Pierwsza zasada ortograficzna i zadania do wykonania

WIELKA CZY MAŁA LITERA?
WIELKA LITERA
MAŁA LITERA
Na początku wypowiedzenia.
Imiona, nazwiska, przezwiska i pseudonimy ludzi,
zwierząt i roślin,
np. Anna Nowak, Zeus, Jan Bytnar-ps. Rudy,
Reksio, słoń King, dąb Bartek, Doda, Baranina.
Nazwy pospolite osób, zwierząt, roślin, zjawisk,
np. babcia, naukowiec, ryś, borowik, chryzantema,
mgła, huragan.
Przymiotniki dzierżawcze (czyj?) utworzone od
nazw własnych, np. poemat Mickiewiczowski,
komedie Fredrowskie.
Przymiotniki pospolite (jaki?) utworzone od nazw
własnych, np. konflikt europejski, język polski,
klub krakowski, czasy zygmuntowskie.
Nazwy mieszkańców:
- planet i kontynentów, np. Marsjanin, Ziemianie,
Europejczyk, Azjata;
- krajów i regionów, np. Polak, Niemiec, Ślązak,
Bawarczyk;
- ludów, plemion i ras, np. Słowianie, Polanie,
Indianin, Murzyn, Arab;
- dynastii i rodów, np. Jagiellonowie, Wazowie,
Potoccy, Radziwiłowie.
Nazwy mieszkańców:
- miast i wsi, np. krakowianin, szczecinianka,
sidzinianie, skotniczanin;
- dzielnic i osiedli, np. podgórzanie, ruczajanin,
nowohucianin.
Nazwy własne:
- astronomiczne, np. Gwiazda Polarna, Droga
Mleczna;
- geograficzne, np. Morze Bałtyckie, Góry
Świętokrzyskie, Rysy, Śnieżka;
-administracyjne, np. Lubuskie;
- instytucji, szkół, przedsiębiorstw, firm,
organów państwa, np. Rada Ministrów,
Uniwersytet Jagielloński, Gimnazjum nr 23, SP nr
151, Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania,
Interbud, Budimex
- organizacji – Polski Czerwony Krzyż, Wielka
Orkiestra Świątecznej Pomocy, Samorząd
Uczniowski;
- partii politycznych, np. Unia Wolności; Partia
Pracy.
Nazwy pospolite:
- astronomiczne, np. gwiazda, planeta;
- administracyjne, np. województwo małopolskie,
powiat krakowski, burmistrz, dyrektor;
Pierwsza litera w tytułach książek, filmów,
programów telewizyjnych, przedstawień
teatralnych, artykułów prasowych, np. „Hobbit,
czyli tam i z powrotem”, „Oskar i pani Róża”,
„Wiedźmin”, „Boso przez świat”, „Niekończąca się
opowieść”.
Nazwy wyznawców religii, np. chrześcijanin,
ewangelik, buddysta, muzułmanin.
W tytułach czasopism:
- wszystkie wyrazy – jeśli tytuł jest odmienny,
Nazwy tańców, np. polonez, breakdance.
W nazwach urbanistycznych i ulic – pierwszy
człon nazwy, np.
kościół Mariacki, klasztor Franciszkanów, pomnik
Kopernika, plac Wszystkich Świętych, rondo
Grunwaldzkie, kopiec Kościuszki, kino Kijów,
pałac Potockich, cmentarz Rakowicki, park
Jordana, ulica Szeroka osiedle Ruczaj, dzielnica
Podgórze, aleja Pokoju
wyjątek: Aleje Trzech Wieszczów, Aleje
Jerozolimskie (gdy w nazwie wyraz „aleja” jest w
liczbie mnogiej), Pałac Kultury i Nauki
Nazwy członków zakonów i organizacji, np.
dominikanin, benedyktyni, harcerz, skaut.
np. „Gazeta Krakowska” (z „Gazetą Krakowska”),
„Twój Styl” (o „Twoim Stylu”);
-pierwszy wyraz – jeśli tytuł jest nieodmienny,
np. „Żyjmy dłużej”, Poznaj swój świat”.
Nazwy:
- świąt, dni uroczystych i imprez , np. Wielkanoc,
Dzień Ojca, Święto Niepodległości, Festiwal
Piosenki Polskiej;
- marek i firm, np. samochód marki Honda,
margaryna Rama, telewizor Sony;
-oprogramowania i programów komputerowych,
np. Windows, Word, Power Point;
- orderów i odznaczeń, np. Krzyż Walecznych,
Order Uśmiechu;
Skrótowce, np. UJ, PCK, SKS, NATO, MPK,
Nazwy wszelkich miar czasu, er, epok, okresów i
prądów np. wtorek, weekend, jesień, renesans
średniowiecze, humanizm, impresjonizm,
Ze względów uczuciowych i grzecznościowych
- zwroty grzecznościowe w listach prywatnych i
pismach oficjalnych; np. Szanowna Pani, kochana
Babciu;
- zaimki – w listach, mailach, zaproszeniach, np.
Ty, Tobie, Ciebie, Cię, Was, Wami, itp
Nazwy wydarzeń historycznych, np. bitwa pod
Grunwaldem, I wojna światowa, powstanie
listopadowe, pokój toruński.
Nazwy:
- obrzędów i zwyczajów, np. mikołajki, andrzejki,
śmigus dyngus, droga krzyżowa;
- pojedynczych egzemplarzy wyrobów firmowych,
np. przyjechała honda, fotografuję kodakiem.
Skróty, np. kg, km, ha, zł, im., itd., itp.
Zapamiętaj: w skrótowcach i wielowyrazowych
nazwach własnych spójniki i przyimki piszemy z
małej litery, np. WSiP (Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne) PiS (Prawo i Sprawiedliwość).
Ćwiczenia ortograficzne: 23 XI – 14 XII 2015
1.Do podanych nazw geograficznych dopisz utworzone od nich rzeczowniki i przymiotniki.
Nazwa geograficzna
Ziemia
Mars
Europa
Azja
Szwecja
Tarnobrzeg
Śląsk
Bośnia
Paryż
Poznań
Małopolska
Warszawa
Finlandia
Pomorze
Ameryka
Nowy Jork
Nowy Sącz
Nazwa mieszkańca/mieszkanki
Przymiotnik
tarnobrzeżanin/tarnobrzeżanka
tarnobrzeski
2. Do podanych dat dopisz nazwy świąt lub zwyczajów, pamiętaj o różnej zasadzie ortograficznej.
1 stycznia - …………………………………………………
21 stycznia - ……………………………………………….
14 lutego - ………………………………………………….
27 marca 2016 roku - …………………………………..
3 maja - ……………………………………………………..
26 maja - ……………………………………………………
26 maja 2016 - …………………………………………..
1 czerwca - …………………………………………………
14 października - …………………………………………
1 listopada- ………………………………………………..
2 listopada- …………………………………………………
11 listopada - ………………………………………………
6 grudnia - ………………………………………………….
25 grudnia - ………………………………………………..
31 grudnia - ………………………………………………..
3. Zapisz po dwa tytuły utworów podanych niżej autorów. Możesz korzystać z encyklopedii.
Pamiętaj o znakach interpunkcyjnych.
Juliusz Słowacki ……………………………………., ……………………………………………
Adam Mickiewicz ………………………………….., …………………………………………….
Aleksander Fredro …………………………………., …………………………………………….
Henryk Sienkiewicz ………………………………, …………………………………………….
Aleksander Kamiński ……………………………., …………………………………………….
Ignacy Krasicki …………………………………….., …………………………………………….
Józef Ignacy Kraszewski ………………………………., …………………………………………..
Małgorzata Musierowicz ……………………………….., …………………………………………
Jan Kochanowski …………………………………………., ………………………………………….
Arthur Conan Doyle ………………………………………, …………………………………………..
4. Uzupełnij małą lub wielką literę w tytułach słowników i czasopism.
Stanisław Skorupka – „ …łownik …razeologiczny …ęzyka …olskiego”
„ …ielka …ncyklopedia …owszechna”
Czasopisma:
„…azeta …yborcza”
„ …omputronik”
„ …iedza i …ycie”
„ …yjmy …łużej”
„ …ówią …ieki”
„ …ictor …imnazjalista”
„ …wój …tyl”
„ …port”
5. Wstaw wielką lub małą literę w dwuczłonowych nazwach geograficznych zgodnie za zasadą:
A) W dwuczłonowych nazwach geograficznych zawierających słowa np. góra, rzeka kanał, jezioro
itp., piszemy oba człony wielkimi literami, jeśli:
- drugi człon jest przymiotnikiem, np. Kanał Sueski, Góry Świętokrzyskie.
B) Wielką literą piszemy tylko drugi człon, jeśli jest wyrażony rzeczownikiem w mianowniku, np.
morze Bałtyk, góry Tatry, jezioro Bajkał.
…orze …zerwone
…ustynia …łędowska
…jezioro …niardwy
…ustynia …obi
…cean …ndyjski
…yspa …odos
…óra …nieżka
…zeka …isła
…anał …ugustowski
…zioro …opło
…cean …acyfik
…anał …a …anche
…orze …driatyckie
…ierzeja …iślana
…orze …driatyk
…alew …zczeciński
6. Uzasadnij pisownię wielkiej lub małej litery w następujących wyrazach i wyrażeniach.
a) Dzień Kobiet - …………………………………………………………………………………………..
b) Krym - ……………………………………………………………………………………………………
c) powstanie styczniowe - …………………………………………………………………………….
d) Order Orła Białego - …………………………………………………………………………………..
e) Morze Czarne – …………………………………………………………………………………….
f) Gwiazda Polarna - …………………………………………………………………………………….
g) prażanka - ………………………………………………………………………………………………
h) PKP - ……………………………………………………………………………………………………….
i) „Żyjmy dłużej”- …………………………………………………………………………………………
j) „Nowa Trybuna Opolska” – …………………………………………………………………………
k) Kaszubi - …………………………………………………………………………………………………..
l) chrześcijanin -………………………………………………………………………………………….
m) walczyk -……………………………………………………………………………………………………
n) opel - ……………………………………………………………………………………………………….
o) starożytność - …………………………………………………………………………………………..
p) Urząd Rady Ministrów - ………………………………………………………………………………
q) krakowianie- .…………………………………………………………………………………………….
r) Eskimos - ………………………………………………………………………………………………….
7. Uzupełnij tekst brakującymi wielkimi lub małymi literami.
…ładysław (w) …agiełło (j) z …ynastii (d) …agiellonów (j)
…uzeum (m) …opernika (k) we …romborku(f)
…wiązek (z) …istoryków (h) …tuki (sz) i …ultury (k) …aterialnej (m)
…międzynarodowy (m) …jazd (z) ….stronomów (a) w …oku (r) …opernikowskim (k)
…dznaczenie (o) …państwowe (p) …rzyż (k) …rła (o) …iałego (b)
…łownik (s) …yrazów (w) …bcych (o) pod …edakcją (r) …ana (j) …okarskiego (t)
…ajwyższy (n) …zczyt (s) w …olskich (p) …atrach (t) - …ysy (r)
…rder (o) …irtuti (v) …ilitari (m)
…ościół (k) św. …ndrzeja (a) przy ….licy(u) …rodzkiej(g)
…omnik (p) …ohaterów (b) …arszawy (w)
…omnik (p) …runwaldzki (g) na …lacu (p) …ariackim
…lasztor (k) …enedyktynów (b) w …Tyńcu (t)
…ościół (k) …ariacki (m) na …ynku (r) …łównym (g) w …rakowie(k)
...ost (m) …ębnicki (d) na …zece (r) …iśle (w)
…awel (w) i ….ukiennice (s)
…mentarz (c) …akowicki (r)
8. Do poniższych nazw własnych dopisz ich skrócone nazwy (tzw. skrótowce) dobrane z ramki:
Republika południowej Afryki - ……………………….
Rzeczpospolita Polska - …………………………
Organizacja Narodów Zjednoczonych - ……………….
Liga Ochrony Przyrody - ………………..
Europejska Wspólnota Gospodarcza - ………………..
Uniwersytet Warszawski - …………….
Uniwersytet Jagielloński - ………………
Katolicki Uniwersytet Lubelski - …………….
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - ……………………….
Szkoła Główna Planowania i Statystyki -…………………
Ministerstwo Edukacji Narodowej - ………………..
Główny Urząd Statystyczny -……………………
LOP
ONZ
RPA GUS RP UW UJ KRRiT KUL SGPiS EWG
MEN
9. Wstaw brakujące litery – wielkie lub małe w zależności od znaczenia wyrazów.
– obywatel starożytnego państwa, Babilonii
– mieszkaniec Babilonu, stolicy państwa
– imię greckiego króla
– bogacz
– obywatel starożytnego pastwa rzymskiego
– mieszkaniec stolicy Włoch, Rzymu
– członek narodu żydowskiego
– wyznawca judaizmu
– mieszkaniec regionu na Ukrainie
– taniec lub grzyb
– członek państwa krzyżackiego
– pająk, przedmiot
10. Uzupełnij brakujące wielkie lub małe litery.
Wycieczka Dyzia warszawą po Warszawie
Mały (d) …yzio , (ś) …lązak z dziada pradziada, jest mieszkańcem wsi w (w)
…ojewództwie (ś) …ląskim. Niedawno bawił w (w) …arszawie. Jego wujek, rodowity
(w) …arszawiak, pracuje jako (k) …ierowca. Swoją poczciwą, wysłużoną (w)
…arszawą woził siostrzeńca po całej stolicy. Zawiózł go do redakcji „(p) …przeglądu
(s) …portowego” i „(p) …oznaj (s) …wój (k) …raj” po odbiór nagród, gdyż (d) …yzio
jest korespondentem tych czasopism. Później zaczęło się zwiedzanie
(w) …arszawskich zabytków. Chłopiec na własne oczy ujrzał (r) …ynek (s) …tarego
(m)…iasta i (p) …lac (z) …amkowy ze słynną (k) …olumną (z) …ygmunta, (z) …amek
(k) …rólewski, a także (k) …atedrę (ś) …w. (j) …ana, w której mieszczą się groby
władców (m) …azowsza. Zrobił zdjęcia (g) …robu (n) …ieznanego (ż) …ołnierza na
(p) …lacu (p) …iłsudskiego, (p) …omnika (b) …ohaterów (w) …arszawy zwanego
(w) …arszawską (n) …ike, a także (p) …omnika (ch) …opina w (ł) …azienkach.
Wstąpili też z wujkiem do (m) …muzeum (t) …echniki mieszczącego się w (p)
…ałacu (k) …ultury i (n) …auki na (p) …lacu (d) …efilad. Potem wybrali się do
(w) …arszawskiego (z) …oo. Dyzio pierwszy raz widział z bliska (l) …wa, (j) …aguara,
(r)…osomaka i (h) …ienę. Odbyli też przejażdżkę nad (w) …isłą. Kiedy zbliżali się do
(m) …ostu (s) …yreny , chłopiec zobaczył, jak naprawdę wygląda (s) …yrenka.
Dotychczas myślał, że herbem (w) …arszawy jest … samochód.
11. Zapisz nazwę szkoły, do której uczęszczasz:
- pełna nazwa ………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
- za pomocą skrótowców - ………………………………………………………………………………………………..