uniwersytet trzeciego wieku jako instytucja aktywizująca osoby starsze

Nowiny Lekarskie 2012, 81, 1, 31–35
IZABELA WRÓBLEWSKA, JERZY BŁASZCZUK
UNIWERSYTET TRZECIEGO WIEKU
JAKO INSTYTUCJA AKTYWIZUJĄCA OSOBY STARSZE –
BADANIA WŁASNE
THE UNIVERSITY OF THE THIRD AGE
AS AN INSTITUTION STIMULATING ELDERLY PEOPLE – PERSONAL RESEARCH
Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu
Dyrektor Instytutu Pielęgniarstwa: dr n. med. Lucyna Sochocka
Streszczenie
Wstęp. Uniwersytety Trzeciego Wieku są jedną z najpopularniejszych form aktywizacji ludzi w podeszłym wieku. Ich działalność powoduje zwiększenie sprawności intelektualnej, fizycznej i społecznej seniora, wzrost jego satysfakcji, a także podniesienie jakości życia.
Cel. Uzyskanie informacji dotyczących wpływu uczestnictwa w zajęciach UTW na aktywizację osób starszych.
Materiał i metody. Badanie przeprowadzono na podstawie autorskiej ankiety wśród 114 słuchaczy UTW we Wrocławiu.
Wyniki. Ankietowanymi są w większości kobiety (68,42%), a motywem podjęcia studiów chęć poszerzenia wiedzy, utrzymanie
sprawności intelektualnej (po 81,58%) oraz utrzymanie więzi z osobami z tej samej grupy wiekowej (55,26%). Uczestnictwo
w UTW powoduje, że 90 (78,94%) badanych częściej wychodzi z domu, 75 (65,78%) bardziej dba o swój wygląd, 60 (52,63%) ma
szersze kontakty towarzyskie, a 39 (34,21%) więcej przyjaciół.
Wnioski. Dla respondentów starość jest naturalnym etapem życia, a przynależność do UTW powoduje większą aktywność intelektualną i fizyczną.
SŁOWA KLUCZOWE: starość, UTW, aktywność.
Summary
Introduction. Third Age Universities are one of the most popular forms of elderly people activation. They increase intellectual,
physical and social ability of the seniors. They increase his/her satisfaction and quality of life also.
Aim. Research based on self-prepared questionnaire among 114 students of TAU in Wrocław.
Results. Among students women were the greater part (68.42%). Their main quest was for increasing general knowledge, keeping
the mental skills (both groups for 81.58%), and staying in contact with the people of the same age (55.26%). Attending TAU was
described to cause that 90 women (78.94%) were going out more often, 75 (65.78%) were taking care of their look, 60 (52.63%) had
more social contacts and 39 (34.21%) more friends.
Conclusion. For the respondents the senescence is a natural period of life. Being part of TAU increases their intellectual and physical
activity.
KEY WORDS: senescence, TAU, activity.
Wstęp
Proces starzenia się ludności polegający na systematycznym wzroście udziału osób starszych w stosunku do
całej populacji obserwuje się już od ponad ćwierć wieku.
Stanowi on jeden z najtrudniejszych problemów współczesnego świata, który dotyczy także Polski [1].
Wzrost liczby seniorów wymógł zmianę oceny ich roli
społecznej, co powoduje, że obecna, holistyczna wizja
osoby starszej oznacza postrzeganie jej jako jednego
z wielu aktywnych elementów społeczeństwa [2]. Potwierdzają to badania naukowe, które dowodzą, że starość może
być okresem aktywności i twórczej działalności seniora,
jeśli zapewni się mu maksymalnie dobrą, troskliwą i profesjonalną opiekę rodziny, przedstawicieli ochrony zdrowia,
a także różnego rodzaju instytucji. To w nich seniorzy mają
możliwość nie tylko poszerzania i aktualizowania swojej
wiedzy, ale także sposobność brania udziału w życiu społecznym. Zwiększenie sprawności intelektualnej, fizycznej
i społecznej powoduje wzrost satysfakcji seniora, który
zaczyna cenić swoją dojrzałość [3, 4].
Współczesne podejście do starości powoduje dostrzeganie potrzeby jak największej aktywizacji ludzi
starszych poprzez umożliwienie im kontaktów z rówieśnikami, zaspokojenie potrzeby samorozwoju, kształcenia się i zdobywania nowych umiejętności. Taką możliwość dają seniorom Uniwersytety Trzeciego Wieku
(UTW), które w znacznym stopniu przyczyniają się do
tak istotnego u seniorów utrzymania, a także rozbudowywania istniejących więzi społecznych. Są także miejscami spotkań osób o podobnych problemach i zainteresowaniach. To tam osoby starsze mogą realizować swoje
niespełnione marzenia czy nawiązywać nowe przyjaźnie,
a także poprawiać kondycję umysłową i fizyczną, co w
znacznej mierze wpływa na ich samopoczucie i podnosi
jakość życia.
We współczesnym świecie, gdzie szybko dokonują
się wszelkie zmiany działalność UTW jest niezwykle
PRACE ORYGINALNE
32
Izabela Wróblewska, Jerzy Błaszczuk
korzystna i potrzebna, szczególnie w aspekcie całościowego rozwoju człowieka. Senior, który ma możliwość
korzystania z ustawicznego kształcenia, edukacji trwającej przez całe życie jest osobą lepiej radzącą sobie
w życiu codziennym, a rozbudowana sieć kontaktów
interpersonalnych pozwala łatwiej zmagać się z trudami
związanymi z okresem starości. Wielu autorów dowodzi,
że czynnikami szczególnie przyśpieszającymi proces
starzenia są brak aktywności i osamotnienie. UTW poprzez integrację środowiska seniorów, liczne propozycje
czynnego spędzania czasu dążą do utrzymania możliwie
wysokiej jakości życia i powodują poprawę samopoczucia ludzi starszych [5].
Cel pracy
Celem pracy było uzyskanie informacji dotyczących
wpływu uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez
UTW na aktywizację osób starszych.
Materiał i metody
Badanie przeprowadzono w grudniu 2011 r. wśród
114 (95%) słuchaczy (z grupy 120 osób – 100%) UTW
we Wrocławiu. W tym celu stworzono autorską, anonimową ankietę zawierającą pytania metryczkowe oraz
szczegółowe odnoszące się do postrzegania przez respondentów starości. Zbierano także informacje dotyczące opinii starszych osób na temat zasad funkcjonowania UTW oraz wpływu przynależności do tej
placówki dydaktycznej na życie respondentów. W niektórych pytaniach istniała możliwość udzielenia kilku
odpowiedzi.
Wyniki
Wśród badanych przeważały kobiety (78 osób –
68,42%). Większość ankietowanych była stosunkowo
młoda i mieściła się w przedziale wiekowym 60–79 lat
(111 osób – 97,37%), w badanej populacji znalazły się
także 3 osoby mające poniżej 59 lat (2,63%).
Respondentom zadano między innymi pytanie: Czym
jest dla nich starość? Większość ankietowanych odpowiedziała, że starość jest dla nich kolejnym etapem życia (87
osób – 76,32%), a 21 osób (18,42%) zaznaczyło odpowiedź, że czasem zasłużonego odpoczynku. Niewielka statystycznie część respondentów stwierdziła, że jest to okres,
w którym się choruje (6 osób – 5,26%), jest to także wyrok
lub czas oczekiwania na śmierć (po 3 osoby – 2,63%).
Również poglądy dotyczące wieku w jakim człowiek
staje się osobą starszą były zróżnicowane i tak: 48 (42,11%)
badanych odpowiedziało, że o starości można mówić po 70.
r.ż., 30 (26,32%), że po 60. r.ż., 21 (18,42%), że po 80. r.ż., 9
(7,89%), że po 90. r.ż., a po 3 (2,63%), że po 50. lub 100 r.ż.
Interpretując wyniki badań należy wziąć pod uwagę
charakterystykę analizowanej grupy, która prawie w całości, bo w 97,37% (111 osób) pochodziła z miast powyżej 10 000 mieszkańców, a tylko 3 (2,63%) ze wsi. Wyższe wykształcenie miały 72 osoby (63,16%), a średnie
zawodowe lub ogólnokształcące 42 (36,84%). Źródłem
dochodu była w większości przypadków emerytura (108
PRACE ORYGINALNE
osób – 94,74%), następnie renta (9 osób – 7,89%), a tylko
3 (2,63%) badanych utrzymywało się z pracy. Większość
ankietowanych była zamężna/żonata (60 osób – 52,63%),
24 osoby (21,05%) były wdowami/wdowcami, 21 (18,42%)
osobami rozwiedzionymi, a 9 (7,89%) pannami/kawalerami.
Stwierdzono, że ankietowani są osobami aktywnymi fizycznie, co zostało potwierdzone w uzyskanych wynikach
dotyczących aktywności ruchowej i form spędzania wolnego czasu. Aż 102 osoby (89,47%) deklarowały codzienne
uprawianie jakiejś formy sportu. Tylko 12 (10,53%) respondentów zaznaczyło odpowiedź negatywną. Ankietowani sądzą, że aktywność ruchowa poprawia ich samopoczucie (75 osób – 65,79% – zdecydowanie poprawia, 27
osób – 23,68% – raczej poprawia). Większość respondentów (69 osób – 60,53%) nie korzysta jednak z form aktywności ruchowej proponowanych przez UTW.
Z kolei w pytaniu dotyczącym formy spędzania wolnego czasu wśród najczęstszych odpowiedzi znalazło się
podróżowanie (60 osób – 52,63%), realizacja swoich hobby
(51 osób – 44,74%), uprawianie sportu (33 osoby –
28,95%), działalność w różnego rodzaju organizacjach
i stowarzyszeniach (27 osób – 23,68%), regularne zajmowanie się wnukami (21 osób – 18,42%), czynna praca (9
osób – 7,89%), czy też inne formy spędzania wolnego
czasu (6 osób – 5,26%). Tylko 3 (2,63%) z badanych przyznało się do uczucia nudy. Stwierdzono także, że aż 63
(55,26%) ankietowanych nie martwi się o swoją przyszłość.
Respondentów pytano także: jakie źródła informacji zachęciły ich do wzięcia udziału w zajęciach? Badania dowiodły, że najlepszą formą przekazywania wiadomości dla
osób starszych są rozmowy ze znajomymi (84 osoby –
73,68%), w następnej kolejności znalazły się strony internetowe (39 osób – 34,21%). Duża statystycznie część respondentów dowiedziała się o możliwości zapisów i korzystania
z UTW z prasy (30 osób – 26,32%), programów telewizyjnych (21 osób – 18,42%) i radiowych (12 osób – 10,53%).
Tylko dla 6 (5,26%) ankietowanych źródłem informacji
były specjalistyczne publikacje.
Ankietowani w większości byli słuchaczami Uniwersytetu od 1 do 2 i od 2 do 4 lat (po 54 osoby – 47,37%), nieliczną grupę stanowiły osoby, które korzystają z tej instytucji od 5 do 10 lat (6 osób – 5,26%). Wśród badanych nie
było nikogo, kto byłby słuchaczem dłużej niż 10 lat (0%).
Badanych zapytano także o motywy podjęcia studiów,
i tak jednakowa liczba osób odpowiedziała, że chciała poszerzyć swoją wiedzę i utrzymać sprawność intelektualną
(po 93 osoby – 81,58%). Celem ponad połowy respondentów (63 osoby – 55,26%) było utrzymanie więzi z osobami
z tej samej grupy wiekowej, 51 osób (44,74%) badanych
chciało w ten sposób zachować sprawność fizyczną, 42
(36,84%) zagospodarować czas wolny, 30 (26,32%) poczuć
się osobą kompetentną, bez względu na wiek, 24 osoby
(21,05%) realizują swoje młodzieńcze marzenia o studiowaniu, a 12 (10,53%) poprzez uczestnictwo w zajęciach
chce pozbyć się uczucia osamotnienia.
Ankietowanych zapytano też: w jakich formach zajęć
proponowanych przez UTW biorą najchętniej udział?
Uzyskane wyniki zaprezentowano na rycinie 1.
Uniwersytet Trzeciego Wieku jako instytucja aktywizująca osoby starsze – badania własne
Większość respondentów (105 osób – 92,11%) stwierdziła, że umiejętność obsługi wybranych programów komputerowych może pomagać w życiu starszemu człowiekowi, 6 osób (5,26%) zaznaczyło odpowiedź negatywną, a 3
(2,63%) nie miało zdania na ten temat. Jeśli chodzi o przydatność korzystania z telefonu komórkowego, to 99
(86,84%) seniorów wypowiedziała się na ten temat pozytywnie, 3 (2,63%) negatywnie, a 12 (10,53%) osób nie
miało zdania w tej kwestii. Identycznie wyglądały wyniki
dotyczące umiejętności obsługi Internetu oraz zainteresowania nauką języków obcych.
33
Stwierdzono, że u 57 osób (50%) ankietowanych dzięki
uczestnictwie w zajęciach rozbudziły się nowe zainteresowania lub miały okazję rozwinąć te, które już istniały. Tylko
9 (7,89%) badanych odpowiedziało, że aktywność na UTW
nie wpłynęła na rozwinięcie ich wiedzy.
Uzyskane wyniki nie potwierdzają wpływu przynależności do UTW na poczucie większej przydatności (tak
– 36 osób – 31,58%, nie – 24 osoby – 21,05%, nie wiem
54 osoby – 47,37%), lepsze zrozumienie przez dzieci
(tak – 48 osób – 42,11%, nie – 15 osób – 13,16%, nie
wiem 51 osób – 44,74%), większe poważanie wśród
Rycina 1. Najczęściej wybierane formy zajęć proponowanych na UTW.
Figure 1. Incidence of the TAU activities choice.
Rycina 2. Zależności pomiędzy przynależnością do UTW a relacjami z najbliższym otoczeniem.
Figure 2. Dependencies between TAU membership and relations with the nearest environment.
PRACE ORYGINALNE
34
Izabela Wróblewska, Jerzy Błaszczuk
wnuków (tak – 30 osób – 26,32%, nie – 18 osób –
15,79%, nie wiem 66 osób – 57,89%), ułatwione odrabianie z nimi lekcji (tak – 12 osób – 10,53%, nie – 36
osób – 31,58%, nie wiem 66 osób – 57,89%), lepsze
zrozumienie przez rodzinę (tak – 48 osób – 42,11%, nie
– 6 osób – 5,26%, nie wiem 60 osób – 52,63%). Natomiast widoczny jest wpływ uczestnictwa w zajęciach
UTW na odczuwanie zwiększonej radości w kontaktach
z rodziną (tak – 72 osoby – 63,16%, nie – 15 osób –
13,16%, nie wiem 27 osób – 23,68%).
Badania potwierdziły wpływ przynależności do UTW
na relacje z najbliższym otoczeniem. Uzyskane wyniki
przedstawiono na rycinie 2.
Badano także, czy przynależność do UTW ma jakikolwiek wpływ na odczucia i zachowania słuchaczy.
Zaobserwowano, że studenci rzadziej odczuwają smutek
(tak – 57 osób – 50%, nie – 12 osób – 10,53%, nie wiem
45 osób – 39,47%), życie daje im więcej zadowolenia
(tak – 93 osoby – 81,58%, nie – 6 osób – 5,26%, nie
wiem 15 osób – 13,16%), są z siebie bardziej zadowoleni (tak – 87 osób – 76,32%, nie – 6 osób – 5,26%, nie
wiem 21 osób – 18,42%), mają więcej energii do działania (tak – 84 osoby – 73,68%, nie – 9 osób – 7,89%, nie
wiem 21 osób – 18,42%).
Badania nie potwierdziły wpływu uczestniczenia w zajęciach UTW na ułatwienie podejmowania decyzji (tak – 39
osób – 34,21%, nie – 18 osób – 15,79%, nie wiem 57 osób
– 50%), lepszy sen (tak – 30 osób – 26,32%, nie – 39 osób
– 34,21%, nie wiem 45 osób – 39,47%), zmniejszenie drażliwości (tak – 33 osoby – 28,95%, nie – 21 osób – 18,42%,
nie wiem 60 osób – 52,63%) czy zmniejszenie lęku o własne zdrowie (tak – 42 osoby – 36,84%, nie – 24 osoby –
21,05%, nie wiem 48 osób – 42,11%).
Ankietowani dostrzegają, że przynależność do UTW
wpływa korzystnie na postrzeganie osób starszych przez
najbliższą rodzinę lub znajomych (63 osoby – 55,26%).
Słuchacze wrocławskiego UTW byli świadomi możliwości dostępu do konsultacji prawnych (99 osób –
89%) i medycznych (87 osób – 76,32%).
Dyskusja
Nie jesteśmy w stanie zatrzymać procesu biologicznego starzenia się organizmu, na który niekorzystnie
wpływa szereg fizycznych i chemicznych czynników
szkodliwych, a fizjologiczne zmiany biochemiczne i degeneracyjne o charakterze postępowym następują we
wszystkich komórkach, tkankach i narządach, i dotyczą
wszystkich układów [6]. Ludzie po 65. r.ż. są szczególnie predysponowani do wystąpienia wyżej wymienionych zaburzeń również z powodu przejścia na emeryturę, utraty pozycji społecznej, pogorszenia warunków
materialnych czy tak powszechnej w tym wieku samotności [7].
Zaproponowanie seniorom różnych form aktywizacji
może zmniejszyć straty jakie niesie ze sobą proces starzenia, co z kolei ma wpływ na osobowość człowieka
oraz jego życie emocjonalne i duchowe. Jeśli dodatkowo
senior zastosuje zasady profilaktyki gerontologicznej,
PRACE ORYGINALNE
zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia niepełnosprawności, a tym samym zależności od innych. Idee te
są nadrzędnymi zadaniami polityki społecznej wobec
osób starszych i starości. Są one realizowane przez Uniwersytety Trzeciego Wieku, które stwarzają ludziom
starszym szansę na aktywne życie, co przeciwdziała ich
marginalizacji.
Działalność UTW ma przeciwdziałać alienacji seniorów i dzięki temu powodować, że jego słuchacze będą
postrzegali starość w sposób naturalny i traktować ją głównie jako kolejny etap życia. Teorię tę potwierdziły przeprowadzone badania. Ankietowani dodatkowo stwierdzili, że
człowiekiem starszym jest osoba mająca dopiero co najmniej 70 lat, a więc według nich granica starości przebiega
dalej niż podaje literatura medyczna czy mówi definicja
WHO. Taki punkt widzenia może być spowodowany stosunkowo młodym wiekiem badanych (sytuacja ta wydaje
się oczywista ze względu na średnią życia w Polsce). Dodatkowo ankietowani w większości pochodzili z dużych
miast, mieli wyższe wykształcenie i wciąż pozostawali
w związkach małżeńskich, co zdaje się mieć dodatkowe
znaczenie w ich ocenie starości.
Zaobserwowano, że badani są grupą aktywną zarówno
intelektualnie jak i fizycznie, co zostało potwierdzone w
uzyskanych wynikach dotyczących aktywności ruchowej
i form spędzania wolnego czasu. Większość z nich jest
ludźmi chętnie uczestniczącymi w proponowanych przez
UTW wycieczkach oraz biorącymi czynny udział w działalności różnego rodzaju organizacji i stowarzyszeń. Ogólna
aktywność może dodatkowo powodować pozytywne nastawienie do życia, co znalazło swój wyraz w pytaniu dotyczącym przyszłości – znacząca statystycznie grupa badanych nie martwi się o nią.
Starość może być wspaniałym, prawdziwie „złotym”
okresem życia, w którym dzięki ustawicznej edukacji poprawieniu ulegają funkcje intelektualne i zwiększa się zakres kompetencji seniora. Może być sztuką polegającą na
dojrzewaniu na każdym polu i w każdej dziedzinie, a realizowaną na podłożu UTW [8, 9, 10, 11]. Udowodnili to
badani deklarując chociażby chęć brania udziału w różnych
formach zajęć proponowanych przez UTW. O mobilności
ankietowanych świadczy ich otwarcie się na różnego rodzaju nowinki techniczne, a uzyskane wyniki świadczą
o znacznym zainteresowaniu dotyczącym otrzymywanej na
UTW wiedzy teoretycznej i praktycznej. Potwierdzają one
potrzebę tworzenia Uniwersytetów, a także ogólne ich
założenia, które mówią o zaspokajaniu potrzeb samokształcenia, poznawania środowiska, poszerzania wiedzy i umiejętności, wykonywania społecznie użytecznych działań,
bycia uznanym za część społeczeństwa, grupy, wypełnienia
wolnego czasu, utrzymywania więzi towarzyskich oraz
stymulacji psychicznej i fizycznej [12].
Badanie dowodzi, że aktywizacja intelektualna, psychiczna, społeczna i fizyczna osób starszych, poszerzanie
wiedzy i umiejętności seniorów, angażowanie słuchaczy
w różnego rodzaju aktywność powoduje podtrzymanie
istniejących już więzi społecznych, a także rozbudzenie
i rozwinięcie komunikacji międzyludzkiej.
Uniwersytet Trzeciego Wieku jako instytucja aktywizująca osoby starsze – badania własne
Wnioski
1. Dla respondentów starość jest naturalnym, kolejnym etapem życia.
2. Dla badanych osoba starsza to człowiek po 70. roku życia.
3. Słuchacze UTW we Wrocławiu są aktywni intelektualnie i fizycznie.
4. Motywem podjęcia studiów na UTW jest chęć poszerzania swojej wiedzy, utrzymania sprawności intelektualnej oraz utrzymanie więzi z osobami z tej samej
grupy wiekowej.
Piśmiennictwo
1. Trafiałek E.: O nową politykę społeczną wobec starości.
[W:] Polska a Europa. Procesy demograficzne u progu
XXI wieku, Frackiewicz L. (red.): Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2003, 71-80.
2. Pikuła N.: Etos starości w aspekcie społecznym. Gerontologia dla pracowników socjalnych. WAM, Kraków
2011.
3. Goroszkiewicz H., Bień B.: Podstawowa opieka geriatryczna. Pielęgniarstwo XXI Wieku, 2005, (3), 93-97.
4. Zych A.: Leksykon gerontologii. Oficyna Wydawnicza
„Impuls”, Kraków 2010.
5. Zielińska-Więczkowska H., Ciemnoczołowski W., Kędziora-Kornatowska K.: Poczucie koherencji a występowanie stanów depresyjnych u słuchaczy Uniwersytetu
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
35
Trzeciego Wieku. Psychogeriatria Polska, 2009, 6 (3),
141-146.
Bień B.: Stan zdrowia i sprawności ludzi starszych. [W:]
Polska starość, Synak B. (red.), Gdańsk 2003, 36-66.
Szczerbińska K. (red.): Dostępność opieki zdrowotnej
i pomocy społecznej dla osób starszych w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2006.
Frąckiewicz L.: Społeczno-demograficzne problemy starzenia się społeczeństwa polskiego. [W:] Seniorzy w społeczeństwie Europy XXI wieku, Pędlich W. (red.), Białystok 2001, 20-27.
Sobów T.: Praktyczna psychogeriatria. Continuo, Wrocław 2010.
Steuden S.: Psychologia starzenia się i starości. PWN,
Warszawa 2011.
Kowalewski J.: Ludzie starzy w polskim społeczeństwie
w pierwszych dekadach XXI wieku. Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006.
Borczyk W.: Edukacja osób starszych. Rola i znaczenie
Uniwersytetów Trzeciego Wieku. [W:] Małopolskie
Studia Regionalne 2/17/2009, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2009.
Adres do korespondencji:
dr n. med. Izabela Wróblewska
Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu
ul. Katowicka 68
45-060 Opole
tel.: 601 55 66 29
PRACE ORYGINALNE