZY W 2002 ROKU
W 2002 roku uwarunkowania makroekonomiczne były trudne dla przemysłu spożywczego, ale korzystniejsze niż w 2001 roku. Produkt krajowy brutto zwiększył się tylko
o 1,0-1,3%. Trwał kryzys inwestycyjny, gdyż nakłady brutto na środki trwałe obniżyły się
o ok. 5%. Utrzymało się dość wysokie tempo wzrostu spożycia indywidualnego (3%). Produkcja przemysłowa zwiększyła się tylko o 1,5%, a stopa bezrobocia wzrosła do 18%. Inflacja obniżyła się do rekordowo niskiego poziomu (poniżej 1% w grudniu 2002 r.), do
czego przyczynił się spadek cen żywności (o 2,7%) i cen zbytu wyrobów przemysłu spożywczego (o 2%), spowodowany m.in. obniżką cen produktów rolnictwa aż o 8%. Mniejsze były dochody rolników, przy wzroście realnych płac (1,5%) i emerytur (5%). Dobrze
rozwijał się eksport, który zwiększył się o ok. 10%. Mniejszy był przyrost eksportu produktów rolno-spożywczych. Wzrósł kurs euro (o 5%), a obniżył dolara amerykańskiego
(o ok. 1%). Nastąpiła duża redukcja stóp procentowych. Sprzedaż detaliczna zwiększyła
się o 3%.
Wśród tych zjawisk korzystnie na koniunkturę dla przemysłu spożywczego oddziaływało:
– zwiększenie przeciętnych dochodów ludności, realnych płac i emerytur oraz wypłat
z tytułu innych świadczeń społecznych,
– osłabienie złotówki w stosunku do euro,
– poprawa relacji cen zbytu przemysłu spożywczego do cen rolnych,
– wysoki wzrost detalicznej sprzedaży żywności,
– obniżenie stóp procentowych i inflacji.
Wartość produkcji sprzedanej w cenach stałych zwiększyła się w 2002 roku o ok. 3,3%
i był to przyrost ponad dwukrotnie wyższy niż w całym przemyśle (rys. 5.1). Stopa wzrostu sektora była nieco wyższa niż w 2001 roku (2,8%) i kilkakrotnie wyższa niż w latach
1994-2000 (po 0,4% rocznie). Wyhamowane zostało tempo spadku produkcji wyrobów tytoniowych, a w IV kw. 2002 r. – po decyzji o obniżce akcyzy – nastąpił duży wzrost produkcji wyrobów spirytusowych (o ok. 50%). Cechą charakterystyczną rozwoju produkcji
przemysłu spożywczego w 2002 roku była (tab. 5.1, rys. 5.2):
– mała stabilność wskaźników wzrostu w poszczególnych miesiącach,
– duży wzrost wstępnego przerobu podstawowych produktów rolnictwa, szczególnie
ubojów przemysłowych, produkcji cukru i przemiału pszenicy, a w mniejszym stopniu także przerobu mleka i warzyw; świadczy to o przyspieszeniu procesu uprzemysławiania przetwórstwa tych produktów,
36
– umiarkowany wzrost produkcji wielu produktów standardowych takich jak wędliny,
sery twarogowe, marynaty warzywne,
– spadkowa tendencja produkcji wszystkich rodzajów tłuszczów,
– wyraźne zahamowanie tendencji rozwojowej produkcji wielu wyrobów, które w poprzednich latach wykazywały wysokie wskaźniki wzrostu np. owoców mrożonych,
produktów czekoladowych, makaronu i przetworów rybnych),
– utrzymanie wysokiego tempa wzrostu produkcji piwa, serów podpuszczkowych i soków owocowo-warzywnych.
O powolnym powrocie ożywienia w przetwórstwie rolno-spożywczym świadczą także
zmiany w sferze inwestycyjnej (rys. 5.3). Wprawdzie w okresie I-III kw. 2002 roku notowano jeszcze spadek wydatków inwestycyjnych (o 3,8%), ale w skali całego roku zbliżyły się one do poziomu z 2001 roku. Równocześnie notuje się duży wzrost wartości inwestycji rozpoczętych, które w okresie trzech kwartałów zwiększyły się aż o 82%. Największe objawy ożywienia inwestycyjnego wystąpiły w przetwórstwie ziemniaków, owoców
i warzyw, w produkcji tłuszczów roślinnych i koncentratów spożywczych, a w mniejszym
stopniu także w przetwórstwie mięsa i mleka. W tych dwóch ostatnich branżach nastąpiło
niewielkie przyspieszenie procesów dostosowawczych do standardów weterynaryjnych
UE. Duży spadek inwestycji notowano natomiast w produkcji piwa i innych wyrobów alkoholowych, w przetwórstwie ryb i zbóż oraz w produkcji cukru.
W 2002 roku nastąpiła dalsza poprawa wyników finansowych przemysłu spożywczego
(rys. 5.4 i 5.5). W okresie I-III kw. ub. roku zysk netto był o ponad 50% wyższy niż w tym
samym okresie 2001 roku i osiągnął nie notowaną w latach poprzednich kwotę prawie
2 mld zł. W całym minionym roku będą one prawdopodobnie niższe, gdyż w IV kw. zwykle następuje „czyszczenie” rachunku wyników i bilansu. Poprawił się także stan finansowy przedsiębiorstw, gdyż wyższa była kwota własnych środków obrotowych.
Wyniki i stan finansowy są zróżnicowane w poszczególnych branżach, choć równocześnie w porównaniu z latami poprzednimi kontynuowany jest proces wyrównywania poziomu wskaźników finansowych. W 2002 roku największą poprawę wyników finansowych
zanotowano w przemyśle piwowarskim, mięsnym, mleczarskim, cukierniczym, paszowym, olejarskim, owocowo-warzywnym i napojów bezalkoholowych, a pogorszenie
głównie w cukrowniczym. Najbardziej stabilne i dobre wyniki finansowe osiąga przede
wszystkim wtórne przetwórstwo oraz przetwórstwo mleka, zbóż i wyrobów tytoniowych.
Najgorsze wyniki w 2002 roku miał przemysł spirytusowy, drobiarski, rybny i cukrowniczy, a w trudnej sytuacji finansowej jest także przemysł piwowarski, drobiarski, olejarski
i mięsny. Są to branże, w których zobowiązania bieżące były wyższe od wartości majątku
obrotowego. W ostatnich kilku latach niestabilne były wyniki finansowe przemysłu owocowo-warzywnego, winiarskiego, cukrowniczego i piwowarskiego, a w przemyśle spirytusowym następował stały spadek wyników. Jest to sektor, który utracił zdolność generowania zysków. Stan ten może się jednak zmienić po ostatniej obniżce akcyzy i zakończeniu prywatyzacji.
W minionym roku zanotowano dalszy postęp w restrukturyzacji poszczególnych sektorów i przedsiębiorstw. Polegał ona głównie na:
37
– zmniejszeniu liczby czynnych cukrowni o 11 i wydłużeniu kampanii do ok. 67 dni,
mimo zahamowania procesów prywatyzacji tego sektora,
– znaczącym postępie w prywatyzacji POLMOS-ów i w ich restrukturyzacji przez nowych właścicieli,
–intensyfikacji procesów dostosowawczych do standardów weterynaryjnych UE, czego
skutkiem jest postęp w restrukturyzacji mleczarstwa i części rzeźnianej przemysłu
mięsnego,
– kontynuowaniu tzw. II fali restrukturyzacyjnej, prowadzącej do rozwoju koncentracji
i specjalizacji produkcji, wzrostu wydajności pracy i poprawy wykorzystania innych
czynników wytwórczych.
Wszystkie wymienione zjawiska wskazują, że rok 2002 był okresem wychodzenia ze
stagnacji lub nawet kryzysu, występującego w latach 1999-2000. Osiągnięto wzrost produkcji sektora i jego udziału w naszej gospodarce, są symptomy wzrostu aktywności inwestycyjnej, kontynuowano restrukturyzację i dostosowania do standardów UE. Nastąpiła znacząca poprawa wyników finansowych i wydajności pracy (o ok. 5%). Stanowi to dobrą podstawę dla zwiększenia aktywności rynkowej i inwestycyjnej w 2003 roku, co poprawi pozycję polskich producentów żywności i napojów przed bliska już integracją
z Unią Europejską.
38
Rys.5.1
Rys.5.2
39
Rys.5.3
Rys.5.4
Rys.5.5
40
+21,5
+21,0
+15,9
+10,0
+8,3
+6,9
+6,7
+6,5
+5,8
+5,3
Cukier
Mięso drobiowe
Mięso wieprzowe
Sery podpuszczkowe
Konserwy mięsne
Mąka pszenna
Mleko płynne
Piwo
Soki owocowe i warzywne
Kasze pszenne
Wódki czyste
Spirytus rektyfikowany
Sery twarogowe
Marynaty warzywne
Wędliny
Warzywa mrożone
Szynki konserwowe
Jogurt
Śmietana
+1,6
+1,9
+2,8
+3,0
+3,1
+3,3
+4,1
+4,6
+5,0
Tłuszcze zwierzęce
Wódki gatunkowe
Masło
Papierosy bez licencji
margaryny
Tłuszcze roślinne
-4,7
-3,2
-0,9
-0,6
-0,2
-0,2
spadkowej produkcji (do -5%)
Produkty o słabej tendencji
-9,3
-9,3
-8,7
-7,9
-7,8
-6,5
-5,5
-5,5
-13,5
-14,7
-30,2
Papierosy licencyjne
Mąka żytnia
Filety z ryb morskich
Ryby mrożone
Wina gronowe
Mleko w proszku
Makaron
Pieczywo świeże
Kasze jęczmienne
Mięso wołowe
Miody pitne
Czekolada i wyroby czekoladowe
-5,3
-10,5
spadkowej produkcji (ponad -5%)
Produkty o silnej tendencji
Owoce mrożone
Źródło: Produkcja ważniejszych wyrobów przemysłowych I-XI. 2002 r., Gus, Warszawa grudzień 2002, s. 4-6
+23,1
dynamice wzrostu produkcji (0-5%)
wzrostu produkcji (ponad 5%)
Kasza gryczana
Produkty o umiarkowanej i małej
DYNAMIKA PRODUKCJI GŁÓWNYCH WYROBÓW PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO
W 2002 ROKU (I-XI) W PRZEDSIĘBIORSTWACH ZATRUDNIAJĄCYCH 50 I WIECEJ OSÓB
Produkty o wysokiej dynamice
TABELA 5.1.
41
42
VI.
SYTUACJA NA RYNKU OWOCÓW W 2002 ROKU
I PROGNOZA NA ROK 2003
Zbiory owoców w 2002 roku były wysokie i wynosiły 3060 tys. ton. W porównaniu do
pięciolecia 1997-2001, kiedy w Polsce zbierano średnio rocznie 2690 tys. ton, były one
o 14% wyższe.
W 2002 roku ceny truskawek, wiśni i agrestu wyraźnie wzrosły, w porównaniu do bardzo niskich cen tych owoców w 2001 roku. Wzrosły również ceny jabłek przemysłowych,
ale nadal pozostały na bardzo niskim poziomie, tj. poniżej 0,20 zł/kg. O tym, czy rok
2002/2003 będzie lepszy dla sadowników od roku poprzedniego, zadecyduje poziom cen
jabłek deserowych w zimie i wiosną 2003 roku.
Zbiory jabłek w 2002 roku wynosiły 2169 tys. ton i były o 11,9% niższe niż w 2001
roku. Znacznie niższa podaż jabłek przemysłowych jesienią 2002 roku oznacza, że zbiory jabłek deserowych w tym sezonie były bardzo duże, porównywalne z rekordowymi
z poprzedniego sezonu. Produkcja jabłek w latach 2000-2001 była nieopłacalna. Średnie
ceny jabłek deserowych uzyskiwane przez producentów: 0,70 zł/kg w 2000 roku i 0,65
zł/kg w 2001 roku były niższe od kosztów produkcji wynoszących 0,75-0,80 zł/kg1. W gospodarstwach słabszych,. które produkują dużo (40-50%) jabłek przemysłowych, dochody sadowników były wyjątkowo niskie, bowiem za jabłka te płacono średnio 0,15 zł/kg
w 2000 roku, a w 2001 roku 0,14 zł/kg. W sezonie 2001/2002 po raz pierwszy od wielu
lat niskie dochody uzyskały nawet bardzo dobre gospodarstwa sadownicze posiadające
duże, nowoczesne chłodnie.
Baza przechowalnicza jabłek w Polsce została w ostatnich latach znacznie rozbudowana. Zapasy jabłek w chłodniach i dobrych przechowalniach zwykłych, wynosiły na początku 2002 roku przynajmniej 500 tys. ton, co stanowiło 40-45% towarowej produkcji jabłek
deserowych, którą w sezonie 2001/2002 można szacować na około 1100-1200 tys. ton. Dla
porównania zapasy takie wynosiły: w Niemczech 330-350 tys. ton, tj. ok. 40% towarowej
produkcji jabłek deserowych, we Francji 850-900 tys. ton (ok. 45% produkcji), we Włoszech 1200-1250 tys. ton (ok. 60% produkcji).
1 Na podstawie badań Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej koszt został skalkulowany
z wyszacowaną pracą własną na poziomie parytetowym.
43
W sezonie 2002/2003 duże były zbiory jabłek deserowych odmian Jonagold i Champion. Podaż każdej z tych odmian przekroczyła poziom 200 tys. ton, co spowodowało spadek cen, mimo iż jakość jabłek ze zbiorów 2002 roku jest znacznie lepsza niż ze zbiorów
2001 roku. Jeśli odmiany Jonagold i Champion nie znajdą uznania u naszych odbiorców
szczególnie z za wschodniej granicy, to musimy bardzo wyraźnie ograniczać nowe nasadzenia tych odmian. Na zwiększenie spożycia jabłek w kraju, szczególnie przy braku ich
promocji i malejących dochodach społeczeństwa nie ma co liczyć. Spożycie jabłek świeżych wg badań budżetów rodzinnych GUS spadało i wynosiło w 1998 roku 24,12 kg/M,
w 2000 roku 22,92 kg/M i w 2001 roku 22,08 kg/M.
W drugiej połowie 2002 roku ceny skupu jabłek deserowych były o 5-8% niższe niż
przed rokiem, a sytuację tę spowodowała duża podaż jabłek, które w 2002 roku zostały
w wielu sadach zbyt późno zebrane i obecnie źle się przechowują. W połowie stycznia
2003 roku ceny jabłek deserowych nieznacznie wzrosły i można mieć nadzieję, że wiosną
br. ceny tych jabłek będą wyższe niż rok wcześniej, dotyczy to szczególnie odmiany Idared, której zbiory były niskie.
Krajowy eksport jabłek deserowych w sezonie 2001/2002 był rekordowy i wynosił
wg danych GUS 332 tys. ton. W poprzednich sezonach eksport tych jabłek wynosił: 199,6
tys. ton (2000/2001) i 185,3 tys. ton (1999/2000).
Szacuje się, że towarowa produkcja jabłek w Unii Europejskiej w 2002 roku po raz kolejny spadła i wyniosła ok. 7100 tys. ton, podczas gdy w 2001 roku wyprodukowano 7517
tys. ton, a w 2000 roku 8208 tys. ton jabłek. Niższe zbiory jabłek szacowane są również
w Rosji, na Węgrzech, w Rumunii i na Litwie. W sezonie 2001/2002 jabłka z Polski eksportowano nie tylko na tradycyjne dla nas rynki – do Rosji i Białorusi, ale również do Chorwacji i Serbii oraz w dużych ilościach 18-20 tys. ton do Czech i Słowacji.
Ceny jabłek deserowych od stycznia/lutego br. będą przypuszczalnie rosły, bo popyt
zewnętrzny na jabłka z Polski powinien być wyższy niż w zimie i wiosną 2002 roku.
Zbiory wiśni w 2002 roku wynosiły wg GUS 174 tys. ton i były tylko o 3,4% niższe
niż w rekordowym 2001 roku. Polska jest obecnie (obok Rosji) największym producentem i eksporterem wiśni w Europie i na świecie. Zbiory wiśni u innych producentów wynoszą: w Serbii 60-70 tys. ton, na Węgrzech 45-50 tys. ton, w Niemczech 35-40 tys. ton,
a w Stanach Zjednoczonych zbiory te nie przekraczają 160-170 tys. ton. Produkcja i eksport wiśni w Polsce rosną nieprzerwanie od 1995 roku. W 2001 roku ceny skupu wiśni
w Polsce drastycznie spadły, bo podaż wiśni w kraju była bardzo duża, a jakość owoców
(popękane od deszczu) niska. W 2002 roku sytuacja na rynku wiśni w Polsce była wyjątkowa. Zbiory wiśni u producentów w Europie były niższe i Stany Zjednoczone (przy zbiorach o 60% niższych niż w 2001 roku) zmuszone były importować większe ilości wiśni
mrożonych z Polski. Dla gospodarstw sadowniczych, posiadających duże, dobrze prowadzone sady wiśniowe, produkcja w 2002 roku była opłacalna. Ceny skupu wiśni w Polsce,
głównie na skutek niskich zbiorów wiśni na Węgrzech i w Serbii oraz bardzo niskich zbiorów w USA, były dość wysokie. W następnych latach, przy przeciętnych warunkach pogodowych, podaż wiśni w Polsce i w Europie może być bardzo duża, a to grozi załama-
44
niem cen skupu podobnym jak w 2001 roku. W 2003 roku sytuacja na rynku wiśni w Polsce będzie zależeć przede wszystkim od poziomu zbiorów wiśni w kraju oraz w Serbii i na
Węgrzech. Czynnikiem korzystnym dla tego rynku może być fakt, że od 1 kwietnia 2003
roku wejdzie w życie porozumienie o dalszej liberalizacji handlu produktami rolnymi Polski z Unią Europejską, które znosi wszelkie dotychczasowe ograniczenia (kontyngent bezcłowy 32 500 ton) w eksporcie wiśni mrożonych do UE.
Zbiory truskawek w 2002 roku wynosiły tylko 155 tys. ton i były o 36% niższe niż
w 2001 roku. Cena skupu truskawek odszypułkowanych do mrożenia w 2002 roku, średnio około 2,00 zł/kg, była o ponad 100% wyższa niż przed rokiem, co bardzo wyraźnie poprawiło opłacalność produkcji. Powierzchnia uprawy truskawek w 2002 roku spadła wg
GUS o ponad 30% do ok. 40 tys. ha i dlatego większość dużych chłodni-zamrażalni owoców skupiła nie więcej niż 70% potrzebnych truskawek. Ten bardzo duży ubytek potencjału produkcyjnego (spowodowany bardzo niskimi cenami w 2001 roku) przesądza o tym,
że w sezonie 2003 zbiory truskawek w kraju będą niskie, a ceny wysokie.
Polska jest dominującym dostawcą truskawek mrożonych do Unii Europejskiej. Udział
tych dostaw w latach 1995-2000 wynosił 50-60% importu unijnego truskawek. W 2001 roku dostawy truskawek mrożonych z Polski do UE wzrosły o 40% i stanowiły 70% dostaw
do UE truskawek mrożonych. Na początku br. ceny truskawek mrożonych eksportowanych z Polski (eksport i zapasy są bardzo małe) wahają się w zależności od jakości od 1350
do 1500 euro/tonę. Dla porównania można podać, że w 2001 roku truskawki mrożone eksportowano z Polski średnio po 740 euro/t, w 1999 roku po 823 euro/t, a ceny tak wysokie
jak obecnie (1406 euro/t w styczniu 2003 r.) notowano w 1998 roku. Wówczas ceny skupu truskawek były rekordowe i wynosiły 3,00-3,50 zł/kg, a pod koniec sezonu nawet 4,005,00 zł/kg. Czy 2003 roku będzie także rokiem wysokich cen truskawek zależy głównie od
czynników pogodowych, które w Polsce na plantacjach prowadzonych na niskim poziomie agrotechnicznym (w większości nie nawadnianych, bez ściółkowania, słabo chronionych przed szarą pleśnią) decydują o zbiorach. Dostawy truskawek mrożonych z państw
konkurujących z Polską na rynku UE są w ostatnich latach dość stabilne i małe. Maroko,
nasz największy konkurent, dostarcza rocznie na rynek państw „piętnastki” 19-21 tys. ton,
Turcja 8,0-8,5 tys. ton, Chiny nie więcej niż 6-9 tys. ton.
Zbiory porzeczek czarnych w Polsce w 2002 roku były o około 20% niższe niż w 2001
roku i według szacunków IERiGŻ wynosiły około 90 tys. ton. Poziom zbiorów porzeczek
czarnych w Polsce decyduje o ich cenach w Europie, ponieważ ponad 80% eksportu europejskiego tych owoców pochodzi z Polski. Ceny skupu porzeczek czarnych w sezonie
2002 rosły od 1,30 zł/kg do 2,00 zł/kg, średnio wyniosły 1,60 zł/kg wobec 2,00 zł/kg
w 2001 roku. Taki poziom cen powinien być korzystny dla gospodarstw produkujących
porzeczki czarne na dużą skalę, ale powinien zabezpieczyć przed zbyt dużymi, niekontrolowanymi nasadzeniami i nie doprowadzić do nadprodukcji porzeczek czarnych podobnego do tego, jaki miał miejsce w Polsce i w Europie w latach 1992 – 1997.
45
Zbiory malin w 2002 roku wyniosły 45,0 tys. ton i były równe zbiorom w 2001 roku.
Ceny skupu malin były wysokie, za maliny płacono 2,80-3,00 zł/kg o 40-60% więcej niż
w 2001 roku. Produkcja malin w 2002 roku była opłacalna, szczególnie w rejonach wyspecjalizowanych (np. w lubelskim), na plantacjach racjonalnie uprawianych i położonych
na żyznych glebach, gdzie plony są znacznie wyższe niż średnio w kraju. Sezon skupu malin rozpoczęto ponadto bez zapasów malin mrożonych ze zbiorów 2001 roku, w którym
mimo dużych zbiorów do mrożenia skupiono bardzo mało tych owoców z powodu długotrwałych opadów. Pewien wpływ na kształtowanie się krajowych cen skupu malin miały
pesymistyczne prognozy dotyczące wielkości zbiorów u naszego głównego konkurenta
Serbii.
Perspektywy rynku owoców w 2003 roku
Perspektywy rynku owoców jagodowych na początku 2003 roku są optymistyczne,
z punktu widzenia producentów. W chłodniach nie ma zapasów truskawek mrożonych,
a ich ceny w eksporcie już bardzo wysokie, mogą dalej wzrastać. Tegoroczna wielkość
zbiorów truskawek w Polsce zadecyduje o poziomie tych cen.
Maliny, które w 2002 roku skupowano średnio o 40% drożej niż w 2001 roku trudno
obecnie sprzedać przetwórniom po opłacalnych cenach, bo nasi konkurenci Serbia i Chile
oferują bardzo dobre jakościowo maliny mrożone (klasa Extra – owoce całe) po 1500 euro/tonę. Nasi producenci malin muszą uprawiać odmiany dobrych jakościowo owoców nadających się do mrożenia, aby produkcja była opłacalna. Popyt na dobrej jakości maliny
mrożone jest w Unii Europejskiej duży, a w latach 1995-2001 zwiększył się o ponad 50%.
O cenach agrestu zadecydują jego zbiory w Polsce, która w ostatnich latach produkuje
rocznie 27-38 tys. ton, przy czym całej Unii Europejskiej towarowa produkcja agrestu wynosi rocznie 2-3 tys. ton, a import 7-8 tys. ton agrestu mrożonego i schłodzonego. Ceny
agrestu w Europie kształtują się w zależności od wielkości zbiorów w Polsce.
Na początku br. brak zapasów truskawek mrożonych spowodował, że kupcy zagraniczni wykupili większość zapasów wiśni i porzeczek czarnych mrożonych, których Polska
jest w Europie podstawowym dostawcą. Sytuacja na rynku tych owoców w 2003 roku zależeć będzie przede wszystkim od poziomu ich zbiorów w Polsce. Jeśli zbiory wiśni będą
umiarkowanie wysokie (170-180 tys. ton) a jakość wiśni dobra, to można prognozować,
że nawet te dość duże zbiory pozwolą importerom odbudować zapasy wiśni mrożonych
i płacić producentom nie najwyższe, ale opłacalne ceny, tak jak w 2002 roku. Podobna sytuacja może być na rynku porzeczek czarnych. Bardzo wysokie zbiory porzeczek czarnych
w Polsce mogą, mimo braku zapasów, spowodować dalszy spadek cen porzeczek czarnych
płaconych producentom.
46
TABELA 6.1. PRODUKCJA
GLOBALNA OWOCÓW W POLSCE (w tys. ton)
Wyszczególnienie
1991-1995
średnio
Zbiory owoców ogółem
2238
1998
1999
2000
2001
2002
2517
2387
2246
3413
3030
1604
66
91
145
35
17
1450
82
107
139
39
20
2434
77
132
180
45
22
2169
94
105
174
41
27
Owoce z drzew
jabłka
gruszki
śliwki
wiśnie
czereśnie
pozostałe owoce1)
1557
67
86
122
28
10
1687
83
107
156
41
17
Owoce jagodowe
truskawki
maliny
porzeczki ogółem
w tym: czarne
czerwone
agrest
pozostałe owoce2)
204
33
180
1103)
703)
44
7
150
45
175
107
67
38
18
178
43
153
95
58
32
23
171
40
147
93
54
29
23
242
45
175
1103)
653)
30
31
155
45
159
903)
693)
27
37
1) morele, brzoskwinie, orzechy włoskie
2) aronia, borówka wysoka i inne
3) szacunek IERiGŻ
Źródło: „Wyniki produkcji roślinnej GUS”, Warszawa, kolejne lata,
2002 r. – dane GUS z 16.12.2002 r.„Wynikowy szacunek głównych
ziemio-płodów rolnych i ogrodniczych”.
1998/99
1999/00
2000/01
1,70
0,90
3,00
Gruszki deserowe
Śliwki deserowe
Czereśnie deserowe
2,80
0,90
1,60
1,00
3,20
1,40
2,30
1,30
2,10
1,20
0,48
Agrest do przetwórstwa
Maliny do mrożenia
Aronia do mrożenia
0,80
2,50
2,20
1,10
2,45
2,00
3,50
0,47
1,80
1,50
0,20
1,55
1,80
1,20
1,35
3,25
1,04
2,10
0,75
2,20
1,80
0,62
0,90
2,50
1,00
1,35
3,95
0,90
1,35
0,55
1,95
1,70
0,18
3,00
1,20
1,50
0,85
1) Średnie arytmetyczne z notowań tygodniowych z okresów największej podaży
2) Szacunki SPEO.
3) W 2001 r. zakłady przetwórcze nie prowadziły skupu truskawek z szypułką
Źródło: Notowania IERiGŻ - Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa.
1,10
Porzeczki czerwone do mrożenia
1,64
Truskawki odszypułkowane do mrożenia
1,50
0,45
Śliwki węgierki do mrożenia
0,84
2,40
Wiśnie do mrożenia
Truskawki z szypułką do schłodzenia
2,10
Wiśnie do tłoczenia
Porzeczki czarne do mrożenia
0,18
Owoce przeznaczone do przetwórstwa
0,85
Jabłka deserowe
Owoce przeznaczone na rynek owoców świeżych
1997/98
PŁACONE PRODUCENTOM ZA OWOCE W POLSCE (w zł/kg)1)
Wyszczególnienie
TABELA 6.2. CENY
0,65
2,00
2,00
1,30
0,50
2,80
2,50
1,70
1,60
1,20
2,00
2,00
.3)
0,70
1,85
1,25
0,19
2,20
1,50
1,202)
0,802)
2002/03
0,98
0,50
0,95
0,50
0,14
2,40
0,90
1,70
0,80
2001/02
47
48
VII.
ZMIANY
U PODSTAW SYSTEMU PODATKOWEGO
Prawnym fundamentem systemu podatkowego w Polsce jest ustawa z 29 sierpnia 1997
roku Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926). Była ona wielokrotnie nowelizowana. Od początku 2003 roku liczne jej przepisy funkcjonują w zmienionym kształcie.
W ostatnich miesiącach, w ramach dyskusji o systemie podatkowym, na łamach Rzeczpospolitej zwracano wielokrotnie uwagę na istotność zmian, o których zdecydowano w ustawie nowelizacyjnej z 12 września 2002 roku. Zmiany w ordynacji podatkowej odbijają się
echem w poszczególnych ustawach podatkowych, bądź też są w niej wprowadzane po to,
aby umożliwić zmiany w różnych podatkach. Tu ograniczymy się do zmian w ordynacji.
Ordynacja normuje: zobowiązania podatkowe, informacje podatkowe, postępowanie podatkowe, kontrolę podatkową i czynności sprawdzające oraz tajemnicę skarbową. Oczywiście, przy normowaniu uściśla szereg pojęć. Warto przytoczyć przynajmniej niektóre z nich,
bo wyjaśniane są inaczej niż w podręcznikach z zakresu finansów publicznych. Obowiązek podatkowy – to wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność
przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach. Obowiązek skonkretyzowany co do wysokości, terminu i miejsca zapłacenia jest nazywany zobowiązaniem podatkowym. Podatek zaś jest publicznoprawnym, nieodpłatnym, przymusowym oraz bezzwrotnym świadczeniem pieniężnym na rzecz Skarbu państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikającym z ustawy podatkowej. Ustawy podatkowe to ustawy dotyczące podatków, opłat oraz niepodatkowych1 należności budżetowych, określające podmiot, przedmiot opodatkowania, powstanie obowiązku podatkowego, podstawę opodatkowania, stawki podatkowe oraz regulujące prawa i obowiązki organów podatkowych, podatników, płatników, inkasentów, a także ich następców prawnych oraz osób trzecich. Przepisy ustaw podatkowych łącznie z wydanymi na ich podstawie przepisami aktów wykonawczych stanowią przepisy prawa podatkowego.
Wydaje się być słusznym postulat, aby ustawodawca konsekwentnie określił mianem
podatków wszystkie świadczenia publicznoprawne podatników, nie tylko wnoszone do
budżetu, również te, które wpływają do funduszy celowych (takich jak Fundusz Gwaran-
1 Mamy więc „organy podatkowe” i „podstawy opodatkowania” również w „opłatach i niepodatkowych należnościach budżetowych” – co nie jest zgodne z teorią podatkową, ale ujednolica, a przez to upraszcza podejście
(w tym stosowane rygory) do wszystkich świadczeń publicznoprawnych.
49
towanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Pracy, Państwowy Fundusz Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych) i kas chorych. Chodzi tu o wszystkie świadczenia, które w wymiarze indywidualnego płatnika nie są odpłatne, nie są rekompensowane ekwiwalentem.
Płatnicy postrzegają je jako podatek, bo mają najistotniejsze – z ich punktu widzenia – cechy podatku: przymusowość, jednostronne ustalanie konstrukcji przez władzę publiczną,
powszechność, nieodpłatność, bezzwrotny charakter. Wprawdzie formalne nazwanie
wszystkich tego rodzaju świadczeń podatkami wyraźniej zarysowałoby rozmiar fiskalizmu w Polsce, co zwłaszcza w porównaniach z innymi krajami zmusiłoby do zweryfikowania dotychczasowych ocen, ale mogłoby posłużyć do racjonalizacji polityki fiskalnej.
Na razie jednak ustawodawca woli postrzegać jako podatek na przykład opłatę targową
(świadczenie ekwiwalentne), bo to ułatwia jej egzekwowanie, a składki na wspomniane
fundusze celowe traktować wirtualnie, bo w takim ujęciu nie są one przedmiotem corocznej debaty budżetowej.
Zmiany w ordynacji podatkowej w poszanowaniu idei państwa demokratycznego powinny umacniać podmiotowość podatnika, wskazując na obowiązki i odpowiedzialność
organów podatkowych w co najmniej równym stopniu jak wskazują obowiązki i odpowiedzialność podatnika. Takie doskonalenie przepisów ustawy następuje, aczkolwiek w tempie odbiegającym od oczekiwań podatników. Naszym zdaniem to dobrze, że są rozwiązania doskonalące, nie warto dociekać dlaczego dopiero teraz, a trzeba skupić uwagę na ich
przyswojenie i wykorzystanie. Trzeba też dostrzec potrzebę zachowania większej niż dotychczas ostrożności, bo szereg przepisów zmieniono aby uszczelnić system podatkowy –
takie działania też leżą w interesie ogółu podatników; nie chodzi przecież o podmiotowość
podatników.
Podatnik płatnik czy inkasent stosując się do błędnej – jeżeli jest prawidłowa, to problem nie istnieje – urzędowej interpretacji ministra finansów lub informacji urzędu skarbowego czy wójta, burmistrza albo prezydenta miasta, pełniących funkcje przewodniczącego zarządu jednostki terytorialnej – gdy chodzi o podatki samorządowe, nie może ponieść straty z racji odsetek za zwłokę albo dodatkowego zobowiązania w rozumieniu przepisów o VAT. Nie będzie zwolniony z obowiązku zapłacenia podatku, ale będzie mógł
ubiegać się o umorzenie zaległości podatkowych. Urzędowe interpretacje Ministra Finansów są publikowane w Dzienniku Urzędowym Ministra Finansów i mają moc obowiązującą względem postępowania organów podatkowych i organów kontroli skarbowej. Nadal
jednak nie określono w ustawie terminu ogłoszenia potrzebnej interpretacji. Minister Finansów może zwracać się z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego albo Naczelnego
Sądu Administracyjnego w sprawie wyjaśnienia przepisów budzących wątpliwości lub
w kwestii rozbieżności orzecznictwa. To dobra droga doskonalenia prawa i dobrze, że jest
otwarta. W sprawach indywidualnych swoje opinie wyrażają urzędy skarbowe i przekazują je wraz z pytaniami podatników do izb skarbowych w celu sprawdzenia. Po sprawdzeniu izby skarbowe umieszczają je na swoich stronach internetowych po odpowiednim
opracowaniu uniemożliwiającym zidentyfikowanie pytającego.
W sprawach podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, od posiadania psów oraz w sprawie opłat: skarbowej, miejscowej, administracyjnej,
50
targowej i – odpowiednio rzecz biorąc – prolongacyjnej2 – decyzje i postanowienia w I instancji wydaje wójt, burmistrz albo prezydent miasta; odwołania i zażalenia rozpatruje samorządowe kolegium odwoławcze, a skargi rozpoznaje Naczelny Sąd Administracyjny.
W sprawach podatków: dochodowego od osób fizycznych, dochodowego od osób prawnych, od towarów i usług (VAT), akcyzowego, od czynności cywilnoprawnych, od spadków i darowizn oraz od gier – decyzje i postanowienia w I instancji wydaje urząd skarbowy oraz dyrektor urzędu kontroli skarbowej, odwołania i zażalenia rozpatruje izba skarbowa, a skargi rozpoznaje Naczelny Sąd Administracyjny. Jest to powiązane z tak zwanym
władztwem podatkowym, które jest kojarzone z wydawaniem decyzji i postanowień
w I instancji, a w przypadku podatków i opłat nazywanych samorządowymi i wpłacanych
do kas gminnych – także z możliwością korygowania w dół stawek świadczeń przez organy stanowiące jakimi są rady gmin. Powyższa wersja zawiera pewne uproszczenia służące przejrzystości układu. W ustawie jako organy podatkowe I instancji wymieniono ponadto starostów i marszałków województw, izby skarbowe – na podstawie odrębnych przepisów, ministra właściwego do spraw finansów publicznych – w sprawach stwierdzenia
nieważności decyzji, wznowienia postępowania, zmiany lub uchylenia decyzji lub stwierdzenia jej wygaśnięcia – z urzędu. Zarówno minister jak i izby skarbowe mogą występować w określonych przypadkach jako organy odwoławcze od ich własnych decyzji.
Naczelny Sąd Administracyjny funkcjonuje w Warszawie rozpatrując skargi z terenu
województwa mazowieckiego oraz warmińsko-mazurskiego i prowadzi szereg ośrodków
zamiejscowych: w Białymstoku (podlaskie), w Gdańsku (kujawsko-pomorskie i pomorskie), w Katowicach (śląskie), w Krakowie (małopolskie i świętokrzyskie), w Lublinie (lubelskie), w Łodzi (łódzkie), w Poznaniu (lubuskie i wielkopolskie), w Rzeszowie (podkarpackie), w Szczecinie (zachodniopomorskie), we Wrocławiu (dolnośląskie i opolskie).
Podatnik zamierzający skorzystać z ulgi uwarunkowanej brakiem zaległości w podatkach może wystąpić do odpowiedniego urzędu z wnioskiem o zbadanie stanu jego fiskalnych rozliczeń. Pozwala to na uniknięcie dotychczas występujących pułapek, kiedy podatnik z powodu chociażby tylko drobnego przeoczenia miał zaległość podatkową a pomimo
to skorzystał z ulgi, po czym na przykład w wyniku kontroli ustalano, że z ulgi skorzystał
nieprawnie i nakazywano zwrócić ją z odsetkami. To z pewnością posłuży zmniejszeniu
represyjności fiskusa, w takim przypadku raczej nieuzasadnionej.
Z drugiej strony wprowadzono możliwość oceny przez fiskusa czy poczynania podatników nie mają przypadkiem na celu obejście prawa tak, aby płacony podatek był mniejszy
od podatku faktycznie przypadającego do zapłacenia. Urząd skarbowy lub jego dyrektor
mogą oceniać kontrakty czy nie są na przykład fikcyjne albo zaniżone czy zawyżone i odpowiednio je korygować ze skutkiem dla wymiaru podatku. Również w celu uszczelnienia systemu podatkowego rozszerzono listę osób mogących solidarnie odpowiadać za za-
2 Przewiduje się ją w przypadku odroczenia podatku lub rozłożenia na raty zaległości podatkowej, aby nie przysparzać niezasłużonych korzyści ekonomicznych podatnikom płacącym później, bowiem odroczenie płatności
mogłoby być traktowane jako nieoprocentowany i nieobciążony prowizją kredyt.
51
ległości niewypłacalnego podatnika. Włączono do kręgu ponoszących odpowiedzialność
członków organów zarządzających osobami prawnymi nie będącymi spółkami kapitałowymi (kapitałowe to spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne), czyli dyrektorów przedsiębiorstw, prezesów i członków zarządów spółdzielni, fundacji, stowarzyszeń. Włączono też oddających podatnikowi majątek w leasing, dzierżawę, wynajmujących lub użyczających własny majątek – jeżeli pomiędzy nimi a podatnikiem występują
szczególne powiązania stanowiące przesłankę zmowy przeciwko fiskusowi; mogą to być
na przykład powiązania rodzinne majątkowe, kapitałowe, ze stosunku pracy.
Następcy prawni oraz osoby trzecie obciążone zaległościami podatnika muszą liczyć się
z obciążeniem ich nieruchomości hipoteką przymusową i ruchomości zastawem skarbowym – z odpowiednim wyprzedzeniem. Hipoteka przymusowa w ogólnym ujęciu przepisów ordynacji podatkowej obecnie może być ustanowiona nie tylko na odrębnym majątku podatnika – jak dotychczas, ale i na majątku stanowiącym wspólność ustawową podatnika i jego małżonka oraz na majątku następcy prawnego i zobowiązanej osoby trzeciej.
Dotyczy to także zastawu skarbowego. Muszą ze skutkami tej regulacji liczyć się także inni wierzyciele podatnika i osób ponoszących za niego odpowiedzialność. Hipoteka przymusowa korzysta z prawa pierwszeństwa zaspokojenia po zlicytowaniu nieruchomości.
W tym względzie z fiskusem może na równych prawach rywalizować tylko bank, który
poprzez hipotekę zabezpieczył kredyt; o pierwszeństwie pomiędzy bankiem i fiskusem
przesądza kolejność wpisu. Z tych udogodnień może korzystać także fiskus gminny w zakresie egzekwowania zapłaty podatków samorządowych.
Jeżeli brak ksiąg podatkowych albo nierzetelne czy nieprawidłowe ich prowadzenie nie
pozwala dokładnie określić podstawy opodatkowania, albo gdy podatnik naruszył warunki uprawniające go do korzystania z ryczałtowej formy opodatkowania (czyli z ryczałtu od
przychodów ewidencjonowanych lub karty podatkowej), to urząd może ją (podstawę)
ustalić szacunkowo. Ustawa zaleca wybór spośród wskazanych metod i nakazuje ten wybór uzasadnić (gdyby wybranie odpowiedniej metody było niemożliwe, to urząd powinien
tak szacować, aby uzyskać wyniki jak najbardziej zbliżone do rzeczywistych); na liście jest
sześć metod:
– porównawcza wewnętrzna – poprzez porównanie do poprzednich okresów działalności tego samego przedsiębiorstwa,
– porównawcza zewnętrzna – przez porównanie z innymi firmami o podobnym profilu
i funkcjonującymi w podobnych warunkach,
– remanentowa – wychodząc od wartości majątku na początek i na koniec okresu,
z uwzględnieniem wskaźnika szybkości obrotu,
– produkcyjna – poprzez ustalenie zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa,
– kosztowa – obroty są ustalane na podstawie znanej wysokości ponoszonych kosztów,
z uwzględnieniem wskaźnika udziału tych kosztów w obrocie,
– udziału dochodu w obrocie – jeżeli znana jest struktura sprzedaży, to ze sprzedaży
określonych towarów można wnioskować jaki kreuje ona dochód.
Zmieniono też przepisy o kontroli podatkowej, ogólnie upodabniając ją do obecnej kontroli skarbowej, teraz reguły jednej i drugiej kontroli są podobne. Dają więcej uprawnień
52
kontrolowanym, są też zaostrzone. Czynności kontrolne mogą być prowadzone w siedzibie firmy, w innych miejscach związanych z jej działalnością, w mieszkaniu. Prawidłowość i rzetelność badanych dokumentów może być sprawdzana u kontrahentów kontrolowanego. Wyraźnie więc rozszerzono uprawnienia kontrolującego; zadbano też o możliwość ich wyegzekwowania. W razie oporu kontrolowanego kontrolujący ma prawo do
asysty funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straży Granicznej lub Straży Miejskiej, a wezwani do asystowania nie mogą odmówić. Urząd może wszczynać kontrole w sposób doraźny. Może zobowiązać podatnika będącego osobą fizyczną
do złożenia oświadczenia majątkowego na określony dzień, a podatnikowi w razie złożenia oświadczenia nieprawdziwego grozi odpowiedzialność karna.
Odrębną uwagę poświęcono zaświadczeniom. Jeżeli na podstawie posiadanych rejestrów, ewidencji, albo przedstawionych dokumentów urząd może ustalić stan faktyczny
czy prawny, to żądając zaświadczenia powinien wskazać konkretny przepis, który go do
tego upoważnia. Z drugiej strony, jeżeli osoba żądająca zaświadczenia od urzędu ma w tym
prawny interes, a chodzi o fakty czy stan znany urzędowi, to zaświadczenie powinno być
wydane w ciągu 7 dni.
Warunki prenumeraty na 2003 rok
Cena 1 egzemplarza wynosi 6 zł,
koszt prenumeraty rocznej – 72 zł.
Zamówienia prosimy kierować na adres:
IERiGŻ Dział Wydawnictw,
ul. Świętokrzyska 20, skryt. poczt. 984, 00-950 Warszawa
– drogą pocztową lub faksem: (0.prefiks.22) 827 19 60.
Realizujemy również zamówienia zgłoszone Internetem:
http://www.ierigz.waw.pl.
Należność za prenumeratę prosimy wpłacać na konto:
BPS S.A. O/ Warszawa 19301523-25351-27005-01
Na odwrocie dowodu wpłaty prosimy zaznaczyć czego dotyczy wpłata.

e rr145.qxd

Transkrypt

Podobne dokumenty

pismo do producentów malin

Wirtualna Polska - 12.09.2008r. Internet

Komenda Miejska Policji w Zabrzu Zamiast przynieść to wynosili

metody optymalizaacji - Instytut Sterowania i Systemów

obniżenie średniej ceny skupu żyta do podatku rolnego na 2007 r