Forum Ogrodnicze 3/2014
Transkrypt
Forum Ogrodnicze 3/2014
KWIECIEŃ 2014 3/2014 INFORMATOR PROCAM – EGZEMPLARZ BEZPŁATNY www.forumogrodnicze.org.pl Gdy zapowiadane są przymrozki Nastała wiosna i ochrona Mijająca zima była wyjątkowo łagodna, a wiosna nadeszła gwałtownie. Bieżący sezon wegetacyjny rozpoczął się wcześnie. Takie warunki skłaniają do przypuszczeń, że mogą wystąpić przymrozki wiosenne. Wiosna zazwyczaj zaskakuje sadowników. Nie ma problemu, gdy rozpoczyna się w sposób pozwalający na terminowe wykonanie prac. W br. z uwagi na brak okrywy śnieżnej i niezbyt długo trwające mrozy w większości sadów wcześnie zakończone zostało zimowe cięcie drzew, co umożliwiło szybkie uprzątnięcie przejazdów w sadach i terminowe rozpoczęcie ochrony. Występują one co kilka lat i stanowią problem rolnictwa i ogrodnictwa na całym świecie. Przychodzą nagle i zazwyczaj nie można im przeciwdziałać. Od spadku temperatury i długości jej trwania zależy stopień uszkodzenia roślin, a głównie ich organów generatywnych kształtujących owocowanie i plon. Ostatnie przymrozki wiosenne w Polsce notowano w 2012 r. Każda roślina na początku wegetacji rozwija się intensywnie. Wszystkie jej tkanki i organy w tym czasie są bardzo delikatne i wrażliwe na niekorzystne warunki środowiska, a najbardziej na gwałtowne spadki temperatury. Obecnie dostępnych jest kilka metod zapobiegania uszkodzeniom przymrozkowym lub redukowania ich skutków (bo 100% skutecznej metody ochrony roślin przed nimi nie ma). Należą do nich podgrzanie powietrza za pomocą specjalnych urządzeń, przykrycie upraw, zamgławianie lub zraszanie. Często jednak możliwości ich wykorzystania są redukowane przez koszty. Są jednak produkty, które mogą wspomóc rośliny w łagodnym przebyciu stresu jakim jest przymrozek. Stymulujące odporność roślin Uszkodzone przez przymrozek wiosenny pręciki i słupki w najwcześniej rozwiniętych kwiatach Aby rośliny uodpornić na niekorzystne działanie przymrozków wiosennych należałoby zastosować polecane w tym celu produkty o działaniu stymulującym lub nawozy o określonym składzie. Jednym z nich jest znajdujący się w ofercie ProCam Polska imPROver+. Jest to stymulator wzrostu i rozwoju roślin zawierający związki z grupy pochodnych nitrofenoli w połączeniu z potasem: 4-nitrofenolan potasu (paranitrofenolan potasu 0,25–0,3%), 2-nitrofenolan potasu (ortonitrofenolan potasu 0,14–0,2%) i 5-nitrogwajakolan potasu (2-metoksy-5-nitrofenolan potasu 0,07–0,1%). Potas korzystnie wpływa na zwiększenie energii roślin, co objawia się wzrostem ich witalności. Wpływa także na rozrzedzenie g 2 Krzysztof Gasparski, Doradca Ogrodniczy ProCam Polska Ograniczenie presji chorób W nadchodzącym sezonie nie można liczyć na pobłażliwość patogenów chorobotwórczych i szkodników z uwagi na sprzyjające im jesienią warunki do rozwoju oraz zimą do przetrwania. Pamiętać należy, że w dobie obowiązującej od 1 stycznia 2014 r. integrowanej ochrony, do ochrony przed patogenami chorobotwórczymi i szkodnikami należy wykorzystywać w pierwszej kolejności dostępne metody niechemiczne. Jeżeli jesienią nie wykonano zabiegu mocznikiem można przeprowadzić go wczesną wiosną. Wówczas należy zastosować go w dawce 50 kg/1000 litrów wody/ha (w fazie bezlistnej), ale opryskać głównie glebę pod drzewami lub z mniejszą ilością wody przy zastosowaniu oprysku belką herbicydową. Belka herbicydowa jest mniej przydatna w tym celu, gdyż nie można przy jej pomocy opryskać całych międzyrzędzi, gdzie też znajdują się liście i rozdrobnione gałęzie (po cięciu zimowym drzew), które powinny się jak najszybciej rozłożyć. Kolejną niechemiczną metodą ochrony przed rozprzestrzenianiem się chorób jest czyszczenie i zabezpieczanie ran oraz wycinanie porażonych przez choroby kory i drewna gałęzi. W przypadku występowania w ub.r. w sadzie chorób bakteryjnych (raka bakteryjnego i zarazy ogniowej), czy mykoplazmatycznych (proliferacja czyli miotlastość), koniecznością jest wywiezienie wyciętych gałęzi z sadu, np. za pomocą wideł i spalenie tych materiałów. Wywożenie i palenie gałęzi może być także uzasadnione w przypadku sadów jabłoniowych z odmianami podatnymi na choroby kory i drewna (‘Šampion’, ‘Gala’, ‘Elise’, ‘Piros’, ‘Rubin’; fot. 1). Rozdrobnienie w sadzie gałęzi g 4 Fot. 1. Objawy raka drzew owocowych na jabłoni odmiany ‘Gala’ Nawozy poprawiające właściwości gleby Tomasz Sikora Doradca Ogrodniczy ProCam Polska Wiosną, gdy zacznie ruszać wegetacja i gleba ulegnie ociepleniu, warto pomyśleć o zastosowaniu nawozów wpływających na poprawę jej właściwości, w tym żyzności. Z dobrej praktyki sadowniczej wynika, że okres ten przypada na czas, gdy drzewa zaczynają „budzić się” do życia. Gdy gleba w strefie korzeniowej osiągnie temperaturę powyżej 4°C drzewa owocowe rozpoczynają wegetację, a gdy na głębokości około 20 cm temperatura wzrośnie do 12°C korzenie zaczynają tworzyć włośniki. Na żyzność gleby składa się wiele czynników m.in.: zawartość próchnicy i składników pokarmowych, struktura, obecność pożytecznych mikroorganizmów glebowych (np. bakterii, grzybów, promieniowców) i zwierząt (np. dżdżownic). Żyzność gleby można modyfikować, np. przez użycie nawozów Apol-Humus lub Biogen Rewital Pro+. FORUM OGRODNICZE Apol-Humus (fot. 1) to płynny nawóz organiczny zawierający kwasy humusowe. Forma fulwowa i huminowa kwasów pochodzi z naturalnego węgla organicznego i torfu. Od innych podobnych produktów dostępnych na rynku, nawóz ten wyróżnia wysoka koncentracja kwasów humusowych, znaczna zawartość krzemu (Si) oraz dodatek chitozanu. Kwasy humusowe wykazują wysoką skuteczność w poprawie jakości gleby po zastosowaniu, co jest korzystne dla wszystkich upraw sadowniczych. Mają one zdolność wiązania nierozpuszczalnych jonów metali, tlenków i wodorotlenków oraz powolnego ich uwalniania w miarę zapotrzebowania roślin. Ze względu na właściwości kwasów humusowych można wydzielić trzy typy ich działania: fizyczne, chemiczne i biologiczne. Drugim składnikiem nawozu Apol-Humus jest krzem (Si), który wykazuje działanie fungistatyczne wynikające ze wzmocnienia ścian komórkowych, które stają się odporne na działanie enzymów wytwarzanych przez patogeny. Przyczynia się także do ograniczonego żerowania szkodników na skutek powstania ochronnej powłoki krzemowej na powierzchni roślin, dzięki wzmocnieniu ścian komórkowych krzemionką. Wpływa to także ograniczająco na transpirację, czego końcowym efektem jest lepsze zaopatrzenie rośliny w składniki pokarmowe. W warunkach niedoboru światła (np. słabego nasłonecznienia) krzem stymulująco działa na fotosyntezę. Ogrywa znaczną rolę w dezaktywacji pierwiastków w glebie (Mn, Fe), które w nadmiarze mogą być toksyczne dla roślin. Pierwiastek ten jest także antystresantem, ponieważ odgrywa ważną rolę w podnoszeniu odporności roślin na niekorzystne czynniki abiotyczne i biotyczne. Ciekawostką w s k ł a d z i e nawozu ApolFot. 1. Apol-Humus Humus jest również chitozan, czyli biopolimer pochodny chityny (β-1,4-Dglukazamina). Na skalę przemysłową otrzymywany jest w drodze deacetylacji chityny z pancerzyków skorupiaków morskich (krewetek, krabów, kryla). Jest on aktywatorem wielu enzymów, np. hydrolitycznych, inhibitorów proteinazy. Zmniejsza aktywność substancji g 3 1 ProCam Oddział Łowicz: Hurtownia: Sromów – 46 838 00 78, Sklepy: Rybno – 696 067 786, Laski – 502 181 339, Regnów – 505 122 504, Borzęcin – 603 185 992 KWIECIEŃ 2014 f1 cytoplazmy komórek, co ułatwia przepływ cząsteczek zarówno na poziomie komórkowym jak i tkankowym (usprawnienie transportu w roślinie). Stabilizuje również ściany komórkowe, gdyż oddziałuje na syntezę lignin, czego efektem jest ich usztywnienie i wzrost odporności na niekorzystne warunki zewnętrzne wywołujące stres. Zawarte w imPROver+ związki regulują gospodarkę hormonalną rośliny, czego efektem jest m.in. synteza auksyn. Dlatego produkt ten polecany jest do stosowania przed wystąpieniem przymrozków wiosennych. W tym celu należy wykonać zabieg stymulatorem w dawce 0,5 l/ha na 2–3 dni przed przymrozkiem i bezpośrednio po jego ustąpieniu. Działanie uodparniające na niekorzystny wpływ niskiej temperatury na rośliny posiadają nawozy zawierające krzem m.in. Silvit® i OPTYsil®. Ich producentem jest przedsiębiorstwo Intermag. Zawierają one aktywny i w pełni przyswajalny dla roślin krzem. Pierwiastek ten dostarczony roślinom dolistnie jest odkładany w ścianach komórkowych, przez co zwiększa ich sztywność oraz wytrzymałość mechaniczną. Traktowane nim rośliny wykazują też większą tolerancję na niską temperaturę oraz sprawnie przebiegający proces fotosyntezy w warunkach ograniczonego dostępu światła. W skład Silvitu® wchodzą: krzem 150 g/l (SiO2 – 12,3%), potas (K 2O) 8,2%, siarka (SO3) 2%, bor 0,1%, cynk 0,02% i aminokwasy. Pierwszy raz poleca się go zastosować dolistnie na tydzień przed kwitnieniem; następne 2–4 zabiegi – po opadnięciu płatków kwiatowych co 10–14 dni. Dodatkowe zabiegi polecane są przed spodziewanymi warunkami stresowymi m.in. przymrozkiem. OPTYsil® zawiera krzem (200 g/l) i schelatowane żelazo (24 g/l). Jest to nawóz dolistny, w którym zastosowano technologię INT gwarantującą prawidłowe dostarczenie oraz wykorzystanie składników pokarmowych przez wszystkie części roślin, nawet w krytycznych fazach ich wzrostu i rozwoju, a także zmniejszenie ryzyka zmycia nawozu przez deszcz poprzez zapewnienie szybkiego wnikania składników do roślin. Polecany jest do użycia w dawce 0,5 l/ha w kilku zabiegach w sezonie wegetacyjnym od fazy zielonego pąka, w okresach krytycznych dla wzrostu i rozwoju roślin co 10–14 dni, w okresie suszy nawet co 5–7 dni (1–3 zabiegi). Pierwszy zabieg warto wykonać przed wystąpieniem pierwszych symptomów niedoboru wody. Krioprotektany Obecnie na runku dostępne są dwa produkty dedykowane ochronie upraw przed przymrozkami. Są nimi COMPO Frost Protect z oferty Compo Expert i Frostex® z oferty Przedsiębiorstwa Intermag. COMPO Frost Protect zawiera α-tocopherol (podnoszący elastyczność błon komórkowych i usuwający wolne rodniki), krioprotektanty (substancje chroniące przed mrozem i zapobiegające tworzeniu się lodu w przestworach międzykomórkowych tkanek roślinnych oraz odwodnieniu komórek), bor (2%) oraz adiuwanty wspomagające przyswajanie produktu. COMPO Frost Protect polecany jest w dawce 1 l/ha do zastosowaniu na 24–48 godz. przed zapowiadanym przymrozkiem. Może on wspomagać także inne metody ochrony antyprzymrozkowej. Frostex® działa stymulacjo na odporność roślin na spadki temperatury. Jest on polecany do dwóch zabiegów. Pierwszy raz należy go zastosować na 2–3 dni przed zapowiadanym w prognozie pogody przymrozkiem, a drugi na 3/2014 12–14 godzin przed nim. Każdorazowo należy użyć go w stężeniu 1% i 500–750 l wody/ha. Produkt ten zawiera azot (42 g/kg), potas (300 g/kg), bor (1,4 g/kg) i cynk (1,4 g/kg) w specyficznej kompozycji składników. W ofercie ProCam Polska ma wkrótce znaleźć się także kriopotektant Krio-Flor. Złagodzić skutki przymrozków Właściwości antystresowe dla roślin wykazują Calkorium Liquide płynny i Santaura PRO+ z oferty ProCam Polska. Calkorium Liquide zawiera kompleks nawozowy, w którego skład wchodzą: aminokwasy, mikroelementy (Cu, Zn, B, Mn, Mo), wapń i magnez oraz dobrze rozpuszczalne azot (7%), fosfor (3% P2O5), potas (10% K 2O). Szczególnie polecany jest do stosowania w warunkach, gdy rośliny mają problemy z pobraniem wody i składników pokarmowych z gleby. Produkt można stosować samodzielnie lub łącznie z większością fungicydów, ale sporządzenie mieszaniny wymaga wcześniejszej próby. Calkorium Liquide płynny poprawia wzrost i rozwój roślin, wielkość i jakość plonu oraz zwiększa ich tolerancję na stres (m.in. na przymrozek). Wspomaga także rośliny podczas regeneracji w wyniku uszkodzeń spowodowanych niską temperaturą. Santaura PRO+ zawiera wyciąg z alg morskich Ascophyllum nodosum. Ekstrakt z alg pozyskiwany jest w procesie enzymatycznym przebiegającym w niskiej temperaturze, co pozwala na zachowanie biologicznych właściwości substancji i związków w nim zawartych (auksyn, cytokinin, betain, białek i enzymów). Zawiera też azot pochodzenia organicznego (8%), potas (3%), substancję organiczną (20%) oraz mikroelementy (Fe, Cu, Mn, Zn i B). Zaleca się go stosować w uprawach sadowniczych przez cały okres wegetacyjny w dawce 0,5–1 l/ha, szczególnie do regeneracji uszkodzeń mrozowych i łagodzenia skutków stresu oraz w czasie intensywnego wzrostu roślin. Poprawia wigor roślin, stymuluje wzrost i rozwój ich części nadziemnej i podziemnej, usprawnia proces fotosyntezy oraz pobieranie innych składników pokarmowych. Wyciągi z alg morskich zawiera także seria dolistnych nawozów Fertileader z oferty firmy Timac Agro. Można z powodzeniem aplikować je dolistnie roślinom uszkodzonym przez przymrozki wiosenne. W ich skład wchodzi kompleks Seactiv® (glicyna-betaina, IPA – izopentyl adeniny – roślinny hormon wzrostu, aminokwasy), który wykazuje działanie biostymulujące. Na 24–48 godz. przed zapowiadanym przymrozkiem polecana jest dolistna aplikacja nawozy Fertileader Leos w dawce 5 l/ha. Nawóz ten oprócz wyciągu z alg morskich zwiera cynk (2,6%) i bor (1,7%), pierwiastki podnoszące tolerancję rośliny na spadki temperatury. Do łagodzenia skutków przymrozku można także użyć Basfoliar® Aktiv z oferty Compo Expert. Jest to nawóz zawierający wyciąg z Ecklonia maxima do stosowania dolistnego w dawce 2–3 l/ha i do podlewania roślin. W skład nawozu wchodzą również azot, bor, miedź, żelazo, mangan, molibden i cynk, fosforyn potasu oraz fitohormony (auksyny, cytokininy, gibereliny, kwas indolilooctowy i pochodne), aminokwasy i witaminy (A, z grupy B, C i E). Preparat ten pobudza witalność roślin, wzmaga fotosyntezę, co prowadzi do wzrostu plonowania i poprawy jakości owoców. W uprawie roślin sadowniczych zaleca się stosować go po kwitnieniu do początku wybarwiania się owoców. Wiosenne zabiegi Krzysztof Gasparski, Doradca Ogrodniczy ProCam Polska Dla nowo sadzonych drzewek W przypadku nawożenia nowo sadzonych drzew polecam użycie nawozu otoczkowanego, działającego przez 6 miesięcy Basacote Plus 6M, który podaje się pod każde drzewko w dawce 50 g (należy wymieszać go z glebą w dołku). Dobrze jest też wyściółkować glebę lub zastosować produkty wzbogacające ją w próchnicę, jak Fertil N 12,5 (0,5 kg pod drzewko). Dobry start drzewek po posadzeniu w sadzie jest gwarantem szybkiego ich wejścia w owocowanie i dobrego plonowania przez cały okres życia sadu. Na dobre przyjęcie się drzewek po posadzeniu wpływa ich kilkakrotne podlewanie wodą z dodatkiem produktów takich jak Apol Humus, Fertiactyl Starter oraz Biogen Rewital Pro+. Korzenie drzewek można także przed posadzeniem namoczyć na 0,5-1 godzinę w roztworze jednego z polecanych do tego celu preparatów np. Apol-Humus (1%), Rewital Pro+ (0,2%), Santaura Pro+ (1%), NaturalCrop SL (0,2%) czy Huwa-San TR-50 (0,1%). Zapewnia to zdrowotność korzeni oraz poprawia przyjmowanie się drzewek. Dokarmianie pozakorzeniowe Aplikacja nawozów dolistnych najlepiej sprawdza się w przypadku zaistnienia warunków streso- Tomasz Sikora Doradca Ogrodniczy ProCam Polska Zabezpieczanie drzewek przed zwierzyną płową Kwiecień to okres intensywnego wycierania tzw. scypułu (skóry) z poroża przez samce jeleniowatych. W młodych sadach posadzonych jesienią, wycieranie poroża przez kozły lub rogacze może doprowadzić do uszkodzenia kory na drzewkach, co otwiera wrota infekcji patogenom wywołującym choroby kory i drewna. Jeden osobnik potrafi „czemchać” do kilku drzewek w kwaterze. Takie zagrożenie dotyczy głównie kwater położonych w bliskim sąsiedztwie terenów leśnych lub kompleksów olszyn. Ochraniać nowo posadzone drzewka można poprzez grodzenie kwater lub zakładanie na pnie osłonek albo siatek wykonanych z tworzyw sztucznych (fot.). Zalecane jest używanie w tym celu jaskrawych kolorów, które dodatkowo odstraszają zwierzęta. W przypadku kwater nieogrodzonych, gdzie istnieje zwiększone zagrożenie ze strony zwierzyny płowej powinno się stosować dodatkowo repelenty, czyli chemiczne środki odstraszające np. Pellacol 10 PA (1 l na 200 drzewek) lub Emol BTX-LA (1,5 l na 200 drzewek). Pierwszy środek jest dostępny w formie pasty i powinien być aplikowany w temperaturze powyżej 0°C, a drugi w formie lakieru – powyżej 5°C. Należy je nakładać na całkowicie suche drzewka w słoneczny i bezdeszczowy dzień. Warunkiem skuteczności tych repelentów jest dokładne ich zaschnięcie na zabezpieczonej powierzchni. Dobrze sprawdzają się również Zapraszamy do współpracy z ProCam Polska! Nasi doradcy ogrodniczy pomogą Państwu rozwiązywać bieżące problemy dotyczące ochrony lub dokarmiania roślin. Przyjadą, ocenią sytuację w sadzie i na plantacji oraz wydadzą stosowne zalecenia. Gdy masz problem – zadzwoń! Doradcy chętnie odpowiedzą na każde pytanie. Udzielą też porady, gdy przyjedziesz po środki do produkcji do siedziby ProCam Polska w Łowiczu lub w Sandomierzu. Po zakupie produktów z oferty ProCam Polska za kwotę 5000 zł bonusem jest abonament na doradztwo sadownicze (otrzymywanie zaleceń sms-em i za pośrednictwem poczty elektronicznej), co ułatwia podejmowanie strategicznych decyzji, zwłaszcza w okresie intensywnej ochrony przed infekcjami parchem jabłoni wiosną oraz wyznaczania optymalnych terminów do zwalczania ważnych szkodników przez cały sezon wegetacyjny. FORUM OGRODNICZE Fot. Sposoby zabezpieczania pni przed uszkodzeniem przez zwierzęta wych, które często mają miejsce wczesną wiosną, gdy np. temperatura gleby nie pozwala korzeniom roślin prawidłowo funkcjonować i pobierać składników pokarmowych potrzebnych do wzrostu oraz rozwoju. Dostarczenie ich wówczas drogą pozakorzeniową wpływa na lepszy ich start w pełnię wegetacji. Wiele nawozów przeznaczonych jest do dokarmiania roślin sadowniczych w określonych fazach rozwojowych roślin (o tym jaki nawóz najlepiej jest zastosować i kiedy będziemy informować drogą komunikatów SMS oraz e-mail). Nawożenie wiosenne powinno być konsekwencją i dalszym etapem nawożenia jesiennego, które miało na celu budowę jakości pąków kwiatowych i kondycji drzew. Zgromadzone jesienią w drewnie składniki pokarmowe są także gwarantem dobrego zimowania roślin. Wczesną wiosną są one wykorzystywane przez rośliny. Ale ich ilość zazwyczaj nie jest wystarczająca. Dlatego warto drzewa dokarmiać borem i cynkiem przy użyciu nowego nawozu w ofercie ProCam Polska: Pro Horti Zn+B+Mg. Bor i cynk mają znaczący wpływ na procesy zapylenia i zapłodnienia kwiatów, zwłaszcza w okresie chłodów graniczących z przymrozkiem. Kolejną nowością w gamie nawozów Pro Horti jest Pro Horti Micro Amin Mg – mikroelementowy nawóz z aminokwasami i bardzo dużą zawartością magnezu. Nawozy dolistne Pro Horti charakteryzują się bardzo dobrą rozpuszczalnością w wodzie (chelatyzacja EDTA), specjalnym kompleksem CMP (Complex Micro Protection), który indukuje w roślinach wzrost tolerancji na stres. rozwieszone na drzewkach mydełka toaletowe (1 szt. na drzewko). Powinno się je zawieszać w folii bezpośrednio przy przewodniku drzewka na wysokości od 0,5 do 1,5 m. Innym sposobem odstraszania nieproszonych gości z sadu jest opryskanie lub posmarowanie pni drzewek Aminosolem (koncentratem aminokwasowym), który ma nieprzyjemny dla zwierząt zapach zwierzęcej krwi. W celu zastosowania go, jako repelentu, należy wymieszać go z wodą w stosunku 1:1 i odczekać 2 lub 3 dni a następnie pomalować nim pnie drzew. Innym zabiegiem odstraszających dzikie zwierzęta z sadu jest zawieszanie na drzewach pasków z szeleszczącej i odblaskowej foli, butelek po napojach, puszek lub szmatek nasączonych Randecolem – środkiem o zapachu ludzkiego potu. Najstarszą metodą „naszych babć”, ale dosyć skuteczną jest rozwieszanie włosów ludzkich (najlepiej męskich) w pończochach. Dziś można również używać w tym celu ażurowych siateczek po pomarańczach lub mandarynkach z supermarketu. We włosy można zaopatrzyć się w zakładach fryzjerskich. Wczesnowiosenne nawożenie borem i wapniem Nawozem, godnym polecenia do aplikacji przed kwitnieniem drzew owocowych jest, wkrótce włączony do oferty ProCam Polska, innowacyjny nawóz w postaci boranu wapnia – Robustus SC. Zawiera on tlenek wapnia (15,1%) i bor (7%). Jego pH wynosi 8,5. Dzięki tym składnikom pokarmowym ma się wpływ na wielkości jakość plonu owoców. Bor wpływa na jakość i żywotność pyłku i sprawia, że efektywniejsze jest zapylenie kwiatów, indukuje też syntezę fitohormonów (wzrost oporności na przymrozki). Zapobiega również deformacji rosnących owoców. Wapń natomiast jest wbudowywany w ściany komórkowe (poprawa jakości skórki) i transportowany w roślinie do tkanek merystematycznych (początek dokarmiania tym pierwiastkiem). Nawóz ten nie powoduje fitotoksyczności i jest kompatybilny z większością środków ochrony roślin. Przed wlaniem tego nawozu do zbiornika opryskiwacza zalecane jest napełnienie tego ostatniego wodą do 2/3 objętości, osobno dodanie produktów, które mają być aplikowane, a jako ostatniego komponentu nawozu Robustus SC. Niewskazane jest mieszanie go z nawozami zawierającymi fosforany i siarczany. Według zaleceń niemieckich doradców, w uprawach ziarnkowych dobrze jest zastosować go dwukrotnie (faza zielonego i ró żowego pąka jabłoni) w dawce 2 l/ha. 2 ProCam Oddział Sandomierz: Hurtownia: Chwałki – 15 832 33 97; Sklepy: Słupcza – 15 831 17 12, Chruślina – 81 822 72 49, Mikuszewskie – 505 122 453, Nowy Jawór – 505 122 329 KWIECIEŃ 2014 f1 szkodliwych oraz ogranicza rozwój patogenów poprzez syntezę fitoaleksyn (naturalne substancje odpornościowe). Potwierdzone jest jego działanie bakterio- i fungistatyczne (m.in. w stosunku do grzybów pleśniowych). Jest substancją naturalną, nietoksyczną i biodegradowalną – brak jakichkolwiek pozostałości w organach roślinnych. Chitozan w roślinach ma ładunek dodatni podobnie jak kationy, dlatego oddziałuje na stosunek kationów do anionów w roślinie (wiązanie chlorków lub azotanów). Poprzez połączenie z ujemnie naładowaną ścianą komórkową bakterii uszkadza ją, czego efektem jest śmierć patogenu. Wpływa również na równowagę kwasowo-zasadową w tkankach rośliny, ponieważ reguluje ich pH. Ma przede wszystkim działanie biostymulujące i wpływa na wzrost oraz rozwój części nadziemnej i podziemnej roślin. Dodatkowo poprawia cechy jakościowe i ilościowe roślin, a mianowicie plon końcowy. Znalazł on także zastosowanie mi.in. w farmaceutyce. Zaletami użycia nawozu Apol-Humus są: l poprawa struktury gleby oraz jej stosunków powietrzno-wodnych, gdyż kwasy humusowe sklejają drobne frakcje glebowe w tzw. agregaty (gleby lekkie – zwięzłość, gleby cięższe – rozluźnienie); l wiązanie dużej ilości wody i zmniejszanie jej odpływu (bardzo ważne w warunkach suszy); l dezaktywacja szkodliwych jonów metali ciężkich poprzez tworzenie chelatów z kwasami humusowymi; l poprawa właściwości termicznych gleby oraz jej pojemności sorpcyjnej (kwasy humusowe pochłaniają promienie słoneczne); l stymulacja rozwoju mikroorganizmów glebowych i tym samym zwiększona aktywność życia biologicznego w glebie oraz mniejszy stopień jej zmęczenia; l stymulacja wzrostu i rozwoju organów roślinnych (włośniki, młode liście); l działanie fitosanitarne w stosunku do glebowych mikroorganizmów chorobotwórczych oraz antystresowe dla roślin (chitozan i krzem); l korzystny wpływ na wielkość i jakość plonu (chitozan); l poprawa kondycji roślin i wzrost tolerancji na niską temperaturę, patogeny i szkodniki (krzem). Apol-Humus jest nawozem płynnym przeznaczonym do stosowania wczesną wiosną (przed ruszeniem wegetacji) w formie oprysku gleby w dawce 10–15 l/ha w rzędy upraw (200–250 l/ha cieczy roboczej). Zalecane jest płytkie wymieszanie gleby po zabiegu (bronowanie). Bardzo dobre wyniki uzyskuje się po zastosowaniu tego nawozu przed założeniem nowych plantacji roślin sadowniczych również w dawce 10–15 l/ha. Można go użyć także do moczenia sadzonek roślin bezpośrednio przed wysadzeniem (ok. 30 minut) w roztworze o stężeniu 1% (100 ml na 10 l wody), ale także do podlewania (fot. 2) drzewek lub krzewów po posadzeniu roztworem o stężeniu 0,5% (50 ml na 10 l wody) lub do zabiegów dolistnych w czasie sezonu wegetacyjnego (dawka 5 l na 500 l wody/ha). W bieżącym sezonie będzie wprowadzona do obrotu stała formulacja nawozu pod nazwą ApolHum Pell (pellet 4–6 mm). Będzie można stosować go posypowo w rzędy upraw. Przewidziana orientacyjna dawka to 200–250 kg/ha. Fot. 2. Podlewanie drzewek po posadzeniu nawozem Apol-Humus 3/2014 W ofercie ProCam Polska dostępny jest również nawóz humusowy w formie płynnego chelatu pod nazwą Apol-Hum Chelat, który polecany jest do zabiegów dolistnych w dawce 1–1,5 l/ha (początek wegetacji i w trakcie sezonu wegetacyjnego). Biogen Rewital Pro+ jest biopreparatem zawierającym kompozyt specjalnie dobranych i wyselekcjonowanych, niepatogennych mikroorganizmów (bakterii, fot. 3). W jego skład wchodzą bakterie: celulolityczne (Cellulomonas cellulans, Ruminococcus albus), proteo- i lipolityczne (Bacillus subtilis, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus acidophilus, Pediococcus acidilactici, Pseudomonas fluorescens) oraz nitryfikacyjne (Azotobacter vinelandii, Azospirllum lipoferum), które stanowią 0,6% składu nawozu Biogen Rewital Pro+. Innymi jego składnikami są mocznik (69%), cukry (glukoza, laktoza i sacharoza – łącznie 0,4%) oraz woda (30%). Namnażanie inokulentu bakteryjnego odbywa się w sterylnych warunkach laboratoryjnych z zachowaniem pełnej kontroli warunków wzrostu mikroorganizmów w sterowanych komputerowo bioreaktorach. Jakość otrzymanych szczepów bakteryjnych podlega utrwaleniu w procesie liofilizacji. W porównaniu do innych podobnych preparatów na bazie mikroorganizmów, liofilizacja warunkuje dłuższy termin przydatności i kompatybilność ze środkami ochrony roślin (brak ryzyka opóźnienia ich działania). Dzięki temu przygotowanie cieczy roboczej nie wymaga dodatkowej pracy ze strony sadownika, czyli dokładnego mycia i płukania opryskiwacza po wcześniejszym stosowaniu pestycydów. W tym przypadku wystarcza dodanie nawozu do głównego zbiornika, w ostatnim etapie przygotowywania cieczy roboczej i dokładne wymieszanie go z wcześniej przygotowanym roztworem pestycydu. Kompozyt mikroorganizmów z Biogen Rewital Pro+ przywraca w glebie równowagę mikrobiologiczną i uruchamia szereg reakcji biochemicznych. Poprzez wytwarzanie czynników antagonistycznych i konkurencję o pożywienie bakterii podanych do gleby z nawozem z patogenami bytującymi w glebie, wpływa na znaczną redukcję mikrofauny patogennej w glebie. Tworzy wzajemnie uzupełniające się układy symbiotyczne, które są bardzo korzystne dla procesu rewitalizacji gleby. Bakterie z Biogen Rewital Pro+ mają bardzo wysoki potencjał namnażania (multiplikacja), kolonizacji i przeżywalności w zmiennych warunkach glebowych panujących podczas procesu rewitalizacji (warunki tlenowe i beztlenowe, wahania temperatury i pH). Po zastosowaniu nawozu Biogen Rewital Pro+ uzyskuje się poprawę stanu fitosanitarnego gleby poprzez redukcję chorobotwórczych szczepów bakterii, wirusów i grzybów (ograniczenie chorób roślin), a także zmniejszenie emisji do środowiska toksycznych zanieczyszczeń mikrobiologicznych. Dodatkowym efektem użycia nawozu jest poprawa struktury gleby poprzez jej napowietrzenie i powstanie struktury gruzełkowatej, co korzystnie oddziałuje na wzrost systemu korzeniowego i zwiększa roślinom dostęp do wody oraz ich tolerancję na stres wodny (susza, podtopienia). Wzbogacenie gleby w próchnicę poprawia jej żyzność, a także zapewnia szybszą mineralizację materii organicznej (tylko 2–3 miesięcy) zawartej w nawozach naturalnych (np. obornik), co sprawia, że składniki pokarmowe stają się łatwo przyswajalne dla roślin. Biogen Rewital Pro+ regeneruje także zdegradowaną różnymi czynnikami (m.in. środki chemiczne, ogień, erozja) mikrofaunę glebową (dżdżownice i bakterie, fot. 4) oraz poprawia wykorzystywanie przez rośliny składników pokarmowych znajdujących się w glebie poprzez uaktywnienie form niedostępnych dla roślin, usprawnia w glebie gospodarkę azotem, fosforem oraz siarką. Zapewnia także brak pozostałości szkodliwych substancji w produktach roślinnych oraz ogranicza występowanie chwastów. Z uwagi na to, że bakterie obecne w nawozie Biogen Rewital Pro+ znajdują się w stanie anabiozy, aby je aktywować i zachować ich żywotność należy spełnić warunki aplikacji preparatu. Bakterie poddane działaniu promieniowania UV i przy niedoborze wody obumierają. Dlatego preparat należy stosować na wilgotną glebę (po deszczu lub wieczorem, gdy jest rosa), w optymalnej temperaturze 15–18°C oraz przy małym nasłonecznieniu. Konieczne jest po jego zastosowaniu wymieszanie gleby (najlepiej przy użyciu brony). Fizyczne działanie kwasów humusowych polega na: l poprawie napowietrzenia (rozluźnienie) oraz struktury gleby, co zapobiega utracie wody (zwiększona pojemność wodna) i składników pokarmowych (np. na lekkich glebach piaszczystych), erozji i pękaniu gleby; l zwiększeniu absorbcji energii słonecznej (ciemny kolor). Chemiczne działanie kwasów humusowych polega na: l neutralizacji pH gleby; l wzbogacaniu jej w substancje organiczne i mineralne; l poprawie dostępności składników pokarmowych (ułatwienie pobierania azotu) i wody; l zatrzymaniu w strefie rizosfery rozpuszczalnych w wodzie składników mineralnych z nawozów i minimalizacji ich wypłukiwania; l byciu naturalnym czynnikiem chelatującym jony metali w środowisku zasadowym i ułatwianiu ich pobierania przez korzenie; l bardzo wysokiej pojemności wymiany koloidowej; l eliminacji chloroz spowodowanych niedoborami pierwiastków; l zmniejszaniu dostępu substancji toksycznych dla roślin. Biologiczne działanie kwasów humusowych polega na: l stymulacji wzrostu roślin (przyspieszone podziały komórkowe, produkcja enzymów) i systemu korzeniowego; l stymulacji namnażania i rozwoju pożytecznej mikrofauny glebowej (bakterie, grzyby); l byciu organicznymi katalizatorami wielu procesów biologicznych (fotosynteza, oddychanie); l zwiększaniu naturalnej odporności roślin na agrofagi. Fot. 3. Namnożony kompozyt bakterii z nawozu Biogen Rewital Pro+ Fot. 4. Obecność mikrofauny glebowej – tutaj widoczne korytarze dżdżownic Biogen Rewital Pro+ należy stosować wczesną wiosną na całej powierzchni gleby. Można użyć go w trakcie przygotowania stanowiska pod nowe nasadzenia lub w przypadku plantacji już istniejących w międzyrzędzia, w dawce 1 l/ha. W celu poprawy zdrowotności i lepszego przyjmowania się młodych drzewek i krzewów oraz przyspieszenia ich wzrostu i plonowania w pierwszym roku po posadzeniu zaleca się ich podlewanie roztworem 0,2% (20 ml na 10 l wody) bezpośrednio po posadzeniu. Na efekty działania preparatów biologicznie czynnych, takich jak Biogen Rewital Pro+, w porównaniu z tymi uzyskanymi na drodze syntezy chemicznej, należy poczekać dłużej, ponieważ procesy zachodzące w glebie następują stopniowo (dotyczą zmiany równowagi życia biologicznego w środowisku glebowym i ograniczenia występowania organizmów chorobotwórczych). Należy pamiętać, że tylko regularne ich stosowanie (wielosezonowe) daje oczekiwane i długotrwałe efekty fitosanitarne. Pakiet PRZYMROZEK ImPROver+ / ProKali+ FORUM OGRODNICZE Doradcy ogrodniczy ProCam: Oddział Łowicz – 504 904 516, Oddział Sandomierz – 795 462 252 0,5 l + 5 kg / ha Wdra¿amy ictwa ! najlepsze rozwi¹zania dla sadown 3 KWIECIEŃ 2014 3/2014 f1 porażonych rakiem drzew owocowych nie rozwiązuje problemu, gdyż wciąż stanowią one źródło infekcyjne z uwagi na nadal rozwijające się na nich patogeny, natomiast wywiezienie ich z sadu często likwiduje źródło infekcji. Pamiętać należy, że zasady integrowanej ochrony nakazują wybór metod i środków ochrony roślin z uwzględnieniem ich jak najmniejszej szkodliwości dla człowieka oraz środowiska. W przypadku wszystkich drzew owocowych na pewno warto zaopatrzyć się w produkty miedziowe, gdyż ich fitosanitarne zastosowanie ogranicza występowanie wielu chorób bakteryjnych i grzybowych oraz pozytywnie wpływa na wyższą skuteczność późniejszych zabiegów, a nawet na ograniczenie ich ilości. Warto też pamiętać, że wiele produktów zarejestrowanych jako nawozy (np. miedziowy CUPROS 50 WP) także pozytywnie oddziałuje na ograniczenie presji patogenów chorobotwórczych. Brunatna zgnilizna drzew pestkowych jest chorobą prowadzącą do redukcji plonu, a nawet obumierania drzew w przypadku braku ochrony. Do ochrony przed nią należy przystąpić jeszcze przed kwitnieniem drzew owocowych. Polecane są: Switch 62,5 WG (0,6-1 kg/ha), Signum 33 WG (0,75 kg/ha), Topsin M 500 SC (1,5 l/ha), a w późniejszym terminie i przy cieplejszej pogodzie także preparaty układowe zawierające tebukonazol (np. Horizon 250 EW). Zwalczanie szkodników Do fazy zielonego pąka na jabłoniach można zastosować oleje parafinowe (np. Treol 770 EC) w celu ograniczenia liczebności jaj zimowych i larw niektórych uciążliwych szkodników. Są one głównie stosowane do ograniczania populacji przędziorka owocowca (fot. 2), ale przy okazji także miodówek i mszyc, wielkopąkowca porzeczkowego, misecznika śliwowego i skorupika jabłoniowego. Oleje działają kontaktowo. Uniemożliwiają wymianę gazową co prowadzi do zaduszenia pokrytych nimi jaj i larw szkodników. Skuteczność zabiegu zależy od dokładności pokrycia roślin cieczą roboczą. Treol 770 EC zaleca się aplikować w stężeniu 1,5% (15 l na 1000 l wody). Zabieg powinien być wykonywany przy temperaturze powyżej 0°C (optymalnie 8°C, w dniu słonecznym i bezwietrznym), także w cza- Otwarcie nowego sklepu na ziemi błędowskiej Tomasz Sikora, Doradca Ogrodniczy ProCam Polska Fot. 2. Czerwone jaja przędziorka owocowca na przedwiośniu są dobrze widoczne na pędach sie najbliższych nocy temperatura nie powinna być niższa z uwagi na możliwość fitotoksyczności dla młodych tkanek. Dodatek preparatów siarkowych podnosi skuteczność zabiegu, jednak pamiętać należy, że zwiększa ryzyko fitotoksyczności dla roślin, dlatego zalecane jest wykonanie oprysku na suche liście. Wiosenne stosowanie preparatów parafinowych zalecane jest głównie w latach o zwiększonej liczbie przędziorków w roku poprzedzającym. Po zabiegu olejami parafinowymi nie zalecane jest wykonywanie zabiegów preparatami zawierającymi dithianon (przez ok. 2 dni), kaptan (przez ok. 4 dni) i siarkę (przez ok. 5 dni). Bawełnica korówka w wielu sadach jesienią była bardzo aktywna. Łagodna zima sprawiła, że szkodnik ten przezimował dobrze, co pozwala przypuszczać, że będzie on w bieżącym sezonie stanowił duży problem, gdyż jego liczebność może być znaczna. Z uwagi na fakt zimowania bawełnicy w glebie i w spękaniach kory do jej zwalczania należy podejść z ogromną starannością. W sadach bez systemu Integrowanej Produkcji do pierwszego zabiegu można jeszcze przed kwitnieniem wybrać zarejestrowany do jej zwalczania pyretroid, który oprócz mszyc zwalczy przy okazji inne szkodniki, w tym np. kwieciaka jabłkowca. Podczas wykonywania zabiegu istotne jest dokładne opryskanie także pni drzew, a szczególnie ich dolnej części. Dla klientów ProCam Polska Tomasz Sikora, Doradca Ogrodniczy ProCam Polska Strategia firmy ProCam Polska na sezon 2014 w zakresie doradztwa ogrodniczego uległa pewnej zmianie w stosunku do poprzedniego roku. Firma planuje zakup dodatkowych 5 stacji iMetos IMT 200, których lokalizację przewidziano w okolicach Błędowa (Borzęcin, Głudna), Grójca (Skurów), Głowna (Rudniczek) oraz Płońska. Będą one wykorzystywane, podobnie jak wcześniejsze, do śledzenia warunków pogodowych i przewidywania infekcji pierwotnych parcha jabłoni. Nowością w tym sezonie są też pułapki z kamerą internetową (iTrap) do monitoringu owocówki jabłkóweczki, bez konieczności wychodzenia z domu i ich podglądem na monitorze własnego komputera. W przypadku tradycyjnych pułapek feromonowych i tablic lepowych planowane jest rozwieszenie ich w większej liczbie gospodarstw niż w roku poprzednim, aby podstawy podejmowania decyzji o przeprowadzeniu zabiegu chemicznego były zgodne z zasadami integrowanej ochrony. W ramach tworzonego laboratorium fitopatologicznego zakupiony będzie specjalistyczny sprzęt, m.in. binokulary stacjonarne z możliwością fotografowania i przenośne do prowadzenia obserwacji w sadach oraz inne urządzenia pomocne w diagnozowaniu zagrożeń infekcyjnych, z których korzystać będą doradcy ogrodniczy ProCam Polska już w bieżącym sezonie. FORUM OGRODNICZE Odwiedź nas w internecie: www.forumogrodnicze.org.pl 10 lutego 2014 r. w Błędowie odbyła się konferencja sadownicza połączona z otwarciem nowego sklepu ogrodniczego ProCam Polska w Borzęcinie (fot. 1). Poświęcona ona była zaleceniom dotyczącym ochrony i nawożenia upraw sadowniczych w rozpoczynającym się sezonie. Przybyłych sadowników przywitał Janusz Gwiazdowski, dyrektor ProCam Polska Oddziału w Łowiczu. Program dolistnego nawożenia sadów jabłoniowych i gruszowych po kwitnieniu w oparciu o zapotrzebowanie na składniki pokarmowe w poszczególnych fazach rozwojowych oraz z wykorzystaniem nawozów z oferty Ekoplon omówił Michał Gajda. Szczególną uwagę zwrócił na nowe produkty z serii AminoPower (Amino Power Wapniowy 11, AminoPower Antystres Micro i AminoPower ResiPhos PK), które wykazują właściwości stymulujące i adiuwantów (dzięki wysokiej zawartości wolnych aminokwasów), a także bardzo dobrą rozpuszczalność (dzięki formulacji WDG). O właściwym podejściu do nawożenia doglebowego mówił Dominik Poszywała, agronom z firmy NaturalCrop Poland, który wiosną w tym celu polecał użyć Fertil N 12,5, nawóz na bazie węgla organicznego. Produkt ten służy m.in. do poprawy właściwości gleby, przez co poprawia się dostępność składników pokarmowych dla roślin (z form trudno dostępnych). Korzystnie wpływa także na rozwój mikrofauny glebowej. Zastosowany do nawożenia nowo posadzonych drzewek wpływa na dobre ich przyjmowanie się (ukorzeniacz) przez korzystne oddziaływanie na rozrost systemu korzeniowego. Natomiast dolistnie z pestycydami D. Poszywała polecał stosować silnie skoncentrowany nawóz aminokwasowy NaturalCrop SL w dawce 1 l/ha. Zawiera on ponad 56% L-aminokwasów pozyskanych w procesie hydrolizy enzymatycznej. Aminokwasy z tego nawozu są łatwo przyswajane przez rośliny. Nawóz ten wykazuje cechy adiuwantu, poprawia skuteczność środków chemicznych (akarycydów i aficydów do 25%). Pełni także rolę stymulatora wzrostu. Nowością w ofercie firmy jest nawóz fosMAGNUM zawierający fosforyn potasu (78,5%, – grupy fosforynowej PO₃² ). Stosunek fosforu do potasu wynosi w tym nawozie 1 : 1. Wykazuje on działanie fungistatyczne. Szczególnie polecany jest do stosowania w mieszaninach z fungicydami kontaktowymi do ochrony przed infekcjami pierwotnymi parcha jabłoni przed kwitnieniem. O praktycznym stosowaniu preparatów Affirm 095 SG i Switch 62,5 WG mówił Krzysztof Krupa z firmy Syngenta. Pierwszy produkt to wyjątkowo skuteczne rozwiązanie do zwalczania owocówki jabłkóweczki i zwójkówek liściowych. Jego substancją aktywną jest benzoesan emamektyny charakteryzujący się specyficznym i szybkim działaniem (po 1–2 godz.), bardzo krótkim okresem karencji (3 dni) oraz selektywnością w stosunku do owadów pożytecznych. Drugi produkt to typowy fungicyd przeznaczony do ochrony upraw sadowniczych przed szarą pleśnią, gorzką zgnilizną owoców oraz chorobami przechowalniczymi owoców ziarnkowych. Zawiera on dwie substancje aktywne fludioksonil i cyprodynil, które działają na patogeny w różnych stadiach rozwojowych. Zapobiegawczo przeciwko kiełkowaniu zarodników i wzrostowi strzępki infekcyjnej działa fludioksonil, a interwencyjnie przeciwko penetracji tkanek oraz wzrostowi grzybni działa cyprodynil. Zalety stosowania w sadownictwie preparatu Huwa-San TR-50 zaprezentował Michał Sotkiewicz z Desio. Biostymulator ten w stężeniu 0,2% jest polecany do opryskiwania drzew po cięciu zimowym. Zabieg nim powinien być wykonany w krótkim czasie po zakończeniu cięcia (do 7 dni), aby móc zdezynfekować miejsca po cięciu, które mogą stanowić wrota do wnikania zarodników raka drzew owocowych i innych patogenów wywołujących choroby kory i drewna. Preparat ten można zastosować przy temperaturze powietrza minimum 5°C, najlepiej wieczorem Fot. 1. Nowo otwarty sklep ProCam w Borzęcinie Fot. 2. Anna i Paweł Marcińscy z Borzęcina prowadzący nowo otwarty sklep ProCam lub rano. Niezalecane jest tworzenie mieszanin zbiornikowych z innymi preparatami do ochrony roślin oraz z nawozami z uwagi na to, że Huwa-San TR-50 zawiera nadtlenek wodoru (50%) – „wybuchową substancję” oraz koloidalne srebro (0,03%). Nowym produktem w ofercie Desio jest ekoSet. Jest to produkt biologiczny zawierający bakterie Azotobacter, które korzystnie wpływają na gospodarkę hormonalną w roślinach. Zalecany jest do 3-krotnego stosowania w stężeniu 0,1%. Zapobiega on nadmiernemu opadaniu zawiązków owocowych u wiśni i czereśni. W bieżącym sezonie preparat ten ma być również testowany pod kątem wykorzystania do przeciwdziałania opadaniu jabłek i gruszek. W ochronie zapobiegawczej jabłoni przed parchem jabłoni w okresie infekcji pierwotnych można z powodzeniem wykorzystać preparat kontaktowy Dithane NeoTec 75 WG, fungicyd zawierający mankozeb – mówił Sławomir Kutryś z koncernu Dow AgroSciences. Jest to fungicyd, który wykazuje także działanie ograniczające w stosunku do przędziorków, poprzez hamowanie ich rozwoju. Niezalecane jest mieszanie go z preparatami olejowymi. Innym preparatem z oferty koncernu jest Reldan 225 EC. Insektycyd ten ma szerokie spektrum działania. Jest zarejestrowany do zwalczania mszyc, owocówki jabłkóweczki, owocnicy jabłkowej, miodówki jabłoniowej oraz zwójkówek liściowych. Zawiera substancję aktywną należącą do związków fosfoorganicznych, dlatego może być użyty w ochronie tylko raz w sezonie wegetacyjnym. W okresie intensywnego lotu motyli (owocówka jabłkóweczka i śliwkóweczka oraz zwójki liściowe) i składania jaj lepiej jest użyć preparat Runner 240 SC. Jako nieliczny zwalcza on również toczyka gruszowiaczka. Sadownicy z okolic Błędowa licznie przybyli na konferencję z uwagi na konieczność zapoznania się z nowymi zaleceniami wynikającymi z obowiązku przestrzegania zasad integrowanej ochrony. Na zakończenie Janusz Gwiazdowski, dyrektor ProCam Oddział w Łowiczu zaproponował nabywanie środków ochrony roślin i nawozów w nowo otwartym sklepie ogrodniczym ProCam w Borzęcinie, prowadzonym przez Annę i Pawła Marcińskich (fot. 2). 4