Pieśń o Rolandzie - Epoki

Pieśń o Rolandzie
Tytuł: Pieśń o Rolandzie
Utwór: anonimowy
Czas i miejsce akcji: wyprawa Karola Wielkiego w 778r. na Hiszpanię zajętą przez
Saracenów
Gatunek: chanson de geste
Chanson de geste (wymowa: sząsą de żest) ? pieśń o czynach rycerskich, starofrancuski epos
rycerski, pisane ku chwale czynów legendarnych i historycznych bohaterów np. Pieśń o
Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, Pieśń o Nibelungach, Pieśń o Cydzie. Autorzy pieśni są
anonimowi. Okres rozkwitu gatunku datuje się na wiek XI. Pieśni opowiadają o czynach Karola
Wielkiego oraz jego syna Ludwika Pobożnego. Utwory układały się w cykle tematyczne:
pierwszy królewski dotyczył Karola Wielkiego, drugi Garina z Monglany (historia sławnego
rycerz i jego rodu), trzeci zdrajców = Doona z Moguncji (bunty baronów przeciwko królowi).
Pieśń o Rolandzie należy do cyklu królewskiego i opiera się na wydarzeniach historycznych.
Wydarzenia historyczne a legendarne w Pieśni o Rolandzie:
wydarzenia historycznewydarzenia legendarne
Karol Wielki walczył z muzułmanami
Wiosną 778 r. król Karol Wielki opanował Pampelune i dokonał oblężenia Saragossy.
Nie udało mu się jednak zdobyć muzułmańskiego miasta i po kilku tygodniach zrezygnował z oblężenia
1 / 11
Pieśń o Rolandzie
Karol Wielki powrócił z pomocą napadniętym. Francuzi ponieśli klęskę.
Według kronikarza Eincharda Roland był owocem kazirodczego związku Karola Wielkiego i jego siostry
Karol Wielki walczył z Saracenami (niewiernymi)
Roland posiada nadludzką siłę
Nadprzyrodzone zjawiska towarzyszące śmierci bohatera
Do czasów obecnych zachowało się 7 rękopisów Pieśni o Rolandzie z XII, XIII i XIV w.
wszystkie nieco się różnią. Za najdoskonalszy uznaje się rękopis oksfordzki z XII w., który jest
kopią oryginału z XI w. Filolog Joseph Bédier
dokonał przekładu z języka
starofrancuskiego na współczesny. Na tym tłumaczeniu opierał się tłumacząc na polski
Tadeusz Boy-Żeleński.
Roland jak wzór rycerza średniowiecznego:
Francuska Pieśń o Rolandzie jest przykładem rycerskiej epiki średniowiecznej. Gatunek ten
szczególnie silnie rozwinął się we Francji. Jego powstanie wiązało się z panującą w
średniowieczu kulturą rycerską. Ludzie tego stanu wykształcili charakterystyczne dla siebie
normy zachowania w czasie wojen, turniejów, i biesiad. Określały one stosunki rycerzy wobec
siebie, władcy, seniora, kobiet a nawet słabych i pokrzywdzonych.
Roland był ulubionym rycerzem i jednocześnie siostrzeńcem króla Francji, Karola Wielkiego.
Razem z nim brał udział w wyprawie na Hiszpanię. Tam żołnierze walczyli z niewiernymi
(poganami). I tam też spotkała hrabię Rolanda śmierć.
Tylnia straż, którą dowodził Roland zostaje zaatakowana przez basków.
Roland jako przywódca dumnie stawia im czoło, nie prosił o pomoc, nie zadął w róg, gdyż takie
postępowanie byłoby niegodne rycerza. Wezwanie o pomoc zostałoby usłyszane przez króla,
gdyż nie był jeszcze daleko.
Mimo nalegać Oliwiera nie wzywa pomocy, nie pozwala mu na to rycerski honor, bał się utraty
2 / 11
Pieśń o Rolandzie
dobrego imienia. Wezwanie pomocy oznaczałoby, że się boi. Wraz Rolandem zginęło wielu
wiernych i mężnych rycerzy.
Honor ? poczucie godności osobistej i honor rodu, były dla niego ważniejsze niż jego życie i
życie żołnierzy, a hańba gorsza niż śmierć. Dla sławy i z powodu dumy ryzykował życie swoich
żołnierzy. Po czasie jednak, widok ginących rycerzy sprawił, że w końcu zadął w róg, aby tych
którzy zginęli miał kto pomścić. Dokonała się w nim wewnętrzna przemiana. Wyraźna gradacja
wartości najważniejszych i mniej ważnych umożliwia poprawę zachowania postaci. Dopiero na
widok umierających towarzyszy zrozumiał, że
honor to odpowiedzialność za podległych mu żołnierzy. Roland ginie śmiercią uświęconą.
Śmierć w słusznej sprawie jest zaszczytem i prowadzi do świętości, stanowiła ona
zadośćuczynienie za winy hrabiego i zapewniała mu wieczny żywot. Umiera z honorem, po
rycersku, otoczony chwałą.
Etos rycerski - zachowania i normy występujące wśród rycerzy i przez nich przestrzegane.
Najważniejsza była wierność królowi, Bogu i ojczyźnie. Etos rozpowszechniała epika rycerska.
Roland stanowi wzorzec rycerza doskonałego. Jest odważny, śmiały, nieugięty w walce,
bezwzględny wobec wroga, silny męski, pobożny. Dobry chrześcijanin i lojalny patriota. Ma
poczucie rycerskiego honoru, który w średniowieczu rozumiano jako bezgraniczne oddanie i
wierność w służbie panu (królowi), ojczyźnie i Bogu oraz jako dbałość o cześć własną i swojego
rodu.
Nie ucieka z pola bitwy przed
nieprzyjacielem, walczy z poganami. Dba o swój miecz i czuje się z nim związany. Zachęca do
walki innych i jest dla nich wzorem. Skupiał w sobie wszystkie najważniejsze cechy rycerza.
Topos średniowiecznego rycerza: rycerz, który wędruje wciąż w poszukiwaniu przygód,
walczy z potworami, broni wdów i sierot, służy swojej ukochanej. Sensem rycerskiego życia jest
ciągłe sprawdzanie się, wystawianie na próbę swojego męstwa i szlachetności.
Rycerz ? odważny, szlachetny, waleczny, nadludzko silny, sprawny fizycznie, patriota, poświę
ca się dla Boga, ojczyzny i króla, dla swojej dumy. Jest pobożnym chrześcijaninem.
Literatura peretyczna ? utwór prezentujący wzory postępowanie związane z pełnionymi rolami
społecznymi, np. Pieśń o Rolandzie ? prezentuje wzór rycerza i władcy.
3 / 11
Pieśń o Rolandzie
W Pieśni o Rolandzie po raz pierwszy ukazano ojczyznę jako wartość, podkreślono
przynależność narodową i uczucia patriotyczne. Patriotyzm objawiał się wiernością królowi i
ojczyźnie. Roland był niezwykle oddanym rycerzem. Jego przeciwieństwem jest Ganelon,
którzy doprowadził do zasadzki na wojska, zawierając układ z Saracenami. Ideał rycerza jaki
uosabiał sobą Roland, wywarł tak wielki wpływ na epokę, że uznajemy go za jeden z trzech
ówczesnych wzorców osobowych.
Wzór rycerza średniowiecznego:
Roland jako wzór rycerza śreniowiecznego był wzorem, który opiewano w wielu pieśniach.
Cechy rycerza średniowiecznego:
-
urodzenie arystokratyczne
piękny, przystojny i bardzo silny a także doskonale zaopatrzony: piękna zbroja i hełm
jego obowiązkiem jest współzawodnictwo i zdobywanie sławy
dumny ze zwycięstw
przestrzeganie reguł z kodeksu rycerskiego
obowiązek dbania o honor swój i pana
wierność seniorowi
ma damę, którą kocha i dba o jej cześć
ma obowiązek bronić słabszych, czyli sieroty, wdowy i ubogich
walka w obronie wiary chrześcijańskiej
Budowa Pieśni o Rolandzie:
Utwór możemy podzielić na trzy części:
- Ekspozycja - zdrada Ganelona i planowanie zasadzki
- Punkt kulminacyjny - bitwa i śmierć Rolanda
- Zakończenie - powrót cesarza do Hiszpanii i zemsta na Saracenach
Utwór zbudowano na zasadzie kontrastu:
- szlachetny Roland a mściwy zdrajca ojczyzny Ganelon
- pycha Rolanda a rozwaga Oliwiera
4 / 11
Pieśń o Rolandzie
- radość Saracenów ze zwycięstwa nad tylną strażą a rozpacz po klęsce z cesarzem
Śmierć Rolanda:
Scena śmierci Rolanda jest bardzo rozciągnięta w czasie. Śmierć wielkiego bohatera jest
wydarzeniem szczególnym, dlatego jej opis został starannie przemyślany. Każdemu gestowi i
słowu Rolanda nadano specjalne znaczenie.
scena
znaczenie
Roland kadzie się twarzą Świadectwo
w stronę wrogów
męstwa, Roland czuje dumę i wyższość nad Hiszpanami ale je
Żegna się z mieczem, który znaczył dla niego bardzo wiele, a kiedy okazuje się iż nie da się go złam
Miecz jako znak przynależności do rycerskiego stanu. Roland nie może stracić
miecza dla rycerza była
Ząb był symbolem władzy papieskiej. Krew symbolem ślubowania zakonnego. Włosy symbolizują miłość
Do końca myśli o ojczyźnie
Dowód
? Francji,
wierności,
królu iświadectwo
swoich krewnych.
tęsknoty.
Modli się, wyznaje grzechy.
Znak chrześcijańskiego przygotowania do spotkania z Bogiem.
Oddaje Bogu życie ? symbolicznie
Życie jak lenno,
podnosi
otrzymane
w kierunku
odnieba
Boga,rękawice.
które należy
Lennik,
oddaćzwany
w chwili
również
śmierci.
wasa
Umiera na wzgórzu pod sosną.
Miejsce śmierci rycerza przypomina Golgotę, miejsce śmierci Jezusa Chry
Po duszę Rolanda zstępują aniołowie: Gabriel, Michał, Herubin i zabierają ją do nieba.
Roland zostaje zbawiony jako prawy rycerz, otrzymuje życie wieczne w
raju.
Sceny batalistyczne są okrutne, sugestywnie plastyczne. Cechuje je duży realizm, zastosowany
dla zobrazowania męstwa, tragizmu oraz zapewnienia widzowi dreszczyku emocji.
Idealizacja bohatera:
Postać Rolanda została w znacznym stopniu przesadzona:
-
lepszy od innych rycerzy
podkreślenie wybitnej urody
posiadał nadludzką siłę
nie odczuwał strachu
nie boi się zginąć w obronie wartości, których broni
5 / 11
Pieśń o Rolandzie
- rozbudowana scena śmierci, przemyślane zachowanie bohatera, w ostatnich chwilach
zachował się godnie i pobożnie
- niezwykła śmierć Rolanda, specjalnie z nieba zstąpili aniołowie aby zabrać go do raju.
Pomimo wielu pozytywnych cech, posiadał także negatywne, które znajdują się poniżej:
cechy pozytywne
cechy negatywne
odważny
wierny przyjaciel
patriota, oddany Bogu i swemu Panu
honorowy
szacunek dla zmarłych (grzebie poległych towarzyszy)
postać dynamiczna, potrafi zmienić swoje zdanie i wezwać pomocy
nie liczy się ze zdaniem innych
jest pyszny i wyniosły
ważniejszy jest dla niego własny honor, niż życie żołnierzy
6 / 11
Pieśń o Rolandzie
dumny i ambitny, mimo próśb przyjaciela nie wzywa pomocy
Nawiązania:
- Orland szalony ? L. Ariost
- przekład na język polski Tadeusz Boy-Żeleński
Symbolika:
Miecz Durendal- najcenniejszy atrybut rycerza, obok konia. Często w starożytności nadawano
mu imię, np. micz króla Artura - Ekskalibur, miecz Rolanda - Durendal. Roland swój miecz
otrzymał na pasowaniu, od Karola Wielkiego. Symbolizuje rycerskość Rolanda, który w chwili
śmierci stara się go zniszczyć aby nie został zhańbiony.
Róg Olifant - symbol władzy dowódcy. Jego dźwięki wyznaczały moment rozpoczęcia walki i
pory posiłków. Roland przed bitwą nie zadął w róg, duma mu na to nie pozwoliła. Dopiero
widząc klęskę wzywa pomocy.
Koń Wejlantyf - trzeci z atrybutów Rolanda obok rogu i miecza.
Bohaterowie utworu:
Roland - hrabia, siostrzeniec Karola Wielkiego i jego najodważniejszy rycerz
Karol Wielki ? wzór idealnego chrześcijańskiego władcy i rycerza, reprezentuje Boga na ziemi
toteż jest mądrym i sprawiedliwym sędzią, odważny i roztropny, broni swojej wiary. Szanuje
swoich wasali, dba o nich i przejmuje się ich losem, troszczy się o cały naród. Posiadał władzę
duchową i świecką. Wyróżniał się wyglądem miał białą brodę, piękne ciało i dumną postawę.
Dzięki snom, wizjom i znakom potrafił podejmować słuszne decyzje.
Ganelon ? baron, ojczym Rolanda, żądny władzy. Do zdrady pchnęła go żądza zemsty. Nie
liczył się z pogromem rodaków. Na koniec zostaje osądzony i słusznie ukarany - śmierć.
7 / 11
Pieśń o Rolandzie
Oliwier - przyjaciel Rolanda, nakłania go do wezwania pomocy
Turpin - biskup i rycerz, walczy wspólnie z Rolandem i gnie pod jego wodzą
Saraceni ? średniowieczna nazwa Arabów, później wszystkich muzułmanów.
Anioł Cherubin, święty Michał, święty Gabriel - aniołowie, którzy przyszli po duszę zmarłego.
Rycerz średniowiecza a rycerz starożytności:
Rycerz średniowiecza Rycerz starożytności
na przykładzie: Pieśń o Rolandzie
na przykładzie Iliada - Homer
podstęp jest haniebny
brak strachu
walka za wiarę
podstęp jest dopuszczalny
odczuwanie strachu
walka o łupy
wyolbrzymienie odwagi i męstwa bohaterów
8 / 11
Pieśń o Rolandzie
nadludzka siła
umiejętne posługiwanie się bronią
dbałość o honor i cześć
wielka uroda
czczenie zmarłych
wysokie pochodzenie
przyjaźń jako wartość kult broni
Plan wydarzeń ?Pieśni o Rolandzie?:
1. Narada u króla Marsyla, propozycja podstępu
2. Narada u Karola Wielkiego i przyjęcie układu
3. Zdrajca Ganelon planuje zasadzkę na Rolanda
4. Armia cesarza wraca do Francji
5. Atak armii Marsyla w wąwozie na tylnią straż dowodzoną przez Rolanda
6. Klęska armii Rolanda, siły wroga były zbyt duże
7. Śmierć Rolanda i pozostałych żołnierzy francuskich
8. Cesarz goni wojsko Marsyla
9. Zwycięska walka cesarza nad Baligantem
10. Zdobycie Saragossy
11. Sąd nad Ganelonem
12. Ukaranie śmiercią Ganelona i jego krewnych
Streszczenie ?Pieśni o Rolandzie?:
9 / 11
Pieśń o Rolandzie
Karol Wielki walczy już 7 lat z Saracenami (poganie) w Hiszpanii. Nie udało mu się jedynie
podbić Saragossy. Za namową jednego z wasali król oblężonego miasta Marsyl postanawia
zwyciężyć podstępem. Wysyła do Karola Wielkiego posłańców z darami, którzy obiecują w jego
imieniu, że jeśli tylko Karol powróci do Francji, Marsyl uda się za nim ochrzci się i złoży mu
hołd. Siostrzeniec Karola nie ufa muzułmanom i chce z nimi walczyć. Karol jednak decyduje, że
wyśle posłańca, którym zostaje po sugestii Rolanda zostaje jego ojczym Ganelon.
Na wieść o tym Ganelon wpada w złość i poprzysięga Rolandowi zemstę. Gdy posłaniec
dociera do wroga spiskuje z nim. Oni mają zaatakować tylnią straż króla, a Ganelon zadba aby
dowodził nimi Roland. Za sugestią Ganelona
Karol wyznacza na dowódcę tylniej straży Rolanda, który od początku domyśla się zdrady a
mimo to nie zgadza się by szło z nim więcej wojska, co proponuje Karol. Gdy oddziały Karola
przechodziły przez Pireneje Roland był jeszcze w wąwozie. Jego 20.000 żołnierzy zostało
zaatakowanych przez 100.000 Saracenów. Gdy w sytuacji zorientował się Oliwier poprosił
przyjaciela aby zadął w róg. Roland odmówił mimo, że armia cesarza była niedaleko. Gdy po
ciężkiej walce Francuzi pokonali pogan, z nowymi siłami nadciągnął król Marsyl. Roland już wie,
że nie mają szans zwyciężyć. Jest świadkiem jak gnie wielu jego najlepszych żołnierzy,
zaczyna odczuwać poczucie winy, giną przez jego dumę. Zamierza zadąć w róg, od tego
pomysłu odwodzi go jednak Oliwier, mówi że wzywanie pomocy teraz byłoby hańbą. Do
rozmowy wtrąca się arcybiskup Turpin namawia Rolanda aby zadął w róg, jedynie wtedy cesarz
będzie miał możliwość pomścić ich śmierć. Cesarz usłyszawszy róg zdąża na pomoc tylniej
straży. Roland w walce rani Marsyla, jego żołnierze widząc to uciekają. Do boju rusza trzecia
armia pogan pod przywództwem wuja króla Saragossy. Oliwiera rani włócznia, osuwając się na
ziemię rani nieumyśleni Rolanda i umiera. Roland mdleje, gdy dochodzi do siebie zauważa, że
oprócz niego przeżył jedynie Gotier z Tum i Turpin. Trąby zwiastują nadejście Karola, poganie
słysząc je uciekają. Roland zaciąga ciała poległych aby biskup mógł je pobłogosławić. W
wyniku ogromnego wysiłku Roland mdleje, biskup chce podać mu wody ale nie ma już siły,
umiera od poniesionych ran. Roland ocknął się, wie że śmierć jest blisko. Ostatkiem sił próbuje
zniszczyć swój miecz, wyciąga do Boga prawą rękawicę i umiera. Aniołowie zabierają jego
duszę do raju.
Cesarz ze swoją armią opłakują poległych i ruszają w pościg za poganami, dokonują zemsty
wybijając żołnierzy a Marsyl ucieka okaleczony do Saragossy. Cesarz grzebie poległych rycerzy
z wielkimi honorami. Wraz z nowo pozyskanym sojusznikiem emirem Baligantem i jego armią
Marsyl przygotowuje się do nowej bitwy.
Po ciężkiej walce emir ginie, Francuzi zwyciężają a Marsyl umiera z żalu po porażce. Cesarz
zajmuje miasto i chrzci pogan, za wyjątkiem żony Marsyla, chce by Bramimonda nawróciła się z
miłości, zabiera ją do Francji. Cesarz wraca do ojczyzny, gdzie w Baye odbywa się pogrzeb
Rolanda, Oliwiera i Turpina. Gdy narzeczona Rolanda, Oda dowiaduje się o jego śmierci umiera
z żalu. Cesarz sądzi zdrajcę Ganelona i jego baronów.
Trzydziestu krewnych wstawia się za nim, jeden z nich deklaruje że będzie walczył z każdym
kto nie wierzy w niewinność Genalona. Wyzwanie podejmuje wątły Tiery, wygrywa w
pojedynku, co potwierdza winę Ganelona, dokonał się sąd boży. Ganelon i jego krewni ponoszą
śmierć.
Tu kończy się pieśń, którą turold spisał.
(Do dziś nie ma pewności czy ostatnie zdanie wspomina o turolozie autorze, czy też o skrybie
przepisującym dzieło).
10 / 11
Pieśń o Rolandzie
11 / 11