Kobiety na dualnym rynku pracy

Kobiety na dualnym rynku pracy
Przy okazji niedawnego dnia mamy analizowaliśmy jak sytuacja kobiet na polskim rynku pracy może
blokować lub opóźniać podjęcie decyzji o macierzyństwie (z materiałem można zapoznać się tutaj).
Jednym z podejmowanych tematów były problemy kobiet pracujących na nietypowych umowach.
Kwestie dualności polskiego rynku pracy są ostatnio szeroko komentowane w mediach i często zwraca
się uwagę, że osoby znajdujące się w tej „gorszej”, czyli mniej (lub wcale) chronionej prawami
pracowniczymi części rynku rzadziej decydują się na założenie rodziny.
Nie tylko bezpieczeństwo zatrudnienia, lecz również prawa do zasiłków macierzyńskich są inne w
wypadku kobiet pracujących na umowach o pracę i na umowach cywilnoprawnych. Wśród umów o pracę
prawie każda gwarantuje bezpieczeństwo i prawo do zasiłku macierzyńskiego. Nawet w przypadku
umowy na czas określony, która miała skończyć się przed ciążą, następuje automatyczne jej wydłużenie
do dnia porodu, a kobieta objęta w dzień porodu ubezieczeniem chorobowym ma prawo do zasiłku
macierzyńskiego. Jedynym wyjątkiem wśród umów o pracę jest umowa na zastęptwo – ona w
przypadku ciąży nie jest autmatycznie wydłużana, istnieje więc ryzyko utraty pracy (a więc i
ubezpieczenia chorobowego oraz prawa do zasiłku macierzyńskiego) przed dniem porodu. Równie źle
(lub jeszcze gorzej) wygląda sytuacja kobiet na wszystkich umowach cywilnoprawnych. Te które pracują
na umowę zlecenie i opłacają dobrowolnie składki chorobowe mogą liczyć na zasiłek macierzyński,
jednak tylko jeśli ich umowa nie skończy się lub nie zostanie zerwana przed dniem porodu. W przypadku
umów o dzieło nie ma możliwości opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe, a więc nie ma też
szans na otrzymanie zasiłku macierzyńskiego.
Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że elastyczne formy zatrudnienia miały (i w wielu krajach są!) być
dla kobiet ułatwieniem w łączeniu kariery zawodowej i macierzyństwa, a w obecnych warunkach są
raczej barierą!
We wspomnianej notatce zaproponowaliśmy kilka rozwiązań, które mogłyby przybliżyć elastyczne
umowy do ich pierwotnej roli ułatwienia dla kobiet. Z kolei w poniższej analizie staramy się dociec ile
kobiet pracuje na umowach czasowych oraz, przede wszystkim, jaka część z nich twierdzi, że
preferuje taki rodzaj umowy, a jaka część z nich pracuje na umowy czasowe ponieważ nie udało się im
jeszcze dostać umowy o pracę na czas nieokreślony.
Generalnie w Polsce zatrudnienie na umowy terminowe jest najwyższe w Unii Europejskiej i wynosi 27%
w porównaniu do 14% średnio w UE. W Polsce kobiety i mężczyźni równie często pracują w takim
trybie. Jak już wspomnieliśmy nie jest to standard, w niektórych krajach taka forma pracy jest
zdecydowanie częstsza wśród kobiet jako instrument do łączenia macierzyństwa i kariery. Poniższy
wykres pokazuje o ile procentowo częściej (lub rzadziej) od mężczyzn kobiety są zatrudniane na umowy
czasowe. Zróżnicowanie między krajami jest interesujące. Kobiety częściej pracują na umowach
czasowych w krajach skandynawskich charakteryzujących się bardzo wysoką (i równą mężczyznom)
aktywnością zawodową kobiet, lecz również w krajach, które cechuje niski udział kobiet w rynku pracy
(Włochy, Hiszpania, Grecja). Polska, wraz z Niemcami, Austrią, Chorwacją i Portugalią, znajduje się w
grupie krajów wśród których nie ma różnicy między kobietami i mężczyznami jeśli chodzi o częstość
używania umów czasowych. Z kolei w krajach bałtyckich, a także w Rumunii, Bułgarii i na Węgrzech, to
mężczyźni częściej zatrudniani są na umowy terminowe.
Warto zwrócić uwagę, że w każdej z wyróżnionych grup znajdują się zarówno kraje intensywnie
korzystające z umów czasowych, jak i te, w których udział pracowników zatrudnionych na umowy
czasowe jest niski.
Ul. Dobra 56/66
00-312 Warszawa
e-mail: [email protected]
tel: 88 722 8 722
www: grape.uw.edu.pl
twitter: GrapeUW
Procentowa różnica między kobietami i mężczyznami w udziale zatrudnienia na
umowy terminowe
60%
40%
20%
0%
-20%
-40%
-60%
Udział zatrudnienia na umowy terminowe (w %)
30
25
20
15
10
5
0
Źródło: Opracowanie GRAPE na podstawie danych Eurostat
Samo wskazanie, że kobiety częściej korzystają z umów czasowych niż mężczyźni, nie jest dowodem na
to, iż elastyczne zatrudnienie kobiet w tych krajach jest zazwyczaj dobrowolne i ułatwia łączenie
macierzyństwa i pracy. Poniższy wykres wskazuje jaka część kobiet pracujących na umowy terminowe
twierdzi, że preferuje taką formę zatrudnienia nad umowę na czas nieokreślony. Okazuję się, że część
krajów w których kobiety zdecydowanie częściej pracują na umowy terminowe znajduje się również w
grupie krajów o najwyższym odestku preferowanego terminowego zatrudnienia (kraje skandynawskie),
a część – wśród krajów gdzie kobiety pracują na umowach trminowych ponieważ nie mają innego
wyboru, a oferowanie umów terminowych szczególnie kobietom jest tylko kolejnym przejawem ich
gorszej pozycji na rynku pracy (Włochy, Hiszpania, Grecja). Jeśli chodzi o Polskę, kobiety otrzymują
umowy terminowe równie często jak mężczyźni, jednak w zdecydowanej większości wolałyby (również
podobnie jak mężczyźni) pracować na stałą umowę, gdyby miały taką możliwość. Wskazuje to, że w
Polsce umowy terminowe nie są wybieranym przez kobiety instrumentem pozwalającym na
łączenie kariery zawodowej i macierzyństwa. Ten argument jest dodatkowo poparty przez fakt, że
szczególnie młode kobiety niechętnie pracują na umowach terminowych.
Ul. Dobra 56/66
00-312 Warszawa
e-mail: [email protected]
tel: 88 722 8 722
www: grape.uw.edu.pl
twitter: GrapeUW
Udział dobrowolnego zatrudnienia na umowy terminowe wśród kobiet (w %)
50
40
30
20
10
0
Udział dobrowolnego terminowego zatrudnienia wśród kobiet w różnych grupach
wiekowych (w %)
60
50
40
30
20
10
0
15-39
40-64
Źródło: Opracowanie GRAPE na podstawie danych Eurostat
A jak wygląda sytuacja kobiet pracujących na umowach terminowych? Choć pracują one w takim
systemie niechętnie, coraz dłużej muszą czekać na stałą umowę – średni staż kobiety mającej umowę
terminową u tego samego pracodawacy wydłużył się z 2,5 roku w 2001 roku do 3,5 roku w 2012 roku.
Co więcej, elastyczne zatrudnienie w Polsce nie oznacza z reguły takiej samej pracy oferowanej na
elastycznych warunkach, tylko pracę gorszą, a dokładnie mówiąc - mniej płatną. Kobiety pracujące na
umowach terminowych w głównym miejscu zatrudnienia zarabiają na godzinę średnio o 36% mniej od
kobiet zatrudnionych na umowach na czas nieokreślony. Jeśli będziemy porównywać tylko kobiety o
podobnych charakterystykach takich jak wykształcenie, miejsce zamieszknia, sytuacja rodzinna, czy
wykonywany zawód – ta luka płacowa się zmniejsza (a więc kobiety na umowach terminowych mają
średnio „mniej” cech wiążących się z wysokimi zarobkami), jednak wciąż wynosi aż 13%. Co ciekawe, nie
ma różnicy w stawkach godzinowych między kobietami pracującymi na umowy na czas nieokreślony, a
tymi, które mają umowy terminowe z własnego wyboru. A więc tylko kobiety które niedobrowolnie
mają umowy terminowe zarabiają mniej. I dotyczy to szczególnie kobiet o ogólnie niskich dochodach,
gdyż to wśród nich udział kobiet mających niedobrowolne umowy terminowe jest najwyższy.
Ul. Dobra 56/66
00-312 Warszawa
e-mail: [email protected]
tel: 88 722 8 722
www: grape.uw.edu.pl
twitter: GrapeUW
Luka płacowa między kobietami na różnych umowach
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Luka płacowa między kobietami na
Luka płacowa między kobietami na
umowach stałych, a tymi na
umowach stałych, a tymi na dobrowolnych
niedobrowolnych umowach terminowych
umowach terminowych
"Surowa"
Dostosowana o różnice w charakterystykach
Udział kobiet na różnych rodzajach umów w głównym miejscu
zatrudnienia wg grup decylowych płac
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
1
2
Stała
3
4
5
6
7
Grupa decylowa płacy
Dobrowolna terminowa
8
Niedobrowolna terminowa
Źródło: Opracowanie GRAPE na podstawie danych BAEL
Ul. Dobra 56/66
00-312 Warszawa
e-mail: [email protected]
tel: 88 722 8 722
9
www: grape.uw.edu.pl
twitter: GrapeUW
10