Pobierz

MOŻE I MAŁY, ALE ZA TO JAKI ODPOWIEDZIALNY
Katarzyna Holk
Akademia Morska w Gdyni
Streszczenie
Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na problem niskiego zaangażowania w kwestie społecznej odpowiedzialności biznesu przez małe i średnie przedsiębiorstwa oraz zaprezentowanie modelu wdrażania tej koncepcji. Do realizacji celu wykorzystano metodę opisu i analizy krytycznej materiałów pozyskanych w wyniku studiów literatury przedmiotu, publikacji wydanych przez organizacje zajmujące się
społeczną odpowiedzialnością biznesu oraz wiarygodnych źródeł internetowych. Małe i średnie przedsiębiorstwa w niskim stopniu angażują się w działania społecznie odpowiedzialne. Za najczęstsze
przyczyny takiego stanu rzeczy przedsiębiorcy podają brak dostępu do odpowiednich źródeł wiedzy,
wsparcia przy wdrażaniu praktyk oraz brak czasu. Jednak każdy z tych argumentów można bez większego wysiłku odeprzeć.
Maybe it’s small, but it’s so responsible
Summary
The aim of this article is to pay attention to the problem of low engagement in corporate social responsibility by small and medium-sized business and to present an implementation model of this concept. To achieve the aim were used describe and critical analyse methods. Small and medium-sized
business rarely engagement in CSR’s issues. For the most common causes of this entrepreneurs indicate lack of access to appropriate sources of knowledge, support for the implementation practices
and lack of time. However, each of these arguments can without too much effort be rejected.
51
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 3 (23) 2015, s. 51- 60
Może i mały, ale za to jaki odpowiedzialny
Wprowadzenie
Zaledwie co czwarta badana firma deklaruje znajomość pojęcia społecznej odpowiedzialności. Znaczna większość uważa, że społeczna odpowiedzialność to przestrzeganie przepisów prawa. Rzeczywistość pokazuje jednak coś innego. Tylko co czwarty pracodawca zapewnia swoim pracownikom szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, a tylko co trzeci obowiązkowe badania lekarskie.
Większość firm nie ma procedur przeciwdziałających korupcji i nepotyzmowi, a nawet rozpatrywania
skarg swoich klientów. Pracodawcy z sektora MŚP uważają, że kwestia społecznej odpowiedzialności
biznesu ich nie dotyczy. Tłumaczą się: brakiem funduszy, źródeł wiedzy i czasu.
Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi na problem niskiego zaangażowania w kwestie społecznej odpowiedzialności biznesu oraz zaprezentowanie modelu wdrażania tej koncepcji, z szczególnym uwzględnieniem źródeł wsparcia merytoryczno – praktycznego na każdym etapie. Do realizacji
tego celu zostały użyte metoda opisu oraz analizy krytycznej materiałów pozyskanych w wyniku studiów literatury przedmiotu, publikacji wydanych przez organizacje zajmujące się społeczną odpowiedzialnością oraz wiarygodnych źródeł internetowych.
1. Odpowiedzialna przedsiębiorczość
Zgodnie z definicją podaną przez Komisję Europejską odpowiedzialna przedsiębiorczość to zdolność
do realizowania podstawowego celu funkcjonowania przedsiębiorstwa przy jednoczesnym uwzględnieniu kwestii oraz wdrażaniu rozwiązań społecznych i z zakresu ochrony środowiska1. Innymi słowy
jest to tworzenie wartości dodanej dla właścicieli przedsiębiorstwa przy jednoczesnym ukierunkowaniu na pozostałych interesariuszy przedsiębiorstwa. To zintegrowane podejście umożliwia zrównoważony rozwój. Według Małgorzaty Burchard-Dziubińskiej działanie w zrównoważony sposób polega na
uwzględnieniu w działalności sześciu elementów, należą do nich: zużycie energii i materiałów, środowiska przyrodniczego, sprawiedliwości społecznej, społecznego rozwoju, ekonomicznej wydajności: pracowników i oferowanego produktu/ów2. Przedsiębiorstwo jest częścią złożonego systemu, w
którym każdy element składowy zobowiązany jest do empatycznego myślenia i działania. Firma powinna nie tylko eksploatować potrzebne zasoby, ale też równoważyć ich wykorzystanie poprzez poszukiwanie metod mniej degradujących środowisko, wykorzystujących odpady poprodukcyjne, stosowanie działań naprawczych i wiele innych. Argumentem za wprowadzeniem polityki zrównoważonego rozwoju jest uświadomienie przedsiębiorcom, że rzeczywistość jaką tworzą będzie światem w
jakim będą żyły ich dzieci. Chroniąc środowisko, dbamy o samych siebie. Jeśli wydaje się, że coś na co
przedsiębiorstwo wpływa nie wywołuje reakcji zwrotnej, to oznacza iż to przedsiębiorstwo powinno
zmienić perspektywę.
1
Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw, Wprowadzenie do tematyki społecznej odpowiedzialności
biznesu małych i średnich przedsiębiorstw, ec.europa.eu/enterprise/policies/sustainable.../csr/.../introduction_pl.pdf,
15.08.14, s. 2.
2
Burchard-Dziubińska M., Społeczna odpowiedzialność w sektorze MŚP, Ecomanager, 2011, nr 9.
52
Może i mały, ale za to jaki odpowiedzialny
2. Problem społecznej odpowiedzialności w MŚP
Zainteresowanie odpowiedzialną przedsiębiorczością jest najbardziej widoczne ze strony dużych
przedsiębiorstw. Jednak to mikro, małych i średnich przedsiębiorstw jest najwięcej w polskiej gospodarce. W sektorze MŚP panuje przekonanie, że walka o przetrwanie na rynku jest zbyt absorbująca,
żeby dodatkowo zajmować się innymi działaniami3. Powstaje pytanie, jak sytuacja przedstawia się
naprawdę?
Tylko 26% przedstawicieli mikrofirm zna pojęcie społecznej odpowiedzialności biznesu, a 56% z nich
stosuje zasady jej odpowiadające w swoich przedsiębiorstwach4. W 2011 roku Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości przeprowadziła badanie oraz opracowała raport, w którym dokonano oceny
stanu wdrażania standardów z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu5. Nieścisłości pojawiają
się w pytaniu o misję, wizję, kodeks etyczny czy określone wartości, którymi kieruje się firma w codziennej działalności. Dwie na trzy firmy twierdzą, że posiadają owe atrybuty. Tyle, że zaledwie co
piąta firma ma je zapisane w swojej strategii. W małych firmach i przedsiębiorstwach prywatnych
osoby fizycznej społeczną odpowiedzialnością zajmuje się najczęściej właściciel. Natomiast w średnich podmiotach zarząd. Co trzeci respondent stwierdził, że w ich strukturze organizacyjnej nie ma
wyodrębnionej komórki zajmującej się Corporate Social Responsibility.
Zgodnie z wynikami jako ważne dla rozwoju firmy ponad 70% respondentów wskazało relacje z konsumentami i pracownikami. Przeczy temu faktyczna realizacja działań z zakresu społecznej odpowiedzialności, bo ta wyniosła już tylko ponad 40%. Małe i średnie przedsiębiorstwa nie rozumieją zasad
CSR w obszarze praw człowieka, ponieważ dla większości to przestrzeganie przepisów prawa i traktowanie ludzi z poszanowaniem ich odmienności. Zaledwie 15% z badanych podmiotów zapewnia
odpowiednie warunki pracy dla osób niepełnosprawnych. To szczególnie niepokojące zjawisko, ponieważ w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 25 osób przynajmniej 6% powinny stanowić
osoby niepełnosprawne. W innym wypadku, firma zobowiązana jest do odprowadzania świadczenia
pieniężnego do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Przy zapewnieniu dogodnych warunków pracy osoba niepełnosprawna nie uchybia w wykonywaniu swoich
obowiązków osobie pełnosprawnej. Bezrobocie wśród osób niepełnosprawnych to poważny problem
społeczny, który powinno mieć na uwadze każde społecznie odpowiedzialnie przedsiębiorstwo.
Przedsiębiorca chcący aktywizować osoby niepełnosprawne nie jest pozostawiony sam sobie, ale
może liczyć na pomoc ze źródeł zewnętrznych - znacząca część kosztów pokrywana jest przez wcześniej wspomniany PFRON.
Tylko 14% z respondentów posiada spisane procedury antydyskryminacyjne obowiązujące w miejscu
pracy i tyle samo w ramach procesu rekrutacji. Podejmując temat dyskryminacji warto zaznaczyć, że
dokładnie połowa przedstawicieli badanych podmiotów gospodarczych stwierdziła, że zatrudniając
pracownika bierze pod uwagę jego płeć. Znacząca część badanych całkowicie otwarcie przyznaje się,
że w procesie rekrutacyjnym ważne są dla nich elementy takie jak: kraj pochodzenia rekrutowanego,
3
Tamże.
Portal innowacji, Społeczna odpowiedzialność MŚP, http://www.pi.gov.pl, 15.08.14.
5
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Raport: Ocena stanu wdrażania standardów społecznej odpowiedzialności
biznesu wraz z opracowaniem zestawu wskaźników społecznej odpowiedzialności w mikro, małych, średnich i dużych przedsiębiorstwach, PARP, Warszawa 2011, s. 51-199.
4
53
Może i mały, ale za to jaki odpowiedzialny
fakt posiadania dzieci, orientacja seksualna, przynależność etniczna czy religia. Dyskryminacja to łamanie prawa. Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej6 artykuł 32, obowiązuje nakaz równego
traktowania ludzi w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym.
W dwóch na trzy firmy głównym sposobem dbania o satysfakcję pracowników jest terminowe wypłacanie im wynagrodzeń. Inne sposoby dbania o zadowolenie pracownika jak: wyjazdy integracyjne,
dodatkowa opieka medyczna czy inne benefity zapewnia około 8% badanych. Pracodawcy w niewystarczającym stopniu wychodzą naprzeciw potrzebom pracujących rodziców. Około 40% firm nie
zapewnia żadnych udogodnień osobom posiadających małe dzieci. Co trzecia z przebadanych firm
umożliwia wypełnianie obowiązków nałożonych przez stosunek pracy w ramach elastycznego czasu
pracy. Nieco lepiej jawi się wizja awansów oraz rozwoju ścieżek zawodowych pracowników. Blisko
90% przebadanych firm posiada i udostępnia transparentny system awansów czy nagród. Jednak
tylko niewielka część z nich posiada spisane zasady funkcjonowania tych systemów. Daje to bardzo
duże pole do nadużyć w tym zakresie. A odpowiedzialny społecznie przedsiębiorca to sprawiedliwy
przedsiębiorca. Niepokojące jest, że najczęściej podejmowanym działaniem w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy są szkolenia – 80%. Natomiast obowiązkowe badania lekarskie realizuje tylko
61% firm.
Połowa polskich przedsiębiorców nie posiada ustalonych procedur rozpatrywania skarg klientów.
Ponad 75% respondentów nie posiada zabezpieczeń przeciw praktykom korupcyjnym czy nepotyzmem w swoich firmach. Dodatkowo odpowiedzialny przedsiębiorca powinien uświadamiać pracowników gdzie kończy się granica pomiędzy grzecznością a próbą manipulacji i korupcji.
Niecałe 25% z badanych podejmuje jakiekolwiek działania na rzecz społeczności lokalnej, którą
współtworzy. Z tego 53% tylko współpracuje z innymi organizacjami na rzecz społeczności lokalnej.
Mówiąc inne organizacje w domyśle są to podmioty pozarządowe, administracja rządowa czy samorządowa. Firma odpowiedzialna społecznie powinna informować o generowanych przez siebie zanieczyszczeniach, co robi co 10 podmiot. To dość newralgiczny punkt, ponieważ nikt nie chce mówić o
tym że aby osiągnąć zysk z prowadzonej działalności niszczy środowisko wokół siebie. Odpowiedzialność przedsiębiorcy przejawia znajomością skali wyrządzonych szkód, informowaniem o tym przy
jednoczesnym raportowaniu do opinii publicznej jakie działania naprawcze zostały podjęte lub inne,
które mają na celu stworzenie nowatorskiego podejścia nieniszczącego ale budującego wartość dla
interesariuszy przedsiębiorstwa.
Zaledwie 45% firm mierzy i bierze pod uwagę w swojej działalności wpływ na środowisko naturalne.
Najpowszechniejszą metodą ograniczania złego wpływu na środowisko jest metoda eko-biura. W jej
ramach stosuje się energooszczędne żarówki, wyłącza się sprzęt biurowy z prądu po zakończeniu
pracy czy segreguje się śmieci.
Narzekać i wytykać błędy można w nieskończoność. Problem tkwi, w nieutożsamianiu się przedsiębiorstwa z problemami społecznymi, nawet tymi które samo potęguje. Polska mentalność małego
przedsiębiorcy samoistnie wzbrania go przed angażowaniem się w działania nieprzynoszące natychmiastowych korzyści. Wskazuje to na krótkowzroczność i brak wizji przedsiębiorstwa w przyszłości.
Jak wynika z wcześniej wskazanego raportu blisko 66% firm nie widzi potrzeby angażowania się w
działania z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu. Uważają, że bieżąca działalność jest i tak
wystarczająco absorbująca. Dlaczego firmy nie chcą być społecznie odpowiedzialne? Najwięcej, bo
6
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2.04.1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483).
54
Może i mały, ale za to jaki odpowiedzialny
38% badanych usprawiedliwia się problemami finansowymi. Ponadto uważają, że nie mają czasu oraz
brak im wiedzy. Stanowisko braku odpowiedniej wiedzy do prowadzenia działań odpowiedzialnych
społecznie potwierdzają również inne publikacje na ten temat7.
3. Korzyści z wdrażania zasad CSR
Dlaczego firmy powinny chcieć być społecznie odpowiedzialne? Na przedsiębiorstwo społecznie odpowiedzialne jest nakierowana większa uwaga inwestorów. Są oni bardziej zainteresowani współpracą z podmiotem, który cechuje się przejrzystością działania. Ścieżki, którymi podąża oraz wartości
jakimi się posługuje są transparentne. Buduje tym samym pozytywne i długoterminowe relacje z otoczeniem. Widoczny wzrost świadomości konsumentów powoduje, że klient w procesie decyzyjnym
dokłada do swojej listy nowe kryterium wyboru a mianowicie wartości jakie są dla niego w ważne
życiu. Konsument, który jest konsekwentny w swoim stanowisku będzie mniej lub bardziej świadomie
wybierał produkty reprezentujące to co dla niego istotne. Rola firmy polega na dostarczeniu klientowi pewności, że naprawdę przestrzega zasad i chroni wartości, którymi się chwali. Stopniowo taki
podmiot zyskuje zaufanie klientów oraz tworzy ich lojalne grono.
Przechodząc do najważniejszych klientów przedsiębiorstwa, czyli pracowników okazuje się zasady
CSR wpływają także na kulturę organizacyjną. Wartości na jakich opiera się taka kultura to: zaangażowanie, zaufanie, szacunek, poczucie odpowiedzialności oraz otwartość. Niweluje się liczba konfliktów a efektywność zespołu pracowniczego wzrasta. W takim środowisku pracy zmniejsza się fluktuacja kadr (w tym koszty), a firma może pozyskać relatywnie lepszych pracowników. Wszystkie te elementy składają się na pełne zaangażowanie pracownika, który zna znaczenie swojej pracy, utożsamia
się z wartościami organizacji oraz przede wszystkim wierzy w to co robi. W takowym ujęciu nie ma
mowy o postrzeganiu pracownika jako kosztu, generującego kolejne koszty. Odpowiedzialny pracodawca buduje kulturę organizacyjną na podobieństwo drzewa. Aby uzyskać piękną koronę, tworzoną
przez sieć lojalnych klientów, najpierw musi mieć mocne korzenie na których może się oprzeć i wrastać. Tymi symbolicznymi korzeniami mogą być wyłącznie pełni pasji i zaangażowania pracownicy.
Zrównoważony rozwój organizacji daje przedsiębiorstwu korzyści w postaci optymalnego wykorzystania zasobów. Zmniejszenie materiałochłonności i energochłonności redukuje koszty. To, a także
otwarte, innowacyjne podejście do wykorzystania odpadów poprodukcyjnych zwiększa rentowność
organizacji w długim okresie czasu.
Transparentne, etyczne postępowanie powoduje zmniejszenie ryzyka prowadzenia działalności. Wychodzące naprzeciw rodzącym się potrzebom interesariuszy działanie umacnia pozycję rynkową
przedsiębiorstwa. Mimo funkcjonowania w zmieniającym się nieustannie otoczeniu swoim postępowaniem narzuca reguły gry konkurentom. Zmuszając ich do podobnych aktywności, jeśli nie chcą
wypaść z rynku. Firma odpowiedzialna społecznie reaguje na pojawiające się problemy, wykorzystuje
szanse szybciej od innych. Przedsiębiorstwo szczerze realizujące kwestie zrównoważonego rozwoju
ma zdecydowanie większe szanse na przetrwanie, czy nawet bycie liderem rynkowym. Cechuje się
empatią i elastycznością co sprawia, że zawsze jest o krok przed konkurentami. Ryzyko prowadzenia
7
Wołoszyn J., Stawicka E., Ratajczak M., Społeczna odpowiedzialność małych i średnich przedsiębiorstw agrobiznesu z obszarów wiejskich, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2012, s. 29.
55
Może i mały, ale za to jaki odpowiedzialny
działalności spada również dlatego, że etycznie działające przedsiębiorstwo rzadko dotykają sytuacje
kryzysowe takie jak: strajki pracowników, bojkoty konsumentów czy wypadki w pracy8.
Działania społecznie odpowiedzialne umożliwiają również budowę pozytywnego wizerunku firmy.
Częstym błędem przedsiębiorców jest utożsamianie CSR z działalnością piarową lub filantropią. Społeczna odpowiedzialność to codzienna praca, a nie abstrakcyjny twór. Interesariusze przedsiębiorstwa wymagają szerszego dostępu do informacji i etycznego postępowania. Małe i średnie przedsiębiorstwa muszą zaadaptować się do zmian9. Zgodnie ze słowami Heraklita phanta rei. Zrównoważone
działanie to realne pieniądze, które można zarobić, zaoszczędzić lub po prostu nie stracić10.
Motywacja przedsiębiorstwa do zaangażowania się w działania z obszarów społecznej odpowiedzialności biznesu wynika z trzech obszarów. Po pierwsze są to korzyści biznesowe, wynikające ze statutowej działalności przedsiębiorstwa. Należą do nich wszelkie korzyści materialne oraz niematerialne.
Korzyści materialne to przede wszystkim zwiększenie wartości rynkowej przedsiębiorstwa w długim
okresie czasu oraz osiąganie zysków. Do korzyści niematerialnych należy przykładowo uzyskanie statusu, nawet nie tyle formalnego ale żyjącego w świadomości ludzi, pożądanego pracodawcy. Takiego,
z którym każdy pracownik chciałby nawiązać współpracę. Po drugie są to wartości osobiste przejawiające się pragnieniem wdrażania własnych życiowych idei w działalność przedsiębiorstwa. To co robi
się w życiu powinno być wewnętrznie spójne z tym w co wierzymy. Tylko w ten sposób możemy mówić o integralności i zmierzaniu w kierunku harmonii, gdzie słowo muszę ewoluuje w słowo chcę.
Trzecią grupą czynników motywujących przedsiębiorcę są te zależne od woli interesariuszy. Działanie
opiera się na podobnym mechanizmie co lobbowanie. Motywacja opiera się na pragnieniu spełnienia
wymogów przemysłowych, legislacyjnych czy społecznych11.
4. Model wdrażania zasad społecznej odpowiedzialności
Po wyłożeniu powyższych argumentów, rodzi się kolejne pytanie jak? Strategii społecznej odpowiedzialności organizacji jest tyle co samych przedsiębiorstw. Nie ma tu rozwiązań lepszych czy gorszych.
Rozwiązania powinny wynikać z profilu działalności organizacji i być odpowiedzią na realne problemy12. Każde przedsiębiorstwo wywiera inny wpływ na otoczenie, w którym funkcjonuje dlatego relacje z otoczeniem należy ustalać indywidualnie13.
Komisja Europejska opracowała kroki wdrażania społecznej odpowiedzialności w działania przedsiębiorstwa14. Zanim jednak zostaną omówione konkretne etapy, zostanie zasygnalizowane gdzie szukać
wiedzy o koncepcji CSR. Przedsiębiorstwa mogą korzystać z baz wiedzy organizacji pozarządowych
zajmujących się tym tematem. Organizacje, o których mowa funkcjonują w modelu think tank. Model
ten determinuje działania jakimi się zajmują, należą do nich między innymi przeprowadzanie badań,
analizowanie sytuacji na rynku ze względu na społeczną odpowiedzialność, prowadzenie kampanii
8
Tamże, s. 28.
Knopf J., Mayer-Scholl B., Wskazówki dla doradców. Społeczna odpowiedzialność biznesu dla małych i średnich przedsiębiorstw, Komisja Europejska, Berlin, 2013, s. 9.
10
Wołoszyn J., Stawicka E., Ratajczak M., Społeczna odpowiedzialność …, dz. cyt., s. 28.
11
Knopf J., Mayer-Scholl B., Wskazówki dla doradców…, dz. cyt., s. 10.
12
Tamże, s. 12.
13
Burchard-Dziubińska M., Społeczna odpowiedzialność …, dz. cyt., nr 9.
14
Knopf J., Mayer-Scholl B., Wskazówki dla doradców…, dz. cyt., s. 12.
9
56
Może i mały, ale za to jaki odpowiedzialny
społecznych mających za zadanie podnieść świadomość społeczeństwa w danej kwestii, współpraca z
przedsiębiorstwami, jednostkami naukowymi, organizacjami pozarządowymi i międzynarodowymi
oraz administracją. Do celów działalności think tanków należy także poszukiwanie sposobów rozwiązań problemów społecznych i udział w publicznej debacie. To podmioty opiniotwórcze. Dla przykładu
Forum Odpowiedzialnego Biznesu15 prowadzi bazę wiedzy o CSR, gdzie można wyszukać, funkcjonujące w polskich firmach, przykłady wdrożeń praktyk odpowiedzialnych społecznie. Dodatkowo na
stronie internetowej Forum można pobrać i korzystać z wszelkich publikacji i raportów. Zarówno
wiedza teoretyczna oraz ta praktyczna jest oferowana bezpłatnie. Innymi powszechnie uznanymi
organizacjami pozarządowymi zajmującymi się tą ideą są Fundacja Centrum CSR16 czy CRnavigator17.
Innym źródłem wiedzy są publikacje m.in.: „Odpowiedzialność społeczna w procesie zarządzania
przedsiębiorstwem” Adriany Paliwody-Matiolańskiej18, „Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw” Jadwigi Adamczyk19, a z publikacji zagranicznych szczególnie godna polecenia jest „Firma
zrównoważonego rozwoju” Chris’a Laszlo20.
Pierwszym etapem wdrażania idei społecznej odpowiedzialności jest powołanie interdyscyplinarnego
zespołu, który się tym zajmie. Ważne jest, żeby jak najbardziej zdywersyfikować zespół zapewni to
efekt synergii, wynikający z różnych perspektyw patrzenia na daną kwestię. Jeśli firma jest mała i
ciężko mówić o jakimkolwiek zespole do czegokolwiek to dobrze byłoby wyznaczyć chociaż jedną
osobę do tych działań.
Drugim etapem jest samoocena. Praktyki społecznie odpowiedzialne nie są czymś wyimaginowanym,
co sprawia że firma dokonując oceny swoich działań pod tym kątem dowiaduje się, że realizuje kilka
takich praktyk, często nieświadomie. W tym miejscu należy nadmienić, że aby uznać przedsiębiorstwo za działające w zrównoważony sposób musi ono mieć opracowaną i realizować spójną strategię
działania w wielu obszarach, wybiórcze czynności nie wystarczą. Aby tego dokonać można wykorzystać narzędzie oferowane przez Scottish Business in the Community21. SBC oferuje na swojej stronie
internetowej kwestionariusz badający obszary takie jak: zarządzanie organizacją i etyka, rynek (stosunek do konsumentów oraz wpływu wywieranego na swoją grupę docelową), miejsce pracy, wpływ
na środowisko naturalne oraz na społeczność lokalną. Tak wypełniony kwestionariusz można wysłać
do tej organizacji, gdzie zostanie przeanalizowany. W odpowiedzi zwrotnej firma otrzymuje rekomendacje dotyczące mocnych stron i szans, jakie stoją przed organizacją. Jeśli firma sobie tego życzy,
SBC oferuje pomoc we wdrażaniu idei społecznej odpowiedzialności w codzienność biznesową. Nawet jeśli firma nie chce wysłać swojej analizy do SBC to postawienie sobie pytań w owych obszarach i
próby ustalenia na nie odpowiedzi naprowadzą osoby zajmujące się tym tematem na odpowiedni tok
myślenia i działania.
Trzecim etapem jest benchmarking. Polegający, w przypadku społecznej odpowiedzialności, na diagnozowaniu, opracowywaniu i przeprojektowywaniu procesów w firmie w wyniku porównania ich z
procesami firm konkurencyjnych. To porównywanie co inni robią lepiej od nas, a przynosi im to ko15
odpowiedzialnybiznes.pl, 16.08.14.
www.centrumcsr.pl, 16.08.14.
17
www.crnavigator.com, 16.08.14.
18
Paliwoda-Matiolańska A., Odpowiedzialność społeczna w procesie zarządzania przedsiębiorstwem, C.H.Beck, Warszawa
2009.
19
Adamczyk J., Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2009.
20
Laszlo Ch., Firma zrównoważonego rozwoju, Studio Emka, Warszawa 2008.
21
Scottish Business in the Community, Growing Business. Flourishing Communities. How to get Corporate Social Responsibility working for your business, SBC, s. 3-8.
16
57
Może i mały, ale za to jaki odpowiedzialny
rzyści. Benchmarking konkurencyjny jest trudny, bo przedsiębiorstwa nie dzielą się między sobą informacjami jak udało się im odnieść sukces. Wręcz jest to chronione. Na szczęście inaczej wygląda
trochę sprawa z kwestią społecznej odpowiedzialności, która zakłada iż firma udostępnia swoim interesariuszom jak najwięcej informacji o tym co robi. Dobre praktyki i ich efekty są najczęściej na witrynach internetowych przedsiębiorstw. A najlepsze praktyki umieszczane są w raportach wcześniej
wspomnianych organizacji pozarządowych. Na tym etapie firma może pokusić się także
o zapoznanie z powszechnie uznanymi standardami społecznej odpowiedzialności. Standardy takie
jak norma ISO 26000, Światowa Inicjatywa Sprawozdawcza czy wytyczne Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczące biznesu mogą stanowić punkt wyjścia do wprowadzenia zasad CSR w organizacji22.
Przykładowo pracodawca może wdrożyć standard zarządzania zasobami ludzkimi – Zatrudnienie Fair
Play 2007 (ZFP-2007)23. Standard ten, może być wdrożony przez każdego pracodawcę, który chce
stworzyć zdolny do długofalowego rozwoju zespół pracowników. Zbudować przejrzyste i oparte na
zaufaniu relacje z pracownikami. Wdrożenie standardu ZFP-2007 może być realizowane samodzielnie
lub przez organizację wspólnie z Fundacją Krajowej Izby Gospodarczej „Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym”.
W przypadku samodzielnego wdrażania IPED i KIG służą pomocą przy weryfikacji zapisów procesów
standardu. Standard wdrażany jest w dziewięciu krokach. Przedsiębiorstwo wyznacza osobę odpowiedzialną za kwestię CSR w organizacji, w tym za kontakt z KIG i IPED. Następnie taki pracownik kontaktuje się z KIG i IPED i umożliwia zapoznanie się ze specyfiką firmy. Kolejnymi krokami są ustalenie
narzędzi zarządczych wymaganych standardem, które umożliwią funkcjonowanie systemu w organizacji oraz podział zadań i harmonogramu w zakresie opracowywania narzędzi zarządzania pomiędzy
firmę, KIG i IPED. Kolejno narzędzia są wdrażane i ciągle udoskonalane. Kamieniem milowym jest
przeprowadzenie auditu wewnętrznego i podjęcie działań korygujących. Po przeprowadzeniu auditu
wewnętrznego czas na audit zewnętrzny, który przeprowadza IPED. Pozytywne jego przejście potwierdzone zostaje certyfikatem standardu ZFP-2007 oraz daje możliwość pracodawcy posługiwaniem się logiem ZFP.
Czwartym etapem wdrażania społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw jest argumentowanie za i
przeciw za angażowaniem się w różne obszary. Pomocne jest w tym momencie zapoznanie z bieżącymi i przyszłymi przepisami oraz regulacjami. Spojrzenie z pewnego dystansu umożliwia również
zapoznanie się z oczekiwaniami wobec branży, w której dane przedsiębiorstwo funkcjonuje24. Takie
informacje o panujących trendach ale także o tych prognozowanych dostarczają wcześniej omówione
organizacje think tank. Komisja Europejska25 opracowała i oddała do powszechnego użytku narzędzie
do identyfikowania działań CSR, mających w perspektywie wzmocnić firmę. Kwestionariusz zawiera
pytania z zakresów polityk: miejsca pracy, proekologicznej, wobec rynku, lokalnej społeczności oraz
wartości wyznawanych przez firmę. Pytania dla każdego obszaru dotyczą konkretnych działań, jakie
firma może realizować aby zbliżyć się do tytułu społecznie odpowiedzialnej. Jeśli na dane pytanie
odpowiedź jest przecząca to w domyśle, gdzieś osoby zajmujące się tą kwestią powinny o tym pomy22
Knopf J., Mayer-Scholl B., Wskazówki dla doradców…, dz. cyt., s. 13.
Fundacja „Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym”, Zatrudnienie Fair Play,
http://www.praca.fairplay.pl/kontakt.html, 16.08.14.
24
Knopf J., Mayer-Scholl B., Wskazówki dla doradców…, dz. cyt., s. 13.
25
Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw, Odpowiedzialne przedsiębiorstwo – podnoszenie świadomości, ec.europa.eu/enterprise/policies/sustainable.../csr/.../questionaire_pl.pdf, 17.08.14, s. 3-13.
23
58
Może i mały, ale za to jaki odpowiedzialny
śleć i zadać sobie kolejne pytania: Czy w naszej firmie można zrobić coś w danym zakresie? Czy jest to
zasadne? Czy istnieje problem jakiś problem w tym obszarze? Ponadto, pod każdą grupą rozpisane
jest dlaczego CSR w nim jest ważny, jakie korzyści niesie dla firmy.
Piątym etapem jest zadanie pytań o historię firmy, o wartości jakimi się kierowała przez te lata albo
jakimi chce się kierować, o misję i wizję firmy. To kluczowe elementy, bez których firma nie może
prawidłowo funkcjonować a są one bardzo często pomijane. Pozornie przedsiębiorstwo może funkcjonować bez określenia misji i wizji, czasami nawet całkiem skutecznie. To niestety tylko krótkookresowa perspektywa. W ciągle zmieniającym się otoczeniu przedsiębiorstwo musi mieć określone kim
jest i kim chce być. Inaczej miotane ciągłymi zmianami, prędzej czy później, popełni błąd – będzie
miało problemy finansowe, pracownicy czy klienci będą niezadowoleni i tak dalej. Tylko konsekwencja i upór w dążeniu do pewnej wizji przedsiębiorstwa daje możliwość rozwoju przedsiębiorstwu.
Dążenie do pewnej wizji doskonałości jest szansą na dotrzymanie kroku swoim klientom.
Szóstym etapem jest zrozumienie i identyfikacja z interesariuszami. Efektem końcowym powinien być
wypracowany system dostarczania wartości dodanej dla czterech głównych grup interesariuszy: pracowników, konsumentów, dostawców oraz organizacji rządowych i pozarządowych. Wartość dodana
to korzyść dla każdej z wymienionych grup, którą dostarcza przedsiębiorstwo realizując działania do
jakich zostało powołane. Ideałem jest dostarczenie zadowolenia, korzyści wszystkim jednocześnie.
Przykładowo dostawca i nasza firma opracują technologię zmniejszającą ilość opadów zarówno na
etapie tworzenia materiału, jak i jego późniejszego wykorzystania to koszty spadają dla dwojga. Pracownicy pracują w mniej szkodliwych warunkach, klienci żyją w czystszym środowisku a organizacje
rządowe odnotowują mniejsze zanieczyszczenie środowiska. W celu dzielenia się tymi dobrymi praktykami powstał program partnerstwa Forum Odpowiedzialnego Biznesu – interesariusze.pl. Witryna
internetowa podzielona jest ze względu na rodzaj interesariuszy. Opisane na niej zostały dobre praktyki z zakresu budowania relacji z interesariuszami. Właściciele firm, osoby wdrażające czy zajmujące
się społeczną odpowiedzialnością na co dzień mogą uczyć się na tych pomysłach, korzystać z nich.
Zaprezentowane praktyki dotyczą firm z różnorodnych branż, dzięki temu przedsiębiorca może znaleźć również coś dla siebie.
Po analizach i poszukiwaniach przedsiębiorca przechodzi do etapu siódmego, w którym określa obszary, w jakie chce się zaangażować, wyznacza konkretne cele i tworzy plan działania. Realizowane
działania cały czas są monitorowane, ciągle udoskonalane a osiągnięte rezultaty są przekazywane do
opinii publicznej.
Poszukując pomocy w opracowaniu strategii i w wdrażaniu działań CSR warto zorientować się czy nie
jest prowadzony jakiś projekt w ramach, którego istnieje możliwość wdrożenia zasad społecznej odpowiedzialności do organizacji. Ciekawym przedsięwzięciem Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości jest „Społeczna Odpowiedzialność Biznesu”26. Celem projektu jest wsparcie firm z sektora MŚP
w budowaniu przewagi konkurencyjnej w oparciu o realizowanie działań społecznie odpowiedzialnych. W ramach projektu przedsiębiorcy mogą skorzystać z pomocy profesjonalnych i doświadczonych doradców, we współpracy z nimi zostanie opracowany indywidulany Plan Rozwoju firmy, zrealizowane zostaną szkolenia i wsparcie we wprowadzaniu zapisków z Planu Rozwoju w życie. Aby po
jakimś czasie nie zostawić przedsiębiorcy samemu sobie, zostanie również dla niego przygotowany
26
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Założenia projektu „Społeczna Odpowiedzialność Biznesu”,
http://www.sob.parp.gov.pl/index.php/o-projekcie-informacje-ogolne-u5jdevl-veo#.U_84mMV_uE4, 19.08.14.
59
Może i mały, ale za to jaki odpowiedzialny
model diagnozy i wdrażania dobrych praktyk, wraz z przykładowymi opisami jak to dokładnie zrobić.
Wszystkie działania oferowane przedsiębiorcom w ramach tego projektu są bezpłatne.
Podsumowanie
Istnieją trzy główne obszary motywacji przedsiębiorców do podejmowania działań z zakresu społecznej odpowiedzialności, należą do nich: korzyści biznesowe, wdrażanie wartości osobistych i zaspokajanie potrzeb interesariuszy. W ramach tych obszarów firma może osiągnąć szereg korzyści takich jak:
długoterminowe relacje z interesariuszami, w tym inwestorami, lepszy wizerunek, mniejsza fluktuacja
kadr czy ograniczenie ryzyka operacyjnego.
Aby wdrożyć społeczną odpowiedzialność w firmie, przedsiębiorcy mogą korzystać z bezpłatnych baz
danych organizacji pozarządowych oraz wsparcia przy wdrażaniu praktyk CSR. Natomiast brak czasu
nie jest żadnym argumentem, ponieważ jeżeli dzisiejszy „nieodpowiedzialny społecznie” przedsiębiorca nie będzie wdrażał dobrych praktyk i dążył do zapewnienia wartości dla interesariuszy to jutrzejszy klient wybierze produkty społecznie odpowiedzialnego konkurenta.
Bibliografia
1. Adamczyk J., Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2009
2. Burchard-Dziubińska M., Społeczna odpowiedzialność w sektorze MŚP, Ecomanager, 2011, nr 9
3. Fundacja „Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym”, Zatrudnienie Fair Play,
http://www.praca.fairplay.pl/kontakt.html
4. Laszlo Ch., Firma zrównoważonego rozwoju, Studio Emka, Warszawa 2008
5. Knopf J., Mayer-Scholl B., Wskazówki dla doradców. Społeczna odpowiedzialność biznesu dla małych i
średnich przedsiębiorstw, Komisja Europejska, Berlin, 2013
6. Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw, Odpowiedzialne przedsiębiorstwo – podnoszenie świadomości, ec.europa.eu/enterprise/policies/sustainable.../csr/.../questionaire_pl.pdf
7. Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw, Wprowadzenie do tematyki społecznej
odpowiedzialności
biznesu
małych
i
średnich
przedsiębiorstw,
ec.europa.eu/enterprise/policies/sustainable.../csr/.../introduction_pl.pdf
8. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2.04.1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483)
9. Paliwoda-Matiolańska A., Odpowiedzialność społeczna w procesie zarządzania przedsiębiorstwem,
C.H.Beck, Warszawa 2009
10. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Raport: Ocena stanu wdrażania standardów społecznej
odpowiedzialności biznesu wraz z opracowaniem zestawu wskaźników społecznej odpowiedzialności w
mikro, małych, średnich i dużych przedsiębiorstwach, PARP, Warszawa 2011
11. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Założenia projektu „Społeczna Odpowiedzialność Biznesu”,
http://www.sob.parp.gov.pl/index.php/o-projekcie-informacje-ogolne-u5jdevl-veo#.U_84mMV_uE4.
12. Portal innowacji, Społeczna odpowiedzialność MŚP, http://www.pi.gov.pl
13. Scottish Business in the Community, Growing Business. Flourishing Communities. How to get Corporate
Social Responsibility working for your business, SBC
14. Wołoszyn J., Stawicka E., Ratajczak M., Społeczna odpowiedzialność małych i średnich przedsiębiorstw
agrobiznesu z obszarów wiejskich, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2012
15. odpowiedzialnybiznes.pl
16. www.centrumcsr.pl
17. www.crnavigator.com
60