stop śmierci na drogach

Socjaldemokracja Polska
STOP ŚMIERCI NA DROGACH
Podczas okresu wakacyjnego w 2009 roku zginęły w 9699 wypadkach drogowych zginęły
984 osoby, a 12771 zostało rannych – takie zatrwaŜające dane przedstawiła Komenda
Głowna Policji1.
Dane te są lepsze od ubiegłorocznych, gdy było o ok. 1000 wypadków więcej, w których
zginęło kilkadziesiąt osób więcej. Odnotowano natomiast wzrastającą liczbę kierowców
prowadzących pojazdy po spoŜyciu alkoholu.
Według Policji przyczyny tych tragicznych zdarzeń powtarzają się niezmiennie od wielu lat:
brawura, nadmierna prędkość, wymuszanie pierwszeństwa przejazdu, nieprawidłowe
wyprzedzanie, alkohol oraz brak wyobraźni i poczucie bezkarności.
Wypadki w Polsce 2006-2009 (dane za www.policja.pl)
art. 87 §2 kw
(inne
pojazdy)
art.178a § 1 i
2 Kodeksu
karnego
(pojazdy
art.178a § 1 i
2 Kodeksu
karnego(inne
pojazdy)
46876
5243
59123
16495
9869
26364
92645
82183
174828
109140
92052
201192
2007
49536
5583
63224
15771
7974
23745
73500
62101
135601
89271
70075
159346
2008
49054
5437
62097
16781
8031
24812
79706
63450
143156
96487
71481
167968
2385
30907
10864
5126
15990
47818
36512
84330
58682
41638
100320
2009*
inne pojazdy
art. 87 §1 kw
(pojazdy
mechaniczne)
2006
pojazdy
mechaniczne
Ranni
Liczba kierujących
po alkoholu lub pod wpływem
środka odurzającego
(kodeks karny + kodeks wykroczeń)
Razem
Ofiary śmiertelne
Liczba kierujących
w stanie nietrzeźwości lub pod
wpływem środka odurzającego
(kodeks karny)
Razem
Wypadki
Liczba kierujących po uŜyciu
alkoholu lub podobnie
działającego środka
(kodeks wykroczeń)
Razem
* Za 2009 rok dane za okres styczeń-lipiec
1. Zmiany w prawie o ruchu drogowym
a) Nadmierna prędkość
Najczęstszą przyczyną wypadków drogowych, w tym przede wszystkim tych z największą
liczbą zabitych i powaŜnie rannych, jest prędkość niedostosowana do warunków jazdy.
Większość kierowców przekracza dozwoloną prędkość zarówno w terenie zabudowanym, jak
i niezabudowanym. Dotychczasowe działania (fotoradary, patrole policji z radarami stojące
na poboczach, wideoradary) pozwalają wyłapywać wielu kierowców naruszających
dopuszczalną prędkość, jednak sankcje (punkty karne oraz mandaty) nie są wystarczająco
dotkliwe, aby zniechęcić kierowców do takiego postępowania. Dlatego teŜ proponujemy
1
Dane na podstawie komunikatu Komedy Głównej Policji, www.policja.pl, 1 września 2009 r.
1
Socjaldemokracja Polska
wprowadzenie do prawa o ruchu drogowym dodatkowej sankcji związanej z przekroczeniem
dopuszczalnej prędkości: bezwzględne zatrzymanie prawa jazdy na okres 1 miesiąca.
Proponujemy, aby rozróŜnić dwie sytuacje:
- zatrzymanie na 1 miesiąc prawa jazdy, jeśli kierowca trzykrotnie w ciągu 6 miesięcy
przekroczył prędkość o 50 km w obszarze zabudowanym oraz
- zatrzymanie na 1 miesiąc prawa jazdy, jeśli kierowca trzykrotnie w ciągu 6 miesięcy
przekroczył prędkość o 80 km w obszarze niezabudowanym (poza autostradami).
Proponujemy równieŜ legalizację uŜytkowania antyradarów. Dziś antyradar moŜna
posiadać, natomiast nie moŜna go uŜytkować. Obecnie przed kaŜdym fotoradarem
stacjonarnym jest stawiany znak informujący o pomiarze prędkości („Kontrola prędkości.
Fotoradar”) w odległości kilkuset metrów od miejsca pomiaru. Tego typu znaki mają w
zamyśle słuŜyć ograniczeniu prędkości kierowców przed miejscami szczególnie
niebezpiecznymi. Fotoradary są więc elementem słuŜącym wymuszaniu określonego
zachowania kierowców, tj. obniŜania prędkości przejazdu.
UwaŜamy, Ŝe uŜywanie tzw. antyradaru, tj. urządzenia informującego o przeprowadzanej w
pobliŜu kontroli prędkości, będzie spełniało taką samą funkcję jak tablice informacyjne o
miejscu usytuowania fotoradaru. UŜywanie „antyradarów” zwiększy tym samym
bezpieczeństwo w ruchu drogowym, poniewaŜ większość z nowoczesnych urządzeń
wykrywających działanie urządzeń pomiarowych działa na bardzo duŜym dystansie
efektywnie zmniejszając prędkość i zwiększając uwagę kierowcy na bardzo duŜym odcinku
przed punktem pomiaru.
Co więcej, duŜa dostępność „antyradarów” i powszechność ich stosowania wśród kierowców
spowoduje pojawianie się jeszcze jednego prostego i taniego środka znacznie poprawiającego
bezpieczeństwo na drogach. Zamiast montować drogie i kosztowne w obsłudze urządzenia
pomiarowe typu „fotoradar” czy wyposaŜać w urządzenia pomiarowe patrole policyjne,
wystarczy będzie montować przy drogach w miejscach szczególnie niebezpiecznych tanie i
proste w eksploatacji urządzenia emitujące sygnały podobne do urządzeń radarowych.
Sygnały z tych urządzeń będą wychwytywane przez „antyradary” kierowców tym samym
wzbudzając w nich większą czujność przed szczególnie niebezpiecznymi miejscami.
b) Jazda pod wpływem alkoholu
W Polsce ogromna liczba kierowców prowadzi pojazdy pod spoŜyciu alkoholu. W ostatnich
latach policja rocznie zatrzymuje ok. 150-200 tys. osób, które prowadziły pojazdy w stanie
nietrzeźwym bądź będąc po uŜyciu alkoholu. Choć w ostatnich latach nietrzeźwi kierujący
pojazdami powodowali ok. 3,5 tys. wypadków rocznie, to wypadki te naleŜały do
najtragiczniejszych w skutkach (więcej ofiar śmiertelnych i rannych). Dlatego naleŜy dąŜyć
wszelkimi moŜliwymi środkami do drastycznego ograniczenia liczby osób po alkoholu
prowadzących samochody. Proponujemy następujące zmiany:
-
utrzymanie jako generalnej zasady dopuszczalnej zawartość alkoholu we krwi
kierującego pojazdem na poziomie 0,2 promila, przy czym:
prowadzący autobusy, tramwaje, taksówki, samochody cięŜarowe
o
dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 t – dopuszczalna
zawartość alkoholu we krwi 0,0 promila
2
Socjaldemokracja Polska
-
zaostrzenie kar wobec kierujących pojazdami, u których stwierdzono ilość alkoholu
wyŜszą od dopuszczalnej:
kierujący pojazdem (z wyjątkiem roweru) pod wpływem alkoholu do 0,5 promila
– obligatoryjne zatrzymanie prawa jazdy na okres od 1 roku do 2 lat; przy
powtórnym zatrzymaniu – doŜywotnia utrata prawa jazdy oraz
– obligatoryjna dopłata w wysokości 10 procent do składki ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej z tytułu posiadania samochodu obowiązująca
przez 5 lat począwszy od pierwszego ubezpieczenia wykupionego po
stwierdzeniu faktu prowadzenia samochodu pod wpływem alkoholu (te 10
procent byłoby w całości przekazywane do Narodowego Funduszu Zdrowia)
kierujący pojazdem (z wyjątkiem roweru) pod wpływem alkoholu powyŜej 0,5
promila
– obligatoryjne zatrzymanie prawa jazdy na okres od 3 do 5 lat; przy
powtórnym zatrzymaniu – doŜywotnia utrata prawa jazdy,
– obligatoryjna dopłata w wysokości 20 procent do składki ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej z tytułu posiadania samochodu obowiązująca
przez 10 lat począwszy od pierwszego ubezpieczenia wykupionego po
stwierdzeniu faktu prowadzenia samochodu pod wpływem alkoholu (te 10
procent byłoby w całości przekazywane do Narodowego Funduszu Zdrowia)
oraz
– obligatoryjne przejęcie w drodze wyroku sądowego na rzecz Skarbu Państwa
samochodu lub, jeśli kierujący nie był jego wyłącznym właścicielem,
zasądzenie kary pienięŜnej na rzecz Skarbu Państwa w wysokości wartości
samochodu, którym kierował skazany
w przypadku spowodowania wypadku z udziałem rannych lub zabitych, jeśli
kierujący pojazdem (z wyjątkiem roweru) był pod wpływem alkoholu (czyli
powyŜej dopuszczonej granicy 0,2 promila):
– obligatoryjna doŜywotnia utrata prawa jazdy oraz
– obligatoryjne przejęcie w drodze wyroku sądowego na rzecz Skarbu Państwa
samochodu lub, jeśli kierujący nie był jego wyłącznym właścicielem,
zasądzenie grzywny na rzecz Skarbu Państwa w wysokości wartości
samochodu, którym kierował skazany
w przypadku osób kierujących rowerem i posiadających jednocześnie prawo jazdy
odstąpienie od kar związanych z prawem jazdy (punkty karne, zatrzymanie prawa
jazdy, etc.) – dziś osoby kierujące rowerem pod wpływem alkoholu i posiadające
prawo jazdy są surowiej karane od tych, które nie posiadają prawa jazdy
(konstytucyjna równość wobec prawa)
-
zaostrzenie kar (do utraty samochodu włącznie) wobec osób prowadzących pojazdy
mechaniczne bez uprawnień (prawa jazdy) w sytuacji gdy prawo jazdy zostało
zatrzymane; dziś osoba, której odebrano prawo jazdy za prowadzenie pod wpływem
alkoholu, moŜe prowadzić dalej samochód i w przypadku złapania przez policję grozi jej
wyłącznie kara grzywny,
-
upowaŜnienie (i wyposaŜenie w odpowiedni sprzęt) wszystkich słuŜb kontrolujących
pojazdy (policja, straŜ miejska/gminna, inspekcja transportu drogowego, celnicy, etc.) do
Ŝądania poddania się przez kierującego pojazdem badaniu w celu ustalenia zawartości w
organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu
Ponadto postulujemy prowadzenie stałych akcji badania kierujących pojazdami w celu
ustalenia zawartości w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do
alkoholu w ramach stref „zero tolerancji”. W takiej strefie (okolice dyskotek, klubów
3
Socjaldemokracja Polska
nocnych, restauracji, etc.) w określonych godzinach nocnych w weekendy powinny być
prowadzone akcje kontroli WSZSYTKICH kierowców wyjeŜdŜających z danej strefy.
Podstawy prawne do takich akcji istnieją, jednak wymagają one woli ze strony policji oraz
władz lokalnych.
c) Nadmierny ruch tirów i samochodów cięŜarowych
Polskie drogi nie są przygotowane do obsługi tak duŜego ruchu samochodów cięŜarowych, w
tym przede wszystkim tirów. Wiele do Ŝyczenia pozostawia równieŜ stan techniczny
samochodów cięŜarowych, jak równieŜ stan przestrzegania przepisów drogowych przez ich
kierowców (myślenie na zasadzie „Jestem duŜy, mogę więcej”). Drastycznym (na szczęście
skrajnym) przykładem jest kierowca zza wschodniej granicy, który podczas tegorocznego
sezonu wakacyjnego prowadził tira mając 2,5 promila alkoholu we krwi. Na szczęście wypadł
z drogi na jednym z zakrętów, nie czyniąc krzywdy innym osobom ani sobie. Strach
pomyśleć, co by się stało, gdyby kierowca ten wpadł na innych pojazd.
Dlatego teŜ postulujemy zaostrzenie prawa o ruchu drogowym wobec kierowców i właścicieli
duŜych samochodów cięŜarowych. Postulujemy wprowadzenie bezwzględnego zakazu
poruszania się samochodów cięŜarowych o dopuszczalnej masie całkowitej
przekraczającej 7,5 t oraz samochodów cięŜarowych o dopuszczalnej masie całkowitej
przekraczającej 3,5 t i ciągnących przyczepę od godziny 22.00 w piątek do godziny 22.00
w niedzielę oraz w od godziny 22.00 w dzień poprzedzający święto państwowe do
godziny 22.00 w dniu święta państwowego (wyjątki: samochody przewoŜące łatwo psujący
się towar oraz samochody jadące bezpośrednio z dworca kolejowego lub na dworzec na
odległość maks. 100 km). Kara za złamanie tego zakazu powinna dotykać kierowcę (na
dotychczasowych zasadach) oraz właściciela (zatrzymanie przez policję dowodu
rejestracyjnego samochodu na 7 dni, bez moŜliwości uŜytkowania pojazdu na podstawie
pokwitowania).
UwaŜamy ponadto, Ŝe naleŜy dokonać przeglądu całości prawa o ruchu drogowym celem jego
dostosowania do dzisiejszych warunków na drodze: natęŜenia ruchu, stanu dróg, zmiany
przyzwyczajeń, etc. W tym celu naleŜy powołać swego rodzaju grupę refleksyjną, w skład
której weszliby przedstawiciele róŜnych podmiotów zajmujących się bezpieczeństwem na
drogach: policji, zarządców dróg, uŜytkowników i innych. Celem grupy byłoby
wypracowanie kompleksowych zmian w prawie o ruchu drogowym, być moŜe obejmującego
nawet uchwalenie całkowicie nowej ustawy w tym zakresie.
2. Program przyspieszenia budowy bezkolizyjnych dróg ekspresowych
Docelowa sieć dróg ekspresowych wynosi – zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów w
sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych – ok. 5760 km, z czego zrealizowane zostało
dotychczas ok. 550 km, czyli niecałe 10 procent. Następne ok. 265 km dróg ekspresowych
znajduje się w budowie.
Drogi ekspresowe budowane są w wariantach jedno- lub dwujezdniowych. Te drugie mają
parametry zbliŜone do autostrad, lecz są nieporównywalnie szybsze w budowie i tańsze w
realizacji oraz eksploatacji. Dlatego one powinny stać się priorytetem polityki państwa w
dziedzinie rozwoju infrastruktury drogowej. Postulujemy:
4
Socjaldemokracja Polska
-
niezwłoczne przyspieszenie budowy dróg ekspresowych – zgodnie z obecnym
docelowym układem; powinna zakończyć się do końca 2014 roku. W tym celu naleŜy
zarezerwować niezbędne środki w budŜecie państwa w latach 2010-2014.
w przypadku, gdy droga ekspresowa jest planowana w wariancie jednojezdniowym i nie
podjęto jeszcze jej realizacji (lub realizacji jej fragmentu) naleŜy podjąć działania
zmierzające do przeprojektowania takiej drogi w wariant dwujezdniowy.
Jednocześnie naleŜy kontynuować budowę autostrad.
3. Program „Tiry na tory”
Efektem nadmiernej ilości tirów na drogach jest nie tylko bezpośrednio większa ilość
wypadków drogowych, ale równieŜ większe zniszczenie infrastruktury drogowej oraz
zwiększone zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego. Np. według Generalnej Dyrekcji
Dróg Krajowych i Autostrad, około 40 proc. najwaŜniejszych dróg natychmiast wymaga
remontu, ze względu na koleiny i inne uszkodzenia wywołane przez tiry. Dlatego w interesie
państwa oraz jego mieszkańców jest doprowadzenie do znaczącego zmniejszenia obecności
tirów na drogach i zastąpienie tego rodzaju transportu – transportem kolejowym.
W Polsce tzw. przewozy kombinowane (a więc obejmujący przewozy całych tirów lub
kontenerów) stanowią zaledwie 1-3 procent wszystkich przewodów kolejowych. W krajach
Europy Zachodniej współczynnik ten wynosi nawet 15 procent. Przyczyną tego jest
nieopłacalność takiego transportu dla przewoźników. Dziś towar jest szybciej i taniej
przewoŜony transportem drogowym niŜ kolejowym. Aby to zmienić potrzebny jest
kompleksowy program rządowy wymagający odpowiednich środków finansowych i
konsekwencji w jego stosowaniu. Postulujemy, aby program zachęcał przewoźników do
korzystania z transportu kolejowego zamiast drogowego. W tym celu proponujemy:
- zwiększenie środków z budŜetu państwa na dofinansowanie inwestycji kolejowych
(równieŜ realizowanych przez prywatne podmioty) słuŜących rozbudowie
infrastruktury niezbędnej do zwiększanie liczby przewozów kombinowanych (zakup
wagonów, budowa terminali przeładunkowych)
- zmianę zarządzania transportem kolejowym tak, aby znacząco zwiększyć średnią
prędkość przejazdu pociągów handlowych (dziś wynosi on ok. 25 km/h)
- zniechęcanie przewoźników do korzystania z transportu drogowego (większe opłaty
za korzystanie z autostrad oraz dróg ekspresowych, zakazy ruchu w weekendy i
święta państwowe, częste kontrole tirów np. w zakresie wagi pojazdów oraz czasu
pracy kierowców, etc.)
Polityka państwa w tym zakresie powinna doprowadzić do tego, Ŝe z punktu ekonomicznego
bardziej opłacalny dla przewoźników będzie transport kolejowy niŜ drogowy.
4. Przegląd oznakowania dróg publicznych pod względem racjonalności i
bezpieczeństwa
Oznakowanie dróg pozostawia wiele do Ŝyczenia. Znaki drogowe często wprowadzają
kierowców w błąd (znaki informacyjne i znaki kierunku) lub teŜ mają charakter nadmiernych
regulacji (znaki zakazu). Jest to przyczyną wielu sytuacji drogowych o podwyŜszonym
ryzyku. Przykładami takich regulacji są:
5
Socjaldemokracja Polska
-
błędne tablice informacyjne, np. przez wiele lat wyjazd z Warszawy na Katowice
oznaczony był kierunkiem „Wrocław”) – prowadzi to do niepotrzebnego zdenerwowania
kierowców, nagłych i nieprzygotowanych manewrów, ostrego hamowania,
nie mające nic wspólnego z rzeczywistością ograniczenia prędkości – jeśli np. na drodze
ekspresowej lub głównej w przeciągu kilku kilometrów kierowca ujrzy kilka razy
nieuzasadnione ograniczenie prędkości do 40 km (a są takie miejsca!!!), to przy kolejnych
ograniczeniach chęć stosowania się do tych ograniczeń drastycznie spada; co się moŜe
wydarzyć, gdy któreś z kolei ograniczenie będzie uzasadnione?
Postulujemy dokonanie przeglądu znaków drogowych umieszczonych na drogach
publicznych w Polsce. Zadanie to powinno być prowadzone przez właściwe urzędy
(Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad i jej oddziały wojewódzkie, zarządy
dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych) we współpracy z uŜytkownikami dróg
publicznych oraz przy zachowaniu pełnej transparentności. Naczelną zasadą przeglądu
znaków drogowych powinna być – przy zachowaniu zgodności z prawem – racjonalność ich
umieszczenia w kontekście bezpieczeństwa na drodze.
5. Zwiększenie liczby przejazdów kolejowych wyposaŜonych w szlabany
W Polsce jest 14377 przejazdów kolejowych, z czego tylko 3408 ze szlabanami
(automatycznymi bądź obsługiwanymi przez dróŜnika). Oznacza to, Ŝe tylko 23,7 procent
przejazdów kolejowych to przejazdy bezpieczne. Pozostałe 10969 przejazdów kolejowych to
przejazdy bez szlabanu (oznaczone znakami drogowymi, krzyŜem świętego Andrzeja i część
z nich sygnałami świetlnymi i dźwiękowymi).2
NaleŜy dąŜyć do zwiększenia bezpieczeństwa na przejazdach kolejowych poprzez
zwiększanie liczby przejazdów ze szlabanami. Dziś obowiązek rogatek dotyczy przede
wszystkim dróg krajowych lub innych dróg krzyŜujących się z liniami kolejowymi, po
których pociągi jeŜdŜą z prędkością ponad 140 km/h. Postulujemy obniŜenie tej
prędkości do 100 km (co w praktyce oznacza postawienie szlabanów albo zmniejszenie
prędkości pociągów).
Jednocześnie postulujemy wyposaŜenie wszystkich przejazdów kolejowych, które dziś
są oznaczone wyłącznie znakami drogowymi, w sygnalizatory świetlne.
Opowiadamy się za zarezerwowaniem dodatkowych środków finansowych w budŜecie
państwa na ten cel tak, aby powyŜsze proponowane zmiany udało się zrealizować do końca
2012 roku.
6. Dotacje rządowe dla samorządów na małe inwestycje poprawiające
bezpieczeństwo na drogach
Kompetencje samorządów lokalnych dotyczą m.in. spraw bezpieczeństwa, w tym równieŜ
bezpieczeństwa na drogach. Niestety w sytuacji wiecznie ograniczonego budŜetu wiele
samorządów kwestie bezpieczeństwa na drogach odsuwa na dalszy plan, preferując inne
wydatki. Dlatego teŜ naszym zdaniem potrzebny jest rządowy program dotacyjny dla
samorządów gminnych i powiatowych, z którego będą one mogły pozyskać dodatkowe
środki na działania poprawiające bezpieczeństwa na drogach. Przy przyznawaniu dotacji
2
Dane na podstawie strony www.bezpieczny-przejazd.plk-sa.pl , 1 września 2009 r.
6
Socjaldemokracja Polska
powinny być preferowane gminy i powiaty, w których drogi krajowe przechodzą przez obszar
zabudowany.
Dotacje będą mogły być przeznaczone m.in. na:
- tworzenie stref uspokojonego oraz wydzielanie fragmentów ulic o uspokojonym ruchu w
pobliŜu obiektów uŜyteczności publicznej (szkoły, urzędy, szpitale, etc.) poprzez m.in.:
wyniesione tarcze skrzyŜowań, zwęŜanie jezdni na przejściach dla pieszych, progi
spowalniające,
- montowanie fotoradarów na drogach gminnych i powiatowych
- tworzenie bezpiecznych rozwiązań infrastruktury rowerowej (np. tzw. kontrapasy,
- akcje edukacyjne skierowane do dzieci i młodzieŜy
7. Dopłaty do nowych samochodów przy złomowaniu samochodu starego
Rządy 13 państw Unii Europejskiej (m.in. w Niemczech, Czechach, Słowacji, Hiszpanii,
Francji, Wielkiej Brytanii), a takŜe rząd USA, wprowadziły premie dla kierowców na zakup
nowych samochodów, którzy oddadzą na złom stary pojazd. Celem tego działania było, z
jednej strony, podtrzymanie produkcji w fabrykach samochodów w czasie trwającego kryzysu
gospodarczego, z drugiej – wymiana starych, nieekonomicznych i szkodliwych dla
środowiska na nowe samochody spełniające najnowsze normy bezpieczeństwa.
Proponujemy, aby równieŜ w Polsce wprowadzić takie rozwiązanie – bonifikatę
ekologiczną. Powinna ona być dostępna na następujących zasadach:
- nabywca (osoba fizyczna) dostaje bonifikatę w wysokości 5000 zł (od ceny brutto) na
zakup nowego samochodu w przypadku równoczesnego zezłomowania pojazdu,
którego jest właścicielem oraz który jest zdatny do uŜytku i został wyprodukowany
przed 1 stycznia 2000 r.;
- bonifikata dotyczy wyłącznie zakupu nowego samochodu o pojemności silnika nie
większej niŜ 2000 cm3, posiadającego normę emisji spalin co najmniej Euro IV oraz
kosztującego nie więcej niŜ 100 000 zł;
- zakup nowego samochodu moŜe być dokonany tylko od autoryzowanego sprzedawcy
samochodów;
- dla kierowcy bonifikata ma charakter bezgotówkowy (zniŜka płaconej ceny u
sprzedawcy nowego samochodu); całość rozliczenia bonifikaty odbywa się pomiędzy
sprzedawcą a Ministerstwem Gospodarki;
- złomowanie starego samochodu dokonywane jest przez i na koszt sprzedawcy
samochodów, który dokonał sprzedaŜy nowego samochodu z premią wynikającą za
złomowanie danego samochodu.
7