Planowanie przestrzenne w kontekście wymagań Dyrektywy
Transkrypt
Planowanie przestrzenne w kontekście wymagań Dyrektywy
SEMINARIUM NA TEMAT WYNIKÓW WDRAŻANIA RS/PL/SEM.3/R.1 PROJEKTU UE RIVER SHIELD W POLSCE (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Planowanie przestrzenne w kontekście wymagań Dyrektywy SEVESO II dr Mieczysław Borysiewicz Instytut Ochrony Środowiska Przepisy art. 12 Dyrektywy Rady nr 96/82/WE z dnia 09.12.1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi (Dyrektywy Seveso II) zobowiązują państwa członkowskie UE do zapewnienia, aby cele związane z zapobieganiem poważnym awariom i z ograniczaniem ich skutków zostały uwzględnione w ich polityce w sferze planowania przestrzennego. Niestety przepisy dyrektywy nie zawierają żadnych szczegółowych zaleceń odnośnie jak to należy przeprowadzić. W celu odpowiedniego ukierunkowania prac w tym zakresie została ustanowiona w 1996 r. Techniczna Grupa Robocza, w skład której weszli przedstawiciele państw członkowskich, nominowanych przez ich kompetentne władze, przemysłu i władz lokalnych. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Awarie w Toulouse (Francji) i w Enschede (Holandii) w wykazały znaczenie planowania zagospodarowania przestrzennego w łagodzeniu skutków poważnych awarii. Parlament Europejski w swojej rezolucji z dnia 3 października 2001 r. w sprawie awarii w Toulouse, „wezwał państwa członkowskie do rozpoczęcia dogłębnego przeglądu polityki w sprawie regionalnego i lokalnego planowania w sąsiedztwie obiektów niebezpiecznych….w celu zapobieżenia powtórnemu wystąpieniu podobnych katastrof”. Konferencja na temat poważnych zagrożeń przemysłowych w planowaniu przestrzennym”, (Lille, 12-14 luty 2002 r.) zwróciła uwagę na potrzebę lepszej zbieżność szczególnie w obszarze oceny ryzyka. W zaleceniach z konferencji podkreślono, że istniejące rozbieżności są bardzo znacząc i często bardzo złożone. W 2006 r. opublikowano nowe wytyczne opracowane przez Michalisa Christou (przewodniczącego grupy), Michaela Struckl (holenderskiego eksperta) i Tobiasa Biermann (DG ENV) w bliskiej współpracy z członkami TWG 5, ustanowionej przez CCA. Nowe wytyczne w zakresie planowania przestrzennego (LandUse Planning - LUP), w kontekście art. 12 Dyrektywy Seveso II, zmienionej Dyrektywą 105/2003/WE, składają się z trzech części, tj.: (a) z wytycznych określających zasady wynikające z wymagań art. 12; (b) z „mapy drogowej”, która dostarcza dodatkowych materiałów informacyjnych szczegółowo opisujących „dobrą praktykę w planowaniu przestrzennym”; (c) z bazy danych na temat wspólnych scenariuszy, częstości zdarzeń i danych stosowanych na potrzeby ocen ryzyka i zagrożenia, wspierających decyzje w sferze planowania. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Opracowane wytyczne odnoszą się do wszystkich przypadków objętych postanowieniami art.12, tj.: Ø lokalizacji nowych zakładów, Ø modyfikacji istniejących zakładów, Ø nowych inwestycji w sąsiedztwie istniejących zakładów. Szczególny nacisk położno na rozwój bazy danych w zakresie wspólnie uzgodnionych danych merytorycznych, tj. scenariuszy awaryjnych, częstości zdarzeń i parametrów wejściowych do modelu, które mogą zostać wykorzystane w wykonywanych ocenach ryzyka/zagrożeń w celu wyznaczenia odpowiednich odległości/stref. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Celem art. 12 (w powiązaniu z art. 11 i innymi postanowieniami Dyrektywy Seveso II) jest niezwiększanie poziomu ryzyka, na jaki narażona jest ludność mieszkająca w sąsiedztwie zakładów typu Seveso oraz złagodzenie skutków poważnych awarii. Wytyczne wprowadzają „dobrą” praktyką, obejmującą ogólne zasady i cechy charakteryzujące „dobrą” metodologią planowania przestrzennego (np. przejrzystość, zgodność, solidność, celowość działań, zaangażowanie społeczne itd.), a zapewnieniem wysokiej jakości w procedurach oceny ryzyka. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Ponadto zagadnieniami, będącymi przedmiotem wytycznych, są dodatkowe środki techniczne, które należy wdrożyć w celu niezwiększania ryzyka zgodnie z wymaganiami art. 12. Środki te obejmują zastosowanie skutecznych środków z zakresu „wyposażenia” (urządzenia zapobiegające i łagodzące) i „oprogramowania”, ukierunkowane na udoskonalenie rozwiązań organizacyjnych i czynnika ludzkiego, np. system zarządzania bezpieczeństwem i planowanie na wypadek awarii. Art. 13(2) dyrektywy wymaga, aby sąsiadującym państwom członkowskim, zagrożonym potencjalnymi transgranicznymi skutkami awarii, które mogą wystąpić w zakładzie objętym przepisami art. 9, przekazywać niezbędne informacje, które mogłyby zostać uwzględnione w ich planach zagospodarowania przestrzennego i stosownej polityce. Art. 13(5) dyrektywy zobowiązują do zapewnienia społeczeństwu możliwości wyrażenia opinii we wskazanym zakresie. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Postanowienia Konwencji EKG ONZ w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych ustanawiają zakres kontroli z użyciem narzędzi planistycznych w podobny sposób jak Dyrektywa Seveso II. Zobowiązują one do dokładnego zbadania: Ø Ø Ø lokalizacji nowego i znacznej modyfikacji istniejących niebezpiecznych działalności w bezpiecznej odległości od istniejących obszarów zamieszkałych, strefy bezpieczeństwa wokół niebezpiecznych działalności, inwestycji, mogących zwiększać poziom ryzyka ludności lub wagę ryzyka. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Raport WP 4.3 „Środki zapobiegawcze i ograniczające w planowaniu przestrzennym” Część I. "Wytyczne w zakresie planowania przestrzennego w kontekście postanowień Dyrektywy Seveso II". Część II. "Propozycje modyfikacji istniejących planów zagospodarowania przestrzennego w regionach włączonych w projekt RIVER SHIELD" zawiera "Propozycję modyfikacji wybranej dokumentacji planistycznej w województwie lubuskim". Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) "Wytyczne w zakresie planowania przestrzennego w kontekście postanowień Dyrektywy Seveso II" Załącznik A: Podstawowe etapy w procesie ilościowej oceny ryzyka poważnej awarii Załącznik B: Zaawansowane podejście do zarządzania ryzykiem zaadaptowane przez HSE Załącznik C: Ocena ryzyka środowiskowego Załącznik D: Planowanie przestrzenne w gospodarce wodnej Załącznik E: Przykłady podejść stosowanych w różnych krajach w odniesieniu do planowania przestrzennego Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Wytyczne opracowano na podstawie m.in.: • • • Land-Use Planning Guidelines in the Context of Article 12 of the Seveso II Directive 96/82/EC, as Amended by Directive 105/2003/EC, European Commission Joint Research Centre, Institute for the Protection and Security of the Citizen Hazard Assessment Unit, M. D. Christou, M. Struckl and T. Biermann (ed.), 2006; MANHAZ Monograph: “Management of Health and Environmental Hazards”, M. Borysiewicz, et al., Vol. 1-6, Edit. Institute of Atomic Energy (2006), Spatial planning, water and the Water Framework Directive: insights from theory and practice. CARTER J.G. The Geographical Journal, Vol. 173 No. 4 Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Cele planowania przestrzennego: Ø Ø Ø Ø Ø ochrona ludzi i środowiska przed szkodami generowanymi przez nadzwyczajne zdarzenia pochodzenia naturalnego lub antropogenicznego, ochrona surowców naturalnych, ekosystemów (roślinnych, zwierzęcych i krajobrazowych), gleb, wód i klimatu, dostarczanie społeczeństwu społeczno-edukacyjnej wraz odpoczynku, infrastruktury mieszkaniowej, z możliwościami rekreacji i zabezpieczenie zasobów rolniczych w celu zapewnia zaopatrzenia w żywność pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, rozwój zagospodarowania terenu w równowadze możliwościami ekologicznymi i ekonomicznymi. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) z Zdrowie ludzi. Podstawowym celem Dyrektywy Seveso II jest ochrona ludzi na obszarach potencjalnie zagrożonych w wyniku poważnej awarii. W odniesieniu do danej instalacji można stosować podejście „bazujące na wielkości skutków”, wskazujące w wyniku oceny scenariuszy obszar ze skutkami śmiertelnymi i poważnymi ofiarami lub podejście „bazujące na wielkości ryzyka” wskazujące obszar, dla którego podane jest prawdopodobieństwo określonego poziomu szkody w wyniku dużej liczby możliwych scenariuszy awarii. Wrażliwe receptory środowiskowe. Podejścia w odniesieniu do zagadnień ochrony środowiska jest zazwyczaj o wiele trudniejsze. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Ochrona przyrody. Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) zostały określone w dyrektywie siedliskowej1 (92/43/EWG). W ocenie, uwzględniającej wymagania tej dyrektywy, należy poświadczyć, że plan nie oddziaływuje niekorzystnie na integralność takich obszarów. Kompetentne organy krajowe nie powinny przyjmować planu, który oddziaływuje niekorzystnie na SOO, chyba że zostaną spełnione warunki i kryteria, zawarte w art. 6(4) dyrektywy siedliskowej. Inna istotna dyrektywa to tzw. dyrektywa ptasia2 (79/409/EWG). 1 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. dyrektywa siedliskowa (Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora; OJ L 206 22/7/1992) 2 Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 w sprawie ochrony dzikich ptaków, tzw. dyrektywa ptasia (Council Directive 79/409/EEC of 2 April 1979 on the conservation of wild birds; OJ L 103 25/04/1979) Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Ochrona wód. Przepisy Ramowej Dyrektywy Wodnej3 (RDW) wprowadziły koncepcję ekologicznej ochrony wód powierzchniowych i gruntowych na potrzeby osiągnięcia jej celu strategicznego, tj. dobrego stanu ekologicznego wód w wyniku realizacji programów działań ujętych w planach gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, ukierunkowanych m.in. na zapobieganie zrzutom zanieczyszczeń i kontrolę zanieczyszczeń u źródła, w tym również awaryjnych zrzutów substancji niebezpiecznych. 3 Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, RDW (Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2000 establishing a framework for Community action in the field of water policy; OJ L327 22.12.2000) Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Planowanie przestrzenne w kontekście zarządzania ryzykiem jest na odpowiednim poziomie, jeżeli spełnia następujące założenia: Ø Ø Ø zgodność: oznacza, że decyzje planistyczne podejmowane w odniesieniu do generalnie podobnych sytuacji powinny być zasadniczo porównywalne w podobnych warunkach; proporcjonalność: oznacza zapewnienie proporcjonalnej do poziomu ryzyka; kontroli przejrzystość: oznacza możliwość łatwego zrozumienie procesu podejmowania decyzji. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Ogólne zasady wspomagające wymagania art. 12. Zgodność Zasady Wyjaśnienia Rezultaty i uwagi Powinny istnieć Metody mogą bazować na metody oceny zagrożeniu i/lub ryzyku; ryzyka i zagrożenia. mogą być stosowane ogólne przyjęte metody. Można wykorzystać planowe/systematyczne podejście do udzielania zaleceń w zakresie LUP. Dane wejściowe powinny obejmować reprezentatywny zbiór głównych scenariuszy awarii. Wyznaczone są odpowiednie odległości lub strefy, wewnątrz których muszą być wdrażane środki kontroli w sferze LUP. Decyzje planistyczne powinny być zasadniczo podobne. Wiarygodny i/lub oszacowany zakres scenariuszy powinien zostać zdefiniowany w celu dostarczenia informację o potencjalnym obszarze skutków. W podobnych sytuacjach w odniesieniu do podobnego zagrożenia lub ryzyka warunki określone w decyzji powinny być zasadniczo podobne. Unikanie niepożądanych inwestycji i promowanie działalności, które spełniają wymagania społeczno-gospodarcze. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Ogólne zasady wspomagające wymagania art. 12. Proporcjonalność (również: zasadność) Zasady wspomagające Wyjaśnienia Istnieją kryteria w odniesieniu do pożądanych ograniczeń lub granic poziomu szkody i wymagań odnośnie kontroli ryzyka. Charakterystyka rodzajów inwestycji. Podstawa uzasadnienia. Rezultaty i uwagi Wsparcie przy podejmowaniu decyzji LUP w wyniku dostarczenia porównywalnych miar, dokonania ich analizy i oceny. Rola czynnika subiektywnego w procesie podejmowania decyzji jest ograniczona. Rodzaj zagospodarowania terenu w sąsiedztwie zakładów o dużym ryzyku i oszacowanie liczby osób mogących przebywać na danym terenie. Należy dostarczyć decydentom zbiór testów, z których mogą swobodnie korzystać przy podejmowaniu decyzji. Optymizacja zagospodarowania terenu. LUP- determinowane przez warunki bezpieczeństwa publicznego i społeczno -gospodarcze. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Ogólne zasady wspomagające wymagania art. 12. Przejrzystość Zasady Wyjaśnienia Rezultaty i uwagi Istnieje klarowny i dobrze opisany system. Należy zapewnić wszystkim zainteresowanym osobom spójne wyjaśnienie systemu LUP. System LUP jest możliwy do wprowadzenia we państwach członkowskich. Odpowiedzialności każdego wiodącego uczestnika. Istnieją mechanizmy dla niezależnej kontroli. Decyzje powinny być zrozumiane obecnie i przyszłości. Wszyscy zainteresowani powinni znać swoją rolę i granice, w ramach których działają zgodnie ze swoimi kompetencjami. Decyzje w sferze planowania muszą być zgodne z krajową i regionalną polityką. Każdy w systemie musi znać zakres swoich kompetencji i ograniczeń. Potencjalne niepożądane decyzje LUP są podmiotem przeglądu i mogą być wstrzymane. Należy dokumentować czynniki Etapy podejmowania wpływające na podjęcie decyzji, decyzji są przejrzyste i które muszą być rejestrowane. mogą zostać odtworzone. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Szczegółowe zasady wspomagające wymagania art. 12 Zasady Kompromis między prowadzącym zakład o dużym ryzyku a społecznością Złagodzenie oddziaływania można osiągnąć przez LUP w połączeniu z planowaniem awaryjnym. Wyjaśnienia Rezultaty i uwagi Operatorzy i społeczność lokalna Możliwa potrzeba dalszych powinni dzielić ograniczenia, proporcjonalnych środków w korzyści, możliwości itd. zakładzie i poza nim (rozwiązania projektowe i rozmieszczenia inwestycji) LUP łącznie z planami 1)Konieczna współpraca w operacyjno-ratowniczymi ramach LUP i planowania powinno mocno wpływać na awaryjnego, 2) Istnieje łagodzenie skutków możliwe przyjęcia innych oddziaływania w pobliżu zakładu scenariuszy na potrzeby LUP i planowania awaryjnego. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Zasady Bezpieczeństwo publiczne i uwarunkowania społecznogospodarcze to znaczące czynniki. Równowaga między nimi się zmienić wraz z odległością. Wyjaśnienia - Ryzyku nie przypisuje się wartości zerowej, lecz wartość malejącą w funkcji odległości. - W sąsiedztwie zakładów o dużym ryzyku należy jedynie zezwalać na inwestycje, które spowodują, że ryzyko będzie poniżej poziomu pożądanego. Rezultaty i uwagi - Musi zostać osiągnięta właściwa proporcjonalność. - Różnorodne opcje zagospodarowania przestrzennego są możliwe. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Zasady Wyjaśnienia Uwarunkowaniom z zakresu LUP, które zapobiegają lub łagodzą skutki poważnych awarii należy przypisywać większą rangę przy wyborze lokalizacji nowego zakładu o dużym ryzyku. „Nowy” oznacza „teren niezagospodarowany” lub nowy4 z powodu zmiany rodzaju działalności podlegającej wymogom Dyrektywy Seveso II. Nowe instalacje o dużym ryzyku powinny zostać uznane za niepożądane tam, gdzie już istnieją inwestycje, które mógłby być uznane jako niespójne, gdyby zakład dużego ryzyka został uruchomiony. Rezultaty i uwagi Władze państw członkowskich powinny usiłować zapewnić odpowiednie odległości od obszarów wskazanych w art. 12 (= poszukiwanie a nie zastępowanie je dodatkowymi środkami technicznymi). 4 Istniejące inwestycje to również zakłady, które wykorzystują substancje niebezpieczne, objęte później wymaganiami dyrektywy w wyniku zarówno zmiany klasyfikacji stosowanej substancji, jak i nowelizacji samej dyrektywy. Istniejące inwestycje pozostają istniejącymi w następstwie zmiany nazwy lub właściciela. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Istniejące zakłady Podejście odnoszące się głównie do nowych, planowanych instalacji można zmodyfikować na potrzeby istniejących zakładów, w których wykorzystywane są substancje niebezpieczne. Termin „istniejące” w kontekście Dyrektywy Seveso II oznacza: • • 5 zakłady, które funkcjonowały na podstawie prawnej przed dniem 3 lutego 1999 r. (tj. w dniu wejścia w życie przepisów Dyrektywy Seveso II5), zakłady, które w wyżej wspomnianym terminie nie przekraczały wartości progowych dla substancji objętych Dyrektywą Seveso II, ale zostały objęte jej wymaganiami w terminie późniejszym Sytuacja prawna prowadzącego zakład w świetle przepisów Dyrektywy Seveso I nie ma żadnego odniesienia w tym temacie, ponieważ dyrektywa ta nie regulowała żadnych kwestii związanych z planowaniem przestrzennym. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Metody „bazujące na wielkości skutków” Podejście „bazujące na wielkości skutków” oparte jest na ocenie skutków wiarygodnych (lub wyobrażalnych) awarii, bez dokładnego ilościowo określania prawdopodobieństwa takich awarii. Podstawą koncepcji jest istnienie jednego lub więcej „najgorszych, wiarygodnych scenariuszy”, które są określane z wykorzystaniem oceny eksperta, danych historycznych i informacji jakościowej uzyskanej z identyfikacji zagrożenia. Argumentem wspierającym jest idea, że jeżeli aktualne środki zabezpieczające ludność przed skutkami najgorszej awarii są wystarczające, to będą również stanowić wystarczającą ochronę w przypadku mniej poważnego zdarzenia. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Metody „bazujące na wielkości skutków Skuteczność środków (lub barier), jak również wywnioskowanie o charakterze przedstawienia „niezależnej warstwy zabezpieczeń” jest szacowane jakościowo. Zakwalifikowanie tych środków jako zgodnych z „poziomem wiedzy i rozwiązaniami technologicznymi”, określonymi przez normy, standardy, przepisy krajowe, testowanie itd. jest uznawane zwykle jako wystarczający dowód w tym względzie. Skutki awarii są najczęściej uwzględniane przy wyznaczaniu odległości, dla który odpowiednie wielkość opisują występujące efekty fizyczne i/lub zdrowotne (np. stężenie toksyczne) w danym okresie narażenia, wartość progowa odpowiada początkowi niepożądanego efektu (np. nieodwracalnemu efektowi zdrowotnemu, nieodwracalnej szkodzie lub wypadkowi śmiertelnemu). Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Metody „bazujące na wielkości skutków Warunki pogodowe na potrzeby modelowania skutków mogą charakteryzować „najgorszy wyobrażalny przypadek” lub „średni”. Tak są wyznaczane strefy, w obszarze których wprowadza się ograniczenia w planowaniu przestrzennym. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Metody „bazujące na wielkości ryzyka” Drugą, główną kategorią podejść stosowanych w planowaniu przestrzennym jest podejście „bazujące na wielkości ryzyka” (znane również jako podejście „probabilistyczne”). Jego celem jest ocena wagi potencjalnych awarii i oszacowanie prawdopodobieństwa ich wytępienia. W celu oszacowania prawdopodobieństwa scenariuszy korzysta się z różnych metod, od prostego wyboru scenariuszy i częstości z odpowiednich baz danych do stosowania wyszukanych narzędzi. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Metody „bazujące na wielkości ryzyka” Zazwyczaj w podejściu bazującym na wielkości ryzyka wydziela się pięć etapów: • • • • • identyfikacja zagrożeń (zwykle deterministyczny obejmujący wybór realistycznych scenariuszy); krok oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia potencjalnych awarii; oszacowanie obszaru prawdopodobieństwa; skutków awarii i ich integracja w ogólne wskaźniki ryzyka, które mogą obejmować zarówno ryzyko indywidualne, jak i społeczne; porównanie obliczonego ryzyka z kryteriami akceptowalności. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Metody „bazujące na wielkości ryzyka” W zasadzie dwie miary ryzyka mogą być wyliczone: Ø Ø ryzyko indywidualne, określane jako prawdopodobieństwo poniesienia określonej szkody (np. ofiary śmiertelnej lub „otrzymanie dawki niebezpiecznej lub gorszej”) w wyniku wystąpienia awarii instalacji przez osobę zlokalizowaną w określonym punkcie blisko instalacji, ryzyko społeczne, określane w odniesieniu do różnych grup ludzi, jako prawdopodobieństwo wystąpienia pewnej pojedynczej awarii, powodującej określoną szkodę (np. ofiarę śmiertelną) większe lub równe określonej liczbie. Indywidualne ryzyko jest zazwyczaj przedstawiane przez izolinie ryzyka, podczas gdy krzywe F-N stanowią wizualizację społecznego ryzyka. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Metody pół-ilościowe Metody pół-ilościowe mogą zostać uznane jako specyficzna podkategoria metod bazujących na wielkości ryzyka lub na wielkości skutków. Elementowi ilościowemu (np. analiza prawdopodobieństwa) jawnie towarzyszy element jakościowy (np. ocena skutków). Poziom ryzyka generowanego przez zakład typu Seveso zależy od: Ø odpowiednich scenariuszy i ich częstości, Ø kinetyki każdego scenariusza (jak szybko następuje rozwój niebezpiecznego zjawiska i jak łatwo zespołowi reagującemu jest zainterweniować), Ø intensywności niebezpiecznych zjawisk, Ø podatności obszaru, Ø narażonej populacji. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Tabele ogólnych odległości bezpiecznych Tabele z ogólnymi odległościami mogą być bardzo przydatne w odniesieniu do standardowych instalacji i są wykorzystywane do celów skriningowych/przesiewowych. Jakkolwiek zawsze należy pamiętać o ich konserwatywnej naturze i tam, gdzie jest to wykonalne należy preferować szczegółową analizę. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Zalecane w Finlandii bezpieczne odległości na pierwszym etapie oceny na przykładzie LPG6 Odległość oddzielająca [m] od Sub- Zawartość stancja zbiornika dróg terenów mieszkalnych, [Mg] publicznych i budynków użyteczności granicy publicznej, obszarów wrażliwych przyrodniczo LPG < 5 Mg 5 15-25 5-50 Mg 10 35-50 50-200 25 50-100 Mg >200 Mg na podstawie na podstawie analizy analizy bezpieczeństwa bezpieczeństwa 6 Safety-related Decrees and Standards by the Finnish Authorities: - for LPG: “LPG Decree 711/1993” - for Ammonium nitrate: Ministry of Trade and Industry, “Decision on ammonium nitrate 172/1984” - for Flammable gases and liquids (process unit): “Standard SFS 3353: Works for manufacturing and technical use of flammable liquid” - for Flammable liquids: “Standard SFS 3350: Bulk plant for storage of flammable and combustible liquids” Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Odległość oddzielająca [m] od Substancja Zawartość terenów mieszkalnych, budynków zbiornika dróg [Mg] publicznych użyteczności publicznej, obszarów wrażliwych przyrodniczo i granicy Azotan l-5 Mg 2/3 100 amonu 5-10 Mg odległości z 150 10-15 Mg następnej 200 kolumny 15-30 Mg 250 30-50 Mg 300 Amoniak * Wodór * 50-100 Mg Mg > 100 350 400 > 10 Mg > 120 kg 400-600 150 * propozycja Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Substancja Niestałe gazy lub łatwopalne płyny Inne łatwopalne gazy lub płyny Łatwopalne płyny (zbiorniki) Zawartość Odległość oddzielająca [m] od zbiornika dróg terenów mieszkalnych, [Mg] publicznych budynków użyteczności i granicy publicznej, obszarów wrażliwych przyrodniczo 5000 m3 350 5000 m3 130 200 m3 55 80 Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Elementy najlepszej praktyki wykonywanych na potrzeby LUP: • • w ocenach ryzyka scenariusze: są one wykorzystywane zarówno bezpośrednio w różnych kombinacjach i przy wstępnym wyborze („scenariuszy referencyjnych”) lub występują niejawnie, np. przy sporządzaniu tabel z ogólnymi odległościami (wybór scenariusza); częstości zdarzeń: to parametry potrzebne do stosowania zarówno bezpośrednio w metodach oceny lub występujące niejawnie w innej formie, np. jako warunek ograniczający wyznaczenie scenariusza (dane prawdopodobieństwa); Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Elementy najlepszej praktyki wykonywanych na potrzeby LUP • • w ocenach ryzyka wielkości parametrów docelowych środki techniczne: wpływają one na rozpatrywaną częstość zdarzenia lub są proponowane jako „dodatkowe środki” w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa niepożądanego zdarzenia lub ograniczenia w różny sposób ich skutków (oddziaływanie środków/barier na prawdopodobieństwo scenariusza). Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Ogólne scenariusze Substancja Dane D/P Ocena ilościowa/ jakościowa Instalacja Jeżeli brak zgodności Przyczyny Warunki Częstości Jeżeli zgodność, to O.K. Środki techniczne (skuteczność?) Rys. 2. Zweryfikowany wykaz scenariuszy Schematyczna prezentacja struktury bazy danych dotyczącej wyboru scenariuszy na potrzeby planowania przestrzennego. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Zasady wyboru scenariuszy 1. Zasada wyboru: scenariusze referencyjne do wykorzystania w ocenie ryzyka sporządzanej na potrzeby planowania przestrzennego mogą zostać wybrane w wyniku częstość ich występowania i wagi ich skutków . 2. Zasada wyboru: scenariusze dotyczące „najgorszego przypadku” nie są niezbędną podstawą w planowaniu przestrzennym, są raczej rozważane w kontekście planowania awaryjnego, wymagań odnośnie wdrażania najlepszej praktyki lub standardów w celu ograniczenia zdarzeń typu najgorszy przypadek bez względu na ich częstość. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Zasady wyboru scenariuszy 3. Zasada wyboru: skala czasowa skutków określonego scenariusza wpływająca na wystąpienie efektu będzie uwzględniana przy dokonywaniu wyboru. 4. Zasada wyboru: przy dokonywaniu wyboru może być uwzględniana skuteczność barier zgodnie z wybranym poziomem prawdopodobieństwa wystąpienia scenariusza referencyjnego. 5. Zasada wyboru: planowanie przestrzenne jest środkiem zarówno zapobiegawczym, jak i łagodzącym poza zakładem, który wymaga jako minimum, aby stosowna dobra praktyka dostępna w standardach była wdrażana na miejscu. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Dodatkowe środki techniczne W kontekście art. 12 Dyrektywy Seveso II: „Dodatkowe środki techniczne (Additional Technical Measures ATM) to środki, które zmniejszają prawdopodobieństwo i/lub łagodzą skutki poważnych awarii tak efektywnie jak ustanowienie odległości do odpowiedniego, podatnego odbiorcy. Obejmuje to rozważanie, czy są środki wewnątrz lub na zewnątrz zakładu oprócz tych już wdrożonych ”. Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Środowiskowa ocena ryzyka Ø Ø Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (tzw. dyrektywa w sprawie ocen strategicznych; Directive on Strategic Environmental Assessment – SEA); Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków niektórych prywatnych i publicznych przedsięwzięć dla środowiska zmieniona przez Dyrektywę Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1997 r. oraz przez dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003r. (tzw. dyrektywa w sprawie ocen oddziaływania na środowisko; Directive on Environmental Impact Assessment – EIA). Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) W procedurze oceny ryzyka na potrzeby LUP, odnosi się do wymagań art. 12 Dyrektywy Seveso II. W tym kontekście, zawsze będzie wyzwanie do rozróżnienia: • • czy możliwe oddziaływanie na cele/odbiorców środowiskowych należy ograniczyć do skutków spowodowanych przez niebezpieczne substancje wskazane w załączniku do dyrektywy Seveso II, czy rozpatrzyć także inne oddziaływania, które nie są objęte powyższym zakresem? Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) W wielu krajach stosowane są modele, które mogą przewidywać rozmiar zanieczyszczonego obszaru (np. w wodach powierzchniowych itd.) w wyniku oddziaływania konkretnego źródła. Są one stosowane w celu oceny jednego szczególnego scenariusza i zwykle władze analizują, jakie środki istnieją, aby zapobiec jego wystąpieniu. Uproszczony indeks zagrożenia, opracowany przez szwedzki FOI7, jest także wykorzystywany przez SPIRS (System wyszukiwania informacji o zakładach Seveso - Seveso Plants Information Retrieval System). 7 FOI - Swedish Defence Research Institute Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Próba ilościowego ujęcia wszystkich skutków dla środowiska8, tzn. dla wód powierzchniowych/podziemnych, gleby, flory i fauny (np. jak wiele ofiar może wystąpić wśród pogłowia itd.) i określenie kryteriów akceptowalności pokazuje, że taki proces jest bardzo trudny do wdrożenia, w szczególności ze względu na brak danych. Podobną metodą jest indeks H&V, który bazuje na równoległej ocenie niebezpieczeństw związanych z uwolnieniem określonej ilości analizowanej substancji i wrażliwość receptorów środowiskowych. 8 Bundesamt fur Umwelt, Wald und Landschaft, „Beurteilungskriterien zur Storfallverordnung StFV”, Entwurf vom Juni 1995, Switzerland, 1995 Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Ostatnio opracowane na potrzeby oceny ryzyka środowiskowego wytyczne9 oparte są także na indeksach. Jest indeks odnoszący się do: Ø ilości i własności substancji (bazujący na indeksie szwedzkim), Ø dróg przemieszczania (jak łatwo osiągnąć wrażliwe receptory?), Ø prawdopodobieństwa scenariusza (jak łatwo scenariusz może się urzeczywistnić?) Ø istniejących punktów wrażliwych (ekosystemy, obszary wrażliwe o dużych walorach środowiskowych). Wszystkie indeksy są łączone w ryzyko środowiskowe. 9 ogólny indeks, który wyraża Spanish Civil Protection DG (Ministry of the Interior), Spain, 2004 Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) Inne wytyczne10 poświęcone ryzyku środowiskowemu oparte są na zagrożeniach odnoszonych się do trzech komponentów: źródło, droga i receptor. Wytyczne zawierają opis technik identyfikacji zagrożeń, częstości i oceny skutków, jak również zarządzania ryzykiem. Do niektórych zagadnień opracowano listy kontrolne stosowane w raportach o bezpieczeństwie sporządzanych dla zakładów typu Seveso. 10 UK Department of Environment, Transport and the Regions, 1999 Seminarium RIVER SHIELD (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.)