rzeka - Szkoła Podstawowa Nr 1 w Rumi

„Rzeka - środowisko życia i element krajobrazu”
Ścieżka dydaktyczna
Przygotowała: Alicja Bruska
S C E N A R I U S Z
Z A J Ę Ć
T E R E N O W Y C H
1. TEMAT: Rzeka - środowisko życia i element krajobrazu.
2. CELE:
- uczeń potrafi posługiwać się planem miasta,
- uczeń potrafi posługiwać się prostym sprzętem pomiarowym tj.
termometr, kompas, stoper,
- uczeń potrafi zidentyfikować rośliny i zwierzęta występujące w rzece,
- uczeń potrafi wyjaśnić zależność między budową roślin oraz budową i
zachowaniem się zwierząt, a warunkami panującymi w rzece,
- uczeń potrafi ocenić znaczenie rzeki w przyrodzie i życiu człowieka,
- uczeń wykazuje zainteresowanie otaczającą go przyrodą.
3. MIEJSCE PRZEPROWADZENIA ZAJĘĆ:
- Rzeka Zagórska Struga (Zagórzanka) - jej odcinek w mieście Rumia.
4. FORMA ZAJĘĆ:
- Zajęcia terenowe, piesze, 4 - godzinne dla uczniów IV klasy szkoły
podstawowej.
- Uczniowie z tygodniowym wyprzedzeniem zawiadomieni o terminie
zajęć, wyposażeni w odpowiedni strój i prowiant.
- Klasa wcześniej podzielona na 4 zespoły, zostali wybrani liderzy grup
oraz sekretarze - odpowiedzialni za notowanie spostrzeżeń na kartach
pracy.
- Powtórzono zasady bezpieczeństwa na zajęciach terenowych.
- Ustalono nagrody w postaci wysokich not za aktywność na zajęciach.
5. METODY:
- pogadanka
- obserwacja indywidualna i w grupach
- demonstracja
- doświadczenie
6. ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
-
plan miasta Rumia
kompasy, (w przypadku słonecznej pogody również - gnomon)
termometry
stoper, taśma miernicza, pływak styropianowy
kuwety z białym dnem, tryskawki, lupy, zakręcane pojemniki na okazy
atlasy i klucze do oznaczania roślin i zwierząt wodnych
druki karty pracy po jednym na grupę, ołówki, pisaki
7. UWAGI O REALIZACJI:
- Zajęcia terenowe, kiedy obiektem są rośliny i zwierzęta wodne powinny
odbywać się w końcu maja, bądź w czerwcu, ze względu na stopień
rozwoju roślin wodnych.
- Zebrane okazy roślin i zwierząt wodnych posłużą do określenia klasy
czystości wód metodą Baura.
- Uzupełnieniem tych zajęć powinna być wycieczka nad jezioro, aby
porównać warunki panujące w rzece (środowisko - lotyczne) i jeziorze
(środowisko - lenityczne).
8. KORELACJA Z PROGRAMEM NAUCZANIA:
- Treści objęte wycieczką wynikają z programu nauczania nr DKW-4014-51/99,
w klasie czwartej:
*Orientacja w terenie szkic, plan, mapa.
*Warunki życia i zależności w środowisku wodnym.
*Krajobraz najbliższej okolicy - obserwacje, opisy.
*Tereny i obiekty przyrodnicze - chronione w najbliższej okolicy.
*Higiena i zdrowie człowieka.
9. CHARAKTERYSTYKA REGIONU, JEGO WALORY PRZYRODNICZE:
Miasto Rumia położone jest w północnej części aglomeracji gdańskiej.
Rumia od strony południowo-wschodniej ograniczona jest wzgórzami
morenowymi Wysoczyzny Gdańskiej. Wzgórza te, leżące w granicach
administracyjnych miasta, stanowią część obszaru Trójmiejskiego Parku
Krajobrazowego (TPK), obejmującego kompleks lasów oliwsko wejherowskich. Największe walory krajobrazowo - przyrodnicze, w okolicy
Rumi, posiada „Dolina Zagórskiej Strugi” - projektowany rezerwat
krajobrazowy na terenie TPK o powierzchni 901,67 ha. Obejmujący środkową
część malowniczej doliny Zagórskiej Strugi wraz z systemem bocznych rozcięć
i przykrawędziowymi fragmentami wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego.
Krajobraz projektowanego rezerwatu zachował wiele cech naturalnych, w
związku z czym zasługuje na miano krajobrazu seminaturalnego, godnego
ochrony w pełnym tego słowa znaczeniu. Wśród zbiorowisk roślinnych
przeważają tu płaty żyznej buczyny pomorskiej. W dolnych częściach zboczy
dolinnych i fragmentarycznie w dnie doliny zachowały się łęgi olszowo jesionowe oraz zbiorowiska grądowe z dominacją dębu, buka i sosny. Wilgotne
łąki, zajmujące dno doliny, tworzą zbiorowiska roślin łąkowych i szuwarowych,
a obszary zatorfione budują rośliny torfowisk wysokich i podmokłych
wrzosowisk oraz rośliny torfowisk niskich i mszarów.
Uzasadnieniem dla podjęcia decyzji o uznaniu Doliny Zagórskiej Strugi
rezerwatem przyrody są jej unikatowe walory przyrodnicze, na które składają
się: charakterystyczna rzeźba erozyjna krawędziowej strefy wysoczyzny, liczne
głazy narzutowe z porastającą je bogatą florą epifityczną, czyste wody
powierzchniowe oraz wykazujące wiele cech naturalnych flora i fauna. Warto
podkreślić, że w projektowanym rezerwacie znajduje się 436 gatunków roślin
naczyniowych i 69 gatunków mszaków. Stwierdzono ponadto 23 gatunki roślin
podlegających ochronie, 7 gatunków podgórsko - górskich i 19 gatunków roślin
rzadkich w skali regionalnej.
10. PRZEBIEG ZAJĘĆ TERENOWYCH
Ścieżkę dydaktyczną rozpoczynamy krótką pogadanką na temat położenia
geograficznego Rumi, jej walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Podajemy
informacje na temat przepływającej przez Rumię Zagórskiej Strugi:
- długość rzeki około 30 km
- powierzchnia zlewni około 120 km
- ma liczne dopływy pod- i nadziemne
- rzeka typu górskiego, spływająca ze wzgórz morenowych
- w/g badań Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska jej wody
określono jako I i II klasy czystości
- w górnym odcinku jej wody wykorzystywane są w zespole stawów
hodowli pstrąga tęczowego
- na terenie Rumi spiętrzono wody rzeki i powstał sztuczny staw do celów
rekreacyjnych.
PUNKT OBSERWACYJNY „A” - mostek na ulicy Abrahama.
- każda grupa została wyposażona w plan miasta Rumi, lokalizuje „A” na
planie, oraz zaznacza ołówkiem, pozostałe punkty obserwacyjne również.
- pogadanka wstępna zobrazowana uproszczoną mapą okolicy - na której
uczniowie oznaczają źródło, ujście i kierunek przepływu Zagórskiej
Strugi.
- badanie parametrów rzeki tj.:
* temperatura
* przezroczystość
* obserwacja powierzchni wody
* obserwacja charakteru dna rzeki
zadanie wykonują wszystkie grupy
- badanie prędkości z jaką płynie rzeka - demonstracja nauczyciel
wykonuje przy pomocy wyznaczonych uczniów
- wyznaczanie kierunku w jakim płynie rzeka
PUNKT OBSERWACYJNY „B” - odcinek rzeki między ulicami Zawadzkiego i
Dąbrowskiego.
- identyfikacja roślin i zwierząt w pobranych próbach - wykonuje każda
grupa
- obserwacja zachowania się ryb, sposobu ustawiania się w prądzie –
mostek na ul. Dąbrowskiego
Spostrzeżenia na tym punkcie obserwacyjnym omówione wraz ze
wszystkimi uczniami. Nauczyciel pomaga sformułować wnioski o
przystosowaniach roślin i zwierząt do warunków środowiska panujących w
rzece.
1. Stałe przytwierdzenie do twardego podłoża, długie taśmowate, ścielące
się łodygi (moczarka kanadyjska, mech zdrojek) i plechy (gałęzatka)
roślin; osiadłe chruściki.
2. Porastanie kamieni przez epifityczne okrzemki.
3. Obecność haczyków i przyssawek (chruściki, muchówki, pijawki).
4. Lepkość dolnej powierzchni ciała (obecność śluzu u ślimaków i wirków).
5. Opływowy kształt ciała.
6. Spłaszczenie ciała.
7. Dodatnia reotaksja (ryby, larwy widelnic, jętek).
8. Dodatnia tigmotaksja (widelnice).
PUNKT OBSERWACYJNY „C” - u zbiegu ulic Starowiejskiej i Hallera
- obserwacja biegu rzeki i jej brzegów (meandry)
- określenie miejsc wymywania w zakolach rzeki (erozja brzegów
zewnętrznych, akumulacja niesionego materiału przy brzegach
wewnętrznych)
- krótki postój przy dębie będącym pomnikiem przyrody (wiek około 315
lat, wysokość około 30 m, obwód na wysokości 130 cm - 454 cm)
- Nauczyciel podaje informacje, co to jest pomnik przyrody i jak jest
oznakowany.
Pomnikami przyrody - mogą być bardzo stare drzewa o niezwykłych
rozmiarach, aleje lub grupy drzew, a także głazy narzutowe, skały, jaskinie i
inne twory przyrody, które ze względów estetycznych lub historyczno
pamiątkowych przedstawiają dla nas wielką wartość. Oznaczone są one
tabliczkami z godłem państwowym i białym napisem: „Pomnik przyrody
prawem chroniony” na zielonym tle.
PUNKT OBSERWACYJNY „D” - park w okolicy sztucznego stawu i Dworku
pod Lipami.
- Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na możliwość wypoczynku i rekreacji
nad rzeką i stawem, wyjaśnia zalety aktywnego wypoczynku na świeżym
powietrzu i obcowania z przyrodą
- uczniowie podają propozycje sposobów spędzania wolnego czasu nad
rzekami (wędkowanie, spływy kajakowe, biwaki itp.)
- Zakończenie zajęć w miejscu rekreacji piosenkami o tematyce
turystycznej i dyskusją o planach wakacyjnych.
11. UWAGI KOŃCOWE
Okazy roślin i zwierząt zebrane w trakcie zajęć, w szkole zostaną zakonserwowane spirytusem i posłużą jako materiał do demonstracji na zajęciach
edukacyjnych o środowisku wodnym.
Lista zidentyfikowanych roślin i zwierząt posłuży do określenia klasy
czystości wody płynącej metodą Baura. Sprawdzą tym samym, czy dane
literaturowe, że Zagórska Struga jest rzeką o wodach II klasy czystości są
aktualne.
12. LITERATURA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Fitzsimons C.: Rzeki i stawy. Mały Atlas Przyrody.
Odum E.: Podstawy ekologii.
Podbielkowski Z., Tomaszewicz H.: Zarys Hydrobotaniki.
Sikora A.: Osobliwości i zabytki przyrody województwa gdańskiego.
Stańczykowska A.: Zwierzęta bezkręgowe naszych wód.
Szukalski J.: Trójmiejski Park Krajobrazowy.
Wysokiński J.: Zajęcia terenowe z biologii.
Hafner M.: Ochrona środowiska.
Raport o stania miasta Rumia - 1993.
KARTA PRACY UCZNIA
Skład grupy: ............................................................................................................
.............................................................................................................
Imiona i nazwiska
Zajęcia terenowe nad rzeką Zagórska Struga ........................................................
Data
Temat: Rzeka - środowisko życia i element krajobrazu.
PUNKT OBSERWACYJNY „A”
1. Zlokalizuj punkt obserwacyjny „A” na planie miasta Rumi, zaznacz
ołówkiem literą A, podobnie zaznacz kolejne punkty obserwacyjne.
2. Na zamieszczonej mapce zaznacz strzałką ( ) źródło, ujście i kierunek
przepływu Zagórskiej Strugi.
3. Zmierz temperaturę wody:
- zanurz termometr do głębokości około 10 cm
- poczekaj 5 min.
- zapisz wynik - .............................
4. Obserwuj powierzchnię wody i wybierz właściwą odpowiedź:
- gładka ..........................................
- silnie pofalowana ........................
- spieniona .....................................
5. Obserwuj przezroczystość wody, jeżeli widać dno zaznacz jaki ma charakter:
- muliste .........................................
- piaszczyste ...................................
- kamieniste ...................................
6. Mierzymy prędkość z jaką płynie rzeka:
Grupy I i II pozostają na miejscu wyposażone w stoper i pływak
styropianowy. Grupy III i IV odmierzają taśmą mierniczą wzdłuż brzegu 100 m
i zaznaczają to miejsce linią. Grupa I i II wrzuca do wody pływak i jednocześnie
włącza stoper, grupa III i IV obserwuje rzekę i w momencie, gdy pływak mija
oznaczone miejsce sygnałem dźwiękowym daje znak do wyłączenia stopera.
Pływak przepłynął 100 m w czasie .................. s.
Prędkość rzeki wynosi 100: ........ = ........ m/s
czas
6. Określamy kierunek w jakim płynie rzeka.
- przy pomocy kompasu wyznacz kierunek północny,
- narysuj na ziemi różę kierunków widnokręgu i zaznacz na niej kierunki
główne. - przeprowadź linię równoległą do rzeki, a przechodzącą przez
środek róży kierunków widnokręgu,
- odczytaj w jakim kierunku płynie rzeka ........................ .
WNIOSKI:
a) Temperatura wody [°C]
b) Powierzchnia wody
c) Przezroczystość
d) Charakter dna
e) Prędkość rzeki
f) Kierunek w jakim płynie
-
.................................
.................................
.................................
.................................
.................................
.................................
PUNKT OBSERWACYJNY „B”
1. Zlokalizuj się na planie miasta i zaznacz ołówkiem „B” - w miejscu, gdzie
aktualnie się znajdujesz.
2. Wyciągnij z rzeki kamienie porośnięte przez rośliny. Po pobraniu próbek
wrzuć je razem z pozostałymi roślinami do rzeki. Określ jakie rośliny znalazłeś
pomogą ci w tym: „Mały Atlas Przyrody – rzeki i stawy”, uproszczony klucz do
oznaczania roślin i rysunki.
WNIOSKI
Lista zidentyfikowanych roślin:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
..........................................
..........................................
..........................................
..........................................
..........................................
...........................................
3. Wymieniono poniżej różne cechy i przystosowania - zaznacz te, które
dotyczą roślin wodnych przy pomocy - x
-
porastają cienką warstwą całą powierzchnię kamienia
łodygi roślin są długie
łodygi roślin są sztywne
łodygi roślin są wiotkie
są słabo przytwierdzone do podłoża
są mocno przytwierdzone do podłoża
w łodygach mają kanały powietrzne
listki są długie
listki są krótkie i przylegają do łodygi
4. Wyciągnij z rzeki kilka kamieni porośniętych i nie porośniętych przez
rośliny. Szybko i delikatnie umieść je w kuwecie i spłucz przy pomocy
tryskawki organizmy, które znajdują się między roślinami i pod kamieniami.
Spróbuj je zidentyfikować przy pomocy „Małego Atlasu Przyrody” i klucza
„Bezkręgowce naszych wód”
WNIOSKI
Lista zidentyfikowanych zwierząt wodnych:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
.................................................
.................................................
.................................................
.................................................
.................................................
.................................................
.................................................
5. Stojąc na mostku spróbuj zaobserwować jak zachowują się ryby.
Wybierz właściwą odpowiedź:
§ ustawione są pod prąd
§ ustawione są z prądem
WNIOSKI
Poniżej podano różne cechy zwierząt, wybierz te, które dotyczą zwierząt
żyjących w rzece i zaznacz - x
-
mocno przytwierdzone do podłoża przyssawkami lub nogą
swobodnie leżą na dnie
mają rozczłonkowane kuliste ciało
są spłaszczone i śliskie
mają opływowy kształt ciała
są spłaszczone i kryją się pod kamieniami
budują domki z ziaren piasku
ustawiają się z prądem
ustawiają się pod prąd
kryją się między roślinami
PUNKT OBSERWACYJNY „C”
1. Zlokalizuj się na planie Rumi i zaznacz ołówkiem punkt - „C”
2. Obserwuj brzegi rzeki. Zastanów się i zaznacz krzyżykami, które brzegi są
podmywane i gdzie jest szybszy nurt. Zaznacz strzałką zakole rzeki i
zakrzyżykuj - xx brzegi wysokie.
WNIOSKI
W zakolach rzeki przy jej brzegu zewnętrznym nurt (prąd) jest ............................
i brzeg jest ................................... .
3. Wysłuchaj informacji podawanych przez nauczyciela, a dotyczącego drzewa
pomnikowego obok, którego się znajdujesz. Poszukaj leżącego na ziemi liścia
tego drzewa i postaraj się je zidentyfikować - skorzystaj z pomocy nauczyciela.
Pomnikiem przyrody jest - ......................................
PUNKT OBSERWACYJNY „D”
1. Zlokalizuj swoje położenie na planie i zaznacz ołówkiem - „D”.
2. Wypisz różne propozycje spędzania czasu nad rzeką:
-
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
3. Obserwuj otoczenie parku i zanotuj jakie elementy krajobrazu widzisz:
-
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
4. Przyłącz się do dyskusji o planach wakacyjnych, zaśpiewaj ze wszystkimi
ulubioną piosenkę.
Dziękuję za współpracę!