Podstawowe cechy temperamentalne

- PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa
1 z 10
http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm
Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT) wedł ug Strelaua
Temperament - zespół
wzgl dnie stał ych wł a ciwo ci organizmu, które
przejawiaj si w takich formalnych cechach, jak poziom energetyczny i charakterystyka
pierwotnie biologicznie zdeterminowane. Temperament stanowi
czasowa. Cechy te s
jeden z mechanizmów regulacyjnych czynno ci (wpł ywa na ich przebieg).
CECHY FORMALNE - dotycz sposobu wyra ania si tre ci. Ka de zachowanie
przebiega w okre lony sposób i z tego punktu widzenia zachodz
ró nice
indywidualne. Temperament przejawia si we wszystkich rodzajach zachowania, w ich
charakterystyce ENERGETYCZNEJ (wielko
, intensywno
, sił a) i CZASOWEJ
, ruchliwo
, trwał o
).
(szybko
CECHY WZGL
DNIE STAŁ E:
w porównaniu z innymi wł a
zjawisk najbardziej stał ych;
ciwo
ciami psychicznymi temperament nale
y do
temperament mo e si zmienia wraz z rozwojem osobniczym: zmiany te maj
charakter progresywny (okres dojrzewania) lub regresywny (okres starzenia si );
temperament mo e ulec zmianom b d cym wynikiem silnych b d
dł ugotrwał ych oddział ywa
rodowiska fizycznego i społ ecznego: zmiany
te mog
wyst pi
wtedy, gdy oddział ywania wywoł uj
zmiany w
mechanizmach fizjologicznych, le
cych u podstaw temperamentu (np.
dł ugotrwał a choroba, urazy, powa ne zakł ócenia w otoczeniu, sposób
od ywiania, wieloletnie oddział ywania temperatury na organizm, warunki
zamieszkania czy permanentny hał as).
CECHY
PIERWOTNIE
BIOLOGICZNIE
ZDETERMINOWANE:
cechy
temperamentalne s
wynikiem ewolucji biologicznej i wyst puj
nie tylko u
czł owieka, ale i w wiecie zwierz cym; jednostka od urodzenia ma wł a ciwy sobie
temperament, zdeterminowany mechanizmem fizjologicznym, kształ tuj cym si
w
okresie ycia pł odowego, na podł o u wyposa enia genetycznego.
Podstawowe cechy temperamentalne
CHARAKTERYSTYKA POZIOMU ENERGETYCZNEGO ZACHOWANIA
Wszystkie te cechy, które s
wyznaczane ró
nicami indywidualnymi w mechanizmach
2007-10-13 14:16
- PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa
2 z 10
http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm
fizjologicznych odpowiedzialnych za poziom energetyczny
nagromadzenie, jak i rozł adowanie zmagazynowanej energii.
organizmu,
tzn.
za
REAKTYWNO
EMOCJONALNA - tendencja do intensywnego reagowania na
w du ej wra liwo ci i niskiej
bod ce wywoł uj ce emocje, wyra aj ca si
odporno ci emocjonalnej.
wyprowadza mnie z równowagi trzaskanie drzwiami;
niepowodzenia i trudno
ci zwykle zniech
cz sto brakuje mi sł ów, je
wobec du ej grupy osób;
trac
pewno
bardzo si
bardzo prze
siebie, gdy kto
li musz
denerwuj
caj
mnie do pracy;
powiedzie
co
bez przygotowania
mnie krytykuje;
przed egzaminami czy wa
nymi spotkaniami;
ywam drastyczne sceny filmowe;
wi ki, np. pisk opon, dzwonki do drzwi;
popeł niam bł dy, je li pracuj w du ym napi ciu;
cz sto zał amuj si w ci kich chwilach.
AKTYWNO
- tendencja do podejmowania zachowa
o du ej warto ci
stymulacyjnej lub do zachowa
dostarczaj cych stymulacji zewn trznej (z otoczenia).
staram si tak zorganizowa sobie wakacje, eby mie du o wra e
;
cz sto odwiedzam swoich znajomych;
cz sto ryzykuj dla samej przyjemno ci ryzyka;
staram si korzysta z ka dej okazji poznania ciekawych osób;
cz sto zmieniam styl pracy, aby unikn znudzenia;
cz sto anga uj si w zaj cia wymagaj ce kontaktów z wieloma lud mi;
korzystam z ka dej okazji do zmiany otoczenia, np. poprzez wyjazdy do rodziny lub
znajomych, wyjazdy turystyczne;
lubi bra udział w dyscyplinach sportowych wymagaj cych rywalizacji;
moje ycie jest peł ne wra e
.
WYTRZYMAŁ O
- zdolno
do adekwatnego reagowania w sytuacjach
wymagaj cych dł ugotrwał ej lub wysoko stymuluj cej aktywno ci i/lub w
warunkach silnej stymulacji zewn trznej.
zachowuj wie o i sił y nawet po dł ugiej podró y;
dra
ni
mnie ostre d
2007-10-13 14:16
- PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa
3 z 10
jestem w stanie kontynuowa
w czasie upał ów mog
potrafi
potrafi
potrafi
pracowa
si
oby
http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm
prac
intensywnie pracowa
bez
;
rodków przeciwbólowych, nawet przy silnym bólu;
intensywnie pracowa
w nocy dostrzegam pł yn
czenia;
w hał asie;
po nie przespanej nocy;
WRA LIWO
SENSORYCZNA - zdolno
mał ej warto ci stymulacyjnej.
czuj
pomimo zm
reagowania na bod
ce zmysł owe o
ce po niebie chmury;
nawet delikatny zapach kwiatów;
zwraca moj
uwag
zwykle czuj
zmiana smaku wody, gdy przebywam w nowym miejscu;
zapach u
ł atwo dostrzegam zapadaj
zwykle czuj
ywanych przez kogo
kosmetyków;
cy zmierzch;
zapach kawy w pomieszczeniu.
CHARAKTERYSTYKA POZIOMU CZASOWEGO ZACHOWANIA
reakcji, powtarzanie reakcji,
WAWO - tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa
aktywno ci i do ł atwej zmiany z jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do
Dotyczy takich cech zachowania, jak: utrzymywanie si
ruchliwo
, regularno
, szybko
i tempo reakcji.
zmian w otoczeniu.
zwykle pracuj
bez wi
szybko, nawet je
kszego trudu potrafi
zwykle zd
szybko chodz
am odskoczy
li mam du
wykonywa
o czasu;
kilka czynno
, aby nie ochlapał
ci równocze
nie;
mnie samochód;
po schodach;
zwykle udaje mi si zł apa
zapał ek, klucze, pił k ;
potrzebuj
rzucone w moim kierunku przedmioty, np. pudeł ko
niewiele czasu na przebranie si
(np. w przymierzalni w sklepie).
PERSEWERATYWNO
- tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowa
zaprzestaniu dział ania bod ca (sytuacji), które to zachowanie wywoł ał
po
2007-10-13 14:16
- PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa
4 z 10
cz sto przed za
ci gu dnia;
ni
ciem przypominam sobie rozmowy, które prowadził em w
przez dł ugi czas nie potrafi
nuci
zapomnie
o doznanych upokorzeniach;
t sam melodi ;
je li wieczorem pokł óc si z kim , to rano budz si z my l o tym;
w stanach napi cia cz sto powtarzam pewne czynno ci, np. poprawiam wł osy,
pocieram twarz;
dł ugo nie potrafi si pogodzi ze strat , np. zgubieniem czy zniszczeniem
jakiego przedmiotu;
dł ugo przechowuj przedmioty (pami tki, listy), z którymi wi si mił e
prze ycia;
je li usł ysz niepochlebn uwag o sobie, to ci gle o tym my l .
zdarza mi si
http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm
przez cał y dzie
Reaktywno
Reaktywno
jest cech
temperamentu, która determinuje wzgl dnie stał
i
charakterystyczn
dla jednostki intensywno
reakcji. Stanowi ona wymiar, pod
wzgl dem którego jednostki ró ni
si
miedzy sob , a ró nice te mog
by
wyra one ilo ciowo.
Próg wra liwo ci- jest to próg przy, którym da si zarejestrowa najmniejsza reakcja
na bodziec. Jednostki ró ni si pod wzgl dem wielko ci bod ca jaki musi by
eksponowany aby zaszł a reakcja.
Wyró niamy jednostki wysoko reaktywne charakteryzuj ce si
du a
wra liwo ci oraz mał
wydolno ci i jednostki nisko reaktywne, które maja
nisk wra liwo
przy du ej wydolno ci.
Mechanizm fizjologiczny reaktywno
Co decyduje o wielko
ci
ci reakcji?
receptory
ukł ad endokrynny
inhibitor MAO jako czynnik współ determinuj
AUN: równowaga pomi
O
cy przewodnictwo synaptyczne
dzy ukł adem sympatycznym a parasympatycznym
rodki podkorowe: szczególnie ukł ad siatkowaty
2007-10-13 14:16
- PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa
5 z 10
http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm
Cechy kory mózgowej
Strelau zakł ada, e wszystkie te ukł ady, ci le ze sob powi zane, dział aj
jako blok o wzgl dnie stał ej strukturze. Twierdzi jednak, e szczególna role odgrywa
p tla: ukł ad siatkowaty – kora.
Współ czynnik energetycznego przetwarzania bod
ców:
Sn --> O --> Rn +/- x,
stymulacji; O - organizm; Rn - wielko
gdzie: Sn - warto
reakcji
Sn --> O --> Rn + x Wzór dla jednostek wysoko reaktywnych gdzie bod ce
wywoł uj wy sze reakcje, gdy mechanizm fizjologiczny wzmacnia stymulacj .
Jednostki wysoko reaktywne posiadaj
przetwarzania bod ców (WEPB).
wysoki
współ czynnik
Sn --> O --> Rn - x, Wzór dla jednostek nisko reaktywnych gdzie bod
ni sze reakcje, gdy mechanizm fizjologiczny tł umi stymulacj .
Jednostki nisko reaktywne posiadaj
energetycznego
ce wywoł uj
niski WEBP.
Aktywno
Aktywno
jako regulator zapotrzebowania na stymulacj
- wł asna aktywno
jednostki stanowi bezpo rednie ródł o stymulacji na dwa sposoby:
Aktywno
fizyczna jednostki czyli wszelkiego rodzaju ruchy, które wywoł uj
stan pobudzenia w receptorach, które dalej przekazywane jest do wy szych
o rodków nerwowych. Mo e mie to na celu dostarczenie stymulacji jak i do
rozł adowania zbyt wysokiego pobudzenia.
Czynno ci, które wywoł uj emocje, a te z kolei wywoł uj pobudzenie. S to
np. czynno ci charakteryzuj ce si ryzykiem, przyjemno ci , zagro eniem.
Oprócz wł asnej aktywno ci jednostka znajduje
ródł a stymulacji na zewn trz
organizmu, takie jak: otoczenie, sytuacje, zadania, wszelkie bod ce
rodowiska
charakteryzuj ce si
okre lonym stopniem zmienno ci, nowo ci, intensywno ci,
zł o ono ci i znaczenia.
Styl dział ania w relacji do temperamentu
2007-10-13 14:16
- PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa
6 z 10
http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm
Styl dział ania rozwija si
pod wpł ywem oddział ywania
rodowiska na gruncie
wyposa enia temperamentalnego (szczególnie reaktywno
i ruchliwo
zachowania). Jest jednym z regulatorów zapotrzebowania na stymulacj .
Podział
czynno
ci wg Tomaszewkiego
1. Czynno ci zasadnicze (CzZ): prowadz bezpo
modyfikuj bezpo rednio wynik dział ania;
rednio do osi
gni
cia wyniku;
2. Czynno ci pomocnicze (CzP): organizuj
warunki umo liwiaj ce wykonanie
czynno ci zasadniczych; modyfikuj po rednio wynik dział ania; zapewniaj
wykonanie czynno ci zasadniczych; dziel si na:
przygotowawcze: modyfikacja
przebiega;
zabezpieczaj
ce: jw.
warunków,
w
jakich
czynno
kontrolne: ustalenie stopnia zbie no ci miedzy uzyskanym wynikiem
wykonywanej czynno ci a wynikiem oczekiwanym;
korekcyjne: modyfikacja warunków w czasie wykonywania czynno
zasadniczych, b d modyfikacja ich samych.
ci
Hipotezy
H1
Jednostki wysoko reaktywne: CzZ < CzP
Jednostki nisko reaktywne: CzZ
CzP
Wykonuj c czynno ci pomocnicze, osoby wysoko reaktywne unikaj napi
, które
mogł y by obni y
efektywno
dział ania czy wydajno
. Dzi ki temu
jednostki wysoko reaktywne osi gaj
ten sam poziom wykonania co jednostki nisko
reaktywne.
H2
Jednostki wysoko reaktywne: CzC < CzPr
Jednostki nisko reaktywne: CzC
CzPr
Jednostki wysoko reaktywne przy wykonywaniu dł ugich czynno ci, organizuj czas w
ten sposób, e stosuj wi cej przerw. Zapewniaj wi c sobie przewag czynno ci
przerywanych (CzPr) nad czynno ciami ci gł ymi (CzC).
H3
Jednostki wysoko reaktywne: CzJ < CzR
2007-10-13 14:16
- PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa
7 z 10
Jednostki nisko reaktywne: CzJ
http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm
CzR
Jednostki wysoko reaktywne preferuj wykonywanie czynno ci ró norodnych (CzR)
wykonywanie czynno ci jednorodnych (CzJ). Osoby wysoko reaktywne wol
ni
zmian czynno ci na inn , pomimo nie wykonania poprzedniej.
ci, a stylem
wysoko reaktywni po wi caj dwa razy wi cej czasu na przerwy w nocy ni w
dzie
w porównaniu z nisko reaktywnymi;
wysoko reaktywni po wi caj wi cej czasu na przegl d techniczny wozu;
nie wykazano ró nicy w efektywno ci pracy
Przykł ad 2. Badania nad grupami zawodowymi. Zał o ono, e jednostki wysoko
reaktywne wybieraj zawody o niskim stopniu zagro enia społ ecznego, odwrotnie ni
jednostki nisko reaktywne. Badano prawników, urz dników oraz bibliotekarzy. Wyniki:
przypuszczenia potwierdził y si . Zawód prawnika cz ciej wybieraj
nisko
reaktywni a bibliotekarza - wysoko reaktywni.
Przykł ad 3. Badanie nad preferencj
w sporcie czyli zagro enie fizyczne. Badano
pilotów, taterników, grupa po rednia- siatkarze, koszykarze oraz ludzie w ogóle nie
zajmuj cy si
sportem. Wyniki: nisko reaktywni - sporty niebezpieczne, wysoko
reaktywni- wi kszo nie zajmuje si sportem.
Przykł ad 1. Badania po wi cone relacji miedzy poziomem reaktywno
dział ania kierowcy taksówki wykazał y, e:
Ró nice pomi dzy temperamentem a osobowo ci
wynik ewolucji biologicznej
TEMPERAMENT
wytwór warunków
społ eczno - historycznych
OSOBOWO
wł a ciwy czł owiekowi i
typowa tylko dla czł owieka
zwierz tom
obecny od urodzenia,
nie ma jej w momencie
zdeterminowany przez
urodzenia, kształ tuje si na
wrodzone mechanizmy
bazie cech temperamentalnych,
fizjologiczne, w toku
pod wpł ywem interakcji ze
rozwoju podlega zmianom
rodowiskiem
pod wpł ywem rodowiska
obejmuje aspekt tre ciowy
obejmuje formalne cechy
zachowania, w którym
zachowania
wyra a si stosunek do
wiata i samego siebie
2007-10-13 14:16
- PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa
8 z 10
http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm
Zale no ci mi dzy temperamentem a osobowo ci
1. Wpł yw temperamentu na interakcj
mi
dzy jednostk
a otoczeniem:
T --> S --> O
czyli: (T)emperament jednostki wywoł uje zmiany w (
wpł ywaj na (O)sobowo
)rodowisku, które z kolei
Np. wobec mał ego dziecka, które wyj tkowo cz sto reaguje wycofaniem w
odpowiedzi na jakie bod ce, stosowane b d inne rodki wychowawcze, ni
wobec dziecka, które w tych samych sytuacjach przejawia zaciekawienie i ch
zbli ania si
do bod ca. Temperament prowokuje do takiego, a nie innego
post powania wobec jednostki.
2. Temperament jako czynnik modyfikuj
cy wpł yw
rodowiska na jednostk
:
S --> T --> O
Cechy temperamentalne modyfikuj efekty wpł ywów rodowiska (dwie ró ne
osoby reaguj inaczej na te sama sytuacj
Np. okre lona kara odbierana b dzie przez dane dziecko jako bodziec silny, je li
charakteryzuje si ono wysok reaktywno ci , b d jako bodziec sł aby - w
czyli: rodowisko wywoł uje ró ne wpł ywy na jednostk w zale no ci od
cech temperamentalnych, wpł ywaj c po rednio na kształ towanie si
osobowo ci
przypadku dziecka niskoreaktywnego.
3. Temperamentalnie uwarunkowane zapotrzebowanie na stymulacj
wpł ywaj cy na kształ towanie osobowo ci:
T --> Az s --> O
jako czynnik
czyli: cechy temperamentalne determinuj (A)ktywno
jednostki, której celem
jest regulacja stymulacji poprzez wybór odpowiednich (z)achowa , b d cych
bezpo rednim
ródł em stymulacji, b d
te
której celem jest organizacja
( )rodowiska o okre lonej warto ci stymulacyjnej. Te preferencje zachowa
wpł ywaj na rozwój osobowo ci.
Np. osoby wysokoreaktywne, a wi c maj ce niskie zapotrzebowanie na
stymulacj , unikaj zachowa ryzykownych, gdy te wywoł uj w nich silne
napi cie emocjonalne. Unikanie ryzyka prowadzi
mo e u tych osób do
utrwalenia si zachowa asekuracyjnych.
4. Wpł yw cech osobowo
ci na temperament:
O --> St --> T
2007-10-13 14:16
- PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa
9 z 10
http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm
czyli: wymiary osobowo ci, je eli maja w sobie okre lon
warto
(St)ymulacyjna, mog
po rednio wpł yn
na kształ towanie si
cech
temperamentalnych.
Wyniki bada
nie s
Temperament a inteligencja
jednoznaczne!
Thomas, Chess: badali 500 dzieci z klas 3-6 - nie stwierdzili
mi dzy temperamentem a inteligencj ;
adnych zale
no
ci
Cheschlik: porównał a cechy temperamentu ponad 150 dziesi ciolatków wybitnie
inteligentnych z cechami temperamentu dzieci o przeci tnej inteligencji - wybitnie
enie emocji, bardziej zadaniowa
inteligentne: mniej roztargnione, mniejsze nat
orientacja, bardziej elastyczne w kontaktach osobistych i społ ecznych;
Martin: porównał uczniów o wysokim IQ z uczniami o przeci tnym IQ uczniowie o wysokim IQ: bardziej wytrwali, wi ksza tendencja do zbli ania si ,
adaptacji, pozytywnego nastroju, mniejsze roztargnienie;
ł atwo
Wnioski:
genetycznie uwarunkowany zakres uwagi i roztargnienie maj
uczenia si ;
wpł yw na tempo
brak tendencji do wycofywania si w nowych sytuacjach (tendencja do zbli ania
si ) uł atwia kontakt z wi ksz
liczb
ró norodnych bod ców
rodowiskowych, co ma z kolei wpł yw na tempo uczenia si ;
"poszukiwacze dozna ", osoby, które nie unikaj
nowych bod ców, jednostki
aktywne, itp. maj
wi ksze szanse i mo liwo ci kontaktu z otaczaj cym
wiatem oraz bod cami nowymi i wieloznacznymi, ni osoby bierne, unikaj ce
nowych do wiadcze i wra e .
Temperament a wyuczalno
ciowe odpowiadaj za okoł o 1/3 wariancji
Wyuczalno , to stworzony przez nauczyciela opis "wzorowego ucznia". Mał a
wyuczalno
w badaniach Keogh korelował a ze sł ab
orientacj
zadaniow ,
mał elastyczno ci i wysok reaktywno ci .
Czynniki temperamentalne i osobowo
osi gni
szkolnych!
Temperament a osi gni cia szkolne
Martin: cechy takie, jak wysoka aktywno
, roztargnienie czy mał a wytrwał o
wpł ywaj
na ni szy poziom osi gni
szkolnych oraz na ni szy poziom
zdolno ci szkolnych. Cechy te mo na uzna za przejawy tzw. temperamentu trudnego,
2007-10-13 14:16
- PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa
10 z 10
ale tylko w warunkach typowych wymaga
http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm
szkolnych.
Typologia temperamentu a wyniki procesu kształ cenia
Barclay przeprowadził seri bada , których wyniki posł u ył y do sformuł owania
typologii temperamentu podkre laj cej funkcjonaln specyfik temperamentu ucznia.
Typologia ta uwzgl dnia szereg interakcji zachodz cych mi dzy temperamentem a
kształ ceniem.
1. TYP MY LICIELA - wysokoreaktywny, cz sto stymulowany wewn trznie przez
procesy my lowe, mał o odporny na ci gł e dział anie bod ców, których
dostarcza klasa.
2. TYP PRZYWÓDCY - niskoreaktywny, skł aniaj cy si w kierunku ekstrawersji, o
du ej tolerancji dwuznaczno ci sytuacji społ ecznych, lubi cy stymulacj
społ eczn , o wysokim progu stymulacji, wytrzymał y.
3. TYP PODPORZ DKOWANY - reaguje bardziej biernie na stymulacj ze strony
klasy, ogólnie wysokoreaktywny, nie przejawiaj cy du ej energii ani aktywno ci.
4. TYP AGITATORA - niskoreaktywny, o zmiennym poziomie energii, z du
potrzeb silnej stymulacji, a zarazem mał o wytrzymał y.
Barclay podkre la,
e temperament jest jednym z najwa niejszych wyznaczników
adaptacji szkolnej, zarówno społ ecznej, jak i intelektualnej, która decyduje o
osi gni ciach.
Bibliografia:
Strelau, J. (1995). Temperament, osobowo
Wydawnictwo Naukowe.
, dział anie. Warszawa: Pa
Strelau, J. (1998). Psychologia temperamentu. Warszawa: Pa
Naukowe PWN.
stwowe
stwowe Wydawnictwo
2007-10-13 14:16