docPOLITEJA NR 1(7) 2007 - Uniwersytet Jagielloński
download 
Reklamacja Transkrypt
POLITEJA NR 1(7) 2007 - Uniwersytet Jagielloński
POLITEJA NR 1(7) 2007 Marta SZYMAŃSKA Uniwersytet Jagielloński TRYNITARNA WIZJA DZIEJÓW JOACHIMA Z FIORE A KWESTIA UTOPII Pejoratywne konotacje pojęcia „utopia” każą je ostrożnie stosować wobec średniowiecznej trynitarnej wizji dziejów autorstwa Joachima z Fiore. Pierwszym z powodów jest wieloznaczność słowa ‘utopia’. Po drugie, ostrożność jest podyktowana trudnościami z dotarciem do oryginalnych źródeł, które przekazywałyby myśl opata bez przekłamań. Nie bez znaczenia pozostaje również brak jednolitego stanowiska interpretacyjnego wśród komentatorów myśli średniowiecznego wizjonera. W zamierzeniu artykuł ten stanowi próbę zastanowienia się nad tym, czy można mówić o utopii, jeśli rozważa się koncepcję historiozoficzną opata z Fiore? Jeżeli tak, to dlaczego oraz w jakim sensie, a także z jakiego rodzaju utopią mamy tu do czynienia? W celu udzielenia odpowiedzi na te pytania, zostaną omówione pokrótce następujące kwestie: sytuacja historyczna współczesna Joachimowi oraz ideały średniowieczne; następnie krótka charakterystyka oryginalnej koncepcji dziejowej opata, przy czym szczególna uwaga zostanie poświęcona epoce Ducha Świętego, która zdaje się stanowić czynnik przemawiający za utopijnością pomysłu Kalabryjczyka. W dalszej części pracy rozważona zostanie zasadność uznania tej koncepcji za utopijną, a jej twórcę za utopistę. Bronisław BARTUSIAK Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie UTOPIA I MIT. GLOSA DO KSIĄŻECZKI ZAISTE ZŁOTEJ… TOMASZA MORE’A Artykuł ten dotyczy problemu interpretacji Utopii T. More’a, kładąc szczególny nacisk na dwa kluczowe pojęcia: „utopię” i „mit”. Możemy wyróżnić w tym dziele aspekty literackie czy socjologiczne, jednak w swej najgłębszej warstwie ma ono charakter filozoficzny. Co istotne, wśród wielu wątków szczególna rolę odgrywa „utopijna” wizja More’a. Interpretując ją jako pewną całość, odnajdujemy jej podobieństwo do mitów platońskich, ja samą zaś możemy uznać za aksjologiczny mit symboliczny. Prowadzi nas to do pytania o rodzaj filozofii, jaki możemy odnaleźć w Utopii. Wydaje się nią być filozofia „humanistyczna”, opierająca się na dwóch komplementarnych aspektach: „racjonalnym” oraz „mitycznym”. Piotr RUDKOUSKI Uniwersytet Jagielloński MESJANIZM I UTOPIA W BIAŁORUSKIEJ MYŚLI SPOŁECZNEJ Białoruś jawi się jako kraj podzielony zarówno pod względem językowo-kulturowym, tak też pod względem wyznaniowym, światopoglądowym, nie mówiąc już o wymiarze ideologicznym i politycznym. Taki stan rzeczy zmusza białoruskich intelektualistów do poszukiwania sposobów przezwycieżenia owego zróżnicowania i stworzenia wizji zjednoczonego społeczeństwa. Nierzadko proponowane w związku z tym wizje mają charakter utopijny i mesjanistyczny. W niniejszym artykule są przedstawione i przeanalizowane trzy koncepcje społeczne, które zostały przez autora uznane za egzemplifikacje trzech typów utopijno-mesjanistycznej myśli na Białorusi. Pierwsza koncepcja to ekologizm, reprezentowany przez Časłava Kirviela, profesora na uniwersytecie państwowym w Horadni (Grodno), druga koncepcja – utopia nacjonalistyczna Zianona Paźniaka, założyciela Białoruskiego Frontu Narodowego, najmocniejszego ruchu o charakterze antysowieckim, działającym pod koniec lat 80-ych, trzecia zaś – białoruska ideologia państwowa. Każda z tych koncepcji jest egzemplifikacją różnych rodzajów utopii: ekologizm to typ futurystycznej utopii, nacjonalizm paźniakowski jest typem retro-utopii, a białoruska państwowa ideologia może być potraktowana jako szczególny rodzaj utopii – utopia teraźniejszości. Wszystkie te trzy wizje jawią się jako „projekty terapeutyczne”, jako że pretendują do tego, by wskazać jedyny możliwy sposób do uzdrowienia i zintegrawania społeczeństwa białoruskiego. Co oznacza obecność tego typu koncepcji w białoruskiej noosferze w perspektywie budowania społeczeństwa obywatelskiego i państwa demokratycznego? To pytanie jest dominantą refleksji, podejmowanych w niniejszym artykule. Marta KUNECKA Uniwersytet Jagielloński WĄTKI MILLENARYSTYCZNE I MESJANISTYCZNE W KONCEPCJI FRANCISA FUKUYAMY Rozważania zawarte w poniższym artykule są próbą nadania nowej interpretacji tezom głoszonym przez cenionego analityka polityki Francisa Fukuyamy. Ramy pojęciowe dla poniższej interpretacji stanowią pojęcia mesjanizmu i millenaryzmu, dzięki którym rozważania Fukuyamy nabierają nowych znaczeń a być może nawet stanowią podstawę do głębszego zrozumienia myśli autora Końca historii. Poruszane wątki dotyczą nie tylko samej historii, ale przede wszystkim teraźniejszości tj. rzeczywistości demokracji liberalnej i wyzwań, przed jakimi ona stoi, w połączeniu z analizą sytuacji geopolitycznej świata pod hegemonią Stanów Zjednoczonych. Jakub STĘPIEŃ Uniwersytet Jagielloński UTOPIA MANU – WSPÓŁCZESNY POWRÓT DO MITYCZNEJ PRZESZŁOŚCI Obserwując sferę indyjskiego dyskursu społeczno-politycznego można zauważyć, iż co jakiś czas pojawia się w niej odwołanie do mitycznego indyjskiego prawodawcy – Manu Powołując się na Manu, a właściwie na kodeks praw mu przypisywanych, część aktorów indyjskiej sceny politycznej i społecznej wskazuje na legendarną epokę doskonałych praw i harmonijnego społeczeństwa. Jest to epoka ładu społecznego i indywidualnego, a sam Manu postrzegany jest jako praojciec ludzkości. Celem artykułu jest analiza jednego z najważniejszych kodeksów społeczno-religijnych hinduizmu, na jaki składają się prawa Manu się jako podstawa ich doktryny politycznej. Powstaje jednak pytanie, podejmowane w artykule, jak wykorzystywany jest kodeks Manu we współczesnej debacie polityczno- społecznej, czym, w gruncie rzeczy, jest dla części mieszkańców Indii kodeks Manu? Jakie społeczeństwo jawi się czytelnikowi tej księgi, do czego mogą się odnosić nawoływania wskazujące na Prawa Manu jako sakralny tekst przedstawiający „złoty wiek” cywilizacji indyjskiej? Czesław WRÓBEL Uniwersytet Jagielloński OD UTOPII DO PRACY ORGANICZNEJ: KRYTYKA SPOŁECZEŃSTWA W FILOZOFII STANISŁAWA STASZICA Artykuł przedstawia spojrzenie na wybrane zagadnienia z filozofii społecznej Stanisława Staszica (1755-1826) – czołowego pisarza i reformatora społecznego epoki oświecenia w Polsce. Z jednej strony jego teoria zawiera pogląd na budowę idealnego społeczeństwa w Rzeczpospolitej, ale dostosowaną do ówczesnych warunków społecznych; z drugiej zaś strony w filozofii Staszica można odnaleźć pewne zagadnienia i rozwiązania ważne dla istnienia człowieka i jego kondycji (zwłaszcza moralnej) o charakterze ponadczasowym i bez ograniczenia tylko do warunków specyficznie polskich. Autor w swym artykule podzielił rozważania nad filozofią Staszica na dwie części: pierwsza jest odpowiedzią na pytanie czy teoria Staszica była utopią czy też nie? Oraz druga część, która dokonał się analizy teorii Staszica nie tylko jako będącej antytezą rządów republikańskich szlachty w Polsce. W filozofii Staszica jest głosem w dyskusji nad ideą społecznych i historycznych aspektów ludzkiego życia i ich związków ze światem natury. Daniel H. VALSECCHI Zgromadzenie Zmartwychwstańców (Kraków) WŁADZA, WOLNOŚĆ I POSŁUSZEŃSTWO - UTOPIA I RZECZYWISTOŚĆ W POWIEŚCI «20.000 MIL PODMORSKIEJ ŻEGLUGI» JULIUSZA VERNE'A Celem artykułu jest analiza poświeci 20.000 mil podmorskiej żeglugi Juliusza Verne'a jako literackiej konstrukcji utopijnego projektu. Po pierwsze, określa utopię w ogóle, podkreślając jej cechy charakterystyczne. W ten sposób można było charakteryzować "Nautilusa", statek podwodny przez Verne'a wyimaginowany, jako utopię pojazdową, czyli sztuczną i samowystarczalną przestrzeń. Z drugiej strony, mając na uwadze, że etymologicznie rzecz biorąc "utopia" znaczy "przestrzeń, której nie ma", pokazaliśmy, że głębia oceanu jest drugą utopią obecną w powieści, ponieważ w czasach Verne'a obszar ten był nieznany. Również zajęliśmy się problematyką oddziaływania i konfliktu między rzeczywistością i utopią a jednocześnie narysowaliśmy osobowość głównego bohatera powieści, kapitana Nemo oraz jego poglądy ideologiczno-polityczne. W rzeczywistości był to pretekst, aby zbadać niektóre problemy europejskiego społeczeństwa XIX w., np. podział pracy, walkę i sprzeczności między klasą panującą a klasą robotniczą, sztywne rozwarstwienie społeczne, kolonializm, rasizm, dyskryminację itp. W zakończeniu artykułu doszliśmy do wniosku, że powieść ta pełni funkcję pedagogiczno-socjalizującą. Jest bowiem znanym faktem, że Juliusz Verne publikował wszystkie swoje powieści w Magazynie Edukacji i Rekreacji, czasopiśmie przeznaczonym dla młodzieży. Innymi słowy: w celu socjalizacji francuskiej młodzieży Juliusz Verne przekształcił przygody "Nautilusa" i jego pasażerów w zwierciadło, w którym odbijają się problemy, sprzeczności i konflikty społeczeństwa, wynikające z procesu industrializacji. Tomasz SŁOMKA Uniwersytet Warszawski GŁOWA PAŃSTWA W EUROPEJSKICH SYSTEMACH POLITYCZNYCH (WYBRANE PROBLEMY) W niniejszym artykule podjęto problematykę modelu i ustrojowego położenia głowy państwa w europejskich systemach politycznych. Przewodnim celem pracy jest ukazanie roli prezydentów i monarchów nie tylko w oparciu o rozwiązania prawno-konstytucyjne danego państwa, lecz również przez pryzmat behawioralny – głowa państwa może bowiem i powinna być traktowana jako szczególna figura uosabiająca autorytet i majestat państwa, wskazująca społeczeństwu cele i wartości do których urzeczywistnienia państwo chce dążyć. Z bogatego zakresu zagadnień, dotyczących głowy państwa, wybranych zostało kilka zasługujących na szczególną uwagę. Chodzi zatem, po pierwsze, o ukazanie historycznych, tradycyjnych i teoretycznych (związanych z uniwersalnymi, upowszechnionymi wzorami konstytucyjnymi) aspektów ustrojowej pozycji współczesnych monarchów i prezydentów. Po drugie – poruszono problem kreacji głowy państwa i wpływu sposobu wyboru na pozycję ustrojową i legitymizację omawianych organów państwowych. Mowa jest wreszcie o przesłankach wprowadzenia i utrzymania oraz znaczeniu określonego modelu prezydentury – jednoosobowej bądź kolegialnej. W artykule podjęto również próbę wyłożenia istoty współczesnych konstytucyjnych funkcji głowy państwa. Marek BANKOWICZ Uniwersytet Jagielloński ZAMACH STANU: POJĘCIE I KONTEKSTY Artykuł stanowi studium zjawiska zamachu stanu (coup d’état), który jest trzecią, obok demokratycznych wyborów i monarchicznej sukcesji, drogą sięgania po władzę polityczną w państwie. Jeszcze do niedawna w więcej niż połowie państw świata zamach stanu (przewrót) był główną metodą zmiany politycznego przywództwa. Paradoksalnie, ten polityczny fenomen o wielkiej doniosłości jest rzadko przedmiotem badań i refleksji. Zamach stanu jest nieoczekiwanym, nagłym i potencjalnie zakładającym użycie przemocy aktem politycznym o nielegalnym charakterze. Z reguły zamach stanu ma oblicze wojskowe i w związku z tym siły zbrojne są jego głównym aktorem. Przykładami wojskowych zamachów stanu są: z jednej strony wielce charakterystyczne dla państw Ameryki Łacińskiej pronunciamiento, kiedy to przewrót jest zorganizowany i przeprowadzony przez armię, a jego przywódcą jest jej głównodowodzący; z drugiej zaś – pucz, który polega na tym, że zamach stanu jest dziełem części sił zbrojnych. W przeciwieństwie do rewolucji zamach stanu dąży jedynie do zastąpienia jednej grupy rządzącej przez inną, nie stawia sobie za cel zburzenia istniejącego systemu społecznego i politycznego. Jarosław SZYMANEK Uniwersytet Warszawski MODERNIZACJA I AKOMODACJA KONSTYTUCYJNYCH SYSTEMÓW RZĄDÓW WE WSPÓŁCZESNYCH SYSTEMACH POLITYCZNYCH Przedmiotem artykułu jest analiza różnych modeli systemów rządów, czyli formalnych jaki i faktycznych relacji zachodzących pomiędzy legislatywą a egzekutywą. Z oczywistych powodów punktem wyjścia podjętych analiz musi być zasada podziału władz. Ona to bowiem dzieli najpierw przedmiotowo, a następnie podmiotowo władze, co w dalszej kolejności pozwala wyodrębnić władze ustawodawczą i wykonawczą, przesądzając w ten sposób określonego rodzaju relacje pomiędzy nimi. Zasada podziału władz umożliwia w związku z tym wyodrębnienie dwóch podstawowych, czy też zasadniczych modeli systemów rządów tj. parlamentaryzmu i – a contrario – prezydencjalizmu. Ten pierwszy odznacza się elastycznym podziałem władz zakładającym cały mechanizm różnego rodzaju związków i zależności pomiędzy rozdzielonymi władzami. System parlamentarny preferuje zatem „dialog” albo wręcz „kolaborację” podzielonych władz będąc systemem zachęcającym do wszelkiego typu styków i kontaktów legislatywy i egzekutywy. Ich najbardziej znanym przejawem jest z jednej strony prawo parlamentu do wyrażenia rządowi wotum nieufności, z drugiej zaś, znajdujące się w gestii egzekutywy prawo przedterminowego rozwiązania parlamentu. Oczywiście system parlamentarny nie jest systemem constans. Cały czas ulega on przekształceniom i modyfikacjom. Można w związku z tym wyodrębnić parlamentaryzm klasyczny (dualistyczny) odznaczający się równowagą legislatywy i egzekutywy, dalej parlamentaryzm monistyczny zakładający przewagę legislatywy i wreszcie parlamentaryzm zracjonalizowany, który dzisiaj jest najczęściej występującą postacią rządów parlamentarnych. Chyba najdalej posuniętą formą racjonalizacji jest system semiprezydencki, zwany również systemem mieszanym, prezydencko-parlamentarnym czy prezydencko-premierowskim. Jest on systemem balansującym pomiędzy systemem parlamentarnym a drugim typowym czy też czystym modelem, tj. modelem rządów prezydenckich. Ten ostatni zakłada sztywny podział władz, czego najlepszym przykładem są rozwiązania ustrojowe USA. Jednak system prezydencki, poza Stanami Zjednoczonymi niegdzie się nie przyjął, mimo licznych prób jego transplantacji. Pokazuje to najlepiej, że system rządów to nie tylko „sucha” warstwa przepisów konstytucyjnych, ale kontekst sytuacyjny, konkretny układ stosunków społecznych, politycznych, ekonomicznych a nawet psychologicznych, które w ostateczności decydują o praktycznej przydatności każdego systemu rządów. Agnieszka GAŁKOWSKA Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Stanisław GAŁKOWSKI Krakowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego JEDNA DEMAGOGIA WIELE POPULIZMÓW Autorzy definiują populizm jako zespół poglądów politycznych dopuszczających używanie demagogii jako głównej metody politycznej. Przedstawiają różne rodzaje motywacji skłaniających do przyjmowania takiego stanowiska (populizm sofistyczny, arystokratyczny i postmodernistyczny), które wyróżnione zostały ze względu na odmienne sposoby widzenia społeczeństwa jako całości, pozycji w nim polityka i charakteru relacji międzyludzkich. Następnie zastanawiają się nad skutkami, jakie niosłoby dla społeczeństwa demokratycznego upowszechnienie się demagogii, wskazując jednocześnie na pewną nieuchronność tego zjawiska we współczesnym społeczeństwie. Beata KOSOWSKA-GĄSTOŁ Uniwersytet Jagielloński ROZWÓJ HISTORYCZNY GRUP POLITYCZNYCH W PARLAMENCIE EUROPEJSKIM ORAZ SKŁAD POLITYCZNY PARLAMENTU SZÓSTEJ KADENCJI (2004-2009) Parlament Europejski jest zgromadzeniem, w którym deputowani zasiadają nie według przynależności państwowej (narodowej), lecz według przynależności do grup politycznych zrzeszających posłów o podobnych poglądach. Od początku jego istnienia swoje frakcje tworzyły trzy główne rodziny partii politycznych – chadecy, socjaliści i liberałowie. Rozwój integracji europejskiej pociągał za sobą zmiany w liczbie i pozycji poszczególnych frakcji. Obecnie w Parlamencie Europejskim istnieje siedem grup politycznych. Celem artykułu jest analiza przekształceń zachodzących w składzie politycznym Parlamentu od początku jego istnienia do połowy szóstej kadencji (koniec 2006 roku). W trakcie badań uwzględnione zostały cztery czynniki, które wydają się mieć kluczowe znaczenie dla tego procesu: po pierwsze – terytorialne rozszerzenia współpracy o nowe państwa, po drugie – kolejne wybory do PE, po trzecie – zmiany przepisów regulaminu PE poświęcone zasadom tworzenia frakcji, po czwarte – taktyka poszczególnych frakcji oraz krajowych partii politycznych (otwartość, skłonność do kompromisów). Szczególnie dużo uwagi poświęcono frakcjom funkcjonującym w obecnej kadencji Parlamentu Europejskiego, których członkami są także przedstawiciele polskich partii politycznych. Analizowano przynależność frakcyjną tych ostatnich po wyborach w 2004 roku oraz dokonywane przez nich roszady, które wywarły wpływ na pozycję niektórych frakcji (szczególnie Grupy UEN). Podjęto także próbę odpowiedzi na pytanie o stabilność i przyszły kształt europejskiego systemu partyjnego na poziomie parlamentarnym. Michal KUBÁT Uniwersytet Karola w Pradze TEORIA PARTII ANTYSYSTEMOWEJ (INTERPRETACJA – DYSKUSJA – PROPOZYCJE Artykuł poświęcony jest omówieniu zagadnień definicji i typologii partii antysystemowej. Autor wychodzi od klasycznej definicji Giovanniego Sartoriego, która w jego opinii nie uległa dezaktualizacji. Jest ona wciąż użyteczna, jednakże pod warunkiem, iż pozostaniemy na gruncie teorii partii i systemów partyjnych, a nie przeniesiemy jej na pole teorii demokracji czy czegoś innego. Podjęta w 2002 roku przez Giovanniego Capoccię próba zmodyfikowania teorii Sartoriego i stworzenia nowej typologii partii antysystemowej, której autor poświęca uwagę w dalszej części tekstu, jest bardzo interesująca, lecz nie stanowi teoretycznego postępu. Wydaje się, że Capoccia formułuje te same lub bardzo podobne propozycje jak Sartori. Autor uważa, że za antysystemowe powinniśmy uznawać tylko te partie, które spełniają kryteria wąskiej definicji Sartoriego. Partie odpowiadające szerokiej definicji sartoriego powinny być określane nie jako antysystemowe, lecz ekstremalne. Tak więc mamy dwie oddzielne kategorie partii opozycyjnych: 1) antysystemowe i 2) ekstremalne. Pierwsze stanowią ideologiczną opozycję przeciwko systemowi politycznemu. Drugie z kolei są radykalną opozycją przeciwko rządowi lub ostatecznie przeciwko pewnemu elementowi systemu politycznego, ale nie występują przeciwko systemowi jako całości. Drugim głównym wątkiem artykułu jest problem typologii partii antysystemowych. Zgodnie z powyżej zaprezentowanym poglądem, biorąc za punkt wyjścia typologię Capoccii, autor proponuje swoją zmodyfikowaną typologię. Opiera się ona na korelacji dwóch parametrów: ideologicznego i sytuacyjnego. W rezultacie powstaje pięć typów partii: partie antysystemowe, partie ekstremalne, nierelewantne partie antysystemowe, zamaskowane partie antysystemowe i partie prosystemowe. Dominik SIEKLUCKI Uniwersytet Jagielloński JEDNOŚĆ CZY WIARYGODNOŚĆ? POCZĄTKI POSTPEZETPEEROWSKIEJ LEWICY Artykuł przedstawia zarys historii dwóch lewicowych polskich partii politycznych (SdRP i PUS) powołanych podczas ostatniego zjazdu PZPR, aspirujących do odegrania istotnej roli w tworzącym się systemie partyjnym III RP. Autor zastanawia się dlaczego wśród działaczy PZPR doszło do podziału na dwie konkurujące ze sobą grupy, jakie były najważniejsze różnice między tymi dwoma ugrupowaniami reprezentującymi socjaldemokratyczną opcję ideową i dlaczego ich rywalizacja zakończyła się porażką PUS. Artur SKOREK Uniwersytet Jagielloński PARTIE RELIGIJNE W SYSTEMIE POLITYCZNYM IZRAELA Artykuł ten jest próbą przedstawienia wpływu, jaki wywierają partie ortodoksyjnych Żydów na polityczną scenę Izraela oraz opisem sposobu funkcjonowania na niej tych ugrupowań. Działalność partii religijnych jest ukazana na szerszym tle jako przejaw tzw. kulturkampfu, czyli ideologicznego sporu o rolę judaizmu w państwie żydowskim. To właśnie ugrupowania ortodoksyjnych Żydów stały się najważniejszym reprezentantem jednej ze stron głębokiego podziału antagonizującego społeczeństwo izraelskie, a mianowicie zwolenników ścisłego związku religii i państwa. Partie religijne w całej historii Izraela znajdowały poparcie wyraźnej mniejszości wyborców, co jednak nie przeszkodziło im w wywarciu znaczącego wpływu na sferę publiczną i prawo izraelskie. Ich siła miała swoje źródła w szczególnych cechach systemu partyjnego i ordynacji wyborczej Izraela oraz w uwarunkowaniach historyczno-kulturowych. Rola ugrupowań religijnych ewoluowała w czasie, jednak do dziś pozostały one ważnym podmiotem kształtującym izraelskie stosunki polityczne. Janusz GOĆKOWSKI Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora PIĘĆ RODZAJÓW KONWERSJI POLITYCZNEJ Konwersja polityczna jest zmianą tożsamości przez nowe przekonania i nowe zaangażowanie się w przestrzeni gier politycznych. Dokonujący konwersji bierze pod uwagę nowe wartości i cele oraz nowe warunki obecności w świecie polityki. Konwersja polityczna jest sprawą koniunkcji sytuacji zachęcającej i sposobów skłaniania ze strony socjotechników. Motywy ideowe łączą się z kalkulacją na lepszą adaptacje, a nawet możność ekspansji. Rodzajami konwersji politycznej są: 1. Konwersja po namyśle krytycznym. 2. Konwersja jako rezultat przemyślanego oportunizmu. 3. Konwersja jako technika gry o awans. 4. Konwersja jako obrona przed znicestwieniem społecznym. 5. Konwersja jako technika poruszania się w zmienności życia politycznego. Jan Wiktor TKACZYŃSKI Uniwersytet Jagielloński „O ISTOCIE I WARTOŚCI DEMOKRACJI „HANSA KELSENA DZISIAJ Demokracja – mówi się o niej i pisze bardzo wiele. Wychodząc od źródłosłowu samego terminu zdaje się on nie budzić poważniejszych kontrowersji. Niemniej jednak sposób jego wykładni pozostaje do dzisiaj różny. A poprzez to, także różny sposób pojmowania idei państwa demokratycznego. Hans Kelsen, jeden z najwybitniejszych teoretyków prawa poprzedniego stulecia, należy do tego gatunku uczonych i pisarzy zarazem, do którego prac sięga się często. Nie dlatego, że wiele jego uwag ma nadal walor aktualności, ale głównie z tego powodu, że jak rzadko który teoretyk prawa i nauk politycznych nie zawahał się stanąć najpierw po stronie praw i wolności jednostki, potem dopiero państwa. Nigdy bowiem dość powtarzania, że w swojej najlepszej odmianie jest demokracja czynnikiem spajającym jednostki. Ale jednostki świadome, powtórzmy za Kelsenem, swoich praw i wolności. Agnieszka GAŁKOWSKA Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie IDEALNY TW. NIEKTÓRE PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY WERBUNKU TAJNYCH WSPÓŁPRACOWNIKÓW SB W ŚWIETLE MATERIAŁÓW SZKOLENIOWYCH MSW Prezentowany artykuł wskazuje na potrzebę uwzględnienia wiedzy psychologicznej w analizach fenomenu uległości części obywateli względem SB. Uległości wyrażającej się m.in. w podejmowaniu tajnej współpracy. Autorka przedstawia, ujęte w materiałach szkoleniowych MSW - adresowanych do oficerów operacyjnych, wytyczne, jakimi mieli się posługiwać funkcjonariusze SB werbując tajnych współpracowników, zestawia oczekiwania co do sylwetki psychologicznej idealnego kandydata oraz- strategie psychologicznego oddziaływania na potencjalnych współpracowników, zmierzające do uzyskania ich zgody i zmotywowania do aktywnej współpracy. Przybliżone zostały również wymagania wobec osobowości i kompetencji funkcjonariuszy, których spełnienie, według SB, gwarantować powinno osiąganie sukcesów w pozyskiwaniu i pracy z tajnymi współpracownikami. Janusz Józef WĘC Uniwersytet Jagielloński REFORMA SYSTEMU INSTYTUCJONALNEGO UNII EUROPEJSKIE W CZASIE OBRAD KONFERENCJI MIĘDZYRZĄDOWEJ 2003-2004 Przedmiotem niniejszego opracowania jest reforma systemu instytucjonalnego Unii Europejskiej dokonana w czasie obrad konferencji międzyrządowej w latach 2003-2004 oraz w traktacie ustanawiającym Konstytucję dla Europy z 29 października 2004 r. W pierwszej części artykułu autor omawia przygotowania i przebieg konferencji międzyrządowej pod auspicjami prezydencji włoskiej i irlandzkiej. Natomiast w części drugiej prezentuje zmiany wprowadzone przez konferencję międzyrządową w systemie instytucjonalnym Unii Europejskiej, dotyczące w szczególności Rady Ministrów, Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, Trybunału Sprawiedliwości, a także nowego urzędu ministra spraw zagranicznych Unii. Katarzyna PRUSAK Uniwersytet Jagielloński ZASADY ORGANIZACYJNO – PRAWNE MERCOSUR W artykule przedstawione zostały zasady organizacyjno – prawne Mercosur (Wspólnego Rynku Południa – Mercado Comun del Sur), ugrupowania integracyjnego w Ameryce Łacińskiej, utworzonego na mocy postanowień podpisanego w 1991 r. Traktatu z Asuncion. Członkami Mercosur są Brazylia, Argentyna, Urugwaj i Paragwaj, a od 9 grudnia 2005 r. Wenezuela. Nowe państwo członkowskie musi jednak, w celu uzyskania pełni praw dostosować swoje prawodawstwo do obowiązującego reżimu Mercosur. Głównym zadaniem Mercosur jest wzmocnienie współpracy gospodarczej i zniesienie barier handlowych pomiędzy państwami członkowskimi. Punktem wyjścia pracy było zaprezentowanie rysu historycznego integracji, w tym ukazanie podstaw i ciągu zdarzeń, w wyniku których doszło do powstania Mercosur. W dalszej części autorka opisała stosowne postanowienia aktów prawnych (Traktatu, aneksów i protokołów), przesądzające o celu i mechanizmach działania organizacji, a także system źródeł prawa Mercosur. Wskazano również podstawowe informacje dotyczące pierwotnych państw członkowskich. Nadto analizie została poddana instytucjonalna struktura Mercosur. Przedstawiono podział kompetencji pomiędzy poszczególnymi organami Mercosur (Radą Wspólnego Rynku, Grupą Wspólnego Rynku, Komisją Handlu Mercosur, Wspólną Komisją Parlamentarną, Ekonomiczno – Społecznym Forum Konsultacyjnym i Sekretariatem Mercosur), ich skład, rolę oraz zasady funkcjonowania. Scharakteryzowano nadto przebieg procesu decyzyjnego w Mercosur. W kolejnej części prezentacji opisano procedurę rozstrzygania sporów pomiędzy państwami członkowskimi dotyczących interpretacji, stosowania i nie wypełniania zobowiązań wynikających z Traktatu i innych źródeł prawa Mercosur oraz zasady rozpatrywania skarg podmiotów prywatnych. Zaprezentowane zostały także przepisy regulujące zasady akcesji oraz wystąpienia z Mercosur. Na koniec przedstawiono wybrane osiągnięcia integracji, ze wskazaniem obrazujących je przykładowych danych statystycznych. Konrad OŚWIECIMSKI Uniwersytet Jagielloński LOBBING W STANACH ZJEDNOCZONYCH Artykuł niniejszy dotyczy zjawiska lobbingu w amerykańskim systemie politycznym. Stara się on pokazać jak zjawisko to wpasowuje się w kontekst sytemu oraz jakie są podstawowe elementy i zasady funkcjonowania lobbingu. Artykuł rozpoczyna się nawiązaniem do niedawnego skandalu lobbingowego związanego z nadużyciami sławnego i wpływowego lobbysty Jacka Abramoffa i pokazaniem jak kontrowersyjny to jest dla Amerykanów temat. Następna część jest próbą zdefiniowania i dokładnego określenia ram zjawiska oraz zaanalizowania głównych regulacji prawnych dotyczących lobbingu. Następnie autor stara się pokazać, że głównymi elementami konstytuującymi lobbing są dostęp i informacja oraz, że elementy te naturalnie łączą lobbing z amerykańskim systemem politycznym. Główną tezą autora jest, że pomimo wszystkich zagrożeń związanych z nadużyciami w sferze lobbingu, jest on naturalną częścią amerykańskiego systemu politycznego i przynosi również korzyści. Paulina NAPIERAŁA Uniwersytet Jagielloński AMERYKAŃSKA PRAWICA RELIGIJNA ORAZ ROLA CHRISTIAN COALITION W JEJ ROZBUDOWIE I AKTYWIZACJI Artykuł przedstawia zagadnienie udziału ugrupowań religijnych w życiu politycznym Stanów Zjednoczonych. Ważną kwestią jest ewolucja ugrupowań i ruchów religijnych oraz ich poglądów na temat roli religii w życiu publicznym. Istotne znaczenie ma ewolucja ruchu ewangelikalnego, jako że ewangelikalne chrześcijaństwo długo było dominującą formą religijności Amerykanów, a jego przedstawiciele odgrywali ważną rolę w życiu kulturalnym i politycznym Stanów Zjednoczonych. Szczególna uwaga została w tekście poświęcona procesowi powstania amerykańskiej prawicy religijnej, której przedstawiciele zyskali za czasów prezydentury Georga W. Busha większe znaczenie niż kiedykolwiek wcześniej. Tekst przedstawia historyczne uwarunkowania jej powstania oraz proces ewolucji, jakiemu podlegała od początku lat osiemdziesiątych XX wieku. W artykule zaprezentowana została organizacja o nazwie Christian Coalition, która, pod przewodnictwem Pata Robertsona i Ralpha Reeda, odegrała główną rolę rozbudowie i aktywizacji amerykańskiej prawicy religijnej. Wiele uwagi poświęcono metodom stosowanym przez członków Christian Coalition w celu aktywizacji politycznej konserwatywnego religijnie elektoratu. Znaczenie współczesnej amerykańskiej prawicy religijnej rozpatrywane jest w kontekście analizy roli ruchów społecznych w wywoływaniu istotnych zmian społecznych. Beata FILUCIAK Uniwersytet Jagielloński NOWE CZYTANIE BRAUDELA. „HISTORIA I TRWANIE” A SERBSKI KONTEKST HISTORYCZNO-KULTUROWY Przesłanie Fernanda Braudela, mówiące o wielości wymiarów czasowych i znaczeniu inercji w historii pozostaje równie aktualne i wiele lat po jego śmierci. Kontekst historycznokulturowy w badaniach poświęconych współczesnej wizji historii, historiozofii, a także aplikującej swoim bohaterom określone interpretacje, literaturze historycznej zdaje się być podstawowym wymogiem, jeśli nie koniecznością w przypadku Serbii, gdzie dyskusje o przeszłości determinują teraźniejszość w stopniu uniemożliwiającym zwrot ku polityce transformacyjnej. Współczesna perspektywa pozwala bowiem dostrzegać w Serbach „społeczeństwo pamięci”, w wyjątkowy sposób traktujące przeszłość (zwłaszcza zaś spuściznę medii aevi), jako swego rodzaju całościowy układ sensu ich historycznych dziejów, niezmienną całość i stały punkt odniesienia dla współczesności i przyszłości. Dorota GIL Uniwersytet Jagielloński SERBSKA DROGA DO EUROPY Artykuł stanowi próbę oceny stanu kultury oraz sytuacji polityczno-społecznej w Serbii w ostatnich 15 latach (zwłaszcza zaś po „rewolucji październikowej” 5.10.2000 roku). Zarówno na współczesne oblicze kultury, jak też na kondycję polityczną kraju i stan przygotowań Serbów do członkostwa w Unii Europejskiej, ogromny wpływ, jak się wydaje, ma dzisiaj podstawowy system ich autoidentyfikacji, jakim jest relacja Serbia-Europa (bardzo różnie w Serbii interpretowana i mistyfikowana). Poza danymi statystycznymi, które w sposób najbardziej wiarygodny obrazują sytuację w Serbii „postmiloševiciowskiej”, autorka przytacza więc wciąż popularne opinie współczesnych intelektualistów serbskich, także tych, którzy sytuują Serbię całkowicie poza Europą. Piotr BAJOR Uniwersytet Jagielloński KRYZYS POLITYCZNY NA UKRAINIE (POLITOLOGICZNA ANALIZA PRZYCZYN) Prezentowany artykuł analizuje przyczyny, które według autora doprowadziły do obecnego kryzysu politycznego na Ukrainie. Zaliczone zostały do nich przede wszystkim spory kompetencyjne wynikające z niejasności zmian konstytucyjnych przyjętych 8 grudnia 2004 roku (w okresie pomarańczowej rewolucji), konflikty na linii prezydent-premier dotyczące nominacji na ważne stanowiska państwowe, oraz kierunki ukraińskiej polityki zagranicznej. Autor twierdzi, że były to przyczyny pośrednie kryzysu, które jednak miały duży wpływ na ostateczną decyzję prezydenta o rozwiązaniu parlamentu. Doprowadziły one do wzmocnienia pozycji politycznej premiera i koalicji parlamentarnej, która podjęła próbę budowy większości konstytucyjnej w Radzie Najwyższej. Rozszerzenie składu koalicji odbywało się poprzez przechodzenie do niej pojedynczych parlamentarzystów opozycji. Zabraniają tego jednak zapisy Konstytucji Ukrainy (art.83), według których koalicja składa się z frakcji parlamentarnych. Powołując się na ten artykuł, prezydent Juszczenko 2 kwietnia 2007r. rozwiązał parlament. Oskarżył on parlamentarzystów o uzurpację władzy i próbę wypaczenia wyniku wyborów, czyli woli narodu, który jest jedynym źródłem władzy. Parlament jednak nie uznał swojego rozwiązania i tym samym doszło do zaostrzenia kryzysu. Zażegany on został 4 maja 2007r., kiedy po kolejnych rozmowach prezydenta Juszczenki z premierem Janukowyczem, szef rządu zgodził się na przedterminowe wybory. Autor uważa, że kompromis ten nie będzie końcem kryzysu, ponieważ po przeprowadzeniu wyborów będzie miał on dalej miejsce w kontekście sporów wokół stworzenia koalicji większościowej i powołania koalicyjnego rządu. Tomasz WIDŁAK Uniwersytet Gdański ROLA SPOŁECZNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ W ODBUDOWIE PAŃSTW UPADŁYCH Artykuł porusza zagadnienie odbudowy instytucji politycznych, prawnych, gospodarczych i społecznych w tzw. państw upadłych po militarnej (humanitarnej) interwencji społeczności międzynarodowej, mającej na celu położyć kres głębokiemu kryzysowi w jakim znajdują się takie podmioty. Proces ten jest wyjątkowo skomplikowany, gdyż często trzeba od podstaw budować demokrację (democracy-building), prawie od zera tworzyć państwo (nationbuilding), rządy prawa (rule of law), administrację, samorząd, wymiar sprawiedliwości. Artykuł zwraca uwagę na podstawowe dyrektywy postępowania jakimi powinna kierować się społeczność międzynarodowa w odbudowie państw upadłych. Podjęcie się bowiem zadania odbudowy państwa nie może oznaczać tylko trudnego politycznie i technicznie wyzwania czy eksperymentu; już w momencie interwencji społeczność międzynarodowa przyjmuje na siebie odpowiedzialność za przyszłe losy miejscowej ludności. Piotr UHMA Uniwersytet Jagielloński PAŃSTWO WE WSPÓŁCZESNYCH STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH – KILKA UWAG OGÓLNYCH W ŚWIETLE CASUSU KOSOWA Niniejszy artykuł przedstawia zagadnienie przyszłego statusu Kosowa poprzez analizę kilku podstawowych pojęć prawa i stosunków międzynarodowych, takich jak prawo do samostanowienia narodów, zasada integralności terytorialnej, czy uznanie nowych państw. Szeroko opisana jest ogólna kondycja państw we współczesnych stosunkach międzynarodowych, wraz z kwestiami rozdrobnienia porządku międzynarodowego, globalizacji, państw słabych i „upadłych”. Artykuł ten, napisany w czasie ogłoszenia propozycji statusu dla Kosowa, analizuje problemy prawne i faktyczne napotkane w kosowskim casusie. Nie przesądzając, ani nie uczestnicząc w sposób jednostronny w sporze o kształt prawny Kosowa artykuł ten podkreśla wagę tworzenia instytucji publicznych dla zrównoważonego rozwoju każdego państwa i dla porządku międzynarodowego.
