PROGRAMY STRATEGICZNE MIASTA RUDA ŚLĄSKA

PROGRAMY STRATEGICZNE
MIASTA RUDA ŚLĄSKA
Ruda Śląska
2005
1
SPIS TREŚCI
WSTĘP ................................................................................................................................................. 3
2. WPROWADZENIE ............................................................................................................................ 4
3. PROGRAMY STRATEGICZNE ........................................................................................................... 5
3.1. Strategia Wewnętrznego i Zintegrowanego Rozwoju Miasta Ruda Śląska do roku 2015 .... 5
3.1.1. Czynniki zewnętrzne ......................................................................................................... 6
3.1.2. Aktualna ocena miasta ...................................................................................................... 6
3.1.3. Tożsamość i faza rozwojowa miasta ............................................................................. 8
3.1.4. Wewnętrzne czynniki rozwoju miasta
........................................................................... 9
4. WIZJA I KONCEPCJA STRATEGICZNEGO ROZWOJU MIASTA RUDA ŚLĄSKA ................................ 11
4.1. Koncepcja strategicznego rozwoju miasta ............................................................................. 14
4.2. Nowelizacja Strategii ............................................................................................................... 18
5. STRATEGIA A PROGRAMY UNIJNE ............................................................................................... 18
5.1. Plan Rozwoju Lokalnego .......................................................................................................... 22
5.2. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska na lata 2005–2013 .............................. 15
6. POWIATOWY PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA RUDA ŚLĄSKA ...................... 24
7. MIEJSKA STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W RUDZIE ŚLĄSKIEJ
NA LATA 2003-2015 ..................................................................................................................... 29
8. ZAKOŃCZENIE .............................................................................................................................. 30
Wstęp
Szanowni Mieszkańcy!
Skromna publikacja, którą trzymają Państwo w rękach jest skrótowym, ale – mamy nadzieję –
pełnym omówieniem Programów Strategicznych Miasta Ruda Śląska oraz sposobów ich realizacji. Życie
miasta, organizacja przestrzeni, w jakiej żyją obywatele, a także sposób życia mieszkańców jest tym lepsza,
im lepsze tych problemów zaplanowanie.
Dla wielkich obszarów, dla ogromnych skupisk ludności – a w przypadku Rudy Śląskiej możemy
używać takich określeń – plany takie układane są w perspektywie wieloletniej.
Od najbardziej dalekosiężnych i ogólnych programów strategicznych poprzez kolejne ich
uszczegółowienie w postaci planów dotyczących konkretnych zadań (np. rozwoju lokalnego) czy w końcu
ich materializacji poprzez dobre zaplanowanie i prawidłowe realizacje rocznych miejskich budżetów.
Tak właśnie odbywa się to w Rudzie Śląskiej.
Centrum rozrywkowo-handlowe „Ruda Śląska Plaza” w dzielnicy Wirek.
3
Wprowadzenie
Ruda Śląska, znakomicie położona w centrum Aglomeracji Górnośląskiej, swój aktualny wygląd
zawdzięcza bogactwom naturalnym, które kształtowały jej oblicze gospodarcze przez ostatnie kilkaset lat.
Złoża węgla kamiennego i rud metali ukształtowały tereny miasta (w dzisiejszej formie administracyjnej
Ruda Śląska powstała w 1959 roku) jako ośrodek hutnictwa i górnictwa węgla kamiennego.
Obecnie jednak pragniemy, by to oblicze zmieniało się bardziej pod wpływem realizacji pomysłów ludzi tu
mieszkających, tak, by inni znajdowali w tym mieście swoje miejsce na ziemi. Efektem tego jest systematyczna
poprawa stanu środowiska naturalnego, główne źródła przemysłowych zanieczyszczeń powietrza zostały
zlikwidowane, a wiele obszarów poprzemysłowych zostało zrekultywowanych lub jest poddanych rekultywacji.
Ostatnie 15 lat w życiu miasta to także okres głębokich zmian, zarówno społecznych jak
i gospodarczych związanych z odrodzeniem się lokalnego samorządu, z reformami ustrojowymi i systemu
gospodarczego kraju.
Sprawą oczywistą jest, że na sytuację miasta wpływają procesy restrukturyzacyjne górnictwa
węgla kamiennego i hutnictwa oraz głębokie zmiany własnościowe w pozostałych branżach. Z jednej
strony od roku 1990 stan zatrudnienia w gospodarce miasta zmniejszył się o 12 tys. osób, a z drugiej
strony liczba firm sektora prywatnego wzrosła z 4 tys. do prawie 9 tysięcy.
Efektem zjawisk demograficznych w tym czasie jest spadek liczby mieszkańców ze 170 tys. do
147 tys. tj. o 13% w ciągu ostatnich 15 lat. Na zjawisko to, zresztą niemal powszechne w całej Aglomeracji
Górnośląskiej, złożyły się procesy demograficzne ogólnokrajowe (starzenie się społeczeństwa i spadek
dzietności małżeństw) jak i specyficzne dla całego regionu migracje.
To, w powiązaniu ze wzrostem przedsiębiorczości mieszkańców w ostatnim dziesięcioleciu,
programy pomocowe państwa i gminy dla restrukturyzowanych gałęzi gospodarki spowodowało, że
problem bezrobocia na terenie miasta nie przybrał katastrofalnego rozmiaru. W Rudzie Śląskiej poziom
bezrobocia w całym 15-leciu nie przekroczył średniego wskaźnika dla kraju i województwa i był znacznie
niższy niż we wszystkich miastach ościennych.
Wszystkie powyższe zmiany nie zaistniałyby bez opracowanych i realizowanych przez Miasto
planów strategicznych, które – jak projekt „Gospodarka ściekowa – Ruda Śląska” umożliwiający
osiągnięcie europejskiego poziomu w zakresie gospodarki ściekowej – realizowane są przy pomocy
środków strukturalnych Unii Europejskiej.
4
PROGRAMY STRATEGICZNE
Na aktualny stan miasta wpływały i wpływają strategiczne programy rozwojowe, które
w ostatnich latach w zasadniczy sposób kształtowały kierunek rozwoju Rudy Śląskiej.
Począwszy od Strategii Rozwoju Wewnętrznego i Zintegrowanego Rozwoju
Miasta Ruda Śląska do roku 2015 (uchwalonej w 1997 i znowelizowanej w 2002 roku)
a kończąc na dokumencie pod nazwą Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska
na lata 2005–2013 uchwalonym w czerwcu 2005 roku.
Dokumenty te – i inne, planujące rozwój miasta – obejmują wszystkie podstawowe
dziedziny życia społeczno-gospodarczego. Omówmy je pokrótce.
Strategia Wewnętrznego i Zintegrowanego Rozwoju Miasta Ruda Śląska do roku 2015
zakłada, że:
a. otoczeniem geograficznym, istotnym dla przyszłego rozwoju Rudy Śląskiej jest Aglomeracja
Górnośląska w tym Katowicki Zespół Metropolitalny;
b. otoczenie branżowe jest złożone z sektora przedsiębiorstw i banków oraz tradycyjnych
sektorów gospodarczych takich jak górnictwo węgla kamiennego, energetyka oraz hutnictwo
żelaza i stali;
c. Ośrodkami konkurencyjnymi dla Rudy Śląskiej są niektóre ościenne miasta. Dotyczy
to Katowic, Bytomia, Zabrza i Chorzowa. Pozostałe miasta i gminy ościenne takie jak
Świętochłowice, Mikołów i Gierałtowice nie są gminami konkurencyjnymi. Układ funkcjonalnoprzestrzenny Aglomeracji Górnośląskiej każe postrzegać ościenne miasta i gminy również jako
partnerów posiadających wspólne dziedziny współpracy i których łączy wspólnota interesów
w relacji do restrukturyzujących się sektorów gospodarczych;
d. Utrzymujący się wysoki stopień centralizacji państwa, zwłaszcza finansów publicznych jest
głównym zagrożeniem rozwoju miasta oraz całego województwa;
Znając główne założenia strategii należy rozpatrzyć czynniki, które sprzyjają jej realizacji oraz te,
które ją utrudniają. Mogą być one zewnętrzne jak i wewnętrzne. Poznajmy te najważniejsze.
5
Czynniki zewnętrzne
Zewnętrznymi, sprzyjającymi czynnikami rozwoju miasta są:
a. czynnik gospodarczy, bliskość Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej i inwestorów
zagranicznych lokalizujących się w tej strefie;
b. czynnik infrastrukturalny, związany z przebiegiem autostrady A-4, realizacją Drogowej
Trasy Średnicowej i obwodnic; dopełnieniem atrakcyjności komunikacyjnej miasta jest bliskość
międzynarodowego lotniska w Pyrzowicach;
c. czynnik terytorialny, atrakcyjność w zakresie podaży terenów do zagospodarowania,
d. czynnik polityczny, łączony z potencjalnymi możliwościami rozwojowymi, które
tworzy „Kontrakt dla województwa katowickiego” w tym tzw. północna wspólnota
ponadlokalna sześciu miast;
e. czynnik makro-ekonomiczny dotyczący kontynuacji procesów wzrostu gospodarczego kraju,
opanowania zjawisk inflacyjnych i zwiększania dostępu do kredytu bankowego;
Zewnętrzne, utrudniające, czynniki rozwoju miasta to:
a. czynnik ekonomiczny, opóźnianie i przesuwanie w czasie procesów restrukturyzacji
górnictwa, hutnictwa i energetyki;
b. czynnik infrastrukturalny, niski standard infrastruktury drogowej i słaby postęp przebudowy
podstawowego układu komunikacyjnego Aglomeracji Górnośląskiej;
c. czynnik polityczny, utrzymująca się centralizacja państwa, nadmierny fiskalizm i zmniejszająca
się siła finansowa samorządów lokalnych;
d. czynnik ustrojowy, brak samorządu regionalnego i przedłużanie się obecnego
rozdrobnionego podziału kraju na małe województwa administrowane przez resortowe układy
decyzyjne;
e. czynnik społeczny, chroniczne niedofinansowanie sfery usług społecznych w tym edukacji,
ochrony zdrowia i kultury.
Aktualna ocena miasta
Ruda Śląska jest postrzegana przez otoczenie jako:
a. miasto rozległe obszarowo, o skomplikowanym układzie funkcjonalno-przestrzennym,
z nieukształtowanymi centrami handlowo-usługowymi w dzielnicach;
6
b. ośrodek przemysłowy o profilu górniczo–hutniczym z tradycją kulturalną wyrosłą na tych
przemysłach;
c. jednostka osadnicza o randze ponadlokalnej o przewadze środowisk robotniczych tworzących
wspólnoty lokalne wokół parafii;
d. miasto dużych perspektyw rozwojowych, dysponujące dużymi i atrakcyjnymi
terenami do zagospodarowania oraz terenami zielonymi umożliwiającymi rozwój funkcji
rekreacyjnej.
Stereotyp Rudy Śląskiej tworzą także oceny negatywne, jak:
a. mało dynamiczne społeczności lokalne i stosunkowo niski własny potencjał intelektualny;
b. wyraźna luka infrastrukturalna w dziedzinie infrastruktury drogowej, telekomunikacyjnej,
energetycznej i wodociągowo-kanalizacyjnej;
W dzielnicy Nowy Bytom realizowany jest program renowacji zabytków.
7
c. brak ogólnomiejskiego centrum administracyjnego, usługowego, handlowego
i finansowego;
d. występowanie dużej ilości terenów zdegradowanych przez eksploatację górniczą,
energetykę i hutnictwo;
e. ciążenie dzielnic ku dużym ościennym ośrodkom miejskim takim jak Katowice, Bytom, Zabrze
i Chorzów ze względu na atrakcyjności ich centrów handlowo-usługowych.
Tożsamość i faza rozwojowa miasta
Cechami charakterystycznymi Rudy Śląskiej są:
a. etos pracy i kultura przemysłowa ukształtowana przez górnictwo i hutnictwo;
Osiedle „Magnolia” w dzielnicy Ruda otrzymało wyróżnienie Ministra Infrastruktury w kategorii
„Architektura i Budownictwo”.
8
b. wysoki poziom identyfikacji z wartościami śląskimi i integracja wewnętrzna społeczności
lokalnych większości dzielnic;
c. korzystna struktura demograficzna pod względem wieku i liczebności mobilnych grup
wiekowych;
d. wielość dzielnic z własnymi ośrodkami centralnymi i istnienie przestrzeni historycznych
z obiektami zabytkowymi;
e. istnienie wolnych przestrzeni przydatnych dla rozwoju różnorodnych funkcji i przebudowy
wewnętrznej miasta.
W ciągu ostatnich lat ma miejsce wzrost świadomości społecznej mieszkańców i poczucia
wspólnoty interesów. Towarzyszą temu wysiłki władz miejskich na rzecz utworzenia centrum
administracyjnego i handlowego oraz stopniowej integracji dzielnic w jeden organizm
miejski. Władze lokalne uruchomiły opcję na rzecz wypracowania nowej wizji rozwoju miasta
i zaangażowania się w promocję rozwoju lokalnego.
W mieście obserwuje się rozwój przedsiębiorczości oraz sektora małych i średnich firm.
Rośnie potencjał miejsc pracy w sektorze prywatnym. Postępuje, chociaż w zbyt wolnym tempie,
prywatyzacja i restrukturyzacja przedsiębiorstw państwowych. Powstają nowe oddziały banków.
Wewnętrzne czynniki rozwoju miasta
Omawiając czynniki zewnętrzne wykazano ich pochodzenie od spraw niezależnych od
mieszkańców Rudy Śląskiej. Są jednak sprawy i problemy, na które mamy lub możemy mieć wpływ.
Na rozwój miasta decydujący wpływ będą miały:
a. czynniki decyzyjne związane ze stabilnością polityczną władz lokalnych i sprawnością
zarządzania miastem; dotyczy to w szczególności promocji gospodarczej i kulturalnej miasta,
wspierania rozwoju lokalnego i małej przedsiębiorczości oraz kreowania nowych, atrakcyjnych form
zagospodarowania przestrzennego;
b. czynniki wzmacniające siłę konkurencyjną miasta; odbudowanie siły konkurencyjnej
wielkich przedsiębiorstw i podniesienie atrakcyjności lokalnego otoczenia dla inwestorów w zakresie
lokalizacji, telekomunikacji, edukacji, zasobów ludzkich oraz usług bankowych;
9
c. inicjatywy lokalne wspierane przez władze miasta oraz Rudzką Agencję Rozwoju „Inwestor”,
umiejętności pozyskiwania przez środowiska lokalne środków zewnętrznych oraz wola wchodzenia we
wspólne przedsięwzięcia z innymi gminami i regionalnymi instytucjami wspierającymi procesy rozwojowe.
Aby te wewnętrzne czynniki dały odpowiedni efekt musi nastąpić ich w miarę pełne
wykorzystanie oraz racjonalne skorzystanie z wiedzy i umiejętności jego mieszkańców. Współczesna
literatura używa tu sformułowania „kapitał ludzki i środowiska liderskie”.
Wymagać to będzie:
a. dobrej komunikacji społecznej pomiędzy mieszkańcami i prowadzenia przez władze miasta
skutecznej polityki informacyjnej;
b. przełamania partykularnych priorytetów dzielnicowych i społeczno-zawodowych oraz
uzyskania konsensusu co do kierunków rozwoju przez obecnie pozostające w rozproszeniu środowiska
liderskie.
Niezależnie od położenia geograficznego, czasu, największym kapitałem stanowiącym
o postępie i rozwoju miasta są ludzie.
Na kapitał ludzki miasta składa się:
a. ludność z wyższym i średnim wykształceniem, jednakże w mieście jest ona w znacznie
mniejszej liczebności aniżeli w miastach ościennych, nadto odpływa ona do konkurencyjnych
ośrodków;
b. kadra menedżerska przemysłu, która poddana została presji szybkiego podnoszenia swoich
umiejętności i wymaga wzmocnienia napływem specjalistów z zewnątrz;
c. liczna i dobrze wykształcona kadra techniczna oraz zasoby ludzkie o ukształtowanej kulturze
przemysłowej;
d. duży potencjał wykwalifikowanych robotników w tradycyjnych zawodach, którzy podlegać
będą przekwalifikowaniom zawodowym;
e. nieliczne środowisko rzemieślników i liderów małej i średniej przedsiębiorczości oraz niska
dynamika rozwojowa klasy średniej;
f. potencjał ludzi młodych otwartych na procesy innowacyjne i poszukujących miejsc pracy
poza tradycyjnymi sektorami gospodarki miasta.
10
WIZJA I KONCEPCJA STRATEGICZNEGO ROZWOJU MIASTA RUDA ŚLĄSKA
Podstawą kreowania przyszłości miasta są następujące tradycyjne wartości:
a. trwałość więzi rodzinnej, parafialnej i regionalnej zakorzenionej w śląskiej tradycji;
b. przemysłowa kultura i jakość pracy;
c. przestrzeń historyczna poszczególnych dzielnic;
d. wartości i walory przyrodnicze w tym bogate zasoby węgla kamiennego oraz
tereny zielone.
Przyszłość miasta powinna być również oparta na nowych wartościach jak:
a. wykształcenie średnie i wyższe oraz wysokie kwalifikacje zawodowe;
b. przedsiębiorczość, innowacyjność i kreatywność;
c. mobilność zawodowa i stałe doskonalenie zawodowe;
d. nowe technologie i materiały konstrukcyjne;
e. postawa obywatelska i aktywność w życiu publicznym;
f. nowoczesne systemy zarządzania w biznesie i administracji;
g. odpowiedzialność środowisk liderskich za przyszłość firm, społeczności lokalnych oraz za
środowisko przyrodnicze i kulturowe miasta;
h. nowe kulturalne i rekreacyjne formy spędzania czasu wolnego;
i. nowe formy komunikacji i przekazu informacji;
j. integracja społeczna, przestrzenna i techniczna miasta.
Główne procesy rozwojowe w mieście oparte na tych przesłankach dokonywać się będą
w wielu sferach.
W dziedzinie kapitału ludzkiego i usług społecznych obejmą:
a. kultywowanie tradycyjnych wartości śląskich, w tym więzi rodzinnych i wspólnotowych;
b. zmiany świadomościowo-kulturowe dotyczące wykształcenia, mobilności zawodowej,
rozwoju przedsiębiorczości i aktywności obywatelskiej;
c. przekształcenia programowe i organizacyjne w szkolnictwie łączone z rozwinięciem szkół
średnich i stworzeniem zalążków szkolnictwa wyższego;
d. przekwalifikowania zawodowe pracowników restrukturyzowanych przedsiębiorstw;
e. kreowanie środowisk liderskich.
11
Najważniejsze procesy rozwojowe w gospodarce miasta to:
a. restrukturyzacja górnictwa, hutnictwa i energetyki;
b. rozwój małych i średnich przedsiębiorstw z położeniem nacisku na wzrost liczebności firm
średniej wielkości;
c. napływ firm i inwestorów zewnętrznych w oparciu o atrakcyjne oferty lokalizacyjno-promocyjne;
d. rozwój instytucji otoczenia biznesu, w tym instytucji finansowych i ubezpieczeniowych.
Ruda Śląska w integracji funkcjonalno-przestrzennej z Katowicami,
Chorzowem, Zabrzem i Gliwicami stworzą strefę wysokiej aktywności gospodarczej.
U podstaw tej strefy znajdzie się potencjał akademicki, naukowo-badawczy,
systemy infrastrukturalno-logistyczne oraz wysoko kwalifikowane kadry sektora
przedsiębiorstw i administracji publicznej.
Wiodące procesy rozwojowe w użytkowaniu terenów i w infrastrukturze:
a. uporządkowanie geodezyjne i własnościowe terenów oraz ich wyposażenie
w infrastrukturę;
b. modernizacja zabudowy mieszkaniowej, przemysłowej i biurowo-usługowej;
c. modernizacja i rozbudowa dróg;
d. rozwój telekomunikacji.
Na nowy bardziej korzystny układ powiązań Rudy Śląskiej z otoczeniem złoży się jej współpraca
z miastami Aglomeracji Górnośląskiej. Powstaną powiązania w dziedzinie:
a. restrukturyzacji górnictwa (Świętochłowice, Chorzów, Siemianowice Śląskie, Katowice);
b. wspierania rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości (Bytom, Chorzów, Świętochłowice,
Siemianowice Śląskie, Piekary Śląskie);
c. przyciągania inwestorów i kształtowania układów infrastrukturalno-logistycznych
(Katowice, Chorzów, Zabrze, Gliwice).
12
Odrestaurowane zabytkowe osiedle robotnicze w dzielnicy Nowy Bytom.
Drugi intensywny typ powiązań Rudy Śląskiej z otoczeniem stanowić będzie współpraca
z instytucjami i środowiskami akademickimi, kulturalnymi i medycznymi. Przedmiotem tej
współpracy będzie rozwój:
a. szkolnictwa średniego i wyższego;
b. środowiska twórczego i nowych imprez kulturalnych;
c. specjalistycznych usług medycznych.
Trzecim rodzajem powiązań zewnętrznych będzie rozwinięta sieć kontaktów
międzynarodowych. Będą to powiązania z:
a. miastami partnerskimi;
b. instytucjami edukacyjnymi i kulturalnymi;
c. firmami i inwestorami;
d. instytucjami wspierania rozwoju lokalnego i małej przedsiębiorczości.
13
Społeczność lokalna i władze miasta dążą do tego, aby Ruda Śląska była postrzegana jako
miasto kompletnie realizujące wszystkie funkcje miasta tj. funkcję handlowo-usługowa, edukacyjną,
kulturalno-rekreacyjną.
Niezależnie od znaczącej roli jaką nadal odgrywać będzie w mieście górnictwo i przemysł
ciężki powstaną również zalążki przemysłu zaawansowanego technologicznie. Zrestrukturyzowane
i konkurencyjne górnictwo i hutnictwo uzupełnione zostaną o alternatywne funkcje i stymulacje
gospodarcze. Na silną pozycję ekonomiczną miasta złoży się zróżnicowana struktura podmiotowa
sektora przedsiębiorstw, w której znaczący udział posiadać będą firmy średniej wielkości.
Ruda Śląska będzie ośrodkiem subregionalnym z wykrystalizowanymi centrami administracyjnousługowymi i handlowo-usługowymi połączonymi funkcjonalnym układem komunikacyjnym
spajającym wszystkie dzielnice. Będzie ważnym węzłem w układzie ciągów komunikacyjnych o znaczeniu
aglomeracyjnym, krajowym i międzynarodowym oraz zwornikiem pomiędzy Katowicami i Gliwicami.
Dzięki temu Ruda Śląska będzie mogła wypełnić swoją misję tj. podjęcie roli wielofunkcyjnego
ośrodka o randze subregionalnej, w którym tradycyjna funkcja przemysłowa harmonijnie
współistnieje z nowymi przyjaznymi dla środowiska konkurencyjnymi branżami gospodarczymi, który
jest komplementarny w stosunku do Katowic w dziedzinie handlu i usług, rekreacji i edukacji, który
wspólnie z Katowicami, Chorzowem, Zabrzem i Gliwicami tworzy główną oś rozwoju Aglomeracji
Górnośląskiej opartą na infrastrukturze logistycznej i komunikacyjnej.
Koncepcja strategicznego rozwoju miasta
Każdy plan – w tym również dalekosiężne strategie – tworzone są na podstawie przyjętych
przesłanek, założeń i danych. Tworzone są one w zbiory, mające na celu ich usystematyzowanie pod
względem jednorodności tematów. W naszym przypadku zbiory te nazwane zostały polami działań.
Pola strategiczne określają główne obszary aktywności podmiotów decyzyjnych;
samorządowych, gospodarczych i społecznych, od których zachowań zależy w decydującym
stopniu przyszłość miasta. Wybór ośmiu pól działań strategicznych w mieście określa zarazem
priorytety rozwojowe miasta.
14
Te osiem pól strategicznych to:
1. edukacja i kapitał ludzki, gospodarka komunalna i ochrona środowiska;
2. komunikacja i telekomunikacja;
3. centra usługowe;
4. promocja i rozwój przedsiębiorczości;
5. gospodarka mieszkaniowa;
6. służba zdrowia i pomoc społeczna;
7. kultura i rekreacja.
Inwestowanie w ludzi i wydatne wzmocnienie potencjału edukacyjnego stanowi podstawę
przyszłości miasta a zatem główny element strategii. Źródłem przyspieszenia procesów restrukturyzacji
gospodarczej i urbanistycznej miasta będzie:
a. inwestowanie w edukację ludzi młodych;
b. wzmocnienie infrastruktury komunikacyjnej i telekomunikacyjnej;
c. krystalizacja centrów usługowych;
d. aktywizacja gospodarcza terenów strategicznych.
Do terenów strategicznych dla rozwoju miasta zaliczono:
1. Teren po koksowni Walenty wraz z terenami znajdującymi się na zapleczu huty „Pokój”.
2. Teren położony po zachodniej stronie węzła drogowego A-4 – (Wirek – Halemba).
3. Subregionalne centrum handlowo-usługowe w Wirku.
4. Teren położony przy dworcu kolejowym Chebzie wzdłuż ulicy Zabrskiej.
5. Tereny rekreacyjne położone w południowych dzielnicach miasta (Kochłowice, Halemba).
Główna opcja strategiczna dla miasta Ruda Śląska zakłada oparcie jego rozwoju na efekcie
spotęgowania efektu wynikłego z połączenia 5 mocnych stron. Są nimi:
1. Dogodne położenie geograficzne oraz funkcjonowanie w istniejącym i projektowanym
układzie komunikacyjnym Aglomeracji Górnośląskiej.
2. Duża podaż terenów przydatnych dla rozwoju różnorodnych funkcji, w tym dla rozwoju
funkcji rekreacyjnej.
3. Ludzie o ukształtowanej kulturze przemysłowej w tym liczna kadra z wykształceniem
technicznym.
15
Inwestycja sportowa - basen kąpielowy w dzielnicy Ruda .
4. Korzystna struktura demograficzna i korzystne zmiany w wykształceniu mieszkańców.
5. Dynamiczny rozwój małej przedsiębiorczości oraz funkcji handlowo-usługowej o znaczeniu
ponadlokalnym.
Dodatkowym zaakcentowaniem tych mocnych stron będzie:
1. Zwiększony napływ inwestorów zewnętrznych do Aglomeracji Górnośląskiej.
2. Włączenie województwa katowickiego w transeuropejskie systemy infrastrukturalne
zwłaszcza transportowo-logistyczne.
Strategia rozwoju miasta Ruda Śląska jest strategią złożoną z trzech poziomów decyzyjnych
obejmujących odpowiednie pola działań strategicznych.
16
Na poziomie pierwszym znajdują się trzy priorytety. Są to:
a. edukacja i kapitał ludzki;
b. gospodarka komunalna i ochrona środowiska;
c. komunikacja i telekomunikacja.
Strategiczne kierunki i przedsięwzięcia edukacyjne, infrastrukturalne i ekologiczne mają
za zadanie tworzenie sprzyjających warunków dla rozwoju przedsiębiorstw i tworzenia nowych
miejsc pracy. Wzrost mieszkańców o wysokich kwalifikacjach, wzrost dostępności komunikacyjnej
i telekomunikacyjnej oraz uzdrowienie sytuacji ekologicznej, zwłaszcza rewitalizacja terenów
zdegradowanych poprawi pozycję miasta w rankingu atrakcyjności dla firm, inwestorów
i instytucji oraz mieszkańców i osób odwiedzających miasto.
Na drugim poziomie strategicznym perspektyw rozwojowych miasta znajdują się dwa priorytety:
d. centra usługowe;
e. przedsiębiorczość.
Tworzą one wspólnie strategię lokalnego rozwoju gospodarczego. Z jednej strony jest to
porządkowanie struktury miasta, z drugiej jest to pobudzanie przedsiębiorczości nakierowanej na:
b. przyspieszenie w mieście procesów restrukturyzacyjnych;
c. wzbogacenie struktury gospodarczej miasta;
d. przyciąganie do miasta inwestorów zewnętrznych;
e. zagospodarowanie terenów uznanych za tereny strategiczne dla rozwoju miasta.
Na trzecim poziomie strategii rozwoju miasta uplasowano trzy ostatnie priorytety
strategiczne:
a. gospodarka mieszkaniowa;
b. służba zdrowia i pomoc społeczna;
c. kultura i rekreacja.
Są to priorytety koncentrujące się na polepszaniu warunków życia mieszkańców.
W szczególności chodzi w nich o likwidację substandardów mieszkaniowych, zapewnienie
dostępu do specjalistycznych usług medycznych i propagowanie zdrowego stylu życia
oraz zapewnienie atrakcyjnych form spędzania czasu wolnego mieszkańcom i osobom
odwiedzającym miasto.
17
Nowelizacja Strategii
Jak wspomnieliśmy na początku niniejszego opracowania przyjęta w 1997 roku Strategia
Rozwoju Wewnętrznego i Zintegrowanego Rozwoju Miasta Ruda Śląska do roku 2015 została
znowelizowana w 2002 roku. Dokonano wówczas aktualizacji celów, kierunków i priorytetowych
projektów na lata 2003–2007.
Wybór kolejnego etapu realizacji strategii został podyktowany nową kadencją władz
samorządowych oraz pierwszym okresem członkostwa Polski w Unii Europejskiej.
W pierwszym okresie wdrażania „Strategii Wewnętrznego i Zintegrowanego Rozwoju Miasta
Ruda Śląska do 2015 roku” podstawowym elementem był „Wieloletni program inwestycyjny
miasta Ruda Śląska na lata 1999–2003”. Efekty uzyskane z jego realizacji zawierają roczne raporty
przedstawiane Radzie przez Zarząd Miasta. W 2002 roku została również wykonana ocena zmian
w zagospodarowaniu przestrzennym miasta Ruda Śląska.
Wstępem do aktualizacji strategii rozwoju miasta na lata 2003–2007 stało się rozpoznanie
i ocena uwarunkowań rozwojowych miasta.
Praca nad aktualizacją strategii została zorganizowana w formie warsztatów strategicznych
i projektowych. Aktywnie współpracowało nad nią ponad 120 osób reprezentujących środowiska
samorządowe, gospodarcze i zawodowe miasta. W ostatniej fazie do prac programowych włączył się
bezpośrednio Zarząd Miasta.
W wyniku przeprowadzonej aktualizacji nastąpiło potwierdzenie pól i celów strategicznych
długofalowej strategii rozwoju, zweryfikowane zostały niektóre kierunki strategii rozwoju pod
wpływem zmieniających się uwarunkowań, utworzenie nowej listy priorytetowych projektów dla
średniego okresu.
STRATEGIA A PROGRAMY UNIJNE
Wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej pojawiają się nowe możliwości finansowania
niektórych przedsięwzięć z funduszy, jakie Unia przeznacza dla poszczególnych państw członkowskich
na realizację ich potrzeb wynikających z konieczności dostosowania poziomu życia w poszczególnych
krajach do średniej uznawanej przez Unię za niewymagającą dofinansowywania.
Kwoty te pozostają w dyspozycji administratorów programów operacyjnych (tak je nazywa
UE), w ich ramach dzielone są wpierw na tzw. działania, dopiero potem trafiają do beneficjenta.
18
19
Koncepcja przebudowy Placu Jana Pawła II w dzielnicy Nowy Bytom.
Ruda Śląska – jedno z najbardziej zielonych miast w Aglomeracji Górnośląskiej.
20
Przedsięwzięcia, o których mówimy tu omawiając działania wynikające z realizacji Strategii
dla Rudy Śląskiej mieszczą się w programie pod nazwą Zintegrowany Program Operacyjny
Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Jest jednym z siedmiu programów operacyjnych, które
służą realizacji Narodowego Planu Rozwoju. Program ZPORR określa kierunki polityki
regionalnej państwa, współfinansowanej ze środków Funduszy Strukturalnych Unii
Europejskiej. Zbudowany jest z czterech priorytetów, jeden z nich, Priorytet 3 Rozwój Lokalny,
umożliwia jednostkom samorządu terytorialnego pozyskanie wsparcia finansowego na projekty
infrastrukturalne na obszarach podlegających restrukturyzacji. Wspierane finansowo będą
jednak tylko te projekty, które wynikają z Planu Rozwoju Lokalnego przygotowanego przez
jednostkę samorządu terytorialnego i wpływają na zwiększenie atrakcyjności gospodarczej
i inwestycyjnej miasta oraz tworzą warunki dla wzrostu zatrudnienia. Z powyższego wynika,
że Plan Rozwoju Lokalnego stanowi niezbędny dokument, umożliwiający ubieganie się
o dofinansowanie projektów w ramach ZPORR: Priorytet 3 Rozwój Lokalny; Działanie 3.2
Obszary podlegające restrukturyzacji.
Został zatem sporządzony Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Ruda Śląska, przygotowany
z udziałem władz miasta, pełnomocnika ds. planu rozwoju lokalnego, horyzontalnego zespołu
zadaniowego ds. rozwoju lokalnego, konsultantów Urzędu Marszałkowskiego Województwa
Śląskiego, jednostek organizacyjnych Urzędu Miejskiego oraz instytucji publicznych.
Celem planu jest przeciwdziałanie marginalizacji ekonomicznej i społecznej obszarów
restrukturyzowanych poprzez modernizację i budowę infrastruktury lokalnej, zwiększającej
atrakcyjność inwestycyjną i gospodarczą miasta, której zły stan ogranicza rozwój nowych
sektorów działalności gospodarczej.
Plan Rozwoju Lokalnego
Plan Rozwoju Lokalnego zawiera opis aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej miasta,
opis planowanych zadań inwestycyjnych na lata 2004–2006 i 2007–2013, plan finansowy na
lata 2004–2006, oczekiwane wskaźniki osiągnięć oraz opis monitoringu, zarządzania i promocji.
Realizacja przedmiotowego planu służyć będzie rozwojowi miasta i poprawie warunków życia
jego mieszkańców.
21
Warto tu zaznaczyć, że daty, jakie się pojawiają w poszczególnych okresach są odmienne od
strategii, ale wynikają z konieczności spójności z datami obowiązywania unijnych budżetów, bo to
w ich ramach przydzielane są fundusze strukturalne.
Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Ruda Śląska na lata 2004–2013 stanowi dokument
określający politykę gospodarczą, przestrzenną i społeczną Miasta Ruda Śląska do roku
2013. Rozwija cele określone w Strategii Zintegrowanego i Wewnętrznego Rozwoju Miasta
Ruda Śląska do Roku 2015. Realizacja tej polityki będzie współfinansowana z Funduszy
Strukturalnych Unii Europejskiej przyczyniając się do zwiększenia potencjału gospodarczego,
rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów Wspólnoty.
Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska na lata 2005–2013
Inną z dziedzin wspieranych przez politykę Unii Europejskiej jest rewitalizacja rozumiana
jako proces odnowy i ponownego zagospodarowania obszarów zdegradowanych, poprzemysłowych
i powojskowych w miastach.
Miasto Ruda Śląska może ubiegać się o wsparcie finansowe dla projektów
rewitalizacyjnych w ramach ZPORR pod warunkiem, że wynikają one z Lokalnego Programu
Rewitalizacji i wpływać będą na zwiększenie atrakcyjności gospodarczej, turystycznej,
kulturalnej i społecznej miasta oraz tworzyć warunki dla wzrostu zatrudnienia.
Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ruda Śląska na lata 2005–2013,
przygotowany zatem został podobnie jak program rozwoju lokalnego z udziałem władz
miasta, pełnomocnika ds. rewitalizacji, horyzontalnego zespołu zadaniowego ds. rewitalizacji,
spółdzielni mieszkaniowych, konsultantów Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
oraz jednostek organizacyjnych Urzędu Miejskiego.
22
Wyższa Szkoła Handlowa im. Królowej Jadwigi w dzielnicy Orzegów.
Strategicznym celem programu jest zmiana wizerunku Rudy Śląskiej, postrzeganej dotychczas
jako niezintegrowane miasto monokultury przemysłowej, poprzez zrównoważony i harmonijny rozwój
skoncentrowany na rewitalizacji przestrzeni miejskiej, uwzględniając szerokie spektrum uwarunkowań
23
społeczno-ekonomicznych. Poprzez realizację programu zostanie wykreowany nowy wizerunek
określający Rudę Śląską jako miasto atrakcyjne pod względem inwestycyjnym i turystycznym, a także
miasto przyjazne lokalnej społeczności.
Projekty ujęte w Programie mają na celu podniesienie rangi miasta, poprawę warunków
rozwoju gospodarczego, poprzez wykreowanie centrum miasta, podniesienie jakości zdegradowanej
infrastruktury technicznej oraz inwestycje w tereny i obiekty poprzemysłowe, celem przywrócenia
im atrakcyjności gospodarczej, oraz rozwijania nowych funkcji: społecznych, rekreacyjnych,
turystycznych i zdrowotnych.
Realizacja Programu służyć będzie wzmacnianiu procesów integracji, komunikacji
społecznej i poprawie warunków życia mieszkańców, czyniąc Miasto Ruda Śląska miastem
atrakcyjnym na tle miast Europy.
POWIATOWY PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA RUDA ŚLĄSKA
Ustawa z 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska nałożyła na samorządy miast
na prawach powiatu obowiązek sporządzenia i uchwalenia programów ochrony środowiska
w terminie do końca 2003 roku. Celem programów jest doprowadzenie do przestrzegania
standardów jakości środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Spełniając nałożony
obowiązek miasto Ruda Śląska opracowało Powiatowy Program Ochrony Środowiska dla miasta
Ruda Śląska, zawierający:
a. cele ekologiczne;
b. priorytety ekologiczne;
c. rodzaj i harmonogram działań proekologicznych;
d. środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym prawno-ekonomiczne i finansowe.
Program ten jest zgodny z:
a. Polityką Ekologiczną Państwa na lata 2003–2006 z perspektywą na lata 2007–2010;
b. Strategią Rozwoju Województwa Śląskiego;
c. Programem Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego;
d. innymi programami gminnymi Rudy Śląskiej, w tym ze Studium Uwarunkowań i Kierunków
Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Ruda Śląska;
e. „Strategią Wewnętrznego i Zintegrowanego Rozwoju Miasta Ruda Śląska do 2015 roku”.
24
25
Ruda Śląska ma wiele atrakcyjnych terenów inwestycyjnych - na zdjęciu teren w dzielnicy Bielszowice, bezpośrednio przy węźle „Wspólna” autostrady A4. Teren
otrzymał tytuł „Gruntu na medal” w konkursie organizowanym przez Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. oraz Marszałków Województw.
W realizacji Programu zostały wzięte pod uwagę różne obszary środowiska takie jak: ochrona
powietrza atmosferycznego, ochrona przed hałasem, ochrona wód, ochrona ziemi i gleb, środowisko
przyrodnicze, tereny poprzemysłowe, zasoby surowców mineralnych, ochrona przed elektromagnetycznym
promieniowaniem niejonizującym, zapobieganie awariom przemysłowym i edukacja ekologiczna.
Dla każdego z obszarów środowiska została przedstawiona charakterystyka i ocena aktualnego
stanu, z wyszczególnieniem problemów istotnych z punktu obowiązujących przepisów prawa,
i standardów jakości środowiska. Szczególną uwagę zwrócono na te obszary, które zgodnie z wynikami
przeprowadzonej ankiety wśród radnych Rudy Śląskiej oraz analizy interwencji składanych przez
mieszkańców miasta są najistotniejsze.
Dla lepszego poznania prowadzonej w mieście polityki środowiskowej przeanalizowano również
zadania zrealizowane przez miasto w latach 2000–2003, w tym zadania inwestycyjne oraz zadania
finansowane z Gminnego i Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
W diagnozie stanu zwrócono uwagę na górnictwo – przemysł dominujący w Rudzie
Śląskiej, którego działalność w sposób istotny wpływa na stan środowiska. Podkreślono również
znaczenie niskiej emisji, pochodzącej z palenisk domowych i lokalnych kotłowni opalanych
węglem kamiennym. Pomimo systematycznie podejmowanych działań, rozwiązania oczekują
również problemy związane z zagospodarowaniem terenów poprzemysłowych oraz z ochroną
przed hałasem, głównie komunikacyjnym.
Istotnym problemem, którego waga została wcześnie dostrzeżona przez władze miasta, jest
odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków komunalnych do wód powierzchniowych i podziemnych.
W rezultacie opracowano „Master plan” i doprowadzono do uzyskania dofinansowania z funduszu
przedakcesyjnego ISPA (obecnie Fundusz Spójności) dla największego zadania z zakresu ochrony
środowiska: „Oczyszczanie ścieków – Ruda Śląska” o wartości ok. 46 mln euro, z 65%
dofinansowaniem ze strony Unii Europejskiej. Celem projektu jest kompleksowe rozwiązanie
problemu odbioru i oczyszczania ścieków z terenu miasta a efektem przedsięwzięcia będzie
zwiększenie z 60% do 95% ilości ścieków oczyszczanych, zgodnie z polskimi i unijnymi normami.
W części strategicznej Programu dla poszczególnych zakresów ochrony środowiska określone
zostały cele długoterminowe do roku 2015 i krótkoterminowe do roku 2006 oraz kierunki polityki
warunkującej osiągnięcie zgodności z obowiązującymi przepisami oraz spełnienie aspiracji
mieszkańców miasta odnośnie środowiskowych aspektów jakości życia.
26
Nowoczesny kompleks budynków Szkoły Podstawowej nr 30 i Gimnazjum nr 3.
Długoterminowymi celami są:
1. W zakresie ochrony powietrza jest poprawa stanu sanitarnego powietrza.
2. W zakresie ochrony przed hałasem długoterminowym celem jest obniżenie natężenia
hałasu do obowiązujących standardów.
3. W zakresie ochrony wód jest poprawa jakości wód powierzchniowych i ochrona wód
podziemnych poprzez uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w mieście.
4. W zakresie ochrony ziemi i gleb celem długoterminowym jest racjonalne wykorzystanie
terenu i zasobów glebowych poprzez zahamowanie procesów degradacji powierzchni ziemi spowodowanej
eksploatacją górniczą.
5. W zakresie ochrony środowiska przyrodniczego celem długoterminowym
jest uwzględnienie wartości środowiska przyrodniczego w polityce przestrzennej i kierunkach
rozwoju miasta.
6. W zakresie zagospodarowania terenów przemysłowych i zdegradowanych
długoterminowym celem jest stopniowe przekształcenie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych.
27
Inwestycja Towarzystwa Budownictwa Społecznego w dzielnicy Wirek.
7. W zakresie ochrony zasobów naturalnych jest racjonalne wykorzystanie złóż
z ograniczeniem szkodliwego wpływu oddziaływań górniczych na powierzchnię.
8. W zakresie ochrony przed elektromagnetycznym promieniowaniem
niejonizującym celem długoterminowym jest kontrola i ograniczenie emisji promieniowania
niejonizującego do środowiska (promieniowania, którego źródłem są linie i stacje
elektroenergetyczne, instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne).
9. W zakresie edukacji ekologicznej jest kształtowanie postaw „przyjaznych środowisku”,
poprzez podnoszenie świadomości mieszkańców w zakresie ochrony środowiska.
Zagadnienia z zakresu ochrony przed odpadami zostały kompleksowo ujęte w osobnym
opracowaniu: „Powiatowym Planie Gospodarki Odpadami dla miasta Ruda Śląska”, który
28
przedstawia aktualny stan gospodarki odpadami w mieście Ruda Śląska, określa potrzeby w powyższym
zakresie wynikające z diagnozy aktualnego stanu, przedstawia prognozy wymaganych zmian oraz cele
i zadania w perspektywie czasowej do 2015 roku.
Wśród źródeł finansowania zadań, które zostały opisane w Programie znajdują się źródła krajowe
oraz fundusze Unii Europejskiej. Szczególny nacisk położono na możliwość uzyskania dofinansowania
z funduszy ochrony środowiska na realizowane zadania z zakresu gospodarki wodno-ściekowej i ochrony
powietrza oraz na wykorzystanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego m.in. na zadania związane
z zagospodarowaniem terenów poprzemysłowych.
W zarządzaniu środowiskiem Program Ochrony Środowiska jest narzędziem koordynacji wszelkich
działań na rzecz ochrony środowiska w mieście i będzie realizowany w długim okresie czasu, stąd w wyniku
podejmowanych działań stopniowo będą osiągane cele i w związku z tym będą się zmieniały priorytety.
Opracowany „Powiatowy Program Ochrony Środowiska dla miasta Ruda Śląska”
jest zgodny z „Programem Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do 2004 roku
oraz celami długoterminowymi do roku 2015” oraz „Strategią Rozwoju Województwa
Śląskiego do 2004 roku oraz celami długoterminowymi do roku 2015”.
MIEJSKA STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH
W RUDZIE ŚLĄSKIEJ NA LATA 2003–2015
Przystępując do tworzenia podstaw miejskiej strategii rozwiązywania problemów społecznych
w Rudzie Śląskiej na lata 2003–2015, oparto się na danych wynikających zarówno z analizy sytuacji
demograficznej miasta jak i diagnozy kwestii i problemów społecznych.
Na badania stanowiące diagnozę rozmiarów zjawisk i problemów społecznych w Rudzie Śląskiej
w 2001 roku składają się studia dokumentów następujących instytucji miejskich:
• Poradnia Terapii Uzależnień od Alkoholu i Pomocy Psychologicznej w Rudzie Śląskiej;
• Powiatowy Urząd Pracy;
• Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Rudzie Śląskiej [PCPR];
• Właściwe wydziały UM w Rudzie Śląskiej;
• Izba Wytrzeźwień;
29
• Kolegium ds. Wykroczeń Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej;
• Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej (przestępczość dorosłych i nieletnich);
• Straż Miejska;
• Policja.
W większości, badania tych instytucji pozwoliły odtworzyć obraz społeczny mieszkańców, którzy w 2001
roku korzystali z usług służb społecznych. Efektem prac diagnostycznych było opracowanie Atlasu Problemów
Społecznych Miasta Ruda Śląska.
W atlasie zawarto opracowania dotyczące: problemów mieszkaniowych związanych z opóźnieniami
w opłatach za czynsz, problemów alkoholowych występujących w mieście, analizy odnośnie występowania
zjawiska bezrobocia; charakterystyki środowisk wspieranych przez system pomocy społecznej, wykroczeń
oraz przestępczości kryminalnej dorosłych i nieletnich mieszkańców Rudy Śląskiej. Raporty tematyczne,
wymienione powyżej, poprzedza zarys obrazu demograficznego zbiorowości zamieszkującej miasto oraz
charakterystyka sytuacji powiatu grodzkiego – Rudy Śląskiej, na tle pozostałych powiatów województwa
śląskiego. Opracowanie kończy się wnioskami ogólnymi, dotyczącymi występowania problemów i zjawisk
społecznych w Rudzie Śląskiej, w omawianym okresie czasu. Całość zamykają dyrektywy do strategii
polityki społecznej oraz monitoringu tych kwestii społecznych w mieście.
ZAKOŃCZENIE
Przedstawione powyżej plany strategiczne – a więc dalekosiężne i długofalowe – oraz
programy realizowane w czasie teraźniejszym powstały z główną myślą: Ruda Śląska ma być
miastem, w którym zarówno praca jak i wypoczynek po niej, w którym realizowanie potrzeb
zarówno w sferze duchowej – edukacyjnej, rekreacyjnej – jak i potrzeb bytowych jest łatwiejsze,
przyjemniejsze i bardziej dostępne.
To z myślą o wszystkich mieszkańcach – a więc i z ich udziałem – tworzono te zapisane na
papierze i planowane do realizacji projekty, których krótkie przedstawienie zawarto na tych stronach.
Trzeba wyrazić przekonanie, że prezentujemy je w takiej formie nie tylko w celach informacyjnych,
ale także po to, by wysłuchać uwag – odnoszących się do ich kształtu, do sposobu ich realizacji, do
perspektyw czasowych ich realizacji – tych wszystkich, którzy chcą coś dodać, chcą coś ulepszyć.
Mamy nadzieję, że tak się stanie i programy realizowane będą nie tylko przez ludzi, ale przede
wszystkich dla nich.
30
Dokumenty źródłowe dostępne są na stronie internetowej
Miasta Ruda Śląska
www.rudaslaska.pl
Pytania i uwagi dotyczące programów strategicznych miasta
prosimy kierować:
[email protected]
Urząd Miasta Ruda Śląska
Plac Jana Pawła II 6
41-709 Ruda Śląska
tel. (032) 2486281-9
fax (032) 2487348
www. rudaslaska.pl
e-mail: [email protected]
Wydawca:
Wydział Organizacyjny Urzędu Miasta
Ruda Śląska