Stres - lekcja 2 źródła stresu, fazy oraz reakcje na stres

LEKCJA 2
ŹRÓDŁA STRESU, FAZY
ORAZ REAKCJE NA STRES
Źródła stresu - kryteria wyodrębniania:
Częstotliwość występowania i czas trwania (tj. stres
incydentalny, stres chroniczny).
Siła, intensywność bodźca stresowego (ważny jest
komponent siły oraz znaczenie psychologiczne bodźca).
Rodzaj bodźca stresowego (stresor).
Źródła stresu – klasyfikacja stresorów:
Źródła fizyczne np. czynniki klimatyczne (wilgotność,
temperatura, siła wiatru), hałas, wibracje, promieniowanie
(jonizujące, mikrofalowe), niedotlenienie, przyspieszenie,
stan nieważkości, pole magnetyczne, ultradźwięki, czynniki
biologiczne (pasożyty, bakterie, wirusy, pleśnie), czynniki
chemiczne (np. gaz bojowy).
Źródła stresu – klasyfikacja stresorów (c.d.):
Źródła chronobiologiczne związane z zaburzeniami
naturalnych rytmów biologicznych tj. ultradialnych (krótsze
niż 20 godzin, np. tętno, oddech), cirkadialnych (trwających 20-28
godzin, np. sen-czuwanie, procesy metaboliczne), infradialnych
(ponad 28 godzin, kilkudniowe, miesięczne, sezonowe, roczne,
kilkuletnie, np. cykl menstruacyjny, hormonalny). Duże znaczenie
ma też zaburzenia rytmów okołodobowych tzw. sychronizatorów
społecznych np. pory posiłków, pracy (wielozmianowość).
Źródła stresu – klasyfikacja stresorów (c.d.):
Źródła psychologiczne, wśród których wyodrębnimy:
zakłócenia (przeszkoda, zwłoka, brak, zaskoczenie, zawód,
wymagania), sytuacje konfliktowe (nieoczekiwany rezultat
działania,
deficyt
czasu
czy
informacji,
sytuacje
nieokreśloności), zagrożenie (fizyczne, wartości, pozycji
społecznej), deprywacja (monotonia, izolacja, niedociążenie,
uwięzienie), przeciążenie (wysiłek fizyczny lub umysłowy).
Źródła stresu – klasyfikacja stresorów (c.d.):
Źródła organizacyjne, związane z udziałem w grupie
zadaniowej i rezygnacji z własnej indywidualności. Wynikają
one z: struktury formalnej i nieformalnej, zadań grupowych,
interesu grupowego, celu grupowego, norm grupowych,
stylu kierowania, dynamiki grupy, kompetencji kierownika,
umiejętności
sprawowania
wywierania
władzy,
kultury organizacyjnej.
wpływu
komunikacji
na
innych,
samo
interpersonalnych,
Fazy stresu – wprowadzenie
Stres jako proces przebiega fazowo. Człowiek reagując na
bodźce (klasyfikując je jako stresory), odbiera to jako rodzaj
ingerencji. W sposób automatyczny pojawia się reakcja obronna.
Ma ona na celu identyfikację skali zagrożenia oraz próbę
stworzenia strategii reagowania. Może ona przybrać formę
ucieczkową, swoistej „aklimatyzacji” z sytuacją stresową lub
wrogiej wobec bodźca (jako reakcja natychmiastowa bądź
przemieszczona w czasie i przestrzeni).
Fazy stresu wg H. H. Selye’go
Faza
alarmowa
-
początkowa,
alarmowa
reakcja
zaskoczenia i niepokoju z powodu niedoświadczenia i
konfrontacji z nową sytuacja. Składa się ona z dwóch subfaz:
szoku i przeciwdziałania szokowi, w której jednostka
podejmuje działania obronne.
Fazy stresu wg H. H. Selye’go (c.d.)
Faza przystosowania zwana inaczej odporności – w
której organizm uczy się skutecznie i bez nadmiernych
zaburzeń radzić sobie ze stresorem. Jeśli organizm poradzi
sobie z trudną sytuacją wszystko wraca do normy. W innym
wypadku następuje trzecia faza.
Fazy stresu wg H. H. Selye’go (c.d.)
Faza wyczerpania – w której następuje stałe pobudzenie
całego organizmu (przewlekły stres) prowadzący do
wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić
do chorób psychosomatycznych lub nawet do śmierci.
Fazy stresu wg I. L. Janisa
Faza zagrożenia - podczas której człowiek dostrzega
oznaki niebezpieczeństwa wywołujące strach.
Faza działania niebezpieczeństwa – w której człowiek
spostrzega niebezpieczeństwo, którego unikniecie zależy od
własnych działań obronnych lub innych ludzi.
Faza skutków – w której człowiek spostrzega mniej lub
bardziej długotrwałe negatywne skutki stresu.
Warstwy reakcji na stres:
Fizjologiczna (reakcje organizmu w postaci somatycznej
np. sercowo-naczyniowe lub choroby psychosomatyczne).
Emocjonalna (na poziomie uczuć i emocji, które sytuacje
stresowe wywołują).
Behawioralna (różnego rodzaju zachowanie adaptacyjne
lub nieprzystosowania się).
Poznawcza (w postaci struktur poznawczych).
Reakcja na stres
Należy odróżnić reakcje na stres incydentalny od
reakcji odległych na stres chroniczny, który może przybrać
formę:
chorób psychosomatycznych, zaburzeń psychicznych (np.
nerwice, psychozy),
dewiacji
społecznych
(np.
przestępczość, samobójstwo).
alkoholizm,
narkomania,
Typy reakcja na stres –
ze względu na stopień szkodliwości:
Dystres - jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie
lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka i
pojawia się w momencie zadziałania bodźca.
Eustres- to stres pozytywnie mobilizujący do działania.
Neustres - to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu,
chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy.
Stres – pozytywny vs negatywny
Stan stresu towarzyszy człowiekowi w funkcjonowaniu
społecznym na różnych etapach jego rozwoju. Stres jest często
odbierany jako kategoria wyłącznie negatywna i w przekazie
społecznym ma naznaczenie pejoratywne. Tym czasem stres jest
stanem dość naturalnym, który przy małym nasileniu ma swoje
konotacje pozytywne. Jeżeli stres jest kontrolowalny a osoba
narażona na taką sytuację ma wyćwiczone sposoby reagowania,
stres może mobilizować a nawet być przekształcony w zasób.
Inaczej się dzieje gdy mamy do czynienia ze stresem chronicznym
lub ma on charakter nadmiarowy. Wtedy potrafi być czynnikiem
destabilizującym zarówno samą jednostkę (np. pod kątem
somatycznym), jak i jej funkcjonowanie społeczne (np. wycofanie
się z relacji interpersonalnych).