BAS-WASGiPU-384/11 Informacja w sprawie

Warszawa, 28 lutego 2011 r.
BAS-WASGiPU-384/11
Informacja w sprawie uwarunkowań lokalizacji farm wiatrowych
1) warunki lokalizowania farm wiatrowych
Istniejące prawo nie określa wprost warunków lokalizowania elektrowni wiatrowych.
Wyznaczanie lokalizacji oraz warunki udzielania zgody na realizację tego rodzaju
przedsięwzięć są jednak przedmiotem uregulowań prawnych odnoszących się do
gospodarki przestrzennej (planowania przestrzennego) oraz ochrony środowiska
(ocen oddziaływania przedsięwzięć na środowisko).
Możliwości (warunki) lokalizacji farmy wiatrowej powinny wynikać z ustaleń
podstawowych dokumentów planistycznych w gminie: studium uwarunkowań i
kierunków
zagospodarowania
przestrzennego
oraz
miejscowego
planu
zagospodarowania przestrzennego. Oprócz lokalizacji w miejscowym planie zwykle
określa się również parametry techniczne elektrowni, np. wysokość masztu, średnicę
wirnika, minimalną moc zastosowanego generatora, moc akustyczną. Zapewne
jednak nie zawsze określenie tych warunków jest możliwe, nie dla wszystkich
potencjalnych
terenów
inwestycyjnych
w
Polsce
sporządzono
plany
zagospodarowania przestrzennego. Poza tym, dopiero od niedawna obowiązuje
wymóg uwzględniania w polityce przestrzennej gmin (w studium uwarunkowań oraz
w
planach
miejscowych)
terenów
przeznaczonych
pod
budowę
elektrowni
wiatrowych.1 W przypadku braku planu przestrzennego szczegółowe warunki
lokalizacji wskazywane są w decyzji o warunkach zabudowy lub w decyzji o ustaleniu
lokalizacji inwestycji celu publicznego.
1
Dnia 25 września 2010 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,
która wprowadziła wymóg wyznaczania w studium oraz w planach obszarów pod „urządzenia wytwarzające
energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kW”, a także ich stref ochronnych
związanych z ograniczeniami w zabudowie oraz zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu (art. 10 ust. 2a, art. 15
ust. 2 pkt 3a).
2
Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie
przedsięwzięć
mogących
znacząco
oddziaływać
na
środowisko,
„instalacje
wykorzystujące do wytwarzania energii elektrycznej energię wiatru o łącznej mocy
nominalnej elektrowni nie mniejszej niż 100 MW” zalicza się do przedsięwzięć
mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, pozostałe instalacje
wykorzystujące do wytwarzania energii elektrycznej energię wiatru zalicza się do
przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Obie
grupy
przedsięwzięć
wymagają
uzyskania
decyzji
środowiskowych
o
uwarunkowaniach. Częścią postępowania w sprawie wydanie tej decyzji jest
przeprowadzenie oceny oddziaływania planowanej inwestycji na środowisko, przy
czym o ile dla pierwszej grupy przedsięwzięć wykonanie takiej oceny jest
obowiązkowe, o tyle dla drugiej grupy wykonanie oceny zależy od decyzji organu
właściwego do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W procedurze
ocen oddziaływania na środowisko kluczowym dokumentem jest raport o
oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, który powinien uwzględniać i
analizować jego wpływ na poszczególne elementy środowiska, w tym m.in. na
zdrowie i warunki życia ludzi. Istotnym elementem raportu dotyczącego elektrowni
wiatrowej są prognozy emisji hałasu. Jednym z warunków udzielenia zgody na
realizację tego rodzaju
przedsięwzięcia jest m.in. utrzymanie dopuszczalnego
poziomu hałasu – spełnienie norm określonych w Rozporządzeniu Ministra
Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku. Określa ono zróżnicowane dopuszczalne poziomy hałasu dla różnego
rodzaju terenów, w tym przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, itp. Stanowią
one podstawowe kryterium ustalania odległości planowanej inwestycji od terenów
zabudowanych.
2) lokalizowanie farm wiatrowych w pobliżu stacji meteorologicznej
Zasady ochrony urządzeń pomiarowych należących do państwowej służby
hydrologiczno-meteorologicznej określone zostały w przepisach ustawy z dnia 18
lipca 2001 r. Prawo wodne. W myśl art. 107 ust. 2 pkt 2 zabronione jest
„wykonywanie w pobliżu urządzeń pomiarowych służb państwowych czynności
powodujących
ich
zniszczenie,
funkcjonowania
lub
zmianę
uszkodzenie,
warunków
zakłócenie
obserwacji.”
W
celu
prawidłowego
zapewnienia
3
reprezentatywności dokonywanych pomiarów lub obserwacji wokół urządzeń
pomiarowych mogą być ustanawiane strefy ochronne, na których obowiązują
zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów. Zgodnie z art. 107
ust. 5 na obszarach stref ochronnych może być wprowadzony zakaz wznoszenia
obiektów budowlanych oraz wykonywania robót powodujących czasowe lub trwałe
zaburzenie reprezentatywności pomiarów i obserwacji, a w szczególności zakaz
dotyczyć może:
1) wznoszenia wszelkich obiektów budowlanych (w odległości 30 metrów od
urządzeń pomiarowych);
2) wznoszenia zwartej zabudowy piętrowej oraz sadzenia drzew w zwartych
zespołach (w odległości od 30 do 500 metrów od urządzeń pomiarowych).
Strefę ochronną urządzeń pomiarowych ustanawia starosta w drodze decyzji, która
określa zakazy, nakazy, ograniczenia oraz obszary, na których będą one
obowiązywać. Decyzja wydawana jest na wniosek właściwej służby. Wniosek taki
powinien zawierać propozycje granic strefy wraz z planem sytuacyjnym oraz
propozycje dotyczące zakazów, nakazów lub ograniczeń w zakresie użytkowania
gruntów lub korzystania z wód.
3) lokalizowanie pojedynczych elektrowni lub farm wiatrowych na terenie parku
krajobrazowego (np. Załęczański Park Krajobrazowy)
Ustawa o ochronie przyrody zawiera listę potencjalnych zakazów jakie mogą
obowiązywać na terenie parku krajobrazowego. O tym, które z nich będą
obowiązywały na konkretnym obszarze chronionym decyduje organ założycielski w
rozporządzeniu o utworzeniu parku.
Prawną podstawą utworzenia Załęczańskiego Parku Krajobrazowego jest obecnie
Rozporządzenie nr 45/2005 Wojewody Łódzkiego z dnia 24 listopada 2005 r. w
sprawie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego w granicach województwa łódzkiego
(zmienione rozporządzeniem nr 14/2008 Wojewody Łódzkiego z dnia 4 czerwca
2008 r.). Wśród szczególnych celów ochrony Parku (§ 2.6) rozporządzenie to
wymienia m.in.:
•
ochronę krajobrazu o wybitnych walorach naturalnych – wieloprzestrzennych
obszarów leśnych,
4
•
ochronę
krajobrazu
naturalnego
doliny Warty o
wybitnych
walorach
przyrodniczych, krajobrazowych i historycznych,
•
ochronę krajobrazu kulturowego o znacznych walorach zabytkowych z
nagromadzeniem elementów dziedzictwa kulturowego.
Zgodnie z tym rozporządzeniem w Parku zakazuje się „realizacji przedsięwzięć
mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia
27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, za wyjątkiem tych przedsięwzięć,
dla których sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko nie jest
obowiązkowe i przeprowadzona procedura oceny oddziaływania na środowisko
wykazała
brak
niekorzystnego
wpływu
na
walory
przyrodnicze
parku
krajobrazowego”.
Wynika stąd jednoznacznie, że na terenie Załęczańskiego PK nie jest możliwa
realizacja „przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko”,
do których – zgodnie ze wspomnianym wyżej rozporządzeniem Rady Ministrów zalicza się „instalacje wykorzystujące do wytwarzania energii elektrycznej energię
wiatru o łącznej mocy nominalnej elektrowni nie mniejszej niż 100 MW”. Z
rozporządzenia wojewody nie wynika jednak wprost zakaz lokalizowania instalacji o
mniejszej mocy. Decyzja o ewentualnej zgodzie na ich lokalizację uzależniona
została od wyników oceny oddziaływania na środowisko (jej elementem jest ocena
oddziaływania na krajobraz). Pamiętając jednak o tym, że jednym z celów utworzenia
Załęczańskiego PK jest ochrona krajobrazu o wybitnych walorach naturalnych oraz
biorąc pod uwagę fakt, iż elektrownie wiatrowe stanowią zwykle element zaburzający
krajobraz naturalny, można zakładać, że ocena oddziaływania tego rodzaju
przedsięwzięcia dla lokalizacji na terenie parku nie będzie korzystna i w rezultacie
uniemożliwi wydanie zgody jego realizację.
Warto przypomnieć, że podstawowym dokumentem określającym cele i zadania
ochronne w parku krajobrazowym jest plan ochrony. Zasady jego sporządzania oraz
wymogi dotyczące jego treści określa ustawa o ochronie przyrody. Plan ochrony dla
parku krajobrazowego powinien zawierać m.in.:
1)
cele
ochrony
przyrody
uwarunkowania ich realizacji,
oraz
przyrodnicze,
społeczne
i
gospodarcze
5
2) identyfikację oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania istniejących i
potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz ich skutków;
3) wskazanie obszarów realizacji działań ochronnych;
4) określenie zakresu prac związanych z ochroną przyrody i kształtowaniem
krajobrazu;
5) wskazanie obszarów udostępnianych dla celów naukowych, edukacyjnych,
turystycznych, rekreacyjnych, amatorskiego połowu ryb i dla innych form
gospodarowania oraz określenie sposobów korzystania z tych obszarów;
6)
ustalenia
do
studiów
uwarunkowań
i
kierunków
zagospodarowania
przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
Plan jest więc też dokumentem, który wskazuje możliwości realizacji przedsięwzięć
inwestycyjnych na terenie parku. Z informacji uzyskanych w Dyrekcji Sieradzkich
Parków Krajobrazowych wynika jednak, że obecnie Załęczański PK nie ma
aktualnego planu ochrony.
Oprócz istnienia parku krajobrazowego inną ważną okolicznością decydującą o
warunkach lokalizacji farmy wiatrowej jest obecność obszaru Natura 2000, pn.
Załęczański Łuk Warty (PLH100007), którego powierzchnia w znacznym stopniu
pokrywa się z terenem Załęczańskiego PK. Dla obszarów objętych siecią Natura
2000 nie ustanawia się z góry określonych zakazów dotyczących działalności
gospodarczej. Można więc realizować różnego rodzaju przedsięwzięcia inwestycyjne,
jednak pod warunkiem, iż nie będą one miały negatywnego wpływu na te elementy
środowiska przyrodniczego (siedliska przyrodnicze i gatunki zwierząt), dla ochrony
których powołany został obszar Natura 2000. Plany budowy elektrowni wiatrowych
powinny więc zostać ocenione pod kątem wpływu tej inwestycji na obszar Natura
2000 - Załęczański Łuk Warty. Przeprowadzenie takiej oceny jest konieczne nie tylko
w stosunku do przedsięwzięć lokalizowanych w granicach obszaru Natura 2000, ale
również wobec lokalizowanych poza jego granicami, jeśli istnieje podejrzenie, że
inwestycja może wywierać znaczący wpływ na zasoby przyrodnicze objęte tym
obszarem.
Istotną pomocą w ocenie możliwości lokalizowania obiektów budowlanych,
infrastruktury technicznej itp., będzie plan zadań ochronnych sporządzony dla
obszaru Natura 2000. Podstawową treść takiego planu stanowią bowiem wskazania
6
istniejących i potencjalnych zagrożeń dla zachowania właściwego stanu ochrony
siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk będących
przedmiotami ochrony na danym obszarze. Jak dotąd jednak taki plan dla
Załęczańskiego Łuku Warty nie został jeszcze opracowany.
4) oddziaływanie farm wiatrowych na ludzi i środowisko naturalne
Problemy związane z oddziaływaniem elektrowni wiatrowych są od wielu lat
analizowane i opisywane w różnorodnych publikacjach i opracowaniach, najczęściej
zagranicznych, jako że rozwój energetyki wiatrowej ma znacznie dłuższą historię za
granicą niż w Polsce. Niemniej rosnąca w ostatnich latach presja na rozwój
energetyki odnawialnej powoduje również w naszym kraju szybki wzrost liczby
instalacji wykorzystujących energię wiatru. Jednocześnie pojawiają się opracowania i
wytyczne ułatwiające ocenę ich oddziaływania i podejmowanie decyzji w sprawie ich
lokalizacji i warunków eksploatacji. Jednym z takich opracowań są „Wytyczne w
zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki”, przygotowane przez
Ogólnopolskie
Towarzystwo
Ochrony
Ptaków
we
współpracy
z
Polskim
Stowarzyszeniem Energetyki Wiatrowej.2 Innym przykładem są „Tymczasowe
wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze˝.3
Szerzej problem oddziaływań ujmują „Wytyczne w zakresie prognozowania
oddziaływań na środowisko farm wiatrowych'', opracowane przez Fundację na rzecz
Energetyki Zrównoważonej we współpracy z Departamentem Ocen Oddziaływania
4
na Środowisko Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Opisane w nich rodzaje
oddziaływań farm wiatrowych zaczerpnięte zostały z literatury naukowej i branżowej.
Trzeba jednak pamiętać, że każde przedsięwzięcie powinno być oceniane
indywidualnie,
ze
na
względu
różnorodność
lokalnych
uwarunkowań
środowiskowych, technologicznych i społecznych. Mówiąc o oddziaływaniach farm
wiatrowych można je podzielić na oddziaływania na etapie budowy (i likwidacji) i
eksploatacji.5
2
Źródło: www.psew.pl/wytyczne_w_zakresie_oddzialywania_elektrowni_wiatrowych_na_ptaki.htm
Źródło: www.oton.sylaba.pl/wiatraki-wytyczne-2009-II.pdf
4
Źródło: www.oddzialywaniawiatrakow.pl/
5
Na podstawie: „Wytycznych w zakresie prognozowania oddziaływań na środowisko farm wiatrowych”.
3
7
I. Etap budowy i likwidacji
W fazie budowy farmy wiatrowe mogą być źródłem uciążliwości dla ludzi i
zanieczyszczeń dla środowiska: mogą oddziaływać na warunki życia i zdrowie ludzi
(np. poprzez hałas i pylenie), na wody powierzchniowe i podziemne (możliwość
zanieczyszczenia wód), mogą powodować zanieczyszczenie powietrza, pogorszenie
klimatu akustycznego, zanieczyszczenie gleby i powstanie odpadów). florę i faunę
(poprzez zniszczenie siedlisk oraz zakłócenia funkcjonowania populacji), krajobraz
(poprzez spowodowanie widocznych zmian w krajobrazie), dobra materialne, zabytki
i krajobraz kulturowy (poprzez szkody lub korzyści w dobrach materialnych, szkody w
obiektach zabytkowych lub stanowiskach archeologicznych, zmiany w krajobrazie
kulturowym).
II. Etap eksploatacji
•
Oddziaływanie na środowisko akustyczne (emisje hałasu)
Turbina wiatrowa jest źródłem hałasu emitowanego przez obracające się łopaty
wirnika (szum aerodynamiczny). Powoduje też hałas mechaniczny, emitowany przez
przekładnię i generator, jednak dzięki coraz nowocześniejszym technologiom izolacji
gondoli, hałas mechaniczny został ograniczony do poziomu poniżej szumu
aerodynamicznego. Źródłem szumu aerodynamicznego jest przepływające przez
łopaty wirnika powietrze, hałas ten jest więc nieunikniony i dominuje w bezpośrednim
sąsiedztwie farmy wiatrowej. Natężenie emitowanego przez wiatraki hałasu
uzależnione jest od sposobu rozmieszczenia turbin w obrębie farmy oraz ich modelu,
ukształtowania terenu, prędkości i kierunku wiatru oraz rozchodzenia się fal
dźwiękowych w powietrzu. Podstawowym sposobem na ograniczenie uciążliwości
hałasu generowanego przez elektrownie wiatrowe jest utrzymanie odpowiedniej
odległości tych instalacji od terenów zabudowy mieszkaniowej. Odległość ta powinna
wynikać z przeprowadzonych analiz.
•
Oddziaływanie pola i promieniowania elektromagnetycznego
Źródłem pola elektromagnetycznego średnich i wysokich częstotliwości są np.
radiowo - telewizyjne stacje nadawcze, stacje bazowe telefonii komórkowej,
urządzenia radiolokacyjne używane w sektorze wojskowym oraz urządzenia
radionawigacyjne portów lotniczych i portów morskich.
W przypadku turbiny
8
wiatrowej
fale
elektromagnetyczne
wytwarzane
są
przez
generator
oraz
transformator. Urządzenia te znajdują się wewnątrz gondoli - w przestrzeni otoczonej
metalowym przewodnikiem o właściwościach ekranujących, co powoduje, że
efektywny wpływ elektrowni wiatrowej na kształt klimatu elektromagnetycznego
środowiska jest niewielki, w dodatku turbina wiatrowa zwykle umieszczona jest na
znacznej wysokości nad poziomem gruntu, co sprawia, że poziom pola
elektromagnetycznego generowanego przez elementy elektrowni na poziomie terenu
można uznać za pomijalny.
•
Oddziaływanie na ptaki
Wpływ na ptaki należy do najczęstszych i najpoważniejszych oddziaływań farm
wiatrowych. Można wskazać trzy rodzaje potencjalnych oddziaływań:
1) możliwość śmiertelnych zderzeń z elementami wiatraków - rotorem lub wieżą,
2)
utrata
lub
fragmentacja
siedlisk
lęgowych
i/lub
żerowiskowych
lub
wypoczynkowych,
3) tworzenie efektu bariery dla ptaków migrujących sezonowo lub okresowo, lokalnie
pomiędzy żerowiskami i lęgowiskami.
Liczba ptaków ginących na farmach wiatrowych uzależniona jest wielu czynników.
Najważniejsze to:
- lokalizacja farmy wiatrowej względem terenów o szczególnie częstym i licznym
występowaniu ptaków,
- charakter występowania ptaków na danym terenie - lęgowiska, żerowiska, miejsca
wypoczynku, trasy migracyjne sezonowe lub stałe,
- wielkości parku wiatrowego (liczba elektrowni wiatrowych, odległość pomiędzy
poszczególnymi turbinami, sposób rozmieszczenia turbin w przestrzeni),
- rodzaj zastosowanych elektrowni wiatrowych (wysokość wieży, konstrukcja wieży,
średnica rotora, szybkość i częstość obrotów),
- pogoda, pora dnia, widoczność,
- gatunek ptaków,
- sposób oświetlenia wiatraków oraz ich otoczenia.
Oprócz możliwości bezpośredniej kolizji nie mniej istotny jest „odpychający" efekt
elektrowni wiatrowych - odstraszające oddziaływanie siłowni na ptaki żerujące i
9
odpoczywające na terenach otwartych, unikanie przez ptaki terenów, które sąsiadują
z turbinami, w ten sposób tracą korzystne dla siebie siedliska czy miejsca żerowania.
•
Oddziaływanie na chiropterofaunę (nietoperze)
Negatywne oddziaływanie elektrowni wiatrowych na nietoperze może polegać na:
- stwarzaniu zagrożenia kolizjami oraz uniemożliwianiu korzystania z podstawowych
obszarów łownych (przy czym lokalizacje w terenie zadrzewionym/pokrytym
roślinnością krzewiastą prawdopodobnie stanowią większe ryzyko, niż lokalizacje w
terenie otwartym),
- przecinaniu tras przelotów nietoperzy, w tym tras migracyjnych,
- niszczeniu kwater zimowych lub kolonii rozrodczych, lub ich zakłócaniu.
Sądzi się, że częste kolizje z wiatrakami mogą być spowodowane tym, że nietoperze
nie są w stanie ocenić swoim ultradźwiękowym systemem echolokacyjnym ani
dużych prędkości (nawet do 200 km/h na końcu skrzydła), ani rozmiaru wirników.
Warto przypomnieć, że wszystkie występujące w Polsce gatunki nietoperzy
podlegają ścisłej ochronie.
•
Oddziaływanie na krajobraz
Wiatraki mogą być postrzegane jako elementy zaburzające naturalny krajobraz. Z
tego powodu negatywny wpływ farmy wiatrowej na otaczający ją krajobraz będzie
maleć wraz ze wzrostem odległości od inwestycji. W wytycznych w zakresie
prognozowania
oddziaływań
wyróżniono
cztery
strefy
tzw.
„wizualnego
oddziaływania" elektrowni wiatrowych dla terenu płaskiego:
1.
Strefa I (w odległości do 2 km od farmy wiatrowej) - farma wiatrowa jest
elementem dominującym w krajobrazie. Obrotowy ruch wirnika jest wyraźnie
widoczny i dostrzegany przez człowieka.
2.
Strefa II (w odległości do 4,5 km od farmy wiatrowej w warunkach dobrej
widoczności) - elektrownie wiatrowe wyróżniają się w krajobrazie i łatwo je
dostrzec, ale nie są elementem dominującym. Obrotowy ruch wirnika jest
widoczny i przyciąga wzrok człowieka.
3.
Strefa III (w odległości do 8 km od farmy wiatrowej) - elektrownie wiatrowe są
widoczne, ale nie są „narzucającym się" elementem w krajobrazie. W
warunkach dobrej widoczności można dostrzec obracający się wirnik, ale na tle
10
swojego otoczenia same turbiny wydają się być stosunkowo niewielkich
rozmiarów.
4.
Strefa IV (w odległości powyżej 7 km od farmy wiatrowej) - elektrownie wiatrowe
wydają się być niewielkich rozmiarów i nie wyróżniają się znacząco w
otaczającym je krajobrazie. Obrotowy ruch wirnika z takiej odległości jest
właściwie niedostrzegalny.
W terenie pagórkowatym te odległości mogą być znacząco niższe, lub wyższe w
zależności od położenia punktu obserwacyjnego oraz lokalizacji elektrowni.
Elektrownie położone poza wzniesieniami znajdującymi się na linii obserwacyjnej
mogą być niewidoczne, pomimo bliskiej odległości. Jeśli jednak zlokalizowane są na
szczytach wzniesień, ich widzialność będzie wzrastać.
Autor:
Mirosław Gwiazdowicz
specjalista ds. systemu gospodarczego
w Biurze Analiz Sejmowych
Akceptował:
Wicedyrektor Biura Analiz Sejmowych
Grzegorz Gołębiowski
Deskryptory Bazy REX: ochrona środowiska, ochrona przyrody, energetyka