D - Sąd Okręgowy w Słupsku

Sygn. akt IV Ca 279/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lipca 2014 r.
Sąd Okręgowy w Słupsku IV Wydział Cywilny Odwoławczy
w składzie:
Przewodniczący SSO Mariusz Struski
Sędziowie SO: Dorota Curzydło (spr.), Mariola Watemborska
Protokolant: sekr. sądowy Barbara Foltyn
po rozpoznaniu w dniu 4 lipca 2014 r. w Słupsku
na rozprawie
sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Dyrektora Urzędu Morskiego w S.
przeciwko Gminie U.
o zapłatę
na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego
w S. z dnia 27 lutego 2014r., sygn. akt I C 3104/13
zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala powództwo i uchyla pkt II i III zaskarżonego wyroku.
Sygn. akt IV Ca 279/14
UZASADNIENIE
Powód Skarb Państwa – Dyrektor Urzędu Morskiego w S. domagał się zapłaty 432 zł z odsetkami ustawowymi od
dnia wniesienia pozwu tytułem kosztów usunięcia i utylizacji zwłok zwierzęcych z plaży, zgodnie z obowiązkiem
wynikającym z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Wskazał też na umowę dzierżawy tej części plaży,
łączącej strony jako źródło obowiązku.
Pozwana Gmina U. wniosła o oddalenie powództwa, twierdząc, iż nie ma takiego obowiązku co do terenów prywatnych
i wobec tego koszty obciążały powoda jako właściciela nieruchomości. Zwracała uwagę, iż chodziło o zwierzęta
wolnożyjące, których właścicielem jest Skarb Państwa, co dodatkowo wskazuje go jako zobowiązanego w sprawie.
Odnośnie umowy wskazywała, że nie jej regulacja nie objęła takiego przypadku.
Wyrokiem z dnia 27 lutego 2014 r. Sąd Rejonowy w Słupsku zasądził od pozwanej Gminy U. na rzecz powoda Skarbu
Państwa – Dyrektora Urzędu Morskiego w S. 432 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25 października 2013 r.
(punkt I) oraz kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt II) W punkcie III nakazał ściągnąć od pozwanej na
rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Słupsku 30 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.
Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 8 lipca 2013 r. pracownicy powoda dostali sygnał o odnalezieniu martwych fok na
plaży. Pozwany odmówił usunięcia ich, a ze względu na upał i ruch turystyczny powód dokonał usunięcia na własny
koszt. Odmówił też zapłaty wydatkowanej na ten cel kwoty, której powód dochodzi. Ustalił nadto, że w tym czasie
strony łączyła umowa dzierżawy plaży.
W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd pierwszej instancji zważył, że powództwo jest zasadne.
Wskazał, że podziela stanowisko pozwanej, że obowiązek pozwanego nie wynikał z umowy dzierżawy. Wyjaśnił,
że regulacja tej umowy nawiązuje do ogólnych uregulowań i nie kreowała nowego obowiązku powoda. Obowiązki
dzierżawcy związane są z klasycznymi zadaniami związanymi z korzystaniem z danego terenu, co wiąże się z
obowiązkiem zapewnienia porządku. Ocenił Sąd , że usunięcie martwych zwierząt to zdarzenie nie związane z tego
typu umową, a z zakresu realizacji zadań z zakresu czystości i porządku na terenie gminy (dzierżawca ma obowiązek
posprzątać swój teren, ale nie organizować zabezpieczenie dla wytworzonych w związku z tym odpadów). Zaznaczył,
że w samej umowie dodatkowo jeszcze zostało podkreślone, że chodzi o utrzymanie porządku związanego z ruchem
turystycznym, dla którego to celu została zawarta.
Wskazał Sąd pierwszej instancji, że kodeks morski nie kreuje obowiązku powoda, którego dotyczy spór i nakierowany
jest na zabezpieczanie mienia wyrzucanego przez morze – skonkretyzowanego co do tytułu do niego, a nie składników
natury – jak m.in. wolnożyjące zwierzęta.
Wskazał nadto, że również ustawa z 21 marca 1991 r. obszary morskie Rzeczpospolitej Polskiej i administracja morska
określająca zadania organów administracji morskiej nie wskazuje, by obowiązek którego dotyczy spór – był po stronie
powoda.
Sąd podzielił pogląd powoda, że źródłem regulacji dla tej sytuacji prawnej jaka zaistniała w rozpoznawanej sprawie
jest ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Zwrócił uwagą na pkt.2 art. 1 ustawy,
gdzie jest mowa o działalności w zakresie odbioru odpadów i ich zagospodarowania. W ocenie Sądu z regulacji tej
wyraźnie wynika, że gmina ma zapewnić realizacją na całym swym obszarze, w tym obejmuje wszystkich właścicieli
nieruchomości na terenie gminy systemem gospodarowania odpadami komunalnymi, ich odbiorem i późniejszą
drogą. W konsekwencji to gmina zajmuje się terenami otwartymi oraz bezdomnymi zwierzętami.
Zważył Sad Rejonowy, że zestawienie powyżej przytaczanych przepisów wskazuje, iż nawet jeśli przyjąć, że nie
zostało to dostatecznie uregulowane, to założenie jest takie, iż urzędy morskie mają określone obowiązki w zakresie
gospodarki morskiej, a zajęcie się usunięciem martwych zwierząt dziko żyjących leży w kompetencji gminy (tym
samym odbywa się na jej koszt). Wskazał Sąd, że nie może być w tym zakresie luki, a jeżeli należałoby ją dostrzec z racji
argumentów wytaczanych w sprawie, to z przytoczonych względów możliwe jest jej uzupełnienie w podany sposób
interpretacyjny. Przytoczył art.. 3 ust. 2 pkt. 15 omawianej ustawy przewidujący obowiązek zbierania, transportowania
i unieszkodliwiania zwłok bezdomnych zwierząt. Konstatował, że zwierzę wolnożyjące (dziko żyjące) jest tym bardziej
zwierzęciem bezdomnym (pojawiający się przy ich okazji pojęcie dobra ogólnonarodowego ma inne znaczenie niż
stricte właścicielskie, a w przypadku zwierząt żyjących w morzu te wątpliwości są jeszcze dalsze z uwagi na specyfikę
właścicielską terenów morskich). Dodał, że potrzeba reakcji na terenie przyrodniczym otwartym zaistniała ze względu
na to, że w sezonie stało się ono miejscem publicznym, co aktywowało zadania w zakresie ładu i porządku w tym
miejscu. Podmiotem odpowiedzialnym za to zadanie jest gmina.
Wobec powyższego na podstawie art. 405 k.c. i art. 481 k.c. Sąd pierwszej instancji zasądził od pozwanej na rzecz
powoda wskazując, że powód pokrył koszt obciążający pozwanego.
O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 ust. 1 rozporządzenia z 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Od wyroku apelację złożyła pozwana zaskarżając go w całości i wnosząc o jego zmianę i oddalenie powództwa w całości
oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania za obie instancje. Wyrokowi zarzuciła naruszenie
prawa materialnego a mianowicie:
• art. 1 pkt 2 w zw. z art. 1 a ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.
U. 2013, poz. 1399) w zw. z art. 3 pkt 7 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r., poz. 21)
poprzez przyjęcie, iż zwłoki fok wolnożyjących stanowią odpad komunalny.
• art. 3 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 2013,
poz. 1399) w zw. z art. 4 pkt 16 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2013 r., poz. 856)
poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że zwierzęta wolnożyjące stanowią zwierzęta bezdomne.
Na rozprawie apelacyjnej pozwana cofnęła wniosek o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.
Sąd Okręgowy zważył co następuje:
Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności wskazać należy, że postępowanie apelacyjne mimo, że jest postępowaniem odwoławczym
i kontrolnym, zachowuje charakter postępowania rozpoznawczego co oznacza , że sąd drugiej instancji ma pełną
swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia. W konsekwencji może, a jeżeli je dostrzeże –
powinien, naprawić wszystkie naruszenia prawa materialnego, niezależnie od tego, czy zostały wytknięte w apelacji,
pod warunkiem, że mieszczą się w granicach zaskarżenia. Sąd drugiej instancji nie może ograniczać się jedynie do
oceny zarzutów skarżącego, lecz musi dokonać ponownych, własnych ustaleń, a następnie poddać je ocenie pod kątem
prawa materialnego (por m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia lutego 2012 r. IV CSK 290/11 LEX nr 1136006, z dnia
13 marca 2012 r. II PK 173/11 LEX nr 1211151) . W pierwszej kolejności
Sąd Okręgowy podziela ustalenia Sądu pierwszej instancji , uzupełniając je o następujące ustalenia:
Skarb Państwa zawarł z Gminą U. umowę dzierżawy nieruchomości oznaczonych numerami (...)położonych w P.,
nr(...)położnych w P., nr (...)położnych w R. i D. , położnych w obszarze pasa technicznego , stanowiące plaże
nadmorskie i las nadmorski.
W § 1 ust. 2 strony postanowiły, że wydzierżawiający mając na względzie specyfikę sezonu turystycznowypoczynkowego oraz związaną z nim wzmożoną działalność handlowo-usługowa oddaje w dzierżawę i pobierania
pożytków z nieruchomości opisanych w ust. 1, stanowiących tereny pasa technicznego tj. plaż morskich, przejść na
plażę oraz terenów nieleśnych pasa technicznego na cele związane z działalnością sezonowa z wyłączeniem wydm.
Zgodnie z postanowieniami umowy przez okres trwania umowy dzierżawca zobowiązany był do utrzymania
porządku przez całą dobę w szczególności usuwania zanieczyszczeń ewidentnie związanych z ruchem turystycznym z
użytkowanego terenu i z pozostałych terenów pasa technicznego znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie plaży ,
przejść na plażę i innych ciągów komunikacyjnych w sposób określony przepisami o utrzymaniu czystości w gminie
(dowód: umowa dzierżawy na k. 13 – 14)
W ocenie Sądu Okręgowego roszczenie powoda nie zasługiwało na uwzględnienie. Trafnie roszczenie to Sąd pierwszej
instancji zakwalifikował jako oparte na art. 405 k.c. roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Istota
bezpodstawnego wzbogacenia sprowadza się do uzyskania bez podstawy prawnej korzyści majątkowej kosztem innej
osoby. Żądanie powoda zasługiwałoby na uwzględnienie jedynie wówczas, gdyby na pozwanej Gminie czy to z mocy
przepisów prawa , czy też z racji stosunków obligacyjnych spoczywał obowiązek usuwania martwych zwierząt morskich
wyrzuconych przez morze. Zdaniem Sądu Okręgowego obowiązujące przepisy prawa nie nakładają na Gminę takiego
obowiązku. W szczególności obowiązek taki nie wynika z przepisów ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu
czystości i porządku w gminach (Dz. U. 2013, poz. 1399). Wprawdzie art. 3 ust. 2 cytowanej ustawy stanowi, że
zapewnienie czystości i porządku na terenie gminy jest zadaniem własnym gminy, jednak z kolejnych zawartych w
tej ustawie regulacji wynika, że nie wszystkie obowiązki związane z utrzymaniem czystości i porządku spoczywają
na gminie. I tak , zgodnie z art. 5 ust. 1 określone w tym przepisie obowiązku związane z utrzymaniem czystości
na nieruchomości nie stanowiącej własności gminy (ale położnych w obrębie gminy) nie spoczywają na gminie
ale na właścicielu nieruchomości. W przepisie tym nie zastał wprost wymieniony obowiązek usuwania martwych
zwierząt , które stanowiły własność właściciela nieruchomości ale biorąc pod uwagę całokształt przepisów ww. ustawy
i zakładając racjonalność ustawodawcy, przyjąć należy, że skoro ustawodawca w ustawie wyartykułował jedynie zapis
o obowiązku zapewnienia zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok zwierząt bezdomnych (art. 3 ust. 2 ) to
obowiązek usuwania innych zwierząt niż bezdomne spoczywa na ich właścicielu – z wyjątkiem zwłok zwierząt , które
poniosły śmierć przez ubój, te bowiem traktowane są jak odpad (art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o
odpadach Dz. U. z 2013 r., poz. 21).
Nie sposób zatem z przepisu art. 3 ust. 2 ustawy wywodzić, że skoro na Gminie spoczywa obowiązek zapewnienie
czystości i porządku na terenie gminy to obowiązek ten obejmuje także usuwanie wyrzuconych na brzeg martwych
zwierząt morskich. Żyjące w morzu zwierzęta morskie jako dobro ogólnonarodowe stanowią własność Skarbu Państwa
(art. 21 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt Dz. U. z 2013 r., poz. 856). Własności Skarbu
Państwa stanowią również morze, w którym zwierzęta te żyją oraz pas wybrzeża przylegający do morza. Na Skarbie
Państwa , jako właścicielu spoczywa zatem obowiązek usunięcia martwych zwierząt wyrzuconych przez morze. Sąd
Okręgowy nie podziela poglądu powoda, że zwierzęta dziko żyjące są zwierzętami bezdomnymi w rozumieniu ustawy o
utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Ustawa nie zawiera definicji legalnej zwierząt bezdomnych ale pamiętać
należy, iż ustawa ta stanowi element systemu prawnego a dokonując systemowej wykładni można i należy posłużyć
się definicją zwierząt bezdomnych zawartą w art. 4 pkt 16 cytowanej wyżej ustawy o ochronie zwierząt , zgodnie z
którym przez zwierzęta bezdomne rozumie się zwierzęta domowe lub gospodarskie, które uciekły, zabłąkały się lub
zostały porzucone przez człowieka a nie ma możliwości ustalenia właściciela lub innej osoby, pod której opieką dotąd
pozostawały. W tej definicji nie mieszczą się zwierzęta dzikie, do których zaliczają się foki.
Trafnie natomiast ocenił Sąd Rejonowy, że zawarta przez strony umowa dzierżawy nie nakładała na pozwana
obowiązku usuwania martwych fok. Z celu w jakim zawarta została umowa ale także z samej jej treści wynika bowiem,
iż Gmina obowiązana była do usuwania zanieczyszczeń związanych z ruchem turystycznym.
Reasumując, ponieważ na Gminie nie spoczywał obowiązek usuwania martwych dzikich zwierząt morskich
wyrzuconych na brzeg morski – roszczenie powódki jako bezzasadne należało na podstawie art. 405 k.c. oddalić, o
czym Sad Okręgowy orzekł zmieniając na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zaskarżony wyrok.