Obniżenie wieku obowiązku szkolnego a nauczanie języka

Regina Raczyńska
Metodyk języka angielskiego z wieloletnim doświadczeniem. Pracuje
z grupami młodzieży i dorosłych, ale jej pasją jest nauczanie dzieci.
Od 11 lat prowadzi szkołę językową. Przez kilka lat była redaktorką
w wydawnictwie Pearson Longman. Obecnie jest współautorką wielu
znanych serii podręczników do nauki języka angielskiego: Footprints,
Yazoo (dla klas I-III dla szkoły podstawowej), Real Life, Success (dla
liceum) oraz testów maturalnych.
Obniżenie wieku obowiązku szkolnego
a nauczanie języka angielskiego
Dylematy rodziców i nauczycieli
W 2009 roku rozpoczął się trzyletni proces obniżenia wieku obowiązku
szkolnego z siedmiu do sześciu lat. Zanim (we wrześniu 2012 roku) wszystkie
sześciolatki pójdą do pierwszej klasy, w tysiącach domów będą trwały dyskusje, czy
posłać dziecko do pierwszej klasy jeszcze jako sześciolatka, czy może wtedy, gdy
dziecko będzie miało lat siedem. Sama jestem matką sześciolatki i należę do tej
łamiącej sobie głowę grupy rodziców, którzy starają się zdecydować mądrze. Ale ta
decyzja naprawdę nie jest łatwa. Czy zatrzymać dziecko w zerówce w przedszkolu?
(Będzie bezpieczne, w tej samej grupie, z tą samą Panią, z kolegami…) A może warto,
by rozpoczęło zerówkę już w szkole? (Powoli pozna nowe otoczenie, nowych kolegów,
z którymi rozpocznie za rok pierwszą klasę…) A może zrezygnować z zerówki i posłać
dziecko od razu do pierwszej klasy? (Przecież jest już takie rozwinięte, ale tak bardzo
jeszcze lubi się bawić…) Same dylematy…!
Z drugiej strony jestem nauczycielką i dokładnie zdaję sobie sprawę, przed
jakimi wyzwaniami stają nauczyciele klas pierwszych. W jaki sposób uczyć w jednej
klasie dzieci sześcio- i siedmioletnie? Przecież te dwie grupy dzieci są na zupełnie
różnych etapach rozwoju! Wielu nauczycieli ucząc przepełnione klasy składające się
z samych siedmiolatków zmaga się z problemem mixed abilities. Gdy dodamy to tego
różnice wiekowe, które mają odzwierciedlenie w zupełnie różnym zachowaniu i
funkcjonowaniu dzieci w grupie, problem ten staje się jeszcze bardziej złożony.
Każde dziecko jest niepowtarzalne, wychowywane w niepowtarzalnych
warunkach, z zupełnie różnymi doświadczeniami i stopniem dojrzałości. Czy można
zatem znaleźć jakiś sposób na scharakteryzowanie dzieci sześcio- i siedmioletnich?
Tak. Każdej z tych grup wiekowych przypisane są różne schematy zachowań,
ponieważ pomimo tego, że każde dziecko jest indywidualnością, to jednak każde z
nich przechodzi przez podobne procesy rozwojowe, a jego zachowania rozwijają się
według pewnych przewidywalnych wzorców.
1
Wzorce zachowań
Rozwój dziecka przebiega dynamicznie. Nie jest stałą, ciągłą linią. Można go
porównać raczej do paraboli, gdzie okresy równowagi i nierównowagi przeplatają
się wzajemnie. Zmiany w zachowaniu dziecka podlegają określonym regułom i
wzorcom. Warto, by zarówno rodzice jak i nauczyciele zaznajomili się z nimi, by
umieć prawidłowo reagować na zmiany w zachowaniu dziecka.
Przyjrzyjmy się charakterystyce rozwoju psychicznego sześcio- i siedmiolatka.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sześciolatek
podlega gwałtownym, skrajnym
emocjom
ma zmienne nastroje
chce być w centrum uwagi
bardzo wiele wymaga od
innych, jest nieustępliwych w
swoich żądaniach
jest zuchwały i agresywny
bywa krnąbrny, niegrzeczny i
impertynencki, może godzinami
dyskutować nad wydanym
poleceniem
jest żądny przygód
jest bezzasadnie pewny siebie
zachwyca wigorem, energią i
gotowością do poznawania
nowych rzeczy
wydaje się „zdolny niemal do
wszystkiego”
ma problemy z podjęciem
decyzji, wyboru
trudno pogodzić mu się z
krytyką lub karą
wszystko musi być tak, jak tego
chce, to inni mają się
podporządkować
musi wygrywać; potrafi
oszukać lub rozpłakać się, żeby
nie przegrać
kiedy wygrywa jest ciepły,
entuzjastyczny i gotowy do
pomocy
nie zawsze mówi prawdę
nie potrafi przyznać się do winy
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
2
Siedmiolatek
ma momenty żywiołowości,
pewności siebie wielkiego
zadowolenia, ale jest dużo
bardziej skryty
jest spokojniejszy i łatwiejszy
we współżyciu
częściej narzeka niż cieszy się
nie dochodzi swoich praw,
stroni od walki
jest markotny, osowiały i
chimeryczny
stroni od innych ludzi
ma ruchliwe ręce, ciągle czegoś
dotyka i bada wszystko, z czym
wejdzie w kontakt
znajduje się w okresie bardzo
dynamicznego rozwoju
intelektualnego
woli być sam, mieć własny
pokój i pozostawać na uboczu
często ociąga się z reakcją, nie
słyszy poleceń lub zapomina, co
mu się powiedziało
może być początkowo
posłuszny, a po drodze zboczyć
w kursu
często zbyt wiele od siebie
wymaga
ma dobre i złe dni, dni
umysłowego pobudzenia i takie,
w których wszystko zapomina
rozumie zadania, ale nie potrafi
sobie z nimi do końca poradzić
ma syndrom „nikt mnie nie
kocha” i „wszyscy są przeciwko
mnie”
Jak sobie radzić?
Czytając powyższe cechy, można by stwierdzić, że prowadzenie lekcji w jednej
klasie z sześcio- i siedmiolatkami jest praktycznie niemożliwe. Pamiętajmy, że są to
zachowania typowe dla grupy, nie znaczy to wcale, że dzieci, z którymi będziemy
prowadzić lekcje będą charakteryzowały się akurat osobowościami ze wszystkimi
skrajnymi cechami. Powyższa tabela ma służyć nam po to, by lepiej zrozumieć
dzieci, pomóc im, gdy tego potrzebują i poprzez nasze zrozumienie i odpowiednie
podejście, wydobyć z nich to, co najlepsze.
Każdy nauczyciel z odpowiednio długą praktyką nie raz na pewno widział, jak
zachowanie dzieci potrafi się zmieniać z roku na rok, ba! z lekcji na lekcję!
Powtarzające się sekwencje zachowań od załamania, przez równowagę do
ekspansywności są normą. Raz są zadowolone, pewne siebie i łatwe w kontaktach,
innym razem obrażają się z byle powodu lub w ogóle nie chcą współpracować.
Czy pomimo tych wszystkich argumentów można znaleźć jakiś wspólny
mianownik ułatwiający nam pracę z dwudziestosześcioosobową klasą składającą się
w połowie z sześcio- i w połowie z siedmiolatków? Tak. Są na to dwa sposoby.
Pierwszy to zindywidualizowanie pracy pojedynczych uczniów, np. poprzez
skorzystanie z dodatkowych materiałów dla dzieci szybciej kończących pracę lub
przygotowanie ćwiczeń bez pisania i czytania dla dzieci, które nie opanowały jeszcze
tych umiejętności. No tak, jednak w klasach, zwłaszcza tych dużych, nie sposób jest
zapewnić każdemu dziecku zupełnie indywidualne podejście. Jest jednak cecha
wspólna, którą posiadają wszystkie dzieci – umiłowanie do zabawy i potrzeba ruchu
– dlatego właśnie dzieci są dziećmi! Ruch i nauka przez zabawę, choć „stare jak
świat”, to sprawdzone i zawsze działające sposoby.
Nie możemy dopuścić do zahamowania dziecięcej aktywności. Na pewno
mieliście okazję to sprawdzić. Wszystko zaplanowaliście w szczegółach, wszystkie
materiały były „jak spod igiełki” i zależało Wam, by dzieci popracowały w skupieniu
nad przygotowanym ćwiczeniem… nie do końca to się udało, prawda? Trzy osoby
musiały wyjść do toalety, chłopiec z przedostatniej ławki znowu zaczął bić kolegę, a
dwie dziewczynki pokłóciły się o nożyczki… Zarówno dzieci sześciu- jak i
siedmioletnie nie potrafią długo koncentrować się na jednym zadaniu. Gdy
próbujemy to wymuszać, nawet ze wspaniale przygotowanymi materiałami, u
dziecka zaczynają dominować negatywne uczucia, nastroje i emocje.
Bądźmy jednak ostrożni, wybierając zabawy ruchowe. Jedna z ulubionych
dziecięcych zabaw, której zasad chyb nie trzeba tłumaczyć, to Simon Says. Faktem
jest, że dzieci, jak tylko poznają tę zabawę, to często proszą o jej powtarzanie.
Niestety faktem jest też to, że wiele dzieci zaczyna płakać, kiedy pomylą polecenia i
muszą – choćby na chwilę – odpaść z gry. To właśnie w tym momencie sześciolatek
zacznie się denerwować, dyskutować i udowadniać, że wcale nie pomylił polecenia,
a na końcu obrazi się i wcale nie będzie chciał uczestniczyć w zabawie… cóż
przynajmniej do następnej lekcji, gdy będzie nieustępliwie żądał zabawy w Simon
3
Says . Złotym środkiem jest zazwyczaj okazuje się uważne wyjaśnienie zasad gry i
po wyjaśnieniach ponowne zapytanie o nie dzieci. N: Co się dzieje, gdy ktoś wykona
polecenie niepoprawnie? U: Odpada. N: A chwilę potem? U: Wraca do gry! N: Jak? U:
Z uśmiechem! Powtórz tę rozmowę na kolejnych lekcjach, a więcej nie będzie
obrażania się! I pochwal dzieci, że tak wspaniale znają zasady zabawy. Pochwały
naprawdę zmieniają dzieci na lepsze.
Zapewnienie dzieciom odpowiedniej liczby zabaw ruchowych może pomóc
wyeliminować wiele problemów. Wprowadzajmy je, używając jasnych komunikatów.
W bardziej spokojnych ćwiczeniach pamiętajmy o życzliwości w stosunku do dzieci.
Nie zauważajmy ich „wpadek”, czasami lepiej jest udać, że nie zauważyło się jakiejś
wypowiedzi czy sytuacji, dziecko z reguły samo wie, że źle postąpiło - dajmy mu
przestrzeń na samokontrolę i poprawę. Różnicujmy rodzaj ćwiczeń. Stawiajmy przed
dziećmi wyzwania, ale nie doprowadzajmy do zbytniej rywalizacji. I chwalmy dzieci
jak najczęściej!
Przykłady zabaw odpowiednich dla sześcio- i siedmiolatków
Gry wykorzystujące gesty i mimikę
Pokaż słowo gestem Poproś jedno dziecko na środek sali i daj mu kartę obrazkową.
Dziecko musi pokazać gestami słowo przedstawione na karcie, by odgadli je
pozostali uczniowie. Osoba, która zgadnie, pokazuje następny wyraz. Dzieci mogą
bawić się również w drużynach.
Simon says Użyj tej gry do powtórzenia nazw czynności i nakazów. Dzieci muszą
wykonywać instrukcje podawane przez nauczyciela, jeśli przed poleceniem usłyszą
zwrot Simon says..., ale jeżeli przed instrukcją nie ma tego zwrotu, nie wykonują
żadnej czynności. Jeśli jakieś dziecko się pomyli, opuszcza kolejkę. Dzieci mogą
bawić się również w drużynach. Drużyna, w której najmniej dzieci opuściło kolejkę
lub w której najwięcej dzieci zostało w grze, wygrywa. Inna wersja tej zabawy polega
na tym, że nauczyciel mówi nazwę czynności i sam ją wykonuje, ale czasem robi
błąd. Dzieci, które skopiują błąd, opuszczają kolejkę.
Zabawy z użyciem kart obrazkowych
Czy pamiętasz? Powieś kilka kart obrazkowych na tablicy i ponumeruj je. Zadawaj
dzieciom pytania. N: What’s number (1)? itp. Gdy uczniowie udzielą prawidłowej
odpowiedzi, odwróć kartę obrazkiem do tablicy. Po odwróceniu wszystkich kart
ponownie zadawaj pytania. Kiedy dzieci udzielą odpowiedzi, odwróć kartę z
powrotem, by sprawdzić, czy odpowiedź jest prawidłowa. Jeśli dzieci zgadły, jaki
obrazek jest na karcie, zdejmij ją z tablicy i kontynuuj zabawę z pozostałymi
kartami.
4
Zgadnij słowo Zakryj kartę obrazkową kawałkiem papieru i podnieś ją do góry.
Powoli opuszczaj papier, odsłaniając obrazek. Dzieci zgadują, o jakie słowo chodzi.
Inne zabawy
Kontrola głośności Jest to ćwiczenie polegające na powtarzaniu wyrazów. Aby było
ciekawsze i aby upewnić się, że dzieci myślą o tym, co powtarzają, zmieniaj sposób,
w jaki mają wypowiadać wyrazy: szeptem, cicho lub krzycząc.
Bingo Ta zabawa może być używana do powtórzenia nazw przedmiotów, kolorów i
liczb. Przygotuj na kartce A4 tabelki z sześcioma lub ośmioma kwadratami dla
każdego ucznia. Powieś na tablicy karty obrazkowe z wyrazami, które chcesz
powtórzyć. Powinno być ich więcej niż kratek w tabelce. Poproś dzieci, żeby w
każdym kwadraciku narysowały jakiś obrazek, wpisały jakąś liczbę lub
pokolorowały kwadracik na wybrany kolor, w zależności od tego, jaki materiał
chcesz powtórzyć. Następnie wypowiadaj wyrazy w dowolnej kolejności. Jeśli
uczniowie mają je w tabelce, wykreślają je. Pierwsze dziecko, które wykreśli
wszystkie wyrazy w rzędzie, wygrywa grę. Można kontynuować zabawę, aż dzieci
wykreślą kolejny rząd i kolejny uczeń wygra.
Zgadnij, jaki to przedmiot Do dużej nieprzezroczystej torby włóż różne przedmioty,
których nazwy dzieci znają, np. ołówek, długopis, jabłko. Poproś dzieci, żeby stanęły
naokoło Twojego biurka, lub chodź po klasie. Poproś każdego ucznia, aby włożył
rękę do torby, wziął jeden przedmiot i spróbował zgadnąć, co to jest, tylko za
pomocą dotyku. Dziecko mówi nazwę przedmiotu, następnie wyciąga go z torby i
pokazuje. Jeśli zgadło, bierze torbę i prowadzi zabawę.
Głuchy telefon Przygotuj listę słów lub zdań. Powiedz szeptem pierwszemu dziecku
słowo lub zdanie, które musi ono przekazać szeptem kolejnemu uczniowi, który
przekazuje je koledze itd. Ostatnie dziecko w klasie mówi słowo lub zdanie na głos,
pozostałe dzieci sprawdzają, czy jest to ten sam wyraz lub zdanie, które powiedział
nauczyciel na początku. Aby uczniowie się nie nudzili, nauczyciel może powiedzieć
dwa lub trzy wyrazy/zdania różnym uczniom, którzy przekazują je dalej.
Gra w kolory Do tej zabawy użyj rzeczy, obrazków, plakatów lub ubrań i butów
dzieci w kolorach, których nazwy uczniowie znają. Powiedz zdanie, np.: I can see
something yellow and green. Dzieci muszą znaleźć rzecz w tych kolorach i pokazać
ją lub dotknąć jej.
Praktyczne przykłady zabaw odpowiednich dla siedmiolatków
Gry słowne i obrazkowe (rozpoznawanie słów)
Dobieranie w pary Na tablicy powieś w dowolnym porządku kilka kart obrazkowych
oraz karty z napisanymi odpowiednimi wyrazami. Mów słowo i proś jedno dziecko,
aby podeszło do tablicy i odnalazło to słowo oraz właściwy obrazek.
5
Memo Na tablicy powieś kilka kart obrazkowych oraz karty z napisanymi
odpowiednimi wyrazami – w dowolnym porządku, stroną z obrazkiem lub wyrazem
w stronę tablicy. Celem ćwiczenia jest odnalezienie pary obrazek – słowo. Dzieci
podchodzą do tablicy i odkrywają dwie dowolne karty. Jeśli nie pasują one do
siebie, dziecko odwraca je z powrotem i wiesza tam, gdzie były poprzednio. Jeśli
karty pasują, zdejmuje je z tablicy. Uczniowie mogą bawić się w drużynach. Każda
drużyna dostaje punkt za znalezienie jednej pary.
Słowniczek obrazkowy Na kartkach papieru napisz po jednym słowie, które dzieci
znają. Poproś dwie pary, aby podeszły do tablicy. Pokaż kartkę z wybranym słowem
jednemu uczniowi z każdej pary i poproś, aby narysował obrazek, który je
przedstawia. Drugie dziecko z każdej pary zgaduje, co to jest. Pierwszy uczeń, który
zgadnie, zdobywa punkt dla swojej drużyny.
Dyktando obrazkowe Ta zabawa może być wykorzystywana do powtórzenia nazw
wyrazów, które łatwo narysować. Daj każdemu dziecko kartkę papieru. Mów
instrukcje, np. Draw a pencil. Draw a rubber. Draw a (yellow) bag. Uczniowie rysują
to, co słyszą.
Wyścig do tablicy Podziel klasę na dwie lub więcej drużyn. Na tablicy napisz w
dowolnych miejscach liczby lub wyrazy po angielsku (aby gra była zabawna,
powinno ich być co najmniej szesnaście). Poproś po jednym dziecku z każdej
drużyny na środek klasy. Powiedz jedną liczbę lub wyraz. Pierwsze dziecko, które
znajdzie go na tablicy i dotknie go, zdobywa punkt dla swojej drużyny.
Wąż z wyrazami Wybierz kilka wyrazów, które uczniowie znają. Napisz je na tablicy,
nie zostawiając między nimi przerwy (np. BLUEREDGREENORANGEBLACK). Dzieci
muszą zidentyfikować poszczególne wyrazy i napisać je. Uczniowie mogą bawić się
indywidualnie lub w drużynach. Ustal limit czasowy, aby gra była bardziej zabawna.
Życzę dobrej nauki i zabawy!
Regina Raczyńska
Warszawa, styczeń 2011
Źródła:
Frances L. ILg, Louise Bates Ames, Sidney M. Baker, Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10
lat, Gdańsk 2006, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
6